Ir al contenido

Ir al índice

6 YACHAQANA

Thuñinanpaj atiynin: “Jehová Diosqa maqanakunapaj wapu”

Thuñinanpaj atiynin: “Jehová Diosqa maqanakunapaj wapu”

1-3. 1) ¿Imapitaj israelitas rikukorqanku? 2) ¿Imaynatá Jehová israelitasta yanaparqa?

 ISRAELITASQA ni mayman ayqeyta atisharqankuchu. Ñaupaqenkupi mar qocha kasharqa, ladosninkupitaj mana wicharinapaj jina orqos kasharqa. Egipciostaj paykunata wañuchiyta munaspa qhatiykusharqanku. a Moisestaj mana manchachikunankupaj nerqa: “Jehová Diosmin cuentaykichejmanta maqanakonqa”, nispa (Éxodo 14:14).

2 Moisesqa ichá Jehovamanta yanapata mañakorqa. Jehovataj nerqa: “¿Imaraykutaj noqata qhaparikamushawankiri? [...] Tojnuykita oqharispa makiykita aysariy mar qocha ladoman, iskaymantaj tʼaqarpariy”, nispa (Éxodo 14:15, 16). Jehovaqa usqhayllata uj angelninta kamacherqa imatachus ruwananta. “Ñaupaqenkuta risharqa chay chhoqo phuyupis, qhepankuman kutirimuspa” uj perqa jina israelitasta egipciosmanta jarkʼarqa (Éxodo 14:19, 20; Salmo 105:39). Moisestajrí makinta mar qocha ladoman aysarerqa. Dios sinchʼita wayrachimusqanraykutaj yaku iskayman tʼaqarparikorqa, pachanpitaj qhepakorqa. Israelitastaj chay chaupinta pasarqanku (Éxodo 14:21; 15:8).

3 Faraonqa tukuy chay imasta rikuspa Egiptoman kutipunanmantaqa, jatunchakusqanrayku soldadosninta kamacherqa israelitasta qhatiykunankuta (Éxodo 14:23). Qhatiykuspa mar qochaman yaykojtinkutaj carretasninkoj ruedasnin llojsiraporqa. Israelitas ujnin kantuman chayajtinkutaj, Jehovaqa Moisesta nerqa: “Makiykita aysariy mar qocha ladoman, yaku kutiykamuspa pʼampaykunanpaj egipciosta, maqanakuna carretasninkuta, jinallataj caballospi rej soldadosninkutapis”, nispa. Yakutaj ujllata faraonta, soldadosninta ima pʼampaykorqa (Éxodo 14:24-28; Salmo 136:15).

4. 1) Israelitasta Dios salvasqan, ¿imatá rikuchiwanchej? 2) Jehová “maqanakunapaj wapu” kasqanta yachaspa, ¿imatá yuyasunman?

4 Puka mar qochapi israelitasta Dios salvasqanqa, rikuchiwanchej Jehovaqa “maqanakunapaj wapu” kasqanta (Éxodo 15:3). ¿Imatá yuyanki Jehová maqanakunapaj atiyniyoj kasqanmanta? Guerras kajtenqa ashkha runas ñakʼarinku. Chayrayku ichapis yuyawaj: “Dios atiyninwan runasta chinkachin chay, ¿imapajtaj payman qayllaykusunmanri?”, nispa.

Jehovaqa Puka mar qochapi “maqanakunapaj wapu” kasqanta rikucherqa

Diospa maqanakuynin mana runaspata jinachu

5, 6. 1) ¿Imaraykutaj Diosta “angelesta kamachej” ninchej? 2) ¿Imapitaj mana kikinchu Diospa maqanakuyninwan runaspa maqanakuyninkuwan?

5 “Angelesta kamachej Jehová” palabrasqa, Hebreo Qhelqasqaspi 260 kutista rikhurin, Griego Qhelqasqaspitaj iskay kutita rikhurin (1 Samuel 1:11). Tukuyta Kamachej Jehovaqa may chhika angelesta kamachin (Josué 5:13-15; 1 Reyes 22:19). Chay angelesninpa atiyninkutaj tʼukunapaj (Isaías 37:36). Runas wañusqankumantaqa ni pi kusikunchejchu. Jinapis yuyarikuna Diospa maqanakuykunasnenqa mana runaspa maqanakuykunasninku jinachu kasqanta. Politicoswan militareswan allin imasrayku maqanakusqankuta nejtinkupis, runasqa maqanakunku imatapis munapayasqankurayku, jatunchakusqankurayku ima.

6 Jehovatajrí mana rabiawan atipachikunchu, nitaj mana piensaspallachu imatapis ruwan. Deuteronomio 32:4 nin: “Payqa pakakuna Chhanka, ruwasqasnenqa may sumajpuni, tukuy ñankunasninpis cheqanpuni. Payqa atienekunapaj jina Dios, mana jaykʼajpis mana cheqan kajtaqa ruwanchu. Payqa cheqanmin, cheqan kajtapunitaj ruwan”, nispa. Diosqa chejnikun kʼajaj phiñakuyta, sajra ruwayta, maqanakuyta ima (Génesis 49:7; Salmo 11:5). Jehovaqa mana qhasillamantachu maqanakun. Payqa wakin kutislla atiyninwan runasta chinkachin. Chaytataj ruwan kʼullukuspa manapuni kasukojtillanku. Chayrayku profetan Ezequielnejta nerqa: “Tukuyta Kamachej Señor Jehová Diosqa nin: ‘¿Noqaqa kusikuymanchu uj sajra runa wañojtin? ¿Manachu noqaqa munayman sajra ruwasqasninta saqespa kausanallantapuni?’”, nispa (Ezequiel 18:23).

7, 8. 1) ¿Pi ñakʼarichishasqantataj Job yuyarqa? 2) ¿Imatataj Elihú nerqa Job pantasqa kashasqanta reparachinanpaj? 3) ¿Imatá Jobmanta yachakusunman?

7 ¿Imaraykutaj Jehová atiyninwan wakin kutis thuñin? Niraj chayman kutichishaspa cheqan runa Jobmanta parlarina. Satanasqa nerqa Job ñakʼarichisqa kaspa Diosta wasanchananta. Chayta nispaqa mana Jobllamantachu parlasharqa, manaqa tukuy runasmantawan. Jehovatajrí Satanaspa nisqan mana cheqachu kasqanta rikuchinanpaj saqerqa Satanás Jobta ñakʼarichinanta. Chayrayku Satanasqa Jobta onqoykucherqa, kapuyninta qhechorqa, wawasnintapis wañuracherqa (Job 1:1–2:8). Jobqa imaraykuchus chay jina llakiypi kasqanta mana yacharqachu. Payqa Dios ñakʼarichishasqanta yuyaspa nerqa: “¿Imaraykutaj noqatapuni flechanaykipaj churakuwankiri? ¿Imaraykutaj enemigoykita jina qhawawanki?”, nispa (Job 7:20; 13:24).

8 Joven Elihuqa Job pantasqa kashasqanta reparachinanpaj nerqa: “¿Qanqa cheqan runa kasqaykita yuyaspachu nishanki: ‘Noqaqa Diosmanta aswan cheqan kani’?”, nispa (Job 35:2). Manapuni allinchu Diosmanta astawan yachasqanchejta yuyayqa, nillataj allinchu Dios mana cheqantachu ruwasqanta yuyaypis. Chayrayku Elihú nerqa: “Diosqa nipuni ima sajratapis ruwanmanchu. Tukuy Atiyniyoj Diosqa ni imarayku mana cheqan kajtaqa ruwanmanchu”, nispa. Nillarqataj: “Tukuy Atiyniyoj Diospa jatun kaynintaqa mana rejsiyta atisunmanchu. Diosqa may jatun atiyniyoj, payqa ni jaykʼaj justicianta qʼewinchu, ruwasqasnenqa cheqanpuni kanku”, nispa (Job 34:10; 36:22, 23; 37:23). Arí, Diosqa ni jaykʼaj qhasillamanta maqanakunchu. Chanta, ¿imaraykutaj allinpi kausakunanchejta munaj Dios wakin kutis maqanakun? (1 Corintios 14:33).

Allinpi kausakunata munaj Dios maqanakun

9. ¿Imajtintaj allinta kausakunanchejta munaj Dios maqanakun?

9 Moisesqa Jehová “maqanakunapaj wapu” nispa jatunchaytawan nerqa: “Jehová Diosníy, dioses ukhupi, ¿pitaj qan jinari? Qanqa may llimphu Dios kanki. Ni pi diospis qan jinaqa kanchu”, nispa (Éxodo 15:11). Profeta Habacuc nillarqataj: “Ñawisniykeqa manchay llimphus kanku mana allin kajta qhawanallaykipajqa. Sajra kajtaqa mana qhawakullawajchu”, nispa (Habacuc 1:13). Jehovaqa munakuyniyoj, llimphu Dios, cheqan kajtataj ruwan. Chayrayku payqa wakin kutis atiyninwan thuñin (Isaías 59:15-19; Lucas 18:7). Jehová maqanakupaj wapu kasqanta nispaqa, mana nishanchu niña llimphuchu kasqanta. Astawanpis payqa llimphu kasqanrayku maqanakun (Éxodo 39:30).

10. 1) Génesis 3:15 chejninakuymanta parlasqan, ¿maykʼajtaj tukukonqa? 2) ¿Diosta kasukoj runaspaj imastaj kanqa?

10 Adanwan Evawan Diospa contranpi oqharikusqankutawan imachus kasqanpi tʼukurina (Génesis 3:1-6). Sichus Jehová chay ruwasqankuta qhawakullanman karqa chayqa, Tukuyta Kamachej kasqanqa pisipaj qhawasqa kanman karqa. Chayrayku cheqan kajta ruwaj Diosqa paykuna wañunankuta nerqa (Romanos 6:23). Bibliaj ñaupaj profecianqa nerqa Diospa kamachisnin, ‘katarej’ mirayninwan chejninakunankuta (Apocalipsis 12:9; Génesis 3:15). Chay chejninakuytaj tukukonqa Satanás chinkachisqa kajtin (Romanos 16:20). Chaytaj Diosta kasukoj runaspajqa may sumajpuni kanqa. Imajtinchus Satanás niña runasta engañanqachu, kay jallpʼataj uj paraisoman tukonqa (Mateo 19:28). Chaykamataj Satanaspa atiyninpi kajkuna Diospa kamachisninta ñakʼarichillanqankupuni. Chayrayku Jehovaqa wakin kutis llajtanta atiyninwan jarkʼanqa.

Diosqa sajra kajta atiyninwan chinkachin

11. ¿Imaraykutaj Dios Jatun Parata apachimorqa?

11 Diosqa atiyninwan Jatun Parata apachimuspa Noej tiempopi sajra runasta chinkacherqa. Génesis 6:11, 12 nin: “Cheqa Diosqa rikorqa kay jallpʼaqa maqanakuykunawan juntʼa kashasqanta, millachikunataj kasqanta. Diosqa kay jallpʼata qhawarimuspa rikorqa millachikuna kasqanta. Tukuy runasqa millay imasta kay jallpʼapi ruwasharqanku”, nispa. Jinapis, ¿Jehová saqellanmanchu karqa sajra runas kʼacha runasta chinkachinankuta? Mana. Jehovaqa millay kausayniyoj sajra runasta chinkachinanpaj Jatun Parata apachimorqa.

12. 1) ¿Imatataj Jehová Abrahanpa mirayninmanta nerqa? 2) ¿Imaraykutaj amorreos chinkachisqa kananku karqa?

12 Jehovaqa atiyninwan chinkachinanta nillarqataj cananeosta. Payqa Abrahanpa “mirayninnejta” kay jallpʼapi tukuy familias bendecisqa kanankuta nerqa. Chay juntʼakunanpajtaj Abrahanpa miraynin Canaán jallpʼata japʼikapunan karqa. Chaypitaj amorreos tiyakusharqanku. Diosqa chay runasta jallpʼankumanta qharqonanta nerqa ‘juchasninkumanta castigananpaj’. Jinapis Jehovaqa ‘castigasqa kananku tiempo’ chayamunantaraj suyananta nerqa. Chaytaj karqa 400 watasninman (Génesis 12:1-3; 13:14, 15; 15:13, 16; 22:18). b Amorreosqa chay 400 wataspi aswan millay kausayniyojman tukorqanku. Paykunaqa santosta yupaychaj kanku, runasta wañuchej kanku, millay kausayniyojtaj karqanku (Éxodo 23:24; 34:12, 13; Números 33:52). Wawasninkutapis qʼolachej kanku. Diostajrí llajtanta mana pusaykunmanchu karqa chay sajra runaspa chaupinkuman. Chayrayku nerqa: “Chay jallpʼaqa chʼichipaj qhawasqa kashan. Noqataj chay juchasninkurayku paykunata castigasaj. Chaypi tiyakojkunaqa kikin jallpʼankumanta qharqosqa kanqanku”, nispa (Levítico 18:21-25). Diosqa mana tukuyninkutapunichu wañuracherqa, manaqa allin sonqoyoj kajkunata perdonarqa. Chaykunamanta wakintaj kanku Rahab, gabaonitas ima (Josué 6:25; 9:3-27).

Sutinrayku maqanakun

13, 14. 1) ¿Imaraykutaj Jehová sutinta llimphuchananpuni karqa? 2) Israelitaspa tiemponpi, ¿imaynatá Jehová sutinta llimphucharqa?

13 Jehovaqa santo chayri llimphu, chayrayku sutinpis llimphullataj (Levítico 22:32). Jesusqa discipulosninman jinata mañakunankuta nerqa: “Sutiyki llimphusqa kachun”, nispa (Mateo 6:9, sutʼinchaynin). Satanasqa Edén huertapi Jehovamanta llullasta parlarqa, mana allin kamachejchu kasqantataj nerqa. Ajinamanta Adantawan Evatawan engañarqa Diospa contranpi oqharikunankupaj. Chayta ruwasqanqa Diospa sutinta pisipaj qhawacherqa, Diostapis sajrapaj qhawacherqa. Jehovarí chayta mana qhawakullarqachu, sutintaqa llimphuchananpuni karqa (Isaías 48:11).

14 Israelitasmanta ujtawan parlarina. Jehovaqa Abrahanpa mirayninnejta tukuy familiasta bendecinanta nerqa. Jinapis ichá israelitasqa Egiptopi esclavos kashaspa yuyarqanku Diospa nisqan ni jaykʼaj juntʼakunanta. Jehová Diostajrí paykunata kacharichispa, llajtanta jinataj sayarichispa sutinta llimphucharqa. Profeta Danielqa Diosmanta mañakushaspa kayta nerqa: “Jehová Diosniykoqa atiyniyoj makinwan Egipto jallpʼamanta llajtanta orqhomorqa, ajinamanta sutenqa sumaj rejsisqa”, nispa (Daniel 9:15).

15. ¿Imaraykutaj Jehová judiosta Babiloniamanta kacharichinan karqa?

15 Danielqa Jehovaman orakorqa judíos yanapata necesitashajtinku. Jehovarí judiosta salvaspa watejmanta sutinta llimphuchanan karqa. Mana kasukoj judiosqa Babiloniapi esclavos kasharqanku. Jerusalén llajtankutaj thuñisqa kasharqa. Danielqa yacharqa llajtankuman kutipojtinku, Jehovaj sutin jatunchasqa kananta. Chayrayku mañakorqa: “Jehová Diosníy, perdonawayku. Jehová Diosníy, qhawarimuwayku, yanapawaykutaj. Diosníy, qanpa sutiykirayku ama anchata qheparikuychu. Imaraykuchus llajtaykipis kamachisniykipis sutiykita apanku”, nispa (Daniel 9:18, 19).

Llajtanrayku maqanakun

16. Jehová sutinta llimphuchayta munasqan, ¿payllapi yuyasqantachu rikuchin?

16 Jehová sutinta llimphuchayta munasqan, ¿payllapi yuyasqantachu rikuchin? Mana. Payqa llimphu kasqanrayku, cheqan kajtataj munakusqanrayku llajtanta jarkʼan. Génesis 14 capituloqa parlan Abrahanpa sobrinon Lotta, familiantawan tawa reyes presochasqankumanta. Abrahantaj Diospa yanapayninwan chay atiyniyoj reyesta atiparqa. Ichapis kay atipasqanqa ‘Jehová Diospa Guerrasninmanta Libropi’ ñaupajta qhelqakorqa. Chay libropi qhelqasqa wakin guerrasmantataj mana Biblia parlanchu (Números 21:14). Chaywanpis Diosqa ashkha kutispiwanraj atipanan karqa.

17. Canaán llajtaman israelitas yaykusqankutawan, ¿imaynatá Jehová paykunarayku maqanakorqa? Wakinkunamanta parlariy.

17 Israelitas Canaanman yaykushajtinkuña, Moisés paykunaman nerqa: “Jehová Diosniykichejqa ñaupaqeykichejta rispa qankunarayku maqanakonqa, imaynatachus Egiptopi maqanakojta rikorqankichej ajinata”, nispa (Deuteronomio 1:30; 20:1). Jehová Diosqa Josuej tiemponpi, juecespa tiemponkupi, Judamanta cheqan reyespa tiemponkupi ima llajtanrayku maqanakorqa. Chayrayku Diospa llajtanqa enemigosninta tʼukunapaj jina atiparqa (Josué 10:1-14; Jueces 4:12-17; 2 Samuel 5:17-21).

18. 1) Jehová kikillanpuni kasqanrayku, ¿imatá ruwanqa? 2) ¿Imaynatá Génesis 3:15 juntʼakonqa?

18 Jehovaqa kikillanpuni, kay jallpʼatapis paraisoman tukuchenqapuni (Génesis 1:27, 28). Payqa sajra ruwayta chejnikullanpuni, llajtantapis munakullanpuni. Chayrayku tumpamantawan paykunarayku maqanakonqa (Salmo 11:7). Pisimantawan Génesis 3:15 versiculoj nisqan juntʼakonqa. Chaypachaqa Diospa llajtanta chinkachiyta munanqanku. Jehovatajrí sutinta llimphuchananpaj, llajtanta jarkʼananpaj ima, “maqanakunapaj wapu” kasqanta ujtawan rikuchenqa (Zacarías 14:3; Apocalipsis 16:14, 16).

19. 1) ¿Imaraykutaj Jehovata uj tatawan kikinchasunman? 2) Jehová jarkʼawasqanchejta yachaspa, ¿imatá ruwananchej tiyan?

19 ¿Imatá uj tata ruwanman familianman uj phiña animal qayllaykushasqanta rikuspa? Payqa chay animalta wañuchinman. Chayta ruwasqanmanta, ¿familian paywan phiñakunmanchu? Mana. Astawanpis paykunata jarkʼasqanmanta agradecekunkuman. Noqanchejpis Jehová sajra imasta chinkachejtin mana paymanta karunchakunchejchu. Imaraykuchus Jehovaqa chayta ruwan jarkʼanawanchejpaj. Chayrayku paytaqa astawan munakuna, jatunpajtaj qhawana. Jinamanta “Diosta kusichisqanman jina payta yupaychayta atinchej, payta manchachikuspa, tukuy sonqo jatunpaj qhawaspataj” (Hebreos 12:28).

“Maqanakunapaj wapu” Diosman qayllaykuna

20. Uj versiculota mana entiendespa, ¿imatá ruwasunman?

20 Bibliaqa Jehovaj wakin maqanakuykunasninmanta mana tukuynintachu sutʼinchan. Jehovaqa atiyninwan ni jaykʼaj qhasimanta thuñinchu, nitaj ima sajratapis ruwanchu. Bibliamanta uj versiculota entiendenapajqa ñaupajpi kaj, qhepanpi kaj versículos imatachus nisqanta leena tiyan, imaynachus chay tiempopi kausay kasqanmantapis yachakuna tiyan (Proverbios 18:13). Imaraykuchus Dios imatapis ruwasqanta manarajpuni entiendenchejchu chayqa, astawan paymanta yachakuna, imayna Dioschus kasqanpitaj tʼukurina. Chayta ruwaspaqa Jehovapi astawan atienekusun (Job 34:12).

21. ¿Nisunmanchu Jehová maqanakuta maskʼasqanta?

21 Jehová “maqanakunapaj wapu” kajtinpis, maqanakunan kajtillan maqanakun, nitaj maqanakuta maskʼanchu. Ezequielqa Jehovata carretanpi enemigosninwan maqanakunanpaj wakichisqata rikorqa. Jinapis uj kʼuychita muyuyninpi rikullarqataj, chaytaj Jehová mana chʼajwata maskʼasqanta rikuchin (Génesis 9:13; Ezequiel 1:28; Apocalipsis 4:3). Arí, Jehovaqa mana maqanakuta maskʼanchu, payqa sonqo tiyasqa Dios. Juanpis “Diosqa munakuymin” nispa qhelqarqa (1 Juan 4:8). Jehovaqa imaynachus kasqanman jina maychus kajta ruwan. May atiyniyoj, munakuyniyoj Diosman qayllaykuyta atisqanchejqa may sumaj.

a Judiospa kausayninkumanta qhelqaj Josefo nerqa: “Israelitasta qhatiykojkunaqa 600 maqanakuna carretasniyoj karqanku. 50 mil soldados caballospi risharqanku, 200 mil soldadostaj chakipi risharqanku, paykunaqa tukuyninku armasqas karqanku”, nispa (Antigüedades Judías, libro II, capítulo XV, sección 3).

b Yachakusqanman jina, ‘amorreos’ palabraqa Canaán jallpʼapi tukuy tiyakojkunamanta parlanapaj oqharikun (Deuteronomio 1:6-8, 19-21, 27; Josué 24:15, 18).