1, 2. Mu nkia vonza bakala Aneyisaele vava balwaka muna zunga kia Sinai muna mvu wa 1513 V.T.K, ye nkia lufiaulwisu kabavana o Yave?

VAVA Aneyisaele balwaka muna zunga kia Sinai, muna lubantiku lwa mvu wa 1513 V.T.K., mu vonza bakala. O nkangalu au wampasi kadi “mu makanga mampwena yo umbubu, muna mwazala ye nioka za tiya ye nkutu bafwete kangalela.” (Nsiku 8:15) Vakala mpe ye vonza kia nwaniswa kwa zula y’atantu. O Yave watwasa nkangu andi muna vonza kiaki. Wau vo Nzambi au, nga olenda kubatanina?

² E mvovo mia Yave mia lufiaulwisu kikilu: “Numwene owu mpangidi kwa Angipito ye nzangwila yanuzangwila muna mave ma ngo ezulu yanutwasa oku ngina.” (Luvaiku 19:4) O Yave wasungamesa nkangu andi vo vava kabakula muna Ngipito wabazavuna nze ngo ezulu, i sia vo wabatanina. Kansi, vena mpe ye kuma yakaka yisadilwanga “mave ma ngo ezulu” se fwaniswa kia mpila ketaninanga o Nzambi.

3. Ekuma o “mave ma ngo ezulu” metoma tezanisang’o tanina kwa Nzambi?

³ O ngo ezulu ke sadilanga mave mandi mampwena ma ngolo mu kuma kia timuka kaka ko. Muna mbangazi a mwini, e ngo ezulu wa ngudi oziulanga mave mandi—malenda yalumuka tezo kia meta 2—mu fukil’o wana muna mwini ambadi. Ezak’e ntangwa ofukang’o wana ye mave mandi mu kubatanina muna kiozi. Nze una e ngo ezulu ketaninang’o wan’andi, o Yave watanina zula kia Isaele. Owau muna makanga, o nkangu andi usolola etininu kuna nsi a mave mandi mampwena, kele vo basikidi ye  kwikizi muna yandi. (Nsiku 32:9-11; Nkunga 36:7) Oyeto o unu nga tulenda sia etininu dia Nzambi e vuvu?

4, 5. Ekuma tulenda bundila kielek’e vuvu mu nsilu a Nzambi wa kututanina?

⁴ O Yave wafwana kikilu o tanina e selo yandi. Yandi i “Nzambi wa Mpungu-ngolo”—i zina disonganga vo ovwidi ngolo zilembi sundwa. (Etuku 17:1) Nze mavuku ma mbu malembi ningameswa ke vena muntu ko olenda simbinina e vangu dia nkum’a Yave. Wau vo wafwana mu vanga konso dina kazolele, nanga tulenda yuvula: ‘Nga i luzolo lwa Yave vo osadila nkum’andi mu tanina nkangu andi?

⁵ E mvutu za sazu, i elo! O Yave okutuzayisanga e ziku vo otanina nkangu andi. “O Nzambi i’tininu dieto yo nkuma, nsadisi anzaki muna mpasi,” ututangidi muna Nkunga 46:1. Wau vo Nzambi “kalendi vuna ko,” tulenda bunda e vuvu kiasikila muna nsilu andi wa tanina. (Tito 1:2) Mbula twabadika eyaka nona ye mvovo mia lufiaulwisu kesadilanga o Yave muna songa tanina kwandi.

6, 7. (a) Muna tandu kia nkangu a Nzambi avungudi nkia mpila bataninanga mameme mau? (b) Nkand’a Nzambi aweyi usongelanga luzolo lwa Yave lwa lunga-lunga yo tanina mameme mandi?

⁶ O Yave i Mvungudi, oyeto “tu nkangu andi, tu ekambi dia madilu mandi.” (Nkunga 23:1; 100:3) Bulu yakete ina yalembama nze mameme. Muna tandu kia nkangu a Nzambi diavavanga vo avungudi bakala yo unkabu wa tanina mameme mau kwa nkosi, dievwa, use ye kwa mivi mpe. (1 Samuele 17:34, 35; Yoane 10:12, 13) Kansi vakalanga ye ntangwa yakala vo o tanina mameme ulembami kwavavanga. Kele vo ememe diwutidi kwandá y’ekambi o mvungudi ambote kafwete lunga-lunga o ngudi mu lumbu yayina, i bosi, kafwete nata mwan’ememe kuna kun’ekambi.

 ⁷ Muna kuyitezanisanga nze mvungudi, o Yave okutuvanang’e ziku kia luzolo lwandi lwasikila lwa kututanina. (Yezekele 34:11-16) Sungamena e mvovo mia Yave muna Yesaya 40:11 miyikilu muna Kapu kia 2 kia nkanda wau: “Ovungul’ekambi diandi nze mvungudi, okutika wan’a mameme vana koko kwandi, kabanata vana tulu.” Kansi, o mwan’ememe aweyi kalendela lwaka vana “tulu”—i sia vo zingwa mu mvwatu mia mvungudi vana ndambu a tulu? O mwan’ememe olenda finama o mvungudi yovo nkutu manta vana malu mandi. Kansi, o mvungudi kafwete fukama yo kunzangula yo kunsia vana tulu kiandi. Nkia mpila fwaniswa kia luzolo lwa Mvungudi eto Anene lwa kututanina!

8. (a) O nsilu a Nzambi wa tanina kwa nani kaka uvewanga, aweyi disongelwanga muna Ngana 18:10? (b) Adieyi divavwanga mu vwa etininu muna nkumbu a Nzambi?

⁸ O nsilu a Nzambi wa tanina diambu uvavanga—ana kaka bekumfinamanga i betaninwa. Wá owu uvovele Ngana 18:10: “E nkumbu a Yave, nzo ezulu angolo: O nsongi otinina mo, ovulukidi.” Muna tandu kia nkangu a Nzambi, ezak’e ntangwa nzo ezulu yatungwanga muna makanga se fulu kia tinina. Elo, muna vuluka diavavanga vo ndiona una mu vonza katinina muna nzo yoyo y’ezulu. Diau adimosi mpe muna vava etininu muna nkumbu a Nzambi. Mayingi divavanga ke yika kaka nkumbu a Nzambi ko; kadi e nkumbu andi ke nkisi ko. Kansi, tufwete zaya yo bund’e vuvu muna Ndiona ovwidi nkumbu yayi, yo lunda nkanikinu miandi miansongi. Nkia mpil’ewete kwa Yave muna kutuvana ziku vo ovo tuntombele kuna lukwikilu okala se nzo eto ezulu ya tinina!

9. O Yave aweyi kesongelanga vo ke sianga kaka nsilu wa tanina ko?

⁹ O Yave kesianga kaka nsilu wa tanina ko. Muna tandu kia nkangu a Nzambi, wasonga muna masivi vo wafwana  tanina nkangu andi. Muna lusansu lwa Aneyisaele, nkumbu miayingi o “koko” kwa Yave kwakakilanga atantu angolo. (Luvaiku 7:4) Kansi kadi, o Yave osadilanga mpe nkum’andi wa tanina muna wete dia konso muntu. Mbula twabadika nona yole.

10, 11. Nkia nona kia Nkand’a Nzambi kisonganga e mpila Yave kasadila nkum’andi wa tanina muntu?

¹⁰ Vava matoko matatu ma esi Ayibere—Saderake, Mesake yo Abedengo—balembi zola kunda e teke kiawolo kia Nebukandesa wa Ntinu, wafunga kikilu makasi yo kubavumisa vo betubwa kuna soka dia tiya twampwena. “Nani i nzambi yayina, on’okunutanin’omu moko mame?” u kabavovesa o Nebukandesa wa ntinu angolo ova nza. (Daniele 3:15) O matoko mau etatu babundanga e vuvu kiau muna nkum’a Nzambi au mu kubatanina, kansi ke babanzanga ko vo wadi wo vanga. Ikuma bavutwila vo: ‘Ozevo wau, o Nzambi eto, ona tusadilanga, olenda kututanina.’ (Daniele 3:17) Kana una vo e ngyanduka esoka yaluta nkumbu nsambwadi ke mu ntangwa yavioka ko, ke diakala diampasi ko kwa Nzambi au a mpungu-ngolo. Wabatanina, ediadi diafila ntinu mu zaya vo: “Ke vena nzambi akaka ko on’olenda [tanina e ntanina, NW ] yayi.”—Daniele 3:29.

¹¹ O Yave wasonga mpe nkum’andi wa tanina mu mpil’esivi vava kafila moyo a Mwan’andi amosi muna vumu kia Maria, wa mwenze a Nyuda. Mbasi wavova kwa Maria vo ‘oyimita yo wuta mwan’eyakala.’ Wanzayisa vo: “O mwand’avelel’okuyiza, o nkum’a Mpungu ukuyitalela.” (Luka 1:31, 35) Nze una tumona, Mwan’a Nzambi watoma taninwa. Esumu ye nkala yalembi lunga ya ngudi nga yadi kunyivisa una kavangamene ko? O Satana nga olenda vonda Mwana ndioyo una kawutukidi ko? Kalenda wo ko! Kadi, tuka ngimit’a Maria o Yave wanzunga nze yaka kilembi viakanwa kwa usumuki—konso lekwa kiampondi—yovo  nkwiya miayivisa e nsansuka ya mbongo yoyo muna vumu. Yave watanina Yesu tuka muna kileke kiandi. (Matai 2:1-15) Mwan’andi anzolwa kasidi vangwa mbi ko yavana kiafwana e ntangwa yasiwa kwa Nzambi.

12. Ekuma Yave kavuluzila wantu akaka mu mpila y’esivi muna tandu kia nkangu a Nzambi?

¹² Ekum’o Yave kavuluzila wantu akaka mu mpila y’esivi? Nkumbu miayingi, wavanga wo mu kuma kiakaka kiamfunu nze: ndungana y’ekani diandi. Kasikil’owu, o luvuluku lwa Yesu muna kinsedia kiandi lwamfunu kikilu lwakala muna ndungana ekani dia Nzambi edi ditwasa nluta kwa wantu awonso. O lusansu lwa nsonga a nkuma watanina lwasonama muna Sono yavumunwinwa “masonekwa muna longwa kweto, muna luzindalalu yo muna fiauzi wa sono, twakala ye vuvu.” (Roma 15:4) Ka lukatikisu ko, e nona yayi yikumikanga lukwikilu lweto muna Nzambi a mpungu-ngolo. Kansi, nki’etininu tulenda vav’o unu kwa Nzambi?

13. O Yave nga kafwete vanganga kaka masivi mu kuma kieto? Sasila dio.

¹³ O nsilu a Nzambi watanina ke usonganga ko vo o Yave kafwete vanganga masivi mu kuma kieto. Ke wau ko, o Nzambi eto ke kutuvananga nsilu wa zingu kia konda mpasi ko omu nza yayi. Selo yayingi yakwikizi ya Yave bemonanga mpasi zayingi mu kuma kia usukami, vita, mayela yo lufwa. O Yesu watoma kiesesela alongoki andi vo bevondwa mu kuma kia lukwikilu lwau. Muna kuma kiaki, o Yesu wasonga mfunu a zindalala yakuna mbaninu. (Matai 24:9, 13) Kele vo o Yave muna konso diambu kasadilanga nkum’andi mu kutuvevola mu mpil’esivi wadi vana ndungidi kwa Satana ya kumveza yo katikisa e kwikizi kieto muna vumi weto kwa Nzambi.—Yobi 1:9, 10.

14. Nkia nona yisonganga vo Yave ketaninanga selo yandi mu mpila mosi ko ntangwa zawonso?

 ¹⁴ Kana nkutu muna tandu kia nkangu a Nzambi, o Yave kasadilanga nkum’andi e ntangwa zawonso ko mu tanina selo yandi mu lufwa lwa nzaki. Muna bong’e nona, o Yakobo wa ntumwa wavondwa kwa Erodi muna mvu a 44 wa T.K., i bosi, ke kolo ko o Petelo wakulwa “vana koko kwa Erodi.” (Mavangu 12:1-11) O Yoane wa mbunzi a Yakobo, mvu miayingi kazinga vioka Petelo yo Yakobo. Dialudi vo, ka tulendi vava ko vo Nzambi katanina e selo yandi yawanso mu mpila mosi. Vana ntandu, “e kolo ye sungi yibwilanga awonso.” (Kimpovi 9:11, NW) Ozevo, aweyi Yave kekututaninanga o unu?

15, 16. (a) Nkia ziku kisonganga vo o Yave otaninanga buka kia asambidi andi? (b) Ekuma tulenda sila e vuvu vo o Yave otaninanga selo yandi owau ye okubatanina muna ntangw’a “mpasi zayingi”?

¹⁵ Badika diambu dia tanina kwa nitu. Yeto asambidi a Yave tulenda vava vo katutanina nze buka. Kele vo ke wau ko, twadi bwa nzaki muna ntambu mia Satana. Yindula edi: O Satana wa “[nyadi, NW] a nza yayi,” ke vena edi kaluta yangalela ko avo ke fwasa e nsambila aludi ko. (Yoane 12:31; Lusengomono 12:17) Ayadi akaka angolo a nza yayi besimanga e salu kieto kia samuna e nsangu yo vava kutumanisa emvimba. Kansi, nkangu a Yave bezizilanga yo kwamanan’o samuna e nsangu lembi yambula! Ekuma e zula yangolo ke belendanga fokola e salu kia buka kiaki kiandwelo ko kia Akristu bemonekanga nze bakondwa ntanini? Ekuma kadi o Yave okututaninanga kuna nsi a mave mandi ma nkuma!—Nkunga 17:7, 8. 

¹⁶ Nga tulenda vingila o taninwa muna nitu muna ntangw’a “mpasi zayingi” ezi zikwiza? Ka tufwete mona wonga wa mfundisa za Nzambi ko. Vana ntandu, “o Mfumu ozeye e mpuluza kevuluz’awana bekumvumina muna  umpukumuni, yo lund’avilwa muna tumbu.” (Lusengomono 7:14; 2 Petelo 2:9) Muna kolo kiaki, tulenda kala ye ziku kia mambu mole. Ediantete, o Yave kalendi yambula ko vo selo yandi yakwikizi bafokolwa ova nza. Ediazole, osenda akwikidi yo moyo a mvu ya mvu muna nz’ampa ya unsongi—kuna kw’akaka muna nzil’a lufuluku. Kw’awana befwanga ke vena ye fulu kiakaka kiasikila ko ovo ke kala mu nyindu a Nzambi ko.—Yoane 5:28, 29.

17. O Yave nkia mpila kekututaninanga muna Diambu diandi?

¹⁷ Kana nkutu owau, o Yave okututaninanga muna “diambu” diandi diamoyo edi dina ye nkuma wa soba ntima mia wantu yo kitula e zingu yau. (Ayibere 4:12) Muna lemvokelanga e nsiku miandi tutaninwanga muna zak’e mpasi za nitu. Muna Yesaya 48:17 ovovanga vo: “Omono i Yave wa Nzambi aku, on’okulong’oma ma mfunu.” Ka lukatikisu ko vo ozingila e ngwizani ye Diambu dia Nzambi kulenda tomesa o vimpi weto yo lambula e zingu kieto. Kasikil’owu, wau vo tulemvokelanga nsiku a Nkand’a Nzambi wa tina e zumba ye kuyivelelesa muna usafu tuvenganga mavangu ma nsafu ye fu yambi yitwasanga e vonza muna zingu y’awana balembi vumina Nzambi. (Mavangu 15:29; 2 Korinto 7:1) Tutondanga kikilu e mpila lutaninu tuvwanga muna Diambu dia Nzambi!

18. Nkia lutaninu lwa mwanda kekutuvananga o Yave?

¹⁸ Edi disundidi o mfunu i ntanina ya mwanda kekututaninanga o Yave. O Nzambi eto anzolwa okututaninanga muna vonza kia mwanda muna kutuvana eyi tuvwang’o mfunu mu zizidila e ntonta yo simbinina e ngwizani eto yo yandi. Muna mpila yayi o Yave okututaninanga muna vuluza e mioyo ke mu mvu miakete kaka ko kansi yakwele mvu. Badika ezak’e nkubika za Nzambi ezi zilenda kututanina muna mwanda.

19. O mwand’a Yave aweyi ulenda kutusadisila mu sunda konso ntonta?

 ¹⁹ O Yave “owanga sambu.” (Nkunga 65:2) Vava e mpasi za zingu ziwokelanga osamba kwa yandi kulenda kutuvevola. (Filipi 4:6, 7) Oyandi nanga kefokolanga e ntonta zeto mu mpil’esivi ko, kansi muna mvutu za sambu yeto ya ziku olenda kutuvana ngangu za sunda zo. (Yakobo 1:5, 6) Vana ntandu, o Yave ovananga o mwand’avelela kw’awana bekunlombanga. (Luka 11:13) O mwanda wau wa nkuma ulenda kutusadisa mu sunda konso ntonta yovo mpasi zilenda kutubwila. Ulenda kutuvana mpe “ulolo wa nkuma” mu zizidila mpasi zawonso yavana o Yave kefokola zo muna nz’ampa eyi yifinamene.—2 Korinto 4:7.

20. O nkum’a Yave watanina aweyi umonekenanga muna akw’eto asambidi?

²⁰ Ezak’e ntangwa, o nkum’a Yave watanina umonekanga muna akw’eto asambidi. O Yave oyikakese nkangu andi muna kintwadi kia “wana-ngudi” kia nza yawonso. (1 Petelo 2:17; Yoane 6:44) O zola kuyalanga o ungudi wau, i kimbangi kiangolo kia mwand’avelela a Nzambi ufilanga o wantu muna vang’owete. O mwanda wau uyimanga mbongo ambote muna yeto—ye fu yamfunu, nze i zola,  walakazi yo wete. (Ngalatia 5:22, 23) Muna kuma kiaki, vava tubwilwanga e mpasi avo nkwikidi wa nkw’eto utuvene elongi dia mfunu yovo mvovo mia lukasakeso, tufwete vutulanga matondo kwa Yave muna lutaninu lwandi lwa mpila yayi.

21. (a) Nkia madia ma mwanda kekubikang’o Yave muna ntangw’andi muna “ntaudi akwikizi yo lulungalalu”? (b) Ongeye nkia nluta obakanga muna nkubika za Yave muna kututanina mu kimwanda?

²¹ O Yave okutuvananga mpe má yakaka muna kututanina: madia ma mwanda muna ntangw’andi. Muna kutusadisa mu vwa e ngolo muna Diambu diandi o Yave wavana kiyekwa kwa “ntaudi akwikizi yo lulungalalu” kia kayanga madia ma mwanda. E ntaudi ndioyo akwikizi osadilanga nkanda ye yinkanda-nkanda ya Sentinela ye Despertai!, kumosi mpe ye tukutakanu twa zunga ye twa mvivu muna kutuvana “madia muna ntangw’andi”—mana tuvwidi o mfunu yovo vava tuvwanga mo o mfunu. (Matai 24:45) Nga wa wá kala—e diambu diasiamisa yo kuvana lukasakeso luna wavavanga muna lukutakanu lwa Kikristu—muna mvutu z’ampangi, mun’elongi yovo muna sambu? Nga watanga kala elongi muna yinkanda-nkanda yeto diakota muna ntim’aku? Sungamena dio vo, Yave ovanganga e nkubika zazi zawonso muna kututanina muna mwanda.

22. Nkia mpila kesadilanga nkum’andi o Yave ye aweyi ditwasilanga nluta kwa yeto?

²² O Yave i’tininu kikilu “kw’awonso bekuntinina.” (Nkunga 18:30) Tuzeye wo vo kesadilanga nkum’andi ko muna kututanina muna mbi yawonso owau. Kansi, osadilanga nkum’andi a tanina muna lungisa ekani diandi. Ediadi ditwasang’e nluta kwa nkangu andi. Kele vo tumfinamene yo kwamanana kala muna zola kwandi, o Yave okutuvana moyo walunga wakwele mvu. Avo tuna ye vuvu kiaki muna ntima, tulenda badikila konso mpasi za tandu kiaki nze “za kolo [kiandwelo kaka, NW].”—2 Korinto 4:17.