Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO 7

Inguzu Zyakukwabilila​—“Leza Mayubilo Eesu”

Inguzu Zyakukwabilila​—“Leza Mayubilo Eesu”

1, 2. Ino bana Israyeli bakali muntenda iili buti nobakasika kucooko ca Sinai mu 1513 B.C.E., alimwi ino Jehova wakabasyomezya buti?

 BANA Israyeli bakali muntenda nobakasika mucooko ca Sinai kumatalikilo aamwaka wa 1513 B.C.E. Bakacili kuyandika kweenda musinzo uuyoosya, imusinzo wakwiinda “munkanda mpati alimwi iiyoosya kapati, imuli nzoka zikali atubanze.” (Deuteronomo 8:15) Alimwi bakali kukongwa kulwanwa azisi zyabasinkondonyina. Jehova nguwakanjizya bantu bakwe mubukkale oobu. Mbwaakali Leza wabo, sena wakali kukonzya kubakwabilila?

2 Imajwi aa Jehova akali kukkazika moyo kapati naakati: “Mwakalibonena mbondakabacita bana Egepita, ikutegwa ndimunyamune amababa aangu mbuli sikwaze.” (Kulonga 19:4) Jehova wakabayeezya bantu bakwe kuti wakabafwutula kubana Egepita mbuli kuti wakabelesya basikwaze ikubasisya kubusena bwalukwabililo. Pele kuli twaambo atumbi ‘mababa aasikwaze’ cakweelela ncaali citondezyo calukwabililo lwa Leza.

3. Nkaambo nzi ‘mababa aasikwaze’ cakweelela ncaali citondezyo calukwabililo ndwapa Leza?

3 Sikwaze ubelesya mababa aakwe mapati alimwi aalaanguzu kucita zintu zimbi kunze buyo lyakuuluka mujulu. Ciindi nokwapya kapati, sikwaze uujisi bana ulaavwungulula mababa aakwe​—alo aakonzya kuvwumba busena busika kumamita obile​—ikupa cimvwule, icikwabilila bana bakwe kukupya kwazuba. Ziindi zimwi, ulabafwukatila bana bakwe kutegwa bataandwi mpeyo. Mbubwenya sikwaze mbwakwabilila bana bakwe, awalo Jehova wakaluubambide akuukwabilila musyobo wabana Israyeli iwakacili mupya. Ono mbobakali munkanda, ibantu bakwe bakali kuyoozumanana kukwabililwa mucimvwule camababa aakwe aacikozyanyo kufwumbwa buyo kuti nobakazumanana kusyomeka. (Deuteronomo 32:9-11; Intembauzyo 36:7) Pele sena mazuba aano inga twalangila kukwabililwa a Leza?

Cisyomezyo Calukwabililo lwa Leza

4, 5. Nkaambo nzi ncotunga twaba alusyomo lumaninide mucisyomezyo ca Leza cakuti uyootukwabilila?

4 Takudoonekwi pe kuti Jehova ulakonzya kubakwabilila babelesi bakwe. Ngu “Leza Singuzuzyoonse”​—izina lyabulemu ilitondezya kuti ulijisi nguzu zitakonzyi kukazyigwa. (Matalikilo 17:1) Mbubwenya mbuli mayuwe aatakwe mbwaalesyegwa, inguzu zya Jehova nozyabelesyegwa tazikonzyi kunyonganizyigwa pe. Mbwaanga ulakonzya kucita kufwumbwa eeco ncayanda, tulakonzya kubuzya kuti, ‘Sena nkuyanda kwa Jehova kuti kabelesya nguzu zyakwe mukukwabilila bantu bakwe?’

5 Mubbala lyomwe buyo, ibwiinguzi mbwakuti, inzya! Jehova utusyomezya kuti uyoobakwabilila bantu bakwe. Ibbuku lya Intembauzyo 46:1 lyaamba kuti: “Leza mayubilo eesu alimwi ninguzu zyesu, mugwasyi ngotukonzya kujana lyoonse muziindi zyamapenzi.” Mbwaanga Leza takonzyi “kubeja,” tulakonzya kucisyoma cakumaninina cisyomezyo cakwe cakuti uyootukwabilila. (Tito 1:2) Nkooko atulange-lange zikozyanyo zini-zini nzyabelesya Jehova kupandulula kulanganya kwakwe kwalukwabililo.

6, 7. (a) Ndukwabililo nzi ndwaakali kupa kumbelele zyakwe mweembezi wakuciindi ca Bbaibbele? (b) Mbuti Bbaibbele mbolikutondezya kuyandisisya kwamoyo woonse nkwajisi Jehova mukukwabilila akulanganya mbelele zyakwe?

6 Jehova Mweembezi, eelyo swebo “tuli bantu bakwe alimwi tuli mbelele zyamumacelelo aakwe.” (Intembauzyo 23:1; 100:3) Mbasyoonto banyama bavwubwa ibayandika lugwasyo lyoonse mbuli mbelele. Mweembezi wakuciindi ca Bbaibbele wakeelede kuba sicamba mukukwabilila mbelele zyakwe kuli basyuumbwa, baumpe alimwi abanyama babutambo bambi kubikkilizya abantu babbi. (1 Samuele 17:34, 35; Johane 10:12, 13) Pele kuli ciindi ikukwabilila mbelele nokwakali kuyandika kuba muntu muteteete. Eelyo mbelele noyakali kuzyalila kule acaanda, mweembezi uulanganya wakeelede kwiikwabilila mbelele yazyala noili mumacise akaambo kakuzyala, mpoonya wakeelede kubweza kana katakwabilidwe akukatola kucaanda.

“Uyootunyamuna acamba cakwe”

7 Kwiinda mukulyeezyanisya kumweembezi, Jehova utusyomezya kuti ulayandisisya camoyo woonse kutukwabilila. (Ezekieli 34:11-16) Amwiibaluke bupanduluzi bwa Jehova ibuli kuli Isaya 40:11, ibubandikwa mu Cibalo 2 cabbuku eeli bwakuti: “Mbubonya mbuli mweembezi, uyoolanganya butanga bwakwe. Ajanza lyakwe uyoobunganya twana twambelele antoomwe, alimwi uyootunyamuna acamba cakwe.” Mbuti kabelele mbokalijana “acamba” camweembezi​—icibeela cacisani cakwe cakucamba cili mbuli nkomo? Kabelele kalakonzya kusika munsi aamweembezi, mane akulikwezya kukuulu kwakwe. Nokuba boobo, mweembezi weelede kufwugama, akubweza kabelele aako alimwi akukabikka mubusena bwalukwabililo acamba cakwe. Taciliboteli akaka cikozyanyo cakuba amoyo mutete akulisungula ca Mweembezi wesu Mupati cakutugwasya akutukwabilila!

8. (a) Nkuuli bani nkocipegwa cisyomezyo calukwabililo lwa Leza, alimwi ino eeci citondezyedwe buti kubbuku lya Tusimpi 18:10? (b) Ncinzi cijatikizyidwe mukujana lukwabililo muzina lya Leza?

8 Cisyomezyo ca Leza cakutukwabilila kuli mpociyeeme​—cizuzikizyigwa buyo kulibaabo ibali acilongwe anguwe. Ibbuku lya Tusimpi 18:10 lyaamba kuti: “Zina lya Jehova ningazi njumu. Mululami ulatijila mulinjiyo eelyo ulakwabililwa.” Kuciindi ca Bbaibbele, zimwi ziindi kwakali kuyakwa ngazi munkanda kaali masena mabotu aakuyubila. Pele wakali mukuli wamuntu uuli mumapenzi ikutijila kungazi eeyo ikutegwa ajane lukwabililo. Ncimwi buyo akujana lukwabililo muzina lya Leza. Nzinji nzyocijatikizya eeci kunze lyakwiile kwiinduluka kwaamba zina lya Leza; izina lya Leza lilikke talijisi nguzu zyamasalamuzi pe. Muciindi caboobo, tweelede kumuzyiba akumusyoma Mwini zina eelyo alimwi akupona munzila yeendelana azyeelelo zyakwe ziluleme. Eelo kaka talulivwulili lubomba ndwajisi Jehova mukutusyomezya kuti, ikuti twamusyoma, uyooba ngazi yalukwabililo kulindiswe!

“Leza Wesu . . . Ulakonzya Kutuvwuna”

9. Mbuti Jehova mbwaacita zintu zinji kunze lyakwiile kusyomezya buyo lukwabililo?

9 Nzinji nzyaacita Jehova kunze lyakwiile kusyomezya lukwabililo. Kuciindi ca Bbaibbele, wakatondezya munzila zyamaleele kuti ulakonzya kubakwabilila bantu bakwe. Kuciindi cabana Israyeli, “ijanza” lya Jehova lyanguzu ciindi coonse lyakali kubasinkilila basinkondo basinguzu. (Kulonga 7:4) Pele Jehova alimwi wakabelesya nguzu zyakwe zyakukwabilila kugwasya muntu omwe-omwe.

10, 11. Nzitondezyo nzi zyamu Bbaibbele izitondezya Jehova mbwaakabelesya nguzu zyakwe zyakukwabilila mukugwasya bantu?

10 Eelyo bakubusi bana Hebrayo botatwe​—ba Sadrake, Mesaki alimwi a Abedinego​—nobakakaka kukotamina cikozyano cangolida ca Mwami Nebukadinezara, imwami wakalutide wakaamba kuti bakali kuyoowaalilwa mubbibi lyamulilo wamabangabanga uusoseledwe kapati. Nebukadinezara, imwami wiinda kunguzu anyika kuciindi eeco wakasampaula ulaamba: “Ino nguleza nzi ooyo uukonzya kumuvwuna mumaanza aangu?” (Daniele 3:15) Ibaalumi aabo bana-bana botatwe bakalisyomede cakumaninina munguzu zya Leza wabo zyakubakwabilila, pele kunyina nobakalangila kuti wakali kuyoocita oobo aciindi eeco. Aboobo bakaingula kuti: “Ikuti naa mbocitiibe oobo, Leza wesu ooyo ngotubelekela ulakonzya kutuvwuna.” (Daniele 3:17) Ncobeni, nokuba kuti eelyo bbibi lyamulilo lyakasoselwa ziindi zili ciloba kwiinda mbolyakali kupya lyoonse, eeco kunyina nocakamuyumina Leza wabo singuzuzyoonse. Wakabakwabilila alimwi mwami wakasinikizyigwa kwaamba kuti: “Kunyina leza uumbi uukonzya kuvwuna mbuli yooyu.”​—Daniele 3:29.

11 Alimwi Jehova wakapa citondezyo cigambya canguzu zyakwe zyakukwabilila eelyo naakalonzya buumi bwa Mwanaakwe simuzyalwaalikke kuya mwida lyanakalindu mu Juda wazina lya Mariya. Imungelo wakaambila Mariya kuti wakali ‘kuyoomita akuzyala mwana musankwa.’ Imungelo wakapandulula kuti: “Muuya uusalala uyookusikila alimwi nguzu zya Mupatikampatila ziyooba alinduwe.” (Luka 1:31, 35) Kulangilwa kuti, Mwana wa Leza kunyina naakalina kuba mubukkale buyandika lukwabililo mbuli boobo. Sena cibi akutalondoka kwabanyina bantunsi kwakali kuyoobisya nsalalila eeyo? Sena Saatani wakali kukonzya kumucisa naa kumujaya Mwana ooyo katanazyalwa? Eeco tiicakali kukonzyeka kucitika abuniini! Mubwini, Jehova wakabamba cikwabilizyo kuzinguluka Mariya ikutegwa kubule cintu​—ikutalondoka, nguzu zyakucisa, muntu mujayi noliba daimona​—cinga canyonyoona nsalalila eeyo yakali kuyaabukomena kuzwa aciindi cakumitwa kuya kumbele. Jehova wakazumanana kumukwabilila Jesu akuciindi cabukubusi bwakwe. (Matayo 2:1-15) Kusikila ciindi ca Leza ncaakabikkide mwini, Mwanaakwe uuyandwa kunyina naakali kukonzyeka kulwanwa.

12. Nkaambo nzi Jehova ncaakabakwabilila bantu bamwi munzila yamaleele kuciindi ca Bbaibbele?

12 Nkaambo nzi Jehova ncaakabakwabilila bantu bamwi munzila eezyo zyamaleele? Muziindi zinji Jehova wakali kubakwabilila bantu ikutegwa akwabilile cintu cimwi ciyandika kapati: nkokuti ikuzuzikizyigwa kwamakanze aakwe. Mucikozyanyo, ikufwutuka kwamwana muvwanda Jesu kwakali kuyandika ikutegwa makanze aa Leza azuzikizyigwe, alo kumamanino aakali kuyoogwasya bantu boonse. Imakani aazitondezyo eezyi zyanguzu zyakukwabilila ncibeela ca Magwalo aakasololelwa a Leza, alo ‘aakalembelwa kutuyiisya, kutegwa kwiinda mukuliyumya kwesu alimwi akwiinda muluumbulizyo lwamu Magwalo tube abulangizi.’ (Baroma 15:4) Inzya, izikozyanyo eezyi ziyumya lusyomo lwesu muli Leza wesu singuzuzyoonse. Pele ino ndukwabililo luli buti ndotukonzya kulangila mazuba aano kuzwa kuli Leza?

Ncocitaambi Cisyomezyo Calukwabililo lwa Leza

13. Sena Jehova ulaangilidwe amulawo wakuti weelede kutucitila maleele lyoonse? Amupandulule.

13 Icisyomezyo calukwabililo lwa Leza tacaambi kuti Jehova weelede kutucitila maleele lyoonse. Alimwi Leza wesu kunyina natusyomezya buumi bunyina mapenzi mubweende bwazintu oobu bubyaabi. Babelesi ba Jehova banji basyomeka balapenga kapati, kubikkilizya abucete, inkondo, malwazi alimwi alufwu. Cakusalazya Jesu wakaambila basikwiiya bakwe kuti ambweni umwi aumwi akati kabo wakali kuyoojaigwa akaambo kalusyomo lwakwe. Nkakaambo kaako Jesu ncaakakankaizya mbokuyandika kuliyumya kusikila kumamanino. (Matayo 24:9, 13) Ikuti Jehova wabelesya nguzu zyakwe kuvwuna bantu munzila yamaleele mumbazu zyoonse, Saatani ulakonzya kuba akaambo kakusampauda Jehova alimwi akukazya mbobusinizide bukombi bwesu kuli Leza.​—Jobu 1:9, 10.

14. Nzikozyanyo nzi zitondezya kuti talili lyoonse Jehova nakwabilila babelesi bakwe boonse munzila zikozyenye?

14 Nokuba kuciindi ca Bbaibbele, talili lyoonse Jehova naakabelesya nguzu zyakwe zyakukwabilila ikukwabilila babelesi bakwe kulufwu lwatakali kuyeeyelwa. Mucikozyanyo, Heroda wakajaya mwaapostolo Jakobo mumwaka wakuma 44 C.E.; pele kwiinde buyo kaindi kaniini, Petro wakavwunwa “kumaanza aa Heroda.” (Milimo 12:1-11) Alimwi Johane imwanookwabo a Jakobo wakapona ciindi cilamfwu kwiinda boonse bobile ba Petro a Jakobo. Cilasalala kuti mbubwenya buyo andiswe tatukonzyi kulangila kuti Leza wesu uyookwabilila babelesi bakwe boonse munzila zikozyenye. Kunze lyaboobo, toonse buyo tulasikilwa “ziindi zyamapenzi akucitikilwa zintu zitalangilwi.” (Mukambausi 9:11) Aboobo, ino Jehova utukwabilila buti mazuba aano?

Jehova Ulapa Lukwabililo Lwakumubili

15, 16. (a) Mbumboni nzi buliko bwakuti Jehova wapa lukwabililo lwakumubili kubakombi bakwe kabali nkamu? (b) Nkaambo nzi ncotunga twaba alusyomo lwakuti Jehova unoobakwabilila babelesi bakwe lino alimwi ‘alyamapenzi aayo mapati’?

15 Kusaanguna, amulange-lange makani aalukwabililo lwakumubili. Mbotuli bakombi ba Jehova, tulakonzya kulangila lukwabililo luli boobo kutucitikila katuli nkamu. Ibuyo-buyo, inga waile kutubonenena Saatani. Amweezeezye ceeci: Saatani “mweendelezi wanyika eeyi,” kunyina cimbi ncayandisya kunze lyakuzimaazya bukombi bwini-bwini. (Johane 12:31; Ciyubunuzyo 12:17) Imfwulumende zimwi zilaanguzu kapati anyika, zyalesya mulimo wesu wakukambauka alimwi zyasola kutumanizyila limwi. Nokuba boobo, bantu ba Jehova bazumanana cakutazungaana alimwi bakambauka cakutaleka! Nkaambo nzi zisi zilaanguzu kapati ncozyakakilwa kulesya mulimo wakakamu aaka ka Banakristo kasyoonto alimwi kalibonya kuti takakwabilidwe? Nkaambo Jehova watukwabilila amababa aakwe aacikozyanyo aalaanguzu kapati!​—Intembauzyo 17:7, 8.

16 Ino mbuti kujatikizya lukwabililo lwakumubili lya “mapenzi mapati” aalangilwa? Tatweelede kuziyoowa pe mbeta zya Leza. Kayi, “Jehova ulizyi ikuvwuna bantu bamubelekela cakulyaaba kuzwa mumasunko, akuyobola bantu bataluleme kuti bakanyonyoonwe mubuzuba bwalubeta.” (Ciyubunuzyo 7:14; 2 Petro 2:9) Kwaciindi cino, tulakonzya kusyoma muzintu zyobile. Cakusaanguna, kunyina Jehova nayoolekela babelesi bakwe basyomeka kuti bamanizyigwe anyika. Cabili, boonse ibasyomeka uyoobapa bulumbu bwabuumi butamani munyika yakwe mpya iiluleme​—ikuti naa kwayandika, uyoocita oobo kwiinda mububuke. Kuli baabo ibakafwa, kunyina busena bwalukwabililo bumbi mobeelede kuba kunze lyamumizeezo ya Leza.​—Johane 5:28, 29.

17. Mbuti Jehova mbwatukwabilila kwiinda mu Jwi lyakwe?

17 Neliba lino, Jehova ulatukwabilila kwiinda mu “jwi” lyakwe lili abuumi lyalo ilijisi nguzu zibakulwaizya bantu kuba amyoyo mibotu alimwi akucinca bukkale bwabo. (Bahebrayo 4:12) Kwiinda mukubelesya njiisyo zyandilyo, mumbazu zimwi tulakonzya kukwabililwa kuzintu zikonzya kutuletela macise aakumubili. Ibbuku lya Isaya 48:17 lyaamba kuti: “Mebo, nde Jehova . . . ndime ndikuyiisya kuti ugwasyigwe.” Cakutadooneka, ikupona munzila yeendelana azyaamba Jwi lya Leza kulakonzya kusumpula buumi bwesu alimwi akupa kuti toongole. Mucikozyanyo, akaambo kakuti tulalutobela lulayo lwamu Bbaibbele lwakulikasya kubwaamu alimwi akulisonzola kubusofwaazi, tulayeeleba micito iisofweede aziyanza zibi zibaletela mapenzi bantu banji batali banaleza. (Milimo 15:29; 2 Bakorinto 7:1) Tulalumba kapati kaka kujatikizya lukwabililo lupegwa a Jwi lya Leza!

Jehova Ulatukwabilila Munzila Yakumuuya

18. Ndukwabililo nzi lwakumuuya ndwatupa Jehova?

18 Icipati ncakuti, Jehova ulapa lukwabililo munzila yakumuuya. Leza wesu siluyando ulatukwabilila kukusofwaazyigwa munzila yakumuuya kwiinda mukutupa zintu nzyotuyandika ikutegwa tuliyumye mumasunko alimwi akukwabilila cilongwe cesu anguwe. Aboobo Jehova ulabeleka kukwabilila buumi bwesu lyoonse mane kukabe kutamani, ikutali buyo kwamyaka misyoonto. Amulange-lange bubambe azipego zimwi nzyapa Leza izikonzya kutukwabilila munzila yakumuuya.

19. Mbuti muuya wa Jehova mbounga watugwasya kuliyumya musunko lili lyoonse linga lyatucitikila?

19 Jehova ‘Ulaswiilila mipailo.’ (Intembauzyo 65:2) Notusikilwa mapenzi mubuumi aalangilwa kuti inga atuzunda, ikukomba camoyo woonse kulinguwe kulakonzya kutukatalusya kapati. (Bafilipi 4:6, 7) Ambweni takaagusyi masunko munzila yamaleele, pele mukwiingula mipailo yesu njotupaila camoyo woonse, ulakonzya kutupa busongo bwakwaayendelezya. (Jakobo 1:5, 6) Kwiinda waawo, Jehova ulapa muuya uusalala kulibaabo ibamulomba. (Luka 11:13) Ooyo muuya uulaanguzu kapati ulakonzya kutugwasya kuliyumya musunko naa kupenzi lili lyoonse linga lyatucitikila. Ulakonzya kutupa “nguzu zigambya iziinda zyabantu” kutegwa tuliyumye kusikila leelyo Jehova nayoogusya mapenzi oonse munyika mpya yalo iilaafwaafwi kapati.​—2 Bakorinto 4:7.

20. Mbuti nguzu zya Jehova zyakukwabilila mbozinga zyatondezyegwa kwiinda mubakombima?

20 Zimwi ziindi, inguzu zya Jehova zyakukwabilila zilakonzya kutondezyegwa kwiinda mubakombima. Jehova waleta bantu bakwe “kuciinga coonse cabakwesu” munyika yoonse mbwiizulwa. (1 Petro 2:17; Johane 6:44) Mubunyina oobo bwaluyando, tulabona bumboni bwanguzu zyamuuya wa Leza uusalala zyakusandula bantu kucita zintu zibotu. Imuuya ooyo uzyala micelo mulindiswe​—ibube bubotu bulombozyeka ibubikkilizya luyando, lubombo alimwi abubotu. (Bagalatiya 5:22, 23) Aboobo, eelyo notuli mupenzi alimwi musyomima nakulwaizyigwa kutulaya caluyando naa kutwaambila majwi aayandika kapati aakukulwaizya, tulakonzya kumulumba Jehova kujatikizya makani aayo aaswaangene akulanganya kwakwe kwalukwabililo.

21. (a) Nzilyo nzi zyakumuuya zyaaciindi ceelede nzyapa Jehova kwiinda ‘mumuzike uusyomeka alimwi uucenjede’? (b) Mbuti nywebo kumugama mbomwagwasyigwa azintu nzyaacita Jehova mukutukwabilila munzila yakumuuya?

21 Kuli acimbi ncapa Jehova citukwabilila: cakulya cakumuuya cipegwa aciindi ceelede. Ikutegwa atugwasye kujana nguzu kuzwa mu Jwi lyakwe, Jehova wapa mukuli ‘kumuzike uusyomeka alimwi uucenjede’ kuti abambe akumwaya cakulya cakumuuya. Ooyu muzike uusyomeka ubelesya mabbuku aasimbidwe, kubikkilizya a Ngazi Yamulindizi a Sinsimuka!, webbusaiti yesu ya jw.org, miswaangano yambungano, yabbazu alimwi ayacooko ikutegwa atupe “cakulya aciindi ceelede”​—eezyo nzyotuyandika alimwi aaciindi notuziyanda. (Matayo 24:45) Sena kuli ncomwakamvwa lyamuswaangano wa Bunakristo​—mukwiingula kwaumwi, mumakani nomuba mumupailo​—icakamupa nguzu alimwi akukulwaizyigwa nzyomwakali kuyandika? Sena kuli nomwakakulwaizigwa acibalo cimwi cigaminide icakamwaigwa mumagazini yesu imwi? Kamuyeeya kuti, Jehova wapa zintu eezyi zyoonse ikutegwa tukwabililwe munzila yakumuuya.

22. Muunzila nzi Jehova mwabelesya nguzu zyakwe lyoonse, alimwi mbuti ikucita boobo mbokutugwasya?

22 Masimpe Jehova nintobo “kuli baabo boonse ibayuba mulinguwe.” (Intembauzyo 18:30) Tulateelela kuti lino tacibelesyi nguzu zyakwe ikutukwabilila kumapenzi oonse aatucitikila. Pele lyoonse ulazibelesya nguzu zyakwe zyakukwabilila mukubona kwaamba kuti makanze aakwe azuzikizyigwa. Mukuya kwaciindi, ikucita zintu kwakwe munzila iili boobo kuyoobagwasya bantu bakwe. Ikuti twaba acilongwe anguwe alimwi twazumanana kumuyanda, Jehova uyootupa buumi bulondokede mbotunoojisi mane kukabe kutamani. Katujisi bulangizi oobu, ncobeni imapenzi aali woonse aakonzya kutucitikila mubweende oobu tulakonzya kwaabona kuti “ngakaindi buyo kaniini alimwi mauba-uba.”​—2 Bakorinto 4:17.