1, 2. Kua haofia fefe e tau Isaraela he huhu atu a lautolu ke he matakavi i Sinai he 1513 F.V.N., mo e fakamafana fefe e Iehova a lautolu?

KUA haofia e tau Isaraela he matematekelea he huhu atu a lautolu ke he matakavi i Sinai he 1513 F.V.N. Ha ha i mua ha lautolu e puhala matakutakuina, ko e fenoga ke he ‘tutakale lahi ne ha i ai e tau gata gagau vevela mo e tau akarava.’ (Teutaronome 8:15) Ne fehagai foki a lautolu ke he fakahagahagakelea mai he tau motu favale. Ne tamai e Iehova e tau tagata hana ke he tuaga nei. Ko e Atua ha lautolu, to maeke nakai a ia ke puipui a lautolu?

² Ko e tau kupu ha Iehova kua mafanatia lahi: “Ne kitia e mutolu e tau mena ne eke e au i Aikupito, ne uta e au a mutolu ki luga he tau tapakau aeto, ne ta mai foki e au a mutolu kia au ni.” (Esoto 19:4) Ne fakamanatu e Iehova ke he tau tagata hana nukua laveaki e ia a lautolu mai he tau Aikupito, he tuga fakaaoga e tau aeto, ke uta a lautolu ke he fakahaoaga. Ka kua fai kakano foki ne latatonu ke fakatai e “tau tapakau aeto” ke he puipui faka-Atua.

3. Ko e latatonu he ha e “tau tapakau aeto” ke fakatai aki e puipui faka-Atua?

³ Ne fakaaoga he aeto e tau tapakau kakapu mo e malolo hana ke nakai kuenaia ni ke fakapaagi. He magaaho vela he aho, ne fofola he matua fifine aeto e tau tapakau hana​—ne loloa ke molea ua e mita​—mo e fakamaloku ai mo piu puipui, ke lavahi aki e tau punua ikiiki hana mai he vela he la. He falu magaaho, ne viko e ia e tau tapakau hana he tau punua hana ke puipui a lautolu mai he matagi makalili. Kua tuga ne lavahi he aeto hana tau punua, ti lavahi mo e puipui foki e Iehova e motu fou ko Isaraela. Kua haia he tutakale he mogonei, to fakatumau ni e tau tagata hana ke fakamalu i lalo he malu he tau tapakau malolo hana ane mai tumau a lautolu ke  tua fakamoli. (Teutaronome 32:9-11; Salamo 36:7) Ka kua tonu nakai ia tautolu he vaha nei ke amanaki ke he puipui he Atua?

4, 5. Ko e ha kua lata ia tautolu ke mauokafua katoatoa ke he maveheaga ke puipui mai he Atua?

⁴ Kua maeke moli ia Iehova ke puipui e tau fekafekau hana. Ko ia ko e “Atua mana”​—ko e mataulu higoa ne fakakite kua ha ha ai e malolo mauokafua. (Kenese 17:1) Ke tuga e tafe tumau he tahi, ko e malolo ne fakaaoga e Iehova kua nakai maeke ke fakagata. Ha kua maeke a ia ke taute ha mena ne manako ki ai, liga huhu hifo a tautolu, ‘Ko e finagalo kia ha Iehova ke fakaaoga e malolo hana ke puipui aki e tau tagata hana?’

⁵ Ko e tali, ke he kupu ko e, e! Ne fakamafana mai a Iehova ki a tautolu to puipui e ia e tau tagata hana. “Ko e Atua, ko e ha tautolu a taue ia, mo e ha tautolu a malolo, kua eke a ia mo lagomatai mua ue atu ke he tau mena matematekelea,” he talahau he Salamo 46:1. Ha ko e Atua kua “nakai maeke ke pikopiko,” kua lata ia tautolu ke talitonu katoatoa ke he maveheaga hana ma e puipuiaga. (Tito 1:2) Kia manamanatu atu a tautolu ke he falu fakafifitakiaga ne fakaaoga e Iehova ke fakamaama aki e levekiaga puipui hana.

6, 7. (a) Ko e heigoa e puipuiaga ne foaki he leveki mamoe he vaha Tohi Tapu ma e tau mamoe hana? (e) Fakatai fefe he Tohi Tapu e manako lahi ha Iehova ke puipui mo e leveki e tau mamoe hana?

⁶ Ko Iehova ko e Leveki Mamoe, mo e “ko e hana motu a tautolu, ko e fuifui mamoe ne fagai e ia.” (Salamo 23:1; 100:3) Kua gaogao falu manu ne lolelole tuga e tau mamoe fao. Ko e leveki mamoe he vaha Tohi Tapu kua fakamalolo ke puipui e tau mamoe hana mai he tau leona, tau luko, tau urosa, pihia foki he tau tagata kaiha. (1 Samuela 17:​34, 35; Ioane 10:​12, 13) Ka e fai magaaho ne puipui ai e tau mamoe ne kua lata ke fakakite e fakaalofa. He magaaho ne fanau mamao e mamoe mai he loto pa, ne lavahi he leveki mamoe fakaalofa e matua fifine he magahala ne lolelole ai mo e lagaki e punua mamoe mo e uta ai ke he loto pa.

 ⁷ He fakatatai ni a ia ke he leveki mamoe, kua fakamoli mai e Iehova ki a tautolu hana manako ke puipui a tautolu. (Esekielu 34:​11-16) Manatu e fakamaamaaga ki a Iehova ne moua he Isaia 40:11, ne tutala ki ai he Veveheaga 2 he tohi nei: “To leveki e ia hana fuifui ke tuga ne leveki mamoe; to hapai e ia e tau punua mamoe ke he hana tau lima, mo e uta e ia a lautolu ke he hana fatafata.” Ka e hoko mai fefe e punua mamoe ke ha ha he “fatafata” he leveki mamoe​—he pelupelu tapulu luga hana? Liga fano e punua mamoe ke he leveki, mo e neneke e hui hana. Pete he pihia, ko e leveki mamoe ka fakamaloku hifo, lagaki e punua mamoe, mo e tuku fakaeneene i loto pelu he fatafata hana. Ko e fakatino fakaalofa ha ia he fakamakai he Leveki Mamoe Mua ue Atu ha tautolu ke lavahi mo e puipui a tautolu!

8. (a) Ko e maveheaga he puipui he Atua kua foaki ki a hai, mo e fakakite fefe mai he Tau Fakatai 18:10? (e) Ko e heigoa ne putoia ki ai he kumi e fakamaluaga ke he higoa he Atua?

⁸ Ko e maveheaga ha Iehova he puipui kua fai falanakiaga​—kua mailoga ni e lautolu ne fakatata ki a ia. Ne tohi he Tau Fakatai 18:10: “Ko e higoa a Iehova, ko e kolo uka haia; kua hola atu ki ai e tagata tututonu, ti hao ai a ia.” He vaha Tohi Tapu, ne ta e tau kolo he falu magaaho he tutakale mo maga haohao mitaki ke fakamalu ai. Ka ko e tagata ne haofia ni he matematekelea ka hola ke he kolo pihia ke moua e haohao mitaki. Kua tatai mo e moua e fakamaluaga he higoa he Atua. Nakai kuenaia e mena nei ke fatiaki noa e higoa he Atua; nakai ko e mana taulatua e higoa faka-Atua. Ka kua lata ia tautolu ke iloa mo e falanaki ke he Fua he higoa ia mo e fakatatai e tau momoui ke he tau tutuaga tututonu. Ko e totonu ha a ia ha Iehova ke fakamoli ki a tautolu kaeke hahaga atu a tautolu ki a ia he tua, to eke a ia mo kolo he puipuiaga ma tautolu!

9. Kua mua atu fefe e mena ne taute e Iehova he mavehe mai noa e puipui?

⁹ Kua mua atu e mena ne taute e Iehova he mavehe mai e puipuiaga. He vaha Tohi Tapu, ne fakatata e ia he tau puhala mana na kua maeke ia ia ke puipui e tau tagata hana. He magahala he  fakamauaga tuai ha Isaraela, ne mahani e “lima” malolo ha Iehova ke taofi e tau fi. (Esoto 7:4) Ka kua maeke foki ia Iehova ke fakaaoga e malolo puipui hana ma e tau tagata takitokotaha.

10, 11. Ko e heigoa e tau fakafifitakiaga he Tohi Tapu ne fakakite e puhala ne fakaaoga e Iehova e malolo puipui hana ma e tau tagata takitokotaha?

¹⁰ He magaaho ne nakai mahalo e tau Heperu fuata​—ko Sataraka, Mesako, mo Apetiniko​—ke fakafeilo ke he tupua auro he Patuiki ko Nepukanesa, ne ita lahi e patuiki ke tolo a lautolu ki loto he gutuumu velagia. “Ko hai foki e atua ke laveaki mai a mutolu he pule haku?” he fakafiufiu e Nepukanesa, ko e iki malolo lahi he lalolagi. (Tanielu 3:15) Ne ha ha he tau fuata tane e mauokafua katoatoa ke he malolo he Atua ha lautolu ke puipui a lautolu, ka e nakai amanaki a lautolu to taute pihia e ia. Ko e mena ia, ne tali a lautolu: “Kaeke ke pihia, kua maeke ni ke he Atua ha mautolu, kua fekafekau ki ai a mautolu ke laveaki a mautolu.” (Tanielu 3:17) Moli, ko e gutuumu puhopuho ia, pete ni kua tafu ke laga fitu e vela, kua nakai paleko ke he Atua malolo-katoatoa ha lautolu. Ne puipui e ia a lautolu, ati fakaohooho e patuiki ke fakailoa: “Kua nakai fai atua foki kua maeke ke laveaki pehenā.”​—Tanielu 3:29.

¹¹ Ne foaki foki e Iehova e fakatataaga moli ne mua he malolo puipui hana he magaaho ne ta mai e ia e moui he Tama fuataha hana ke he manava he taupou Iutaia ko Maria. Ne tala age e agelu ki a Maria to ‘fatu ne fai a ia, ti fanau e ia e tama tane.’ Ne fakamaama he agelu: “To haele hifo e Agaga Tapu kia koe to fakamalu hifo foki e koe he [“malolo,” NW] hana ne Mua ue atu.” (Luka 1:​31, 35) Kua tuga haofia lahi e Tama he Atua he mogonei. To fakailaila nakai he hala mo e nakai mitaki katoatoa he matua fifine e tino nakai la mau he tama? To maeke nakai a Satani ke fakakafokia po ke tamate e Tama ia fakamua to fanau a Ia? Nakai fakai! Ne tuga kua viko takai e Iehova e kaupa puipui ia Maria ke nakai fai mena ka tupu​—ke nakai ha ha ai e nakai mitaki katoatoa, nakai fai kau fakakafokia mai, nakai fai tagata kelipopo, po ke ha temoni​—ke moumou e tino nakai la mau, tali mai he magaaho ne fakafua ai. Ne fakatumau a Iehova ke puipui a Iesu he magahala fuata hana. (Mataio 2:​1-15) Ato hoko  e vaha kotofa he Atua, kua nakai maeke e Tama hana ke fakamahaikava.

12. Ko e ha ne puipui fakamana e Iehova e falu tagata ni he vaha Tohi Tapu?

¹² Ko e ha ne puipui ni e Iehova e falu tagata ke he tau puhala mana pihia? Ke he tau mena loga, ne puipui e Iehova falu tagata ke puipui taha mena ne mua atu e aoga: ko e fakamoliaga he finagalo hana. Ke fakatai ki ai, ko e fakahaoaga he tama tote ko Iesu kua aoga lahi ke he fakamoliaga he finagalo he Atua, ka fakahiku ke aoga ai e tau tagata oti kana. Ko e fakamauaga he tau fakatataaga loga he malolo puipui ko e vala he tau Tohiaga Tapu, ne “tohi mai i tuai, ne tohi ia, ke fakaako ai a tautolu; kia moua ai e tautolu e amaamanaki ha ko e fakauka mo e fakamafanatia mai he tau Tohi.” (Roma 15:4) E, kua fakamalolo he tau fakafifitakiaga nei e tua ha tautolu ke he Atua malolo-katoatoa ha tautolu. Ka ko e heigoa kua lata ke amanaki e tautolu mai he Atua he vaha nei?

13. Kua lata kia ia Iehova ke taute e tau mena ma tautolu? Fakamaama.

¹³ Ko e maveheaga he puipui faka-Atua kua nakai pehe kua lata ia Iehova ke fakagahuahua e tau mana ma tautolu. Nakai, kua nakai fakamoli mai he ha tautolu a Atua e moui ata-lekua he fakatokaaga tuai nei. Kua tokologa e tau fekafekau tua fakamoli ha Iehova nukua fehagaoaki ke he tau matematekelea, tuga e mativa, felakutaki, gagao, mo e mate. Ne tala age e Iesu ke he tau tutaki hana ko e tau tagata takitokotaha to liga mamate a lautolu ha ko e tua ha lautolu. Ko e kakano haia ne peehi e Iesu e lata ke fakauka ke he fakaotiaga. (Mataio 24:​9, 13) Kaeke ke fakaaoga e Iehova e malolo hana ke laveaki fakamana he tau mena oti, liga to ha ha ai e kakano ma Satani ke fakafiu ki a Iehova mo e totoko ke he moli he mahani fakamoli ha tautolu ke he Atua.​—Iopu 1:​9, 10.

14. Ko e heigoa e tau fakafifitakiaga ne fakakite kua nakai puipui tumau e Iehova e tau fekafekau oti ke he puhala taha?

¹⁴ Pihia foki he vaha Tohi Tapu, ne nakai fakaaoga e Iehova e malolo puipui hana ke laveaki aki e tau fekafekau takitokotaha  hana mai he mate fakalutukia. Ke fakatai ki ai, ne tamate e Herota e aposetolo ko Iakopo he kavi 44 V.N.; ka e, nakai leva he mole, ne laveaki mai a Peteru “he lima a Herota.” (Gahua 12:​1-11) Ti ko Ioane, ko e tehina ha Iakopo, ne moui loa atu ia Peteru mo Iakopo. Kitia maali ai, kua nakai lata a tautolu ke amanaki ke puipui he Atua ha tautolu e tau fekafekau oti hana ke he puhala taha. Ha ko e, “vaha mo e tau mena ke tutupu ai” kua hoko ki a tautolu oti. (Fakamatalaaga 9:11) Ti, ko e puhala fe, ne puipui e Iehova a tautolu he vaha nei?

15, 16. (a) Fakamoli he heigoa na foaki e Iehova e puipui puhala tino ma e tau tagata tapuaki hana ko e matakau? (e) Ko e ha kua lata ia tautolu ke mauokafua to puipui e Iehova e tau fekafekau hana he mogonei mo e he magahala he “matematekelea lahi”?

¹⁵ Manamanatu, fakamua, ke he matakupu he puipuiaga he tino. Ko e tau tagata tapuaki ha Iehova, kua lata ia tautolu ke amanaki ke he puipuiaga pihia ko e matakau. Neke eke a tautolu mo matahele mukamuka ma Satani. Manamanatu ke he mena nei: ko Satani, ko e “iki he lalolagi nai,” kua fiafia lahi ke fakagata e tapuakiaga moli. (Ioane 12:31; Fakakiteaga 12:17) Ko e falu he tau fakatufono malolo lahi he lalolagi kua fita e pa e gahua fakamatala ha tautolu mo e lali ke tatafi kehe katoatoa a tautolu. Pete he pihia, ne fakatumau e tau tagata ha Iehova ke mauokafua mo e fakatumau ke fakamatala mo e nakai fakalolelole! Ko e ha kua nakai maeke e tau motu malolo ke fakagata e tau gahua he matakau Kerisiano tote mo e tuga lolelole nei? Ha kua lavahi e Iehova a tautolu aki e tau tapakau malolo ue atu hana!​—Salamo 17:​7, 8.

¹⁶ Ka e kua e puipuiaga he tino he magahala “matematekelea lahi” hane hau? Kua nakai lata a tautolu ke matakutaku ke he fakahokoaga he tau fakafiliaga he Atua. Ha ko e mena, “kua fioia he Iki ke laveaki e tau tagata mahani Atua mai he kamatamata, ka e taofi e tau tagata mahani hepehepe ke hoko ke he aho fakafiliaga ke fakahala ai a lautolu.” (Fakakiteaga 7:14; 2 Peteru 2:9) Ka e he magahala nei ni, ha i ai ua e mena nukua lata ia tautolu ke mauokafua tumau ki ai. Ke fakamua aki, to nakai fakaata e  Iehova e tau fekafekau loto fakamoli hana ke tatafi kehe mai he lalolagi. Ke ua aki, to palepale e ia a lautolu ne mahani fakamoli mau aki e moui tukulagi he lalolagi fou tututonu hana​—kaeke kua lata, he kakano he liu tu mai. Ma lautolu ne mamate, kua nakai fai mena haohao mitaki foki ka ke ha ha he manamanatuaga he Atua.​—Ioane 5:​28, 29.

17. Puhala fe ne puipui e Iehova a tautolu he puhala he Kupu hana?

¹⁷ He mogonei foki, hane puipui e Iehova a tautolu he puhala he “kupu” moui hana, ne ha ha ai e malolo fakalagalaga ke fakamaulu e tau loto mo e fakafou e tau momoui. (Heperu 4:12) He fakagahuahua e tau matapatu fakaakoaga i ai, kua moua foki e tautolu taha puipuiaga ni mai he hagahaga kelea puhala tino. “Ko au ko Iehova, . . . kua fakaako atu kia koe ke he tau mena ke aoga ai,” he talahau he Isaia 48:17. Nakai fakauaua, he moui fakalatalata atu ke he Kupu he Atua ka fakamalikiti e malolo tino mo e fakahololoa e moui ha tautolu. Ke fakatai ki ai, ha kua fakagahuahua e tautolu e fakatonuaga he Tohi Tapu ke fakamamao he mahani faivao mo e ke fakamea e tautolu a tautolu he kiva, ati kalo mai a tautolu he tau gahua nakai mea mo e tau aga fakamamahi ne fakatupu e matematekelea he tau momoui he tau tagata tokologa ne nakai mahani Atua. (Gahua 15:29; 2 Korinito 7:1) Ko e fakaaue ha ia ha tautolu ma e puipuiaga he Kupu he Atua!

18. Ko e heigoa e puipui fakaagaga ne foaki e Iehova ma tautolu?

¹⁸ Mua atu e aoga, kua foaki mai e Iehova e puipui fakaagaga. Kua puipui he Atua fakaalofa ha tautolu a tautolu mai he hagahaga kelea fakaagaga he tamai ki a tautolu e tau mena ne lata mo tautolu ke maeke ke fakauka ke he tau kamatamata mo e ke puipui e fakafetuiaga ha tautolu mo ia. Ati gahua ai a Iehova ke fakamoui a tautolu, nakai ke he fiha ni e tau ka e ke he tukulagi tukumuitea. Manamanatu ke he falu foakiaga he Atua kua maeke ke puipui fakaagaga a tautolu.

19. Maeke fefe he agaga ha Iehova ke taute a tautolu ke fehagai ke he ha kamatamataaga ka fehagao mo tautolu?

¹⁹ Ko Iehova ko e “fanogonogo liogi.” (Salamo 65:2) He  magaaho kua tuga nakai fahia ke he peehiaga he moui, he liligi ha tautolu a tau loto ki a ia ka tamai ki a tautolu e totoka lahi. (Filipi 4:​6, 7) Pete he nakai utakehe fakamana e ia e tau kamatamata ha tautolu, ka e he tali e tau liogi fakamakamaka ha tautolu, maeke ia ia ke mai ki a tautolu e pulotu ke fehagai ki ai. (Iakopo 1:​5, 6) Mua ke he mena ia, kua foaki mai e Iehova e agaga tapu ki a lautolu ne ole ki a ia. (Luka 11:13) Kua maeke he agaga malolo lahi ia ke taute a tautolu ke fehagai ke he ha kamatamata po ke tau lekua ka fehagaoaki mo tautolu. Kua maeke ke mai ki a tautolu e “lahi ue atu he malolo” ke fakauka ato utakehe e Iehova e tau lekua fakamamahi oti he lalolagi fou ne tata lahi mai.​—2 Korinito 4:7.

20. Maeke fefe e malolo puipui ha Iehova ke fakakite he puhala he tau katofia tapuaki ha tautolu?

²⁰ He falu magaaho, kua fakakite mai e malolo puipui ha Iehova he puhala he tau katofia tapuaki ha tautolu. Kua fakapotopoto e Iehova e tau tagata hana mo “tau matakainaga” he lalolagi katoa. (1 Peteru 2:17; Ioane 6:44) He mafanatia he fefakamatakainagaaki ia, kua kitia e tautolu e fakamoliaga moui ke he malolo he agaga tapu he Atua ke fakaohooho e tau tagata hana ma e mitaki. Ko e agaga ia kua fakatupu ia tautolu e tau fua—tau mahani fulufuluola mo e uho putoia ai e  fakaalofa, totonu, mo e mahani mitaki. (Kalatia 5:​22, 23) Ti he magaaho ka tupetupe a tautolu mo e omoi e katofia talitonu ke foaki e fakatonuaga lagomatai po ke talahau e tau kupu fakamafana, kua lata ia tautolu ke fakaaue ki a Iehova ma e tau fakakiteaga pihia he puipui leveki hana.

21. (a) Ko e heigoa e tau mena kai fakaagaga ne foaki mai e Iehova he puhala he “fekafekau fakamoli mo e loto matala”? (e) Kua aoga fefe a koe ni mai he tau foakiaga ha Iehova ke puipui fakaagaga a tautolu?

²¹ Kua fai mena foki ne foaki e Iehova ke puipui a tautolu: ko e mena kai fakaagaga he magaaho tonu. Ke lagomatai a tautolu ke moua e malolo mai he Kupu hana, ne poaki age e Iehova ke he “fekafekau fakamoli mo e loto matala” ke tufa e tau kai fakaagaga. Ne fakaaoga he fekafekau fakamoli ia e tau tohi lomi, fakalataha mo e tau senolo Ko e Kolo Toko mo e Awake!, pihia foki e tau feleveiaaga, tau toloaga, mo e tau fonoaga ke foaki ki a tautolu e “tau mena kai ke he tau magaaho”​—tau mena kua lata mo tautolu, he magaaho ne manako a tautolu ki ai. (Mataio 24:45) Kua logona nakai e koe ha mena he feleveiaaga Kerisiano​—he tau tali, he lauga, po ke he liogi​—nukua foaki ki a tautolu e malolo mo e mafanatia kua lata? Kua lagataha nakai e aamotia e moui hau he vala tala pauaki ne lomi i loto he taha he tau senolo ha tautolu? Manatu, na taute e Iehova e tau foakiaga oti ia ke puipui fakaagaga a tautolu.

22. Ko e puhala fe ne fakaaoga tumau e Iehova e malolo hana, mo e ko e ha ne taute pihia e ia ma tautolu?

²² Ko e akau punuti moli a Iehova “kia lautolu oti kua tua kia ia.” (Salamo 18:30) Maama e tautolu kua nakai fakaaoga e ia e malolo hana ke puipui a tautolu mai he tau matematekelea oti he mogonei. Ka kua fakaaoga tumau e ia e malolo puipui hana ke fakamoli aki e fakakatoatoaaga he finagalo hana. Ke he puhala loa, ko e kakano ne taute pihia e ia ke puipui e tau tagata hana. Kaeke fakatata a tautolu ki a ia mo e nofomau he fakaalofa hana, to mai e Iehova ki a tautolu e moui mitaki katoatoa tukumuitea. Mo e amaamanakiaga ia he loto, kua lata ia tautolu ke fioia ha matematekelea he fakatokaaga nei ke “maama mo e mole vale.”​—2 Korinito 4:17.