Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

SHAPITRE 6

Bukome bwa kubutula—“Yehowa nkimankinda kya ngoshi”

Bukome bwa kubutula—“Yehowa nkimankinda kya ngoshi”

1-3. (a) Masaku kinyi abaadi alombeene kufwila beena Isaleele ku maboko kwa beena Ejiipitu? (b) Mushindo kinyi ubaadi Yehowa mulwile mwilo waaye ngoshi?

 BEENA Isaleele abaadi bu bakwatshikye mu kateo​—ku lupese lumune kubaadi myenge ibaadi bukopo bwa kwiyisabuka, ku lungi lupese kubaadi mbuu abashi balombeene kusabuka. Basalayi ba beena Ejiipitu abaadi abebalondo na bina ngoshi byaabo; abaadi na nsungu na abakyebe kwibabutula. a Sunga mbyabya, Moyiise balungwile mwilo shi tabashimishanga lukulupilo. Aye nkwamba shi: “Yehowa [nabeene] enulwila ngoshi.”​—Efilu 14:14.

2 Sunga mbyabya, Moyiise baadi mwidile kwi Yehowa, na Aye nkumwaluula shi: “Kyongyelela musaase nkinyi? . . . Ebweshe mukombo oobe, ool’eyaasa pa mbuu, omutshibe.” (Efilu 14:15, 16) Banda kupwandjikisha mushindo aukyebe kukila myanda. Yehowa batumina mwikeyilu aaye eyi, na ekumbi dibashikiila mwilo wa Isaleele kumongo, dibakitshi bu mudimba na dibashikiila beena Ejiipitu bwashi tabalwanga na beena Isaleele. (Efilu 14:19, 20; Misambo 105:39) Moyiise baolola mboko yaaye. Lupapi lubakupila kalunga ka mema, na kwikaabuula pabidi. Mema abebungu na kwimana bu midimba, abalekye eshinda dikata bwashi mwilo ushima usabukye!​—Efilu 14:21; 15:8.

3 Pa kumona buno bukome bwi byabya, Faraone badya kulungula basalayi baaye bwashi balukiile. Pamutwe pa byabya, na kwitatula kooso, Faraone bebatumina eyi dya kwibalonda na ngoshi. (Efilu 14:23) Beena Ejiipitu abebalondo munkatshi mwa mema, kadi myanda yooso ibabanga kulwila pababanga bipombo bya matempu aabo kupatuka. Pabafiki beena Isaleele kalolo ku kingi kyeese, Yehowa balungula Moyiise shi: “Ol’eyaasa pa mbuu, mema alukiile pe beena Ejiipitu, pa matempu aabo na pa baa-sha nfwalasa baabo.” Midimba ya mema ibabumbuluka, ibashiiki Faraone na basalayi baaye mu mema!​—Efilu 14:24-28; Misambo 136:15.

4. (a) Yehowa baadi muleshe shi nnanyi mu Kalunga Kamonga? (b) Mushindo kinyi ulombeene muntu kupusha pabamba shi Yehowa nkimankinda kya ngoshi?

4 Kupashibwa kwa mwilo wa Isaleele mu Kalunga Kamonga nyi mmwanda ushibaadi Efile Mukulu mubande kukitshina bantu. Kwakwa Yehowa baadi muleshe shi “nkimankinda kya ngoshi.” (Efilu 15:3) Kadi, omono naminyi pabamba shi Yehowa nkimankinda kya ngoshi? Bwa kwakula eyendo, ngoshi tayitandaa mwana ebuwa nya. Bi kwikala shi mushindo autumikaa Efile Mukulu na bukome bwaaye bwa kubutula ukwete nkutshinyisha bwa kwifubwila pepi naaye su?

Mu Kalunga Kamonga, Yehowa baadi mwileshe bu ‘kimankinda kya ngoshi’

Ngoshi y’Efile Mukulu ngilekeene na ya bantu

5, 6. (a) Bwakinyi Efile Mukulu mulombeene kwitaminyibwa bu “Yehowa Efile a bibumbu bya basalayi”? (b) Mushindo kinyi wilekeene ngoshi y’Efile Mukulu na ngoshi ya bantu?

5 Mu Bifundwe bya kina Ebreeyi abetanyina Efile Mukulu bu “Efile a bibumbu bya basalayi” misango pepi na nkama ibidi na makumi asamombo na mu Bifundwe bya kina Greke misango ibidi. (1 Samwele 1:11NWT) Bu byaadi Nfumu a nsenga n’eyilu, Yehowa kwete kukunkusha kibumbu kikata kya miikeyilu. (Yooshwa 5:13-15; 1 Banfumu 22:19) Bukome bwa bino bilwilo bya mwiyilu mbwa kukaanya. (Yeeshaya 37:36) Kabutu ka bantu take buwa kubandila nya. Sunga mbyabya, abitungu tutentekyeshe shi ngoshi y’Efile Mukulu tayi bu ngoshi ya bantu nya. Bakata ba basalayi na beena politike mbalombeene kulesha shi su abalu ngoshi mbwa myanda kampanda ibuwa. Kadi misango ibungi bantu abalwiya ngoshi pa mwanda wa lwabi lwabo na kukimba kwa buwa bwabo.

6 Kadi namu, Yehowa ta mulombeene kwidimba nya. Mukanda wa Miiya Ikituulwe 32:4 awamba shi: “Aye Lubwebwe, byaakitshi mbipwidikye, mwatambukilaa mooso mmululame. Nyi Efile Mukulu a bulamate, mwadi ta mwi kukutwa kwa bululame dingi nsha-kalolo.” Eyi dy’Efile Mukulu aditopeka nsungu ibubi, buntomboshi, n’etombo. (Kibangilo 49:7; Misambo 11:5) Byabya, Yehowa tamukumbeene kukita myanda bukitekite nya. Afubaa na bukome bwaaye bwa kubutula nka mu mpukapuka na dingi nka su ingi mishindo tangyobelekye. Binka bibaadi mwambe ku bukwashi bwa Ezekyele shi: “Ami Nfumu Mwanana nasangalâ mukitshi a bubi afwa su? Ooo! Ami, nasangalâ ê kushintushêna mwikêlo byadya kushâla na mûwa!”​—Ezekyele 18:23.

7, 8. (a) Nkinyi kibaadi Yoobo mwidimbe pabitale makyenga abaadi mupete? (b) Mushindo kinyi ubaadi Eliwu muludikye binangu bya Yoobo pabitale uno mwanda? (c) Uno mwanda wa Yoobo ngulombeene kwitulongyesha kinyi?

7 Byabya, bwakinyi Yehowa atumikaa na bukome bwaaye bwa kubutula? Kumpala kwa kwaluula luno lukonko, abitungu tutentekyeshe mwanda wa Yoobo muntu sha kululama. Satana baadi mwambe shi Yoobo​—twambe muntu ooso—​tamulombeene kulama bululame bwaye su apombeshibwa. Yehowa baadi mwaluule Satana pabitale uno mwanda pa’ye kumutadiila bwashi atompe Yoobo. Nyi bwakinyi Yoobo baadi mukumbe mukumbo wi bukopo, na kushimisha bana baaye. (Yoobo 1:1–2:8) Bu byashibaadi auku myanda yooso ibaadi ayikitshika, Yoobo bamwene shi makyenga aaye nyi ndinyoka dy’Efile Mukulu. Bayipwishe Efile Mukulu bwakinyi ‘mumutadikiishe’ masaku na kumwata bu “mulwishi.”​—Yoobo 7:20; 13:24.

8 Nsongwalume Eliwu baadi muleshe shi binangu bya Yoobo ta mbilulame nya, bambile shi: “Bwamba’shi: ‘Ne mukile Efile Mukulu ku bululame.’” (Yoobo 35:2) Oolo, kupwandikisha shi atuuku kukila Efile Mukulu sunga shi bakitshi myanda ishi ilulame nyi nkukutwa kwa binangu. Eliwu bambile shi: “Efile Mukulu tamulombeene kwikala na kifita, Sha bukome booso te kukutwa bululame.” Akupu bambile dingi shi: “Sha bukome booso, atushibaadi balombeene kufika pepi, aye e kunundu kwa bukome na bululame booso; tapombeshaa muntu muule na bululame.” (Yoobo 34:10; 36:22, 23; 37:23) Abitungu tuukye shi su Efile Mukulu balu ngoshi, kwi mwanda kampanda wibuwa ubamutumu mu kwibikita. Tubande binobino kutala ingi myanda ikumbeene kutuma Efile Mukulu a butaale bwa kulwa ngoshi.​—1 Beena-Kodinto 14:33.

Bwakinyi ingi nsaa Efile a butaale e na kya kulwa ngoshi

9. Bwakinyi Efile Mukulu a bwiselele alwiya ngoshi?

9 Kunyima kwa kutumbisha Efile Mukulu bu ‘kimankinda kya ngoshi,’ Moyiise bayipwishe shi: “E byoodi nnanyi munkatshy’a b’efile, Mwanana Yehowa? E byoodi nnanyi, apenyapenya na bwiselele?” (Efilu 15:11) Mutemuki Abakuke bafundjile namu shi: ‘Obe we mululame, t’okumiinaa kubandjila bi bubi, sunga kutadiila bantu abebikitshi.’ (Abakuke 1:13, EMM) Sunga mbyadi Efile a kifulo, Yehowa nyi Efile eselele na a bululame. Ingi nsaa ino ngikashi yaaye ayimutumu bwa kutumika na bukome bwaaye bwa kubutula. (Yeeshaya 59:15-19; Luuka 18:7) Byabya Efile Mukulu talwishaa bwiselele bwaaye nsaa yalu ngoshi nya. Anka, alwiya ngoshi mwanda aye e selele.​—Efilu 39:30.

10. Nkapenda mushindo kinyi ukumbeene kupwa mushikwa ubaadi utemukiibwe mu Kibangilo 3:15, na bino abikatuadila bantu baasha kululama myabi kinyi?

10 Tubande kutala mwanda ubaadi ukitshikye kunyima kwa Adame na Eeva kutombokyela Efile Mukulu. (Kibangilo 3:1-6) Su baadi mutadiile buntomboshi bwaaye, Yehowa badya kulwisha mulongo waaye wa bu Nfumu a eyilu na nsenga. Bu byaadi Efile Mukulu sha bululame, bamwene shi abitungu kwibatshibila kibawo kya lufu. (Beena-Looma 6:23) Mu butemuki bwa kumpala bwa mu Bible, Efile Mukulu baadi mutemukye shi akwikala mushikwa pankatshi pa bafubi baaye na balondji ba “nyoka,” Satana. (Bifumbulwe 12:9; Kibangilo 3:15) Ku nfudiilo kwa byooso, uno mushikwa aukyebe kupwa pabakasooso Satana. (Beena-Looma 16:20) Kadi kino kiimu akikyebe kutwadila bantu baasha kululama myabi ibungi bu kukaasha kwa Satana kwete kulubisha bantu pa nsenga na kwiyaluula mpaladiiso. (Mateo 19:28) Kumpala kwa byabya, baaba be ku lupese lwa Satana bakwete nsaa yooso kukimba kulwisha bafubi b’Efile Mukulu mu nshalelo abo ku mbidi na mu kikudi. Ingi nsaa, Yehowa e na kya kutwela mu ngoshi.

Bibakitshine Efile Mukulu bwa kukaasha buntomboshi

11. Bwakinyi Efile Mukulu baadi na kya kutuma mpeshi a kabutu pa nsenga?

11 Ungi mwanda wi byabya ubakitshine Efile Mukulu mu mafuku a Nowa nyi nkutuma Mpeshi a kabutu. Mukanda wa Kibangilo 6:11, 12 awamba shi: “Nsenga ibaadi ilwishikye ku meso kw’Efile Mukulu, ibaadi iule na bukitekite. Efile Mukulu nkutala nsenga, aye nkwiyisangana ilwishikye, mwanda kintu kyooso kibaadi kilwishe eyikashi dyakyo pa nsenga.” Efile Mukulu badya kuleka bwashi bubi bulwishe ngikashi yooso ibuwa ibaadi ishaale pa nsenga? Nya. Yehowa baadi na kya kutuma mpeshi a kabutu pa nsenga bwa kubutula baaba abaadi na binangu bitadiile ku bukitekite na ku myanda i butete.

12. (a) Yehowa baadi mutemukye kinyi pabitale “kekulu” ka Abrahame? (b) Bwakinyi beena Amoore abaadi na kya kubutudibwa?

12 Bibaadi mumune na kiimu kibaadi Efile Mukulu mutshibile beena Kanaana. Yehowa baadi mwambe shi kwi Abrahame akutuukila “kekulu” akakyebe kukwasha bifuko byooso bya pa nsenga bwashi bipeteshe myabi. Muyiile yaaya mpango, Efile Mukulu baadi mwate kitshibilo shi bekulu ba Abrahame bapete eumbo dya Kanaana, eumbo dibaadi dishaale bantu babaabadi abetanyina bu beena Amoore. Mushindo kinyi ubaadi ulombeene Efile Mukulu kulesha kibaadi kimutume bwa kubinga uno mwilo mwiumbo dyaabo? Yehowa baadi mutemukye shi akabingi bano bantu kunyima kwa bipwa 400​—nsaa ayikafiki “bubi bwa Amoore” mu “kulombana.” b (Kibangilo 12:1-3; 13:14, 15; 15:13, 16; 22:18) Munda mwa aa mafuku, beena Amoore abaadi batungunukye dingi kutwela mu bubi ngofu. Eumbo dya Kanaana dibafikile bu eumbo dya lulangwilo lwa ma nkishi, kusukumuna mase, na myanda ibutete ya lusandji. (Efilu 23:24; 34:12, 13; Mbadiko 33:52) Beena Kanaana abaadi abayipa mpa na bana baabo bwa kwibalambula mu kaalo. Efile Mukulu eselele mukumbeene kutadiila mwilo waaye bwashi utwelakane mu bubi bwi byabya? Nya! Bambile shi: “Eumbo di nabêne tadidi di butete. Pa mwanda wâyo, nakyebe kwidimwesha malwa, dikalase bantu bemushâle.” (Beena-Levi 18:21-25) Kadi, Yehowa tabaadi mwipe bantu booso kushi kusangula nya. Beena Kanaana babaadi balombanyiine muwa, bu kileshesho Rakabe na beena Gibeone, baadi mwibapaashe.​—Yooshwa 6:25; 9:3-27.

Alu ngoshi pa mwanda w’eshina dyaaye

13, 14. (a) Bwakinyi Yehowa baadi na kya kwikasha eshina dyaaye bu diselele? (b) Mushindo kinyi wi Yehowa musuule eshina dyaaye?

13 Yehowa e selele, eshina dyaaye namu di selele. (Beena-Levi 22:32) Yesu baadi mulongyeshe balongi baaye bwa kusambila shi: “Eshina dyoobe dikale dya kishila [diselele, NWT].” (Mateo 6:9Kilombeno kipya 2009) Buntomboshi bubatukile mu Edene bubaadi busabulushe eshina dy’Efile Mukulu, bwatuusha mpaka pabitale nkumo ibuwa y’Efile Mukulu na mushindo waye wa kumunana. Yehowa tabaadi mulombeene kutadiila bwabwa buntomboshi sunga kudimbilwa nya. Baadi na kya kutoosha eshina dyaaye.​—Yeeshaya 48:11.

14 Tubande dingi kwisamba pabitale beena Isaleele. Pabaabadi mu Ejiipitu, mulayilo w’Efile Mukulu kwi Abrahame shi ku bukwashi bwa Kekulu kaaye bifuko byooso bya pa nsenga abikyebe kwipetesha myabi ubaadi aumweneka nka bu ushi ulombeene kulombana. Kadi pa’ye kwibakuula ku bupika na kwibatuula mwiumbo dyaabo, Yehowa baadi musuule eshina dyaaye. Nyi bwakinyi mutemuki Danyele bamutentekyeshe mu luteko shi: “Yehowa Efile etu, obe [we] mutuushishe mwilo oobe mwiumbo dya Ejiipitu ku bukome bw’eyasa dyoobe dingi mwipeteshe nkumo.”​—Danyele 9:15.

15. Bwakinyi Yehowa baadi mutuushe beena Yuuda mu bupika mu Babilone?

15 Mwanda wa kukanya, Danyele baadi mwele lwalwa luteko mafuku abaadi beena Yuuda na lukalo lwa’shi Yehowa akite kintu kampanda bwa kutumbisha eshina dyaaye. Beena Yuuda bakutwe kukokyela abaadi dingi mu bupika mu Babilone. Yelusaleme, epata dyaabo, baadi mulwishibwe. Danyele baadi auku shi kwaluka kwa beena Yuuda mwiumbo dyabo akukyebe kutumbisha eshina dya Yehowa. Nyi aye nkuteka shi: “Yehowa Teemesha! Mwanana etufwile lusa! Mwanana etupushishe wetukwashe, tonyengakananga! Ku mwanda, eshina dyoobe, Efile ande, nyi dy’abetende mu lupata loobe na kwi mwilo oobe.”​—Danyele 9:18, 19.

Alu ngoshi pa mwanda wa mwilo waaye

16. Patuula bwakinyi mushindo ubaadi Yehowa kwete kwitatshisha bwa kukalwila eshina dyaaye aulesha shi takimbaa nka buwa bwaye kushi kutala abipusha bantu.

16 Mushindo ubaadi Yehowa kwete kwitatshisha bwa kukalwila eshina dyaaye aulesha shi akimbaa nka buwa bwaye kushi kutala abipusha bantu su? Nya, mwanda pakitshi myanda muyiile bwiselele bwaye na kululama kwaaye, kwete kukalwila bafubi baaye. Tubande kutala mukanda wa Kibangilo shapitre 14. Mwamwa abesamba pabitale banfumu bananka babaadi bafikye mu kukwata Loota, mwipu a Abrahama na kifuko kyaaye. Na bukwashi bubamupeele Efile Mukulu, Abrahama baadi mutshokole bilwilo byaabo byooso! Mwanda utale kuno kutshokola kwa ngoshi nyi mwanda wa kumpala ufundjibwe mu “mukanda wa ngoshi ya Yehowa,” mukanda ubaadi awisambila na ingi ngoshi ishi ifundjibwe mu Bible. (Mbadiko 21:14) Kubaadi ingi ngoshi ibungi ibaadi ayitungu kutshokola.

17. Nkinyi akilesha bibaadi binangu bya Yehowa bwa beena Isaleele kunyima kwa’bo kutwela mwiumbo dya Kanaana? Tuusha bileshesho.

17 Mafuku apeela kumpala kwa beena Isaleele kutwela mwiumbo dya Kanaana, Moyiise baadi mwibashinkamiishe shi: “Yehowa Efile Mukulu enu atambuka kumpala kwenu. Enulwila ngoshi’ye nabeene nka byaadi mwinukitshine mu Ejiipitu.” (Miiya Ikituulwe 1:30; 20:1) Kubanga na Yooshwa, mpyanyi a Moyiise, mpa na mu kipungo kya Bansushi na mu kipungo kya banfumu bebuwa ba mu Yuuda, Yehowa baadi mulwile mwilo waaye, ebakwasha bwa kutshokola beshikwanyi babo.​—Yooshwa 10:1-14; Bansushi 4:12-17; 2 Samwele 5:17-21.

18. (a) Bwakinyi we mulombeene kwikala na lutumbu bu bi Yehowa ta mmushintulukye? (b) Nkinyi akikyebe kukitshika apakatama mushikwa wabesambila mu Kibangilo 3:15?

18 Yehowa ta mmushintulukye nya; mpa na mpango yaaye ya kwikasha nsenga bu mpaladiiso ta ngishintulukye nya. (Kibangilo 1:27, 28) Efile Mukulu mmushikwe buntomboshi. Na dingi, mmufule bafubi baaye na akyebe kwibapaasha. (Misambo 11:7) Mushikwa wabesambila mu Kibangilo 3:15 aukyebe kutama ngofu mu mafuku e kumpala. Bwa kutumbisha eshina dyaaye na kukalwila mwilo waaye, Yehowa akyebe dingi kufika “kimankinda kya ngoshi”!​—Zakarii 14:3; Bifumbulwe 16:14, 16.

19. (a) Tuusha kileshesho akilesha bwakinyi mushindo ukwete Yehowa kutumika na bukome bwaaye bwa kubutula ngulombeene kwitukaka pepi naaye. (b) Mushindo wakwete kwitatshisha bwa kwitulwila ngoshi wi na kya kukita kinyi kwatudi?

19 Twate kino kileshesho: Tubande kupwandjikisha shi nyema kampanda e bukyelo bafiki mu kutwelela kifuko kya muntu kampanda anka yawa muntu bafiki mu kulwa na yawa nyema e bukyelo. Opwandjikisha shi mukashi na bana baaye be kumona yaaya ngoshi bubi? Pamutwe pa byabya, we kwikala na lukalo lwa kwibamona na muloo bwa kyakya kifulo kibebalesha. Bi mumune, tatwi balombeene kupusha bubi su Yehowa atumika na bukome bwaaye bwa kubutula. Mushindo wakwete kwitatshisha bwa kwitulwila ngoshi wi na kya kutamisha kifulo kyetu bwaaye. Kinemo kyetu bwa bukome bwaaye bushi na nfudiilo akikyebe kutama. Byabya, twi balombeene ‘kufubila Efile Mukulu na kumukokyela na kumutshina.’​—Beena-Ebreeyi 12:28.

Efubwile pepi na ‘kimankinda kya ngoshi’

20. Nkinyi akitungu kukita su twabadika myanda itale ngoshi y’Efile Mukulu kadi kushii kwiyipusha kalolo, na mbwakinyi?

20 Eyendo, Bible tapatuula myanda yooso itale bitshibilo bya Yehowa pa mwanda wa ngoshi yaaye nya. Kadi twi na kya kuuka shi: Yehowa tatumikaa na bukome bwaaye bwa kubutula mu mushindo ushi ululame, sunga n’etombo nya. Misango ibungi, mwanda wabesambila yaaya mbalo mu Bible sunga ingi myanda ngilombeene kwitukwasha bwa kuuka myanda kalolo. (Myeele 18:13) Sunga mbalo yatushy’abauku myanda yooso, kulonga kalolo pabitale Yehowa na kunangwila pabitale ngikashi yaaye ibuwa nkulombeene kwitukwasha bwa kupudisha ingi mpaka ilombeene kutuuka. Su tubakitshi byabya, atukyebe kumona shi twi na kya kutuula lukulupilo mwi Yehowa, Efile Mukulu.​—Yoobo 34:12.

21. Sunga mbyadi ‘kimankinda kya ngoshi’ ingi nsaa, eshimba dyaaye di nka ku ngoshi su?

21 Sunga byekala shi Yehowa ‘kimankinda kya ngoshi’ nsaa ayitungu shi ekale byabya, bino tabilesha shi eshimba dyaaye di nka ku ngoshi. Mu kimonwa kya etempu kibamwene Ezekyele, mbaleshe Yehowa bu’ye kwete kwilumbuula bwa kulwa na beshikwanyi naaye. Kadi, Ezekyele bamwene Efile Mukulu mwifunyishibwe na nkongolo​—kitundwilo kya butaale. (Kibangilo 9:13; Ezekyele 1:28; Bifumbulwe 4:3) Eyendo, Yehowa Efile a butaale na kufukama. Yowano mutumibwa baadi mufunde shi: “Efile Mukulu nyi nkifulo.” (1 Yowano 4:8) Ngikashi yaaye yooso ayitambukaa pamune. Nkinemo kinyi kyatudi nakyo, kya kwikala na mushindo wa kwifubwila pepi na Efile Mukulu e bukome bwi byabya kadi sha kifulo!

a Josephe, mwina Yuuda mufundji a myanda ya kala, amba shi beena Ebreeyi abaadi “bebalonde na matempu 600 na basalayi 50 000 basha-nfwalasa mpa na bangi basalayi 200 000 abatambuka lwa ngwà.”​—Jewish Antiquities, II, 324 [xv, 3].

b Eyendo shi bishima “beena Amoore” pano abilesha bantu booso babaadi bashaale mu Kanaana.​—Miiya Ikituulwe 1:6-8, 19-21, 27; Yooshwa 24:15, 18.