1, 2. Bantu ya Izraele vandaka na nki kigonsa ntangu bo kotaka na nziunga ya Sinai na 1513 N.T.B., mpi nki mutindu Yehowa lembikaka bo?

BANTU ya Izraele vandaka na kigonsa ntangu bo kumaka na nziunga ya Sinai, na mvu 1513 na ntwala ya ntangu na beto (N.T.B.). Yo lombaka bo sala nzietelo mosi ya mpasi na ‘ntoto mosi ya zelo na zelo, ya nene ti ya boma, ntoto yina vandaka na banioka ya makasi ti bankutu (binkala-nkala).’ (Kulonga 8:15) Bambeni ya makanda ya nziunga zolaka mpi kunwanisa bo. Yehowa Nzambi na bo muntu nataka bo tii na kisika yai. Keti yandi ta kuka kutanina bo?

² Yehowa lembikaka bo nde: ‘Beno monaka beno mosi nki mono salaka bantu ya Ezipte mpi nki mutindu mono kwisaka kunata beno awa mutindu ndeke yai, ngo-zulu, ke nataka bana na yandi na zulu ya mapapu.’ (Kubasika 19:4) Yehowa yibusaka bantu na yandi nde yandi gulusaka bo na maboko ya bantu ya Ezipte mpi nataka bo na kisika ya lutaninu, mutindu ngo-zulu ke nataka bana na yandi. Kansi yo kele ti bikuma ya nkaka ya ke monisa nde, kufwanisa lutaninu ya Nzambi ti ‘mapapu ya ngo-zulu’ me fwana mpenza.

3. Sambu na nki yo me fwana mpenza na kufwanisa ‘mapapu ya ngo-zulu’ ti lutaninu ya Nzambi?

³ Ngo-zulu ke vandaka ti mapapu ya nene mpi ya ngolo, kansi yandi ke sadilaka yo kaka ve sambu na kupumbuka. Kana ntangu ke ngolo, ngo-zulu ya nkento ke tandulaka mapapu na yandi—yo lenda vanda bametre zole—sambu na kutanina bana na yandi ya fioti na ntangu. Na bantangu ya nkaka, yandi ke tulaka bana na yandi na nsi ya mapapu sambu na kutanina bo na mupepe ya madidi. Kaka mutindu ngo-zulu ke taninaka bana na yandi, Yehowa taninaka mpi dikanda ya Izraele yina katukaka kubutuka. Awa ya bo me kuma na ntoto ya zelo na zelo, yandi ta landa na kutanina bo na nsi ya mapapu na yandi ya kifwani, bantangu yonso ya bo ta bikala ya kwikama. (Kulonga 32:9-11; Nkunga 36:7)  Keti beto lenda tula ntima bubu yai nde Nzambi ta tanina beto mpi?

4, 5. Sambu na nki beto lenda tula ntima ya mvimba nde Nzambi ta tanina beto mutindu yandi me silaka?

⁴ Yehowa kele mpenza ti makuki ya kutanina bansadi na yandi. Yandi kele “Nkwa-Ngolo Yonso”—titre yai ke monisa nde ata kima mosi ve lenda kanga ngolo na yandi. (Kuyantika 17:1) Bonso kitembo ya masa yina bo lenda kanga ve, ata kima mosi ve lenda kanga ngolo ya Yehowa ntangu yo ke sala kisalu. Sambu yandi kele ti makuki ya kusala konso kima yina yandi ke kana na kusala, beto lenda kudiyula nde: ‘Keti Yehowa kele ti luzolo ya kusadila ngolo na yandi sambu na kutanina bantu na yandi?’

⁵ Mvutu kele kaka mosi, ee! Yehowa ke ndimisa beto nde yandi ta tanina bantu na yandi. Nkunga 46:2 ke tuba nde: “Nzambi kele kisika ya beto ke tininaka, yandi muntu ke pesaka beto ngolo; konso ntangu kana mpasi kele yandi ke sadisaka beto.” Sambu Nzambi “lenda kusa ve,” beto ke tula ntima ya mvimba nde yandi ta tanina beto mutindu yandi me silaka. (Tito 1:2) Bika beto tadila bambandu ya nkaka ya pwelele yina Yehowa me tubilaka sambu na kumonisa nde yandi ke zolaka kutanina beto.

6, 7. (a) Inki mutindu bangungudi ya ntama vandaka kutanina mameme na bo? (b) Inki mutindu Biblia ke monisa mpusa ya ngolo ya Yehowa ya kutanina mameme na yandi?

⁶ Yehowa kele Ngungudi, mpi ‘beto kele bantu na yandi, mameme na yandi.’ (Nkunga 23:1; 100:3) Mameme yina bantu ke sansaka ke zabaka ve kuditanina; bambisi mingi ve kele bonso bo. Na ntangu ya ntama, yo vandaka kulomba nde ngungudi kuvanda kikesa sambu na kutanina mameme na yandi na miyibi to ntangu bantambu, bambwa ya mfinda mpi ba urse ke sosa kudia bo. (1 Samuele 17:34, 35; Yoane 10:12, 13) Kansi, bantangu ya nkaka yo vandaka kulomba mpi nde ngungudi kuvanda mawete. Kana dimeme me buta ntama ti lupangu, ngungudi ya mawete vandaka kukeba yandi bantangu yonso yina ya kukonda lutaninu;  na nima, yandi fwete baka tu bana-mameme mpi kunata bo na lupangu.

⁷ Yehowa ke kudifwanisaka ti ngungudi sambu na kundimisa beto nde yandi kele ti mpusa ya ngolo ya kutanina beto. (Ezekiele 34:11-16) Yibuka mambu yai ya Yezaya 40:11 ke tuba sambu na Yehowa, mutindu beto longukaka yo na Kapu 2: “Yandi ke talaka bantu na yandi bonso muntu ke talaka mameme na yandi. Yandi ke tulaka yo kisika mosi, yandi ke bakaka bana-mameme na maboko na yandi.” Nki mutindu mwana-dimeme zolaka kukuma na “maboko” ya ngungudi—disongidila, na ntulu to na kitini ya lele ya zulu yina vandaka ti poshe ya kunatila bima? Mwana-dimeme lenda pusana pene-pene ya ngungudi, ata nkutu kubula ntu na yandi malembe na dikulu ya ngungudi. Kansi, ngungudi muntu fwete nieka, kubaka mwana-dimeme mpi kutanina yandi na maboko. Yai kele kifwani mosi ya kitoko ya ke monisa luzolo ya Ngungudi ya Nene ya kutanina beto!

8. (a) Nzambi ke sila nde yandi ta tanina banani, mpi nki mutindu Bingana 18:10 ke monisa yo? (b) Kukwenda kubumbana na zina ya Nzambi ke tendula nki?

⁸ Nzambi ke sila nde yandi ta tanina kaka bantu yina ke kwenda pene-pene na yandi. Bingana 18:10 ke tuba nde: “Zina ya Mfumu Nzambi kele bonso nzo ya ngolo, kisika ya bantu ya mbote lenda kwenda kubumbana.” Bantangu ya nkaka na ntangu ya ntama, bo vandaka kutunga banzo ya ngolo na ntoto ya zelo na zelo sambu bantu kubumbana kuna. Kansi yo vandaka kulomba nde muntu yina kele na kigonsa kukwenda ntinu na banzo yina sambu na kuzwa lutaninu. Yo kele mpi mpidina sambu na kubaka lutaninu ya Yehowa. Yo ke lomba ve kaka kutanga zina ya Nzambi mbala na mbala, sambu zina yina kele ve bonso kima mosi ya mazi. Kansi beto fwete zaba Munkwa ya zina yina mpi kuzinga na kuwakana ti minsiku na yandi ya lunungu. Yehowa kele mbote mpenza mutindu yandi ke ndimisa beto nde, yandi ta vanda nzo ya lutaninu sambu na beto kana beto kwenda pene-pene na yandi na lukwikilu yonso!

9. Katula lusilu na yandi ya kutanina beto, Yehowa me salaka diaka nki?

⁹ Yehowa me sukaka kaka ve na kusila nde yandi ta tanina beto.  Na ntangu ya ntama, yandi salaka bimangu yina monisaka nde yandi kele ti makuki ya kutanina bansadi na yandi. Mbala mingi na disolo ya bantu ya Izraele, Yehowa sadilaka ngolo na yandi sambu na kununga bambeni na bo yina vandaka ngolo mingi. (Kubasika 7:4) Kansi, Yehowa sadilaka mpi ngolo na yandi sambu na kusadisa bantu ya nkaka.

10, 11. Inki bambandu ya Biblia ke monisa nde Yehowa sadilaka ngolo na yandi sambu na kusadisa bantu?

¹⁰ Ntangu batoko tatu ya Bayuda—Shadraki, Meshaki, mpi Abedi-Nego—buyaka kufukimina kiteki ya wolo ya Nabukodonozore, ntotila yai ya kuluta ngolo ya ntangu yina, waka makasi mpi tubaka nde bo fwete losa bo na furu ya tiya yina ke pela ngolo. Yandi tubaka na lulendo yonso nde: ‘Keti kele na nzambi ya nkaka yina lenda gulusa beno na maboko na mono?’ (Daniele 3:15) Batoko yai tatu vandaka kukwikila na ntima ya mvimba nde Nzambi na bo kele ti ngolo ya kutanina bo, kansi bo yindulaka ve nde yandi ta tanina bo na ntangu yina. Yo yina bo vutulaka nde: ‘Nzambi yina ya beto ke sadilaka kele ti makuki ya kugulusa beto.’ (Daniele 3:17) Ya kieleka, ata bo tulaka tiya ya mingi na furu yina mbala nsambwadi kuluta mutindu yo ke vandaka, Nzambi na bo ya ngolo yonso vandaka kumona yo kaka mpamba. Yandi gulusaka bo, mpi nsuka-nsuka, ntotila ndimaka nde: “Nzambi ya nkaka kele ve yina lenda gulusa bantu mutindu yai.”—Daniele 3:29.

¹¹ Yehowa monisaka diaka na mutindu ya kuyituka ngolo na yandi ya kutanina ntangu yandi tulaka luzingu ya Mwana na yandi mosi kaka ya kubutukaka na divumu ya Maria, mwense mosi ya Muyuda. Wanzio mosi zabisaka Maria nde, yandi “ta baka divumu mpi ta buta mwana ya bakala.” Wanzio tendulaka nde: “Mpeve santu ta kwisa na zulu na nge, mpi ngolo ya Muntu ya Kuluta Kuzanguka ta fika nge.” (Luka 1:31, 35) Yo ke monana nde yo vandaka mbala ya ntete yina luzingu ya Mwana ya Nzambi vandaka na kigonsa. Sambu mama yai vandaka muntu, keti yandi lendaka kupesa masumu mpi kikalulu ya kukonda kukuka na mwana yina vandaka na divumu? Keti Satana zolaka kusala Mwana yango mbi to kufwa yandi na ntwala nde Yandi butuka? Ata fioti ve! Yehowa tulaka kima mosi bonso kibaka na divumu  ya Maria sambu ata kima mosi ve—yo vanda kukonda kukuka, ngolo mosi ya mbi, muntu ya ke fwaka bantu, to demo—kukuka kusala mwana yina vandaka na divumu mbi, banda na luyantiku tii na ntangu ya kubutuka. Yehowa landaka na kutanina Yezu ntangu yandi ke yela. (Matayo 2:1-15) Ata muntu mosi ve salaka Mwana na yandi ya zola mbi tii ntangu Nzambi yandi mosi pesaka nzila.

12. Sambu na nki Yehowa salaka bimangu sambu na kutanina bantu ya nkaka na ntangu ya ntama?

¹² Sambu na nki Yehowa ke salaka bimangu ya mutindu yai sambu na kutanina bantu ya nkaka? Kana yandi salaka yo, yo vandaka mbala mingi sambu na kutanina kima yai ya kuluta mfunu: kulungana ya lukanu na yandi. Mu mbandu, kutanina Yezu na bumwana vandaka mfunu mingi sambu na kulungana ya luzolo ya Nzambi, yina nsuka-nsuka ta natila bantu yonso mambote. Masolo mingi yina ke monisaka mutindu Yehowa sadilaka ngolo na yandi ya kutanina, kele na kati ya Masonuku yina ‘bo sonikaka sambu na kulonga beto, na mpila nde na nzila ya kukanga-ntima mpi ya ndembikilu yina ke katukaka na Masonuku beto vanda ti kivuvu.’ (Baroma 15:4) Ya kieleka, bambandu yai ke kumisa lukwikilu na beto ngolo na Nzambi ya ngolo yonso. Kansi beto lenda vingila nde Nzambi kutanina beto nki mutindu bubu yai?

13. Keti Yehowa fwete salaka bimangu sambu na kutanina beto? Tendula.

¹³ Ata Yehowa me silaka nde yandi ta tanina beto, yo ke tendula ve nde yandi fwete salaka bimangu sambu na kutanina beto. Nzambi me silaka beto ve luzingu ya kukonda mpasi na ngidika yai ya mbi. Bansadi mingi ya Yehowa ke kutanaka ti bampasi ya mutindu na mutindu, mu mbandu kinsukami, bitumba, maladi, mpi lufwa. Yezu zabisaka balongoki na yandi pwelele nde, bantu ta fwa bankaka na kati na bo sambu na lukwikilu na bo. Yo yina Yezu siamisaka bo na kukanga ntima tii na nsuka. (Matayo 24:9, 13) Kana Yehowa vandaka kusadila ngolo na yandi ntangu yonso sambu na kusala bimangu ya kugulusa beto, yo lendaka kupesa Satana nzila ya kusosila yandi mpi kutula ntembe na kudipesa na beto ya masonga yonso na Nzambi.—Yobi 1:9, 10.

14. Inki bambandu ke monisa nde Yehowa ke taninaka ve bansadi na yandi yonso na mutindu mosi?

 ¹⁴ Ata na ntangu ya ntama, Yehowa sadilaka ve ngolo na yandi ya kutanina sambu na kugulusa konso nsadi na yandi na lufwa ya kintulumukina. Mu mbandu, Erode fwaka ntumwa Yakobo, ziku na mvu 44 ya ntangu na beto; kansi ntangu fioti na nima, Nzambi gulusaka Piere “na maboko ya Erode.” (Bisalu 12:1-11) Yoane, mpangi ya Yakobo, zingaka bamvula mingi kuluta Piere mpi Yakobo. Yo ke pwelele nde beto fwete vingila ve nde Nzambi na beto kutanina bansadi na yandi yonso na mutindu mosi. Diaka, ntangu mpi mambu ya kukonda kukana ‘ke bwilaka bantu yonso.’ (Longi 9:11) Ebuna nki mutindu Yehowa ke taninaka beto bubu yai?

15, 16. (a) Inki banzikisa ke monisa nde Yehowa ke taninaka kimvuka ya bansadi na yandi yonso na kinsuni? (b) Sambu na nki beto lenda tula ntima nde Yehowa ta tanina bansadi na yandi bubu yai mpi na nsungi ya “mpasi ya nene”?

¹⁵ Bika beto tadila ntete lutaninu ya kinsuni. Beto bansadi ya Yehowa, beto ke tulaka ntima nde yandi ke taninaka kimvuka na beto yonso na kinsuni. Kana ve, Satana zolaka kumanisa beto yonso kukonda mpasi. Sambu Satana kele “mfumu ya nsi-ntoto yai,” lukanu na yandi ke vandaka ya kufwa lusambu ya kieleka. (Yoane 12:31; Kusonga 12:17) Baguvernema ya nkaka ya ngolo ya nsi-ntoto yai me buyisaka dezia kisalu na beto mpi me sosaka dezia kumanisa beto. Kansi bansadi ya Yehowa me bikalaka ya kwikama mpi ke landaka kusamuna kukonda kulemba! Sambu na nki bansi yina ya ngolo me kukaka ve kukanga kisalu ya kimvuka mosi ya fioti ya Bakristu, ya ke monana nde yo kele ngolo ve? Yo kele sambu Yehowa me bumbaka beto na nsi ya mapapu na yandi ya ngolo, ya kifwani!—Nkunga 17:7, 8.

¹⁶ Keti Yehowa ta tanina beto mpi na kinsuni na nsungi ya “mpasi ya nene”? Kilumbu yina Nzambi ta pesa bantu ndola fwete pesa beto ve boma, sambu “Yehowa me zaba mutindu ya kukatula bantu ya ke kangamaka na Nzambi na mumekamu, kansi kubumba bantu ya kukonda lunungu sambu na kufwa bo na kilumbu ya kusambisa.” (Kusonga 7:14; 2 Piere 2:9) Na  ntangu beto ke vingila kilumbu yina, beto lenda tula ntangu yonso ntima na mambu yai zole: Ya ntete, Yehowa ta bika ve ata fioti nde bo manisa bansadi na yandi yonso ya kwikama awa na ntoto. Ya zole, Yandi ta pesa bantu ya kwikama lufutu ya luzingu ya mvula na mvula na nsi-ntoto na yandi ya mpa ya lunungu; kana yo ta lomba nde yandi futumuna bo na lufwa sambu na kubaka lufutu yai, yandi ta sala yo. Sambu na bantu yina ke fwa, kisika ya lutaninu ya kuluta mbote kele na mabanza ya Nzambi.—Yoane 5:28, 29.

17. Inki mutindu Yehowa ke taninaka beto na nzila ya Ndinga na yandi?

¹⁷ Ata bubu yai, Yehowa ke taninaka beto na nzila ya “ndinga” na yandi yina kele ya moyo, mpi yina kele ti ngolo ya kubelula ntima ya bantu mpi kusoba luzingu na bo. (Baebreo 4:12) Kana beto ke zitisa bansiku na yandi, yo ta tanina beto na mutindu mosi buna na kinsuni. Na Yezaya 48:17, Yehowa ke tuba nde: ‘Mono muntu ke longaka nge sambu na mambote na nge.’ Ntembe kele ve nde, kuzitisa Ndinga ya Nzambi na luzingu na beto lenda sadisa beto na kuvanda ti mavimpi ya mbote mpi kuzinga mingi. Mu mbandu, sambu beto ke zitisaka ndongisila ya Biblia yina ke buyisa pite mpi ke lomba beto na kukatula mvindu yonso, beto ke salaka ve mambu ya mvindu mpi ke vandaka ve ti bikalulu yina ke bebisaka luzingu ya bantu mingi ya ke zitisaka ve Nzambi. (Bisalu 15:29; 2 Bakorinto 7:1) Beto kele na ntonda mpenza mutindu Ndinga ya Nzambi ke taninaka beto!

18. Inki mutindu Yehowa ke taninaka beto na kimpeve?

¹⁸ Kima ya kuluta mfunu kele nde Yehowa ke taninaka beto na kimpeve. Nzambi na beto ya zola ke taninaka kimpeve na beto mutindu yandi ke pesaka beto mambu yonso yina beto kele na yo mfunu sambu na kukanga ntima na bampasi mpi kutanina bangwisana na beto ti yandi. Yehowa ke salaka mpidina sambu na kutanina beto na luzingu; luzingu ya bamvula fioti ve, kansi luzingu ya mvula na mvula. Beto tadila bangidika ya nkaka yina Nzambi ke bakaka sambu na kutanina beto na kimpeve.

19. Inki mutindu mpeve ya Yehowa lenda sadisa beto na kununga konso diambu ya mpasi?

 ¹⁹ Yehowa kele ‘Muntu Yina ke waka bisambu.’ (Nkunga 65:3) Kana bampasi me lutila beto, kusamba yandi na ntima ya mvimba lenda lembika beto mpenza. (Bafilipi 4:6, 7) Ziku yandi ta sala ve kimangu sambu na kukatula bampasi na beto; kansi, sambu na kupesa mvutu na bisambu na beto, yandi lenda pesa beto mayele ya kununga bampasi yango. (Yakobo 1:5, 6) Diaka, Yehowa ke pesaka mpeve santu na bantu yina ke lombaka yandi yo. (Luka 11:13) Mpeve yai ya ngolo mingi lenda sadisa beto na kununga konso diambu ya mpasi yina beto ke kutana na yo. Yo lenda pesa beto “ngolo yina me luta ngolo ya bantu” sambu na kukanga ntima tii ntangu Yehowa ta katula bampasi yonso na nsi-ntoto ya mpa yina me finama.—2 Bakorinto 4:7.

20. Inki mutindu Yehowa lenda sadila ngolo na yandi ya kutanina na nzila ya bampangi na beto?

²⁰ Bantangu ya nkaka, Yehowa lenda sadila ngolo na yandi ya kutanina na nzila ya bampangi na beto. Yehowa me kotisaka beto na ‘kimvuka mosi ya bampangi’ ya nsi-ntoto ya mvimba. (1 Piere 2:17; Yoane 6:44) Na kati ya kimvuka yai ya kitoko ya bampangi, beto ke monaka mutindu ngolo ya mpeve santu ya Nzambi ke sadisaka beto na kusala mambu ya mbote. Mpeve yango ke butaka mbuma na kati na beto—disongidila, bikalulu ya kitoko mpi ya mbalu, bonso zola, ntima ya mbote, mpi bumbote.  (Bagalatia 5:22, 23) Yo yina, kana beto ke na mpasi mpi mpangi mosi me kwisa pesa beto ndongisila ya mbote to me zabisa beto mambu ya ke pesa kikesa, beto fwete tonda Yehowa mutindu yandi ke tanina beto mpidina.

21. (a) Inki madia ya kimpeve Yehowa ke pesaka na ntangu ya me fwana na nzila ya “mpika ya kwikama mpi ya mayele”? (b) Inki mutindu nge me bakaka mambote na nzila ya bangidika yina Yehowa me bakaka sambu na kutanina beto na kimpeve?

²¹ Yehowa ke sadilaka ngidika yai ya nkaka sambu na kutanina beto: madia ya kimpeve na ntangu ya me fwana. Sambu na kusadisa beto na kubaka ngolo na Ndinga na yandi, Yehowa me pesaka “mpika ya kwikama mpi ya mayele” mukumba ya kupesa beto madia ya kimpeve. Mpika yai ya kwikama ke sadilaka mikanda, mu mbandu bazulunalu, Nzozulu ya Nkengi mpi Réveillez-vous !, balukutakanu ya dibundu ti balukutakanu ya nkaka ya nene, sambu na kupesa beto ‘madia na ntangu ya me fwana’—disongidila madia yina beto ke na yo mfunu mpi na ntangu yina beto kele na yo mfunu. (Matayo 24:45) Keti nge me waka dezia diambu mosi na lukutakanu na beto—mu mbandu na komantere, na diskure, to ata na kisambu—yina pesaka nge ngolo mpi kikesa yina nge vandaka na yo mfunu? Keti nge me tangaka dezia disolo mosi na mukanda na beto, yina me sobaka mambu na luzingu na nge? Kuvila ve nde Yehowa me bakaka bangidika ya mutindu yai sambu na kutanina beto na kimpeve.

22. Yehowa ke sadilaka ngolo na yandi sambu na kusala nki, mpi sambu na nki kusadila ngolo mpidina ke natilaka beto mambote ya mingi?

²² Ya kieleka, Yehowa kele bonso dibaya ya lutaninu sambu na “bantu yina ke tinaka na yandi.” (Nkunga 18:31) Beto ke bakisaka nde yandi ke sadilaka ve ngolo na yandi sambu na kutanina beto na bampasi yonso bubu yai. Kansi yandi ke sadilaka ntangu yonso ngolo na yandi ya kutanina sambu na kulungisa lukanu na yandi. Nsuka-nsuka, mutindu yina yandi ke sadilaka ngolo na yandi ke natilaka bansadi na yandi mambote ya mingi. Kana beto kwenda pene-pene na yandi mpi kubikala na zola na yandi, Yehowa ta pesa beto luzingu ya kukuka mpi ya mvula na mvula. Kivuvu yai lenda sadisa beto na kumona mpenza nde, bampasi ya mutindu na mutindu yina ke kuminaka beto na ngidika yai ‘ta zinga mingi ve mpi yo kele ve kizitu.’—2 Bakorinto 4:17.