1, 2. E ririkotaki vakacava nodra bula na Isireli nira butuka na vanua o Saineai ena 1513 B.G.V., e vakacegui ira vakacava na vosa i Jiova?

 E RIRIKOTAKI na nodra bula na Isireli nira butuka na vanua o Saineai ena itekitekivu ni 1513 B.G.V. E rerevaki na sala era na muria, nira lakova na “vanua talasiga vakaitamera qai vakarerevaki, era tu kina na gata poisoni kei na batibasaga.” (Vakarua 8:15) A rawa tale ga nira valuti vei ira na veimatanitu era tu voleka. E kauti ira mai nona tamata ena vanua qo o Jiova. Vakacava ena rawa ni taqomaki ira nodra Kalou?

² E veivakacegui dina na vosa i Jiova: “Oni raica sara ga na ka au cakava vei ira na kai Ijipita, meu tabei kemuni kina ena taba ni ikeli, qai kauti kemuni mai vei au.” (Lako Yani 19:4) E tukuna vei ira nona tamata o Jiova ni a vakabulai ira vei ira na kai Ijipita, e vaka ga nona vukataki ira ena ikeli. Ia e tiko tale eso na vuna e veiganiti kina na ivakatautauvata ni “taba ni ikeli” me dusia na veitaqomaki ni Kalou.

3. E veiganiti vakacava na ivakatautauvata ni “taba ni ikeli” me dusia na veitaqomaki ni Kalou?

³ E dau vakayagataka na ikeli na tabana lelevu kaukaua me vakaciriciri tu e macawa. Ni katakata sara tu ga na siga, ena tevuka na tinatina na tabana lelevu, e rawa ni rua na mita na kena balavu, me vakaruru kina na luvena lalai. So tale na gauna, e dau ovica na luvena lalai me taqomaki ira ena cagi batabata. Me vaka ga nona taqomaka na luvena lailai na ikeli, e taqomaka tale ga o Jiova na matanitu vou o Isireli. Nira sa mai tu qo ena vanua talasiga, era na vakarurugi tiko ga ena iyaloyalo ni taba i Jiova ke ra yalodina tiko ga  vua. (Vakarua 32:9-11; Same 36:7) Vakacava e se taqomaki ira tiko ga nona tamata nikua o Jiova?

4, 5. Na cava meda nuitaka kina vakatabakidua na yalayala ni Kalou me veitaqomaki?

⁴ E sega sara ga ni dredre vei Jiova me taqomaki ira nona tamata. E “Kalou Kaukaua Duadua”—na icavuti qori e dusia ni sega ni dua e rawa ni tarovi koya. (Vakatekivu 17:1) Vaka ga noda sega ni rawa ni tarova na ua lelevu, sega tale ga ni dua e rawa ni tarova na kaukaua i Jiova. Ni rawa ni cakava o Jiova na ka ga e vinakata, de dua eda na taroga, ‘E nona inaki o Jiova me vakayagataka nona kaukaua me taqomaki ira nona tamata?’

⁵ Kena isau lekaleka ga na io! E vakadeitaka o Jiova ni na taqomaki ira nona tamata. E kaya na Same 46:1: “Na Kalou e noda ivakaruru kei na kaukaua, e dau tu vakarau me vukei keda ena gauna ni rarawa.” E “sega ni lasu rawa” na Kalou, eda rawa gona ni nuitaka vakatabakidua nona yalayala ni na taqomaki keda. (Taito 1:2) Meda dikeva mada qo eso na ivakatautauvata totoka e cavuta o Jiova me dusia nona veitaqomaki.

6, 7. (a) E taqomaki ira vakacava na sipi na kedra ivakatawa ena gauna vakaivolatabu? (b) E vakatauvatana vakacava na iVolatabu na nona tu vakarau o Jiova me taqomaka, me karona nona sipi?

⁶ E noda iVakatawa o Jiova, “eda nona tamata, kei na sipi ni nona veico.” (Same 23:1; 100:3) Dua vei ira na manumanu malumalumu na sipi. Ena gauna vakaivolatabu ena vinakati mera yaloqaqa na ivakatawanisipi mera taqomaka nodra sipi vei ira na laione, olifa, bea, kei ira na daubutako. (1 Samuela 17:34, 35; Joni 10:12, 13) Ia ena tiko na gauna ena vinakati mera karoni vakayalololoma na sipi. Kena ivakaraitaki, ni vakasucu e dua na sipi qai yawaki ira na  kena vo, na ivakatawa dauloloma ena taqomaki tinatina ena gauna qori, oti ena qai keveta na luvena me kauta vei ira na vo ni sipi.

⁷ Ni vakatauvatani koya o Jiova kei na ivakatawanisipi, e vakadeitaka ni vinakata me taqomaki keda. (Isikeli 34:11-16) Nanuma na ka e tukuni me baleti Jiova ena Aisea 40:11, a vakamacalataki ena Wase 2 ni ivola qo: “Ena qarava na nona qelenisipi me vaka na ivakatawa. Ena kumuni ira vata na lami e ligana, ena keveti ira e lomaserena.” E lai tu vakacava na luvenisipi ena ‘lomaserei’ koya na ivakatawanisipi, ni vanua qori e donuya na ilobi ni nona isulu i cake? De dua ena lako mai na luvenisipi qori qai mai cumuta toka na yava i koya na ivakatawanisipi. Ena qai cuva sobu na kena ivakatawa me keveta na sipi, ena qai roqota vakamalua e lomaserena. Sa bau dua dina na ivakatautauvata yalololoma, ni tu vakarau na noda iVakatawa Levu, me taqomaki keda, me maroroi keda tale ga!

8. (a) O cei e yalataka na Kalou ni na taqomaki ira, e kilai vakacava qori ena Vosa Vakaibalebale 18:10? (b) Na cava e okati ena noda saga me noda itataqomaki na yaca i Jiova?

⁸ Ia e yalataka o Jiova ni na taqomaki ira ga na toro voleka vua. E kaya na Vosa Vakaibalebale 18:10: “Na yaca i Jiova e valececere kaukaua. E cici kina na yalododonu me taqomaki.” Ena gauna vakaivolatabu, e dau tara eso na valececere ena vanua talasiga me idrodro se ivakaruru. Ia ena vakatau vei koya e sotava na leqa me dro ina vale cecere qori me taqomaki kina. E va sara ga qori na noda saga me noda itataqomaki na yaca i Jiova. E sega ni okati kina noda vuki cavuta tu ga na yaca ni Kalou ni sega ni rawa ni taqomaki keda. Ia e bibi meda kilai koya na itaukei ni yaca qori, da nuitaki koya, da qai veisautaka noda bula me salavata kei na nona ivakatagedegede dodonu. Ena nona yalovinaka o Jiova, e vakadeitaka ke da vakabauti koya, ena taqomaki keda me vaka e dua na valececere!

9. E vakaraitaka vakacava o Jiova ni dau veitaqomaki?

⁹ E sega ni yalataka wale ga o Jiova na veitaqomaki. E vakaraitaka ena gauna vakaivolatabu ni a taqomaki ira vakacakamana na nona tamata. Kena ivakaraitaki, na ‘liga’ qaqa i Jiova e dau taqomaka na matanitu o Isireli mai vei ira na meca kaukaua. (Lako Yani 7:4) Ia e dau vakayagataka tale ga o Jiova nona kaukaua me taqomaki ira yadua nona tamata.

10, 11. Na ivakaraitaki vakaivolatabu cava e dusia ni vakayagataka o Jiova nona kaukaua me veitaqomaki kina?

¹⁰ Ni ratou sega ni via cuva ina matakau koula nei Tui Nepukanesa na tolu na Iperiu o Setareki, Mesake, kei Apeteniko, e qai kaya ena cudru na tui ni na kolotaki ratou ina loma ni bukawaqa warumisa. E kaya ena veivakalialiai o Nepukanesa, na iliuliu kaukaua duadua kei vuravura ena gauna ya: “O cei na kalou me vakabulai kemudou mai ligaqu?” (Taniela 3:15) Eratou nuitaka vakatabakidua na kaukaua ni Kalou me vakabulai ratou, ia ratou sega ni kila ena cakava vakacava. Ratou mani kaya: “Ke va qori . . . , ena vakabulai keitou mai na lovo bukawaqa na Kalou keitou qarava tiko.” (Taniela 3:17) E vakavitutaki mada ga na warumisa ni katakata ni lovo, e sega ni dua na ka tu qori vua nodratou Kalou kaukaua duadua. E taqomaki ratou, mani kaya na tui: “Ni sega tale ni dua na kalou e veivakabulai me vakataki koya qo.”—Taniela 3:29.

¹¹ E vakaraitaka tale ga o Jiova na kaukaua levu e tu vua me veitaqomaki ena nona tokitaka na bula i luvena e duabau ina katonigone i Meri, na goneyalewa Jiu. A vakaraitaka vei Meri e dua na agilosi ni na ‘bukete, ena vakasucuma tale ga e dua na gonetagane.’ E kaya na agilosi: “Ena sobuti iko na yalo tabu, ena vakaruguti iko na kaukaua i koya e Cecere Duadua.” (Luke 1:31, 35) Ena gauna qori ena vinakati me taqomaki vinaka na Luve ni Kalou. Vakacava ena dewavi koya na gone se bera ni sucu qori na ivalavala ca i tinana?  Ena rawa ni vakamavoataki koya o Setani se vakamatei koya ni bera ni sucu? Sega ni rawa vakadua! E cakava o Jiova e dua na ilati ena katonigone i Meri me kua ni dewa vua na gone na ivalavala ca, kaukaua vuni dau veivakaleqai, me kua ni vakamatei vei ira na tamata se timoni, me tekivu sara mai na gauna e se qai kunekunetaki kina. Ni sa cauravou o Jisu, se taqomaki koya ga o Jiova. (Maciu 2:1-15) E taqomaka voli na Luvena lomani me yacova na gauna lokuci.

12. Na cava e taqomaki ira kina vakacakamana eso nona dauveiqaravi o Jiova ena gauna vakaivolatabu?

¹² Na cava e taqomaki ira kina vakacakamana eso nona dauveiqaravi o Jiova? Levu na gauna e dau taqomaki ira ena dua na inaki bibi: oya na vakayacori ni nona inaki. Kena ivakaraitaki, e bibi nona taqomaki o Jisu ni se gonedramidrami me vakayacori kina na inaki ni Kalou, ena yaga vei keda na kawatamata. E volai ena iVolatabu e levu na ivakaraitaki ni kaukaua i Jiova me veitaqomaki, “meda vakavulici kina, me noda na inuinui e rawati mai na noda vosota kei na noda vakacegui mai na veika e volai ena iVolatabu.” (Roma 15:4) Io, qori e vaqaqacotaka noda vakabauti koya na Kalou kaukaua duadua. Ia e taqomaki keda vakacava na Kalou nikua?

13. Vakacava e dodonu me cakamana o Jiova ena vukuda? Vakamacalataka.

¹³ Nona yalataka o Jiova me taqomaki keda e sega ni kena ibalebale ni dodonu me cakamana ena vukuda. E sega ni kaya na Kalou nida na sega ni sotava na dredre. Levu na dauveiqaravi i Jiova e dredre sara na ka era sotava, me vaka na bula dravudravua, ivalu, tauvimate, kei na mate. E tukuna mada ga o Jisu vei ira nona tisaipeli ni rawa nira vakamatei ena vuku ni nodra vakabauta. Oya na vuna e vakabibitaka kina mera vosota tiko ga me yacova na icavacava. (Maciu 24:9, 13) Ke vakayagataka o Jiova nona kaukaua me veivakabulai  vakacakamana e veigauna, o Setani ena vakalewai Jiova kei na inaki eda qaravi koya kina.—Jope 1:9,10.

14. Na ivakaraitaki cava e dusia ni sega ni dau taqomaki ira tu ga nona tamata o Jiova?

¹⁴ Ena gauna mada ga vakaivolatabu, e sega ni dau vakayagataka o Jiova nona kaukaua me taqomaki ira yadudua nona dauveiqaravi mai na mate. Kena ivakaraitaki, o Eroti a vakamatea na yapositolo o Jemesa rauta na 44 G.V.; ia oti ga qori, a vakabulai o Pita “mai na liga i Eroti.” (Cakacaka 12:1-11) Ni rau sa mate o Pita kei Jemesa, se bula ga o Joni na taci Jemesa. Koya gona, eda na sega ni namaka me dau taqomaki ira tu ga nona tamata o Jiova. Kena ikuri, e dau tarai keda kece “na gauna kei na ka e sega ni namaki.” (Dauvunau 9:11) Ia e dau taqomaki keda vakacava o Jiova nikua?

15, 16. (a) Eda vakadeitaka vakacava ni o Jiova e dau taqomaki ira vakailawalawa na nona tamata? (b) Cava meda nuidei kina ni o Jiova ena taqomaki ira nona tamata ena gauna qo kei na “veivakararawataki levu”?

¹⁵ Meda raica mada e liu na veitaqomaki vakayago. Nida dauveiqaravi i Jiova, e rawa ni taqomaki keda vakailawalawa. Ke sega, ena rawarawa sara vei Setani me vakaleqai keda. Vakasamataka mada qo: E vinakata vakalevu o Setani, “na turaga ni vuravura qo,” me vakawabokotaka na sokalou dina. (Joni 12:31; Vakatakila 12:17) Eso na matanitu kaukaua e vuravura era vakatabuya noda cakacaka vakavunau, ra saga tale ga mera vakawabokotaki keda. Ia era dei tu ga na tamata i Jiova, ra qai tomana tiko ga nodra cakacaka vakavunau! Na cava era sega ni rawata kina nodra inaki na veimatanitu qori vei ira na ilawalawa lotu vaKarisito lailai qori? Baleta ni taqomaki keda tu o Jiova ena ruku ni tabana kaukaua!—Same 17:7, 8.

¹⁶ Ia vakacava na veitaqomaki vakayago ena “veivakararawataki levu” sa voleka? Sega ni dodonu meda rerevaka  nona siga ni veilewai na Kalou. E kaya na iVolatabu “ni kila o Jiova na sala me vakabulai ira kina era qarava na Kalou nira vakatovolei, me maroroi ira tale ga na tawayalododonu me yaco mada na siga ni lewa mera na qai vakarusai.” (Vakatakila 7:14; 2 Pita 2:9) Ena gauna mada ga qo, eda sa vakadeitaka e rua na ka. Kena imatai, ena sega ni vakalaiva o Jiova mera kawaboko e vuravura na nona tamata yalodina. Kena ikarua, ena vakalougatataki ira na yalodina mera na bula tawamudu ena vuravura vou, ena vakaturi ira mada ga. Vei ira na mate ena yalodina, era lomavakacegu ni nanumi ira vinaka tu na Kalou.—Joni 5:28, 29.

17. E taqomaki keda vakacava o Jiova ni vakayagataka nona Vosa?

¹⁷ Ena gauna mada ga qo, e taqomaki keda o Jiova ni vakayagataka nona “vosa” e bula qai kaukaua, e rawa ni vakaceguya na lomada, veisautaka tale ga noda bula. (Iperiu 4:12) Nida muria na kena ivakavuvuli, ena rawa ni taqomaki keda mai na leqa. E kaya na Aisea 48:17: “O yau o Jiova . . . [au] vakavulici iko mo vinaka kina.” Eda vakadinadinataka nida muria na Vosa ni Kalou, eda bulabula kina vakayago qai bula balavu tale ga. Kena ivakaraitaki, nida muria na ivakasala vakaivolatabu meda cata na veiyacovi tawadodonu, kei na noda vakasavasavataki keda mai na dukadukali kece, eda qarauna kina eso na itovo vakasisila kei na ivalavala ena vakaleqa noda bula vakayago. (Cakacaka 15:29; 2 Korinica 7:1) Eda vakavinavinakataka dina na veitaqomaki ni Vosa ni Kalou!

18. Na veitaqomaki vakayalo cava e vakarautaka vei keda o Jiova?

¹⁸ Koya e bibi duadua ni o Jiova e vakarautaka na veitaqomaki vakayalo. E taqomaki keda na noda Kalou dauloloma meda kua ni vakaleqai vakayalo ena nona vakarautaka na ivukevuke meda vosota kina na veika dredre, da qai maroroya noda veiwekani kei koya. E dau yavala gona o Jiova me taqomaka noda bula, sega ena loma ga ni vica na  yabaki, ia me tawamudu. Dikeva mada eso na ivukevuke e vakarautaka na Kalou me taqomaki keda vakayalo.

19. Ena vakamamadataka vakacava ituvaki dredre eda sotava na kaukaua ni yalo tabu i Jiova?

¹⁹ E “Daurogo masu” o Jiova. (Same 65:2) Ke mani dredre meda vosota eso na ituvaki, ke da talaucaka na lomada vei Jiova e rawa ni vakacegui keda. (Filipai 4:6, 7) Ena rairai sega ni kauta laivi vakacakamana na ituvaki dredre, ia ena rogoca noda masu mai vu ni lomada qai solia vei keda na vuku meda kila na ka meda cakava. (Jemesa 1:5, 6) Kena ikuri, e solia o Jiova nona yalo tabu vei ira era kerea vua. (Luke 11:13) Na kaukaua ni yalo tabu i Jiova ena vakamamadataka na ituvaki dredre eda sotava. Ena solia vei keda “na kaukaua e uasivia na kaukaua ni tamata” meda vosota tiko ga, me yacova nona vakaotia o Jiova na veika mosimosi kece ena vuravura vou sa voleka.—2 Korinica 4:7.

20. E laurai vakacava nona veitaqomaki o Jiova ni vakayagataki ira na tacida?

²⁰ Eso na gauna, e rawa ni veitaqomaki o Jiova ni vakayagataki ira na tacida vakayalo. O Jiova e vagolei ira mai nona tamata mera dua na “mataveitacini” e vuravura raraba. (1 Pita  2:17; Joni 6:44) Nida vakila na veilomani vakamataveitacini, eda vakadinadinataka na kaukaua ni yalo tabu ni Kalou me dusimaki keda meda caka vinaka. Na vua ni yalo tabu qori e uqeti keda meda bucina eso na itovo vinaka me vaka na loloma, yalololoma kei na yalovinaka. (Kalatia 5:22, 23) Ke da yalolailai qai vukei keda e dua na tacida ena ivakasala veivakacegui se vakayaloqaqataki keda, meda vakavinavinakataki Jiova ena nona veitaqomaki.

21. (a) Na cava eso na kakana vakayalo e vakarautaka o Jiova ni vakayagataka na “dauveiqaravi yalo dina e vuku”? (b) E yaga vakacava vei iko na ka e vakarautaka o Jiova meda taqomaki kina vakayalo?

²¹ Qo e dua tale na sala e veitaqomaki kina o Jiova: na kakana vakayalo ena kena gauna donu. Me rawa ni vakaukauataki keda na nona Vosa, e lesia o Jiova na “dauveiqaravi yalo dina e vuku” me vakarautaka na kakana vakayalo. E vakayagataka na dauveiqaravi yalodina qori na ivola me vaka Na Vale ni Vakatawa kei na Yadra!, noda website na jw.org, na soqoni, soqo ni tabacakacaka kei na soqo ni veiwasewase me vakarautaka na “kakana ena kena gauna donu,” e veiganiti qai yaco donu mai. (Maciu 24:45) O sa bau rogoca e dua na ka ena soqoni me vaka na ivakamacala, vunau, se masu e uqeti iko qai vakayaloqaqataki iko sara ga? Se dua na iulutaga ena noda ivola e uqeti iko? Nanuma tiko, qori na ka kece e vakarautaka o Jiova meda taqomaki kina vakayalo.

22. E dau vakayagataka vakacava o Jiova na nona kaukaua, ena yaga vakacava vei keda?

²² O Jiova e isasabai “vei ira kece na vakaruru vua.” (Same 18:30) Eda kila ni sega ni vakayagataka nona kaukaua me taqomaki keda ena veika dredre kece. Ia ena vakayagataka nona kaukaua e veigauna me vakayacori kina nona inaki. O keda ga eda na vakila na kena vinaka. Ke da toro voleka vua, da qai tiko ga ena nona loloma, o Jiova ena solia vei keda na bula tawamudu. Nida vakanamata tu ena gauna totoka qori, meda raica mada ga na veika dredre eda sotava ena vuravura qo me “lekaleka qai mamada.”—2 Korinica 4:17.