Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO 6

Inguzu Zyakunyonyoona​—“Jehova Silumamba Singuzu”

Inguzu Zyakunyonyoona​—“Jehova Silumamba Singuzu”

1-3. (a) Mapenzi nzi ngobakali aangawo bana Israyeli kubana Egepita? (b) Mbuti Jehova mbwaakabalwanina bantu bakwe?

 BANA Israyeli bakazyingwa​—bakasyanikizyigwa akati kamajeleele aamalundu aataindiki alimwi alwizi lutazabukiki. Impi yabana Egepita, basikujaya basilunya bateengeleli bakali kubatobela kababakanzide kapati, kabakanzide kubanyonyoona. a Nokuba boobo, Musa wakakulwaizya bantu ba Leza kuti batatyompwi. Wakabasyomezya ulaamba: “Jehova lwakwe mwini ulamulwanina.”​—Kulonga 14:14.

2 Nokuba boobo, kulangilwa kuti Musa wakoompolola kuli Jehova, eelyo Leza wakamwiingula kuti: “Ino nkaambo nzi ncolilila ndime? . . . Pele yebo nyamuna musako akutandabika janza lyako atala aalwizi akulwaandaanya.” (Kulonga 14:15, 16) Amweezeezye buyo zintu zyatalika kucitika. Ndilyonya Jehova walailila mungelo wakwe, alimwi awalo musumpuululu wajoba waunka musyule lyabana Israyeli, ambweni wacingilila mbuli bulambo akusinkila bana Israyeli kuzwa kunkamu yabana Egepita yakali kuyanda kubalwana. (Kulonga 14:19, 20; Intembauzyo 105:39) Musa watandabika janza lyakwe. Mukubbubbula kwaguwo lyanguzu kapati, lwizi lwaandaana. Maanzi munzila imwi aangana akwiima nji mbuli malambo, ajalula nzila mpati mpobakonzya kwiinda bana Israyeli boonse!​—Kulonga 14:21; 15:8.

3 Akaambo kazitondezyo eezyi zyanguzu, Farao weelede kulailila mpi zyakwe kuti zileke kubatobela akuti zipiluke buyo. Muciindi caboobo, Farao sikulisumpula walailila kuti babalwane. (Kulonga 14:23) Bana Egepita cakutayeeya baliwaalila cakufwambaana mulwizi, pele ndilyonya kulwana kwabo kwabaletela manyongwe mapati eelyo mavwili aankalaki zyabo atalika kukkulauka. Eelyo bana Israyeli nobazabuka boonse, Jehova walailila Musa kuti: “Tandabika janza lyako atala aalwizi kutegwa maanzi ajokele akubanyikizya bana Egepita ankalaki zyabo abasimabbiza.” Imalambo aamaanzi aayimvwi akolomoka, amulimba akumuvwumbilila Farao antoomwe ampi zyakwe zyoonse.​—Kulonga 14:24-28; Intembauzyo 136:15.

4. (a) Ino Jehova wakalitondezya kuti muntu uuli buti ku Lwizi Lusalala? (b) Ino bamwi inga balimvwa buti kujatikizya nzila eeyi mbwaakalitondezya Jehova?

4 Ikufwutuka nkobakafwutuka bana Israyeli ku Lwizi Lusalala cakali cintu cipati mumakani aajatikizya Leza mbwayendelezya bantu. Kubusena oobo Jehova wakalitondezya kuti “ngusilumamba singuzu.” (Kulonga 15:3) Pele ino mulimvwa buti kujatikizya Jehova mbwaakalitondezya munzila eeyi? Masimpe, inkondo yaletela bantu macise amapenzi manji. Sena ikubelesya nguzu zyakunyonyoona nkwaakacita Leza ncintu cimupa kulengaana muciindi cakumukulwaizya kuba acilongwe anguwe?

Ku Lwizi Lusalala, Jehova wakalitondezya kuti “ngusilumamba singuzu”

Nkondo zya Leza Mukwiimpana Amanyongwe Aabantunsi

5, 6. (a) Nkaambo nzi Leza cakweelela ncaambwa kuti ngu “Jehova wamakamu”? (b) Mbuti nkondo zya Leza mboziimpene ankondo zyabantunsi?

5 Iziindi zili 260 mu Magwalo aa Chihebrayo alimwi aziindi zyobile mu Magwalo aa Banakristo aa Chigiriki, Leza upedwe izina lyabulemu lyakuti “Jehova wamakamu.” (1 Samuele 1:11) Mbwali Mweendelezi Mupati, Jehova uleendelezya akulailila impi mpati kapati yabangelo. (Joshua 5:13-15; 1 Bami 22:19) Inguzu zyakunyonyoona nzyoyijisi impi eeyi zilayoosya kapati. (Isaya 37:36) Ilunyonyooko lwabantu tacili cintu cikondelezya kutelaika. Pele tweelede kuyeeya kuti, nkondo zya Leza ziliimpene kapati amanyongwe aabantunsi. Beendelezi babasilumamba abasitwaambo twacisi balakonzya kusola kubotya-botya twaambo ntobalwanina. Pele inkondo zyabantunsi lyoonse zilabikkilizya abulyatu alimwi akuliyanda.

6 Mukwiimpana, Jehova taciti zintu cakwiintila kakunyina kuziyeeyela zintu pe. Ibbuku lya Deuteronomo 32:4 lyaamba kuti: “Nindomba, milimo yakwe ililondokede, nkaambo nzila zyakwe zyoonse zililuleme. Ngu Leza uusyomeka, uutaciti zitaluleme; uliluleme alimwi uliluzi.” Ijwi lya Leza talibuzumizyi pe bukali bwakutalyeendelezya, lunya alimwi akulwana. (Matalikilo 49:7; Intembauzyo 11:5) Aboobo, kunyina Jehova nacita cintu kakutakwe kaambo. Nguzu zyakwe zyakunyonyoona uzibelesya buyo muziindi alimwi nokunyina nzila iimbi yakumanizya penzi likatazyide. Cili buyo mbubwenya mbwaakaamba kwiinda mumusinsimi wakwe Ezekieli kuti: “‘Sena mebo ndilalukkomanina naaceya lufwu lwamuntu mubi?’ mbwaamba Mwami Singuzuzyoonse Jehova. ‘Sena ncendiyanda tacili cakuti aleke nzila zyakwe akuzumanana kupona?’”​—Ezekieli 18:23.

7, 8. (a) Ncinzi mukulubizya Jobu ncaakayeeya kujatikizya mapenzi aakwe? (b) Mbuti Elihu mbwaakamululamika Jobu mukuyeeya kwakwe mumakani aaya? (c) Nciiyo nzi ncotunga twaiya kuzintu zyakacitikila Jobu?

7 Aboobo, ino nkaambo nzi Jehova ncabelesya nguzu zyakwe zyakunyonyoona? Katutanaingula, atuyeeye mwaalumi mululami wazina lya Jobu. Saatani wakabuzya naa Jobu mubwini kubikkilizya amuntu uuli woonse wakali kunoozumanana kusyomeka nokuba kuti wasunkwa. Jehova wakaingula mubuzyo ooyo kwiinda mukuzumizya Saatani kusunka Jobu kujatikizya kusyomeka kwakwe. Eelyo Jobu wakaciswa, wakanyonyookelwa lubono alimwi abana bakwe boonse. (Jobu 1:1–2:8) Katazyi zintu zyakajatikizyidwe, cakulubizya Jobu wakayeeya kuti kupenga kwakwe cakali cisubulo cimwi kuzwa kuli Leza. Wakabuzya Leza kujatikizya ncaakamubikkide “kuba mbaakani,” akuba ‘sinkondonyina.’​—Jobu 7:20; 13:24.

8 Imwaalumi mwana-mwana wazina lya Elihu wakakuyubununa kulubila kwakuyeeya kwa Jobu, kaamba kuti: “Sena ncobeni ulisinizyide kuti yebo uliluzi cakuti inga waamba kuti, ‘Mebo ndililuleme kwiinda Leza’?” (Jobu 35:2) Inzya, tacili cintu cabusongo ikuyeeya kuti tula amaanu kwiinda Leza naa kuyeeya kuti ulacita zintu munzila iitaluzi. Elihu wakati: “Leza mwini-mwini takonzyi kucita bubi nokuceya, alimwi Singuzuzyoonse takonzyi kubisya pe!” Kumbele wakati: “Singuzuzyoonse tatukonzyi kumumvwisya pe; ulaanguzu zinji kapati, alimwi tanyonganyi lubeta lwakwe abululami bwakwe bunji kapati.” (Jobu 34:10; 36:22, 23; 37:23) Tulakonzya kusinizya kuti, eelyo Leza nalwana inga ulaakaambo kabotu kamupa kuti acite boobo. Katuyeeyede makani aayo, atulange-lange twaambo Leza waluumuno zimwi ziindi ncaba silumamba.​—1 Bakorinto 14:33.

Leza Waluumuno Ncasinikizyigwa Kulwana

9. Nkaambo nzi Leza uusalala ncalwanina?

9 Naakamana kulumbaizya Leza kuti “ngusilumamba singuzu,” Musa wakati: “Nguni akati kabaleza uuli mbuli nduwe, O Jehova? Nguni uuli mbuli nduwe, oosalalisya?” (Kulonga 15:11) Awalo musinsimi Habakuku wakalemba makani aakozyenye naakati: “Yebo ulasalala kapati cakuti meso aako taakonzyi kulangilila cintu cibi, alimwi tokonzyi kubulangilila buyo bubi.” (Habakuku 1:13) Nokuba kuti Jehova ngu Leza siluyando, kunze lyaboobo ngu Leza wabusalali alimwi abululami. Zimwi ziindi, ibube oobu bumusinikizya kubelesya nguzu zyakwe zyakunyonyoona. (Isaya 59:15-19; Luka 18:7) Aboobo, eelyo Leza nalwana tabisyi kusalala kwakwe pe. Muciindi caboobo, ulalwana nkaambo ulasalala.​—Kulonga 39:30.

10. Ninzila nzi ilikke inkondo yakasinsimwa kubbuku lya Matalikilo 3:15 mboinga yamanizyigwa, alimwi ino kunooli mpindu zili buti kubantu balulami?

10 Amulange-lange cakacitika eelyo banabukwetene bakusaanguna, ba Adamu a Eva nobakazangila Leza. (Matalikilo 3:1-6) Ikuti naakabaleka buyo kakunyina kubweza ntaamu kujatikizya kutalulama kwabo, Jehova naakaubya-ubya cuuno cakwe mwini kali Mwami Wakujulu Aansi. Mbwali Leza mululami, wakasinikizyigwa kubapa mulandu walufwu. (Baroma 6:23) Mubusinsimi bwakusaanguna mu Bbaibbele, wakasinsima kuti kwakali kuyooba kusulaikana naa nkondo akati kababelesi bakwe mwini abasikutobela “nzoka,” nkokuti Saatani. (Ciyubunuzyo 12:9; Matalikilo 3:15) Icini cakali kuyoomanizya kusulaikana ooku nkulyataulwa kwa Saatani. (Baroma 16:20) Pele kubetekwa ooku kuyooletela bantu balulami zilongezyo zinji, ikwiimanizyila limwi micito ya Saatani alimwi akujalula mulyango waparadaiso yanyika yoonse mbwiizulwa. (Matayo 19:28) Kusikila ciindi eeco kwaakucitika zeezyi, aabo ibali kulubazu lwa Saatani balazumanana kulwana bantu ba Leza munzila yakumubili alimwi ayakumuuya. Muziindi, Jehova unooyandika kunjililila.

Leza Wabweza Ntaamu Yakumanizya Bubi

11. Nkaambo nzi Leza ncaakasinikizyigwa kuleta zambangulwe lyanyika yoonse?

11 Izambangulwe lyakuciindi ca Nowa ncikozyanyo cakunjililila kuli boobo. Ibbuku lya Matalikilo 6:11, 12 lyaamba kuti: “Nyika yakabija mumeso aa Leza mwini-mwini alimwi nyika yakazula bubi. Masimpe, Leza wakalanga anyika alimwi wakabona kuti yabija; bantu boonse bakaibisya nyika amicito yabo.” Sena Leza wakali kuyoozumizya bantu babi kubuzimaazyila limwi bukkale buli kabotu boonse bwakaciliko anyika? Peepe. Jehova wakasinikizyigwa kuleta zambangulwe lyanyika yoonse kuti linyonyoone baabo ibakakakatide kukulwana akukutalilemeka.

12. (a) Ncinzi Jehova ncaakasinsima kujatikizya “lunyungu” lwa Abrahamu? (b) Ino nkaambo nzi ncobakali kuyoonyonyoonwa bana Amori?

12 Mbocakabede akulunyonyooko ndwaakacita Leza kubana Kanana. Jehova wakayubununa kuti, kuzwa muzyalani lya Abrahamu kwakali kuyoozwa “lunyungu” oomo bantu boonse baanyika mobakali kuyoojana coolwe. Kweelana amakanze aayo, Leza wakaambilizya kuti, ilunyungu lwa Abrahamu lwakali kuyoopegwa nyika ya Kanana, inyika mwakakkede bantu baitwa kuti bana Amori. Ino inga kwaambwa buti kuti Leza wakaliluzi kutanda bantu aaba cakubasinikizya kuzwa munyika yabo? Jehova wakasinsima kuti, tiibakali kuyootandwa pe mane kukainde myaka iili 400​—kusikila leelyo ‘ciindi cakubetekwa kwabana Amori cikasike.’ b (Matalikilo 12:1-3; 13:14, 15; 15:13, 16; 22:18) Muciindi eeco, bana Amori bakaindila kusofwaala mubukkale bwabo. Kanana yakaba nyika yakazwide bukombi bwamituni, kutila bulowa alimwi amicito yakoonana iitaambiki. (Kulonga 23:24; 34:12, 13; Myeelwe 33:52) Alimwi mane buya bantu bamucisi eeco bakali kujaya bana mumililo yazituuzyo. Sena Leza uusalala inga walekela bantu bakwe kukkala akati kabubi buli boobo? Peepe! Wakati: “Nyika yabo ilisofweede, alimwi ndiyoobasubula bantu bakkala mulinjiyo nkaambo kazibi zyabo, alimwi bayootandwa kuti bazwe munyika.” (Levitiko 18:21-25) Pele Jehova tanaakabajaya mucijayejaye bantu aabo pe. Ibana Kanana ibakalisungwide kucita bululami mbuli Rahabu alimwi abana Gibeoni tiibakajayigwa pe.​—Joshua 6:25; 9:3-27.

Kulwanina Zina Lyakwe

13, 14. (a) Nkaambo nzi Jehova ncaakayandisisya kubona kwaamba kuti izina lyakwe lyasalazyigwa? (b) Mbuti Jehova mbwaakasalazya zina lyakwe kukusampaulwa?

13 Akaambo kakuti Jehova ulasalalisya, alyalo zina lyakwe lilasalalisya. (Levitiko 22:32) Jesu wakayiisya basikwiiya bakwe kukomba kuti: “Alisalazyigwe zina lyako.” (Matayo 6:9) Ikuzanga kwakacitika mu Edeni kwakasampaula zina lya Leza, kwakatalisya kudooneka kujatikizya mpuwo ya Leza abweendelezi bwakwe. Kunyina Jehova naakali kunga walekela kubejelezya akuzanga ooko kuzumanana. Wakabona kwaamba kuti izina lyakwe lyasalazyigwa kubutongo boonse.​—Isaya 48:11.

14 Alimwi amulange-lange luzubo lwabana Israyeli. Kufwumbwa leelyo nobakacili bazike ku Egepita, cisyomezyo ca Leza kuli Abrahamu cakuti kwiinda mu Lunyungu lwakwe bantu boonse baanyika bakali kuyooba acoolwe, cakanyina mbocikonzya kusyomwa. Pele kwiinda mukubafwutula akubacita kuba cisi, Jehova wakasalazya zina lyakwe kukusampaulwa. Aboobo musinsimi Daniele wakaibaluka mumupailo ulaamba: “O Jehova Leza wesu, yebo ookagwisya bantu bako mucisi ca Egepita ajanza lyako lyanguzu akulijanina mpuwo.”​—Daniele 9:15.

15. Nkaambo nzi Jehova ncaakabaangununa ba Juda kuzwa mubuzike ku Babuloni?

15 Daniele wakapaila boobo eelyo ba Juda nobakali kuyanda kuti Jehova abweze ntaamu alimwi kujatikizya zina Lyakwe. Iba Juda batakamvwida Leza bakatolwa mubuzike, lino kwakali ku Babuloni. Imunzi wabo mupati, iwa Jerusalemu wakaba tongo. Daniele wakalizyi kuti ikupilusyigwa kwaba Juda kubanaminzyaabo kwakali kuyoosumpula zina lya Jehova. Aboobo, Daniele wakapaila kuti: “Komvwa, O Jehova. Kotulekelela, O Jehova. Kobikkila maano akubweza ntaamu, O Jehova. Utamuki pe, akaambo kanduwe omwini, O Leza wangu, nkaambo zina lyako lyaitwa amunzi wako alimwi akubantu bako.”​—Daniele 9:18, 19.

Kulwanina Bantu Bakwe

16. Amupandulule ikuyandisisya kwa Jehova kwakulwanina zina lyakwe ncokutaambi kuti ngusilunya alimwi akuti ulaliyanda.

16 Sena ikuyandisisya kwa Jehova kwakulwanina zina lyakwe kwaamba kuti ngusilunya alimwi akuti ulaliyanda? Peepe, nkaambo kwiinda mukucita zintu kweelana abusalali bwakwe alimwi akuyandisisya bululami, ulabakwabilila bantu bakwe. Amulange-lange bbuku lya Matalikilo caandaano 14. Ooko tubala zyabami bone basikusaala ibakatola mujwa wa Abrahamu wazina lya Loti mubuzike antoomwe amukwasyi wakwe. Kwiinda mukugwasyigwa a Leza, Abrahamu wakaazunda munzila iigambya makamu mapati alimwi aasumpukide! Icibalo cakuzunda ooku cilibonya kuti ncecakusaanguna kulembwa ‘mubbuku lyankondo zya Jehova,’ lyalo lilangilwa kuti ndebbuku ilyakajisi amakani aabusikalumamba butalembedwe mu Bbaibbele. (Myeelwe 21:14) Kwakacili kuyootobela luzundo lumbi lunji.

17. Ncinzi citondezya kuti Jehova wakali kubalwanina bana Israyeli neliba leelyo kabanjide kale munyika ya Kanana? Amupe zikozyanyo.

17 Kabali afwaafwi bana Israyeli kuti basike kunyika ya Kanana, Musa wakabasyomezya kuti: “Jehova Leza wanu ulamusololela akumulwanina mbubonya mbwaakacita mu Egepita kamulangilila.” (Deuteronomo 1:30; 20:1) Kutalikila aali Joshua simulyazina wa Musa akuzumanana kusikila kuciindi ca Babetesi alimwi acabweendelezi bwabami basyomeka mu Juda, masimpe Jehova wakali kubalwanina bantu bakwe, wakabagwasya ikuzunda basinkondonyina munzila iigambya.​—Joshua 10:1-14; Babetesi 4:12-17; 2 Samuele 5:17-21.

18. (a) Nkaambo nzi ncotweelede kulumba kuti Jehova taakwe nacincide? (b) Ncinzi ciyoocitika eelyo inkondo iipandululwa kubbuku lya Matalikilo 3:15 yaakusika kumamanino?

18 Jehova tacincide pe; aalo makanze aakwe aakucinca nyika eeyi kuba paradaiso waluumuno taacincide pe. (Matalikilo 1:27, 28) Leza ucibusulaika bubi. Pele bantu bakwe ulabayanda kapati alimwi ino-ino uyoobweza ntaamu yakubalwanina. (Intembauzyo 11:7) Masimpe ngakuti, inkondo iipandululwa ku Matalikilo 3:15 ino-ino ilangilwa kusika aciimo cigambya alimwi calumamba akucinca kupati. Ikutegwa asalazye zina lyakwe alimwi akukwabilila bantu bakwe, Jehova alimwi uyooba “silumamba singuzu” mukali!​—Zekariya 14:3; Ciyubunuzyo 16:14, 16.

19. (a) Amupe cikozyanyo citondezya kuti kubelesya nguzu zyakunyonyoona nkwacita Leza inga kwatupa kuba acilongwe anguwe. (b) Ino kuyandisisya kwa Leza kwakutulwanina kweelede kutukulwaizya kucita nzi?

19 Amulange-lange cikozyanyo eeci: Amweezeezye kuti mukwasyi wamuntu umwi wanjililwa munyama wabutambo eelyo mwaalumi ooyo wayuma kulwana munyama ooyo mukali kusikila limwi wamujaya. Sena muyeeya kuti eeci inga capa kuti mukaintu alimwi abana bakwe bamutantamuke? Mukwiimpana, inga mwalangila kuti bayookulwaizyigwa kapati akaambo kaluyando ndwajisi kulimbabo. Mbubwenya buyo, tatweelede kucimwa pe akaambo kakubelesya nguzu zyakwe zyakunyonyoona nkwacita Leza. Ikuyandisisya kutulwanina kutegwa atukwabilile kweelede kuyumya luyando ndotujisi kulinguwe. Abwalo bulemu mbotujisi kunguzu zyakwe ziteeli bweelede kwiindila kuvwula. Eelyo tulakonzya “kubelekela Leza mulimo uusetekene munzila yeelede cakuyoowa Leza akumulemeka kapati.”​—Bahebrayo 12:28.

Amube Acilongwe ‘Asilumamba Singuzu’

20. Ino tweelede kulimvwa buti eelyo notubala zibalo zyamu Bbaibbele nzyotutateeleli kabotu kujatikizya nkondo nzyaakalwana Leza, alimwi ino nkaambo nzi ncotweelede kulimvwa boobo?

20 Masimpe, teensi lyoonse Bbaibbele nolipandulula twaambo toonse kujatikizya kusala nkwacita Jehova kunkondo njalwana. Pele kaambo nkotweelede kusyoma nkaaka katobela kakuti: Jehova kunyina nabelesya nguzu zyakwe zyakunyonyoona munzila iitaluzi, yaluciso naa yalunya. Bunji bwaziindi, ikulanga-langa makani aayengelede cibalo camu Bbaibbele naa makani aakasololela kuli ceeco cakacitika kulakonzya kutugwasya kuziteelela kabotu zintu. (Tusimpi 18:13) Neliba leelyo notutajisi makani oonse, kulikke kuyungizya luzyibo lwesu kujatikizya Jehova alimwi akuzinzibala kuyeeya bube bwakwe butaliboteli kulakonzya kutugwasya kucileka kudooneka kuli koonse kunga kwabuka. Ikuti twacita boobo, tuyoobona kuti tujisi twaambo tunji ncotweelede kusyoma Leza wesu, Jehova.​—Jobu 34:12.

21. Nokuba kuti ziindi zimwi “ngusilumamba singuzu,” ino mubwini Jehova muntu uuli buti?

21 Nokuba kuti Jehova “ngusilumamba singuzu” nokuyandika kucita boobo, eeci tacaambi kuti lyoonse ngusinkondo pe. Mucilengaano cankalaki yakujulu ncaakabona Ezekieli, Jehova utondezyegwa kuti ulilibambilide kulwana basinkondonyina. Nokuba boobo, Ezekieli wakabona Leza kazingulukidwe fwulicoongo​—icitondezyo caluumuno. (Matalikilo 9:13; Ezekieli 1:28; Ciyubunuzyo 4:3) Cakutadooneka, Jehova mubombe alimwi ngusiluumuno. Imwaapostolo Johane wakalemba kuti: “Leza nduyando.” (1 Johane 4:8) Ibube bwa Jehova boonse buleendelana cakulondoka. Eelo kaka tuli acoolwe citalikomeneni kuti tulakonzya kuba acilongwe a Leza singuzu zili boobo, pele alimwi siluyando!

a Kweelana asikuluula zyakaindi imu Juda wazina lya Josephus, ba Hebrayo “bakatobelwa ankalaki zili 600 antoomwe abasimabbiza ibali 50,000 alimwi abasilumamba ibeenda aamaulu ibakajisi zilwanyo zinji ibakali kubalilwa ku 200,000.”​—Jewish Antiquities, II, 324 [xv, 3].

b Kweelana abumboni buliko, mabala aakuti “bana Amori” aawa alabikkilizya abantu boonse ibakali kukkala mu Kanana.​—Deuteronomo 1:6-8, 19-21, 27; Joshua 24:15, 18.