1, 2. Ohele yipi va Isareli va liyaka layo poku iñila vimbo lio Sinai kunyamo 1513 O.Y. kuenda Yehova wa va pamisa ndati?

 VA Isareli va kala kohele poku iñila vimbo lio Sinai, kefetikilo liunyamo 1513 O.Y. Va lavokaile ungende unene woku pita “vekalasoko lina linene li lingisa usumba hailio li kuete olonyõha via tema lanyenya.” (Esinumuĩlo 8:15, Embimbiliya li Kola) Ovo va kalavo kohele yoku va ñualelapo lolofeka vina via va suvukile. Yehova eye wa kapele omanu vaye vekalo liaco. Omo okuti eye Suku yavo, wa ponduile hẽ oku va teyuila?

² Olondaka via Yehova via kala vielembeleko lialua eci a popia hati: “Wa moli eci nda linga la va Egito kuenda ndomo ndo wambati vavava ongonga kuenje nda ku neni kokuange.” (Etundilo 19:4) Yehova wa ivaluisa afendeli vaye okuti, wa va yovuile povaka a va Egito poku tuma olongonga oco vi vambate loku kolapo. Pole, kuli asunga akuavo lieci“avava olongonga” a situluila ocindekaise conjila ndomo Suku a teyuila.

3. Ocindekaise ‘cavava ongonga’ momo lie ci situluila ciwa onjila ndomo Suku a teyuila?

³ Ongonga ka yi talavaya lika lavava ayo a sanjavala hao a pama oco yi palãle. Vokuenda kueteke eci ku linga owuya walua, ongonga yi kuete omãla yi yikula avava ayo loku a kupika ndeci osapilinyu oco yi teyuile omãla vayo kutanya walua. Olonjanja vimue oyo yi sitika omãla lavava ayo oco yi va teyuile kofela yi talala. Ndeci ongonga yi teyuila omãla vayo, haico Yehova a linga poku teyuila loku popela ofeka yokaliye ya Isareli. Omo liaco, vekalasoko omanu vaye va ponduile oku amamako oku tilila vulembo wunene wavava Aye nda va lekisile ekolelo. (Esinumuĩlo 32:9-11; Olosamo 36:7) Anga hẽ etu koloneke vilo tu pondolavo oku lavoka oku teyuiwa la Suku?

4, 5. Momo lie tu kuetele ekolelo lia suapo kohuminyo ya Suku yoku teyuila?

⁴ Ocili okuti Yehova, o kuete epondolo lioku teyuila afendeli vaye. Onduko “Suku Ukuonene Wosi,” yi lomboloka okuti lacimue ci tateka unene waye koku linga eci a yongola. (Efetikilo 17:1) Ndeci ka ku tatekiwa ekimba limue liokalunga, lacimue ci tateka unene wa Yehova. Omo okuti Eye o pondola oku linga cosi ndomo ci likuata locipango caye, tu lipula ndoco: ‘Anga hẽ ocipango ca Yehova oku talavaya lunene waye oco a teyuile omanu vaye?’

⁵ Etambululo lia leluka calua lieli liokuti: Oco! Yehova wa tu likuminya okuti, o ka teyuila afendeli vaye. Olosamo 46:1, hati: “Suku eye ocitililo haeye ongusu yetu, olonjanja viosi tu pondola oku kuata ekuatiso liaye kotembo yohali.” Omo okuti, Suku “ka pondola oku kemba,” tu kuete ekolelo lia suapo kohuminyo yaye yoku tu teyuila. (Tito 1:2) Tu kũlĩhĩsi ovolandu amue wupopi wocindekaise Yehova a kuama, oco a lombolole ndomo a teyuila afendeli vaye.

6, 7. (a) Kosimbu eteyuilo lipi ungombo a siatele oku eca kolomeme viaye? (b) Ocindekaise cipi Embimbiliya li eca catiamẽla konjongole yocili ya Yehova yoku teyuila loku popela olomeme viaye?

⁶ Yehova eye Ungombo wetu, “tumanu vaye kuenda tulomeme vina eye a lisa.” (Olosamo 23:1; 100:3) Kuli ovinyama vimue okuti, ka vi tẽla oku li teyuila ovio muẽle ndeci olomeme. Kosimbu, ungombo wa sukilile oku kuata utõi oco a teyuile olomeme kolohosi, kolombua vio vusenge, kolo ursu kuenda kovimunu. (1 Samuele 17:34, 35; Yoano 10:12, 13) Pole, kua kala apuluvi amue okuti oku teyuila olomeme kua kisikile oku lekisa ocisola calua. Nda omeme yimue yi citila ocipãla locunda, ungombo ukuacisola wa sukilile oku tata ciwa ina yaco votembo ya tĩla kuenda oku ambata okamõla komeme toke vocunda.

 ⁷ Poku li sokisa ndungombo, Yehova lonjongole yalua o tu likuminya oku tu teyuila. (Esekiele 34:11-16) Ivaluka olondaka vi tiamisiwila ku Yehova vi sangiwa ku Isaya 40:11 tua lilongisa kocipama 2 celivulu lilo viokuti: “Eye o ka tata ocunda caye ndungombo umue. Lokuokuo kuaye o ka kongela pamosi olomeme kuenda o ka vi ambatela ponete yaye.” Okameme nda ka tẽla oku iya ndati “ponete” yungombo okuti ka muñiwa ponepa ya supa yuwalo waye? Citava okuti, okameme kamela ocipepi lungombo okuti, ko lamba ño vovolu aye. Pole, ungombo eye wa sukilile oku petama, oku yelula okameme kuenda oku ka kapa ponete yaye lutate okuti ka kolapo. Eci ocindekaise cimue ciwa ci lekisa onjongole Yungombo wetu wa Velapo yoku tu teyuila loku tu popela!

8. (a) Ohuminyo ya Suku yeteyuilo ya lingiwa komanu vapi kuenda ca lekisiwa ndati Kolosapo 18:10? (b) Nye ca kongela voku sanga eteyuilo vonduko ya Suku?

⁸ Yehova wa likuminya oku teyuila lika vana va kuete ukamba wa pama laye. Olosapo 18:10, hati: “Onduko ya Yehova ocikolo ca pama. Ukuesunga o tililamo kuenje o tambula eteyuilo.” Kosimbu, olonjanja vimue kua enda oku tungiwa olosapalalo vekalasoko ndovitumãlo vioku tililamo. Pole, omunu una o kasi kohele wa sukilile oku tilila volosapalalo viaco oco a sange eteyuilo. Cimuamue haico tu sukila oku linga poku sandiliya eteyuilo vonduko ya Suku. Voku ci linga mua kongela ovina vialua okuti oku pitulula lika onduko ya Suku ka ci tẽla; momo onduko ya Suku haciteka cimueko. Pole, tu sukila oku kũlĩha Ukuanduko yaco, oku kolela Kokuaye loku ambata omuenyo ndomo ci likuata lovihandeleko viaye via sunguluka. Ocili okuti, Yehova o tu kuetele ohenda yalua poku tu likuminya okuti nda tuo sanda lekolelo, eye o ka kala ndosapalalo yeteyuilo!

9. Lonjila yipi Yehova a siata oku linga ovina vialua okuti ka likuminya lika eteyuilo?

⁹ Yehova wa siata oku linga ovina vialua okuti, ka likuminya  lika eteyuilo. Kosimbu, eye wa lekisa lonjila yi komõhisa okuti o pondola oku teyuila afendeli vaye. Vokuenda kulandu wa va Isareli, “eka” lia Yehova lia tutuiya olonjanja vialua ovanyãli va pama. (Etundilo 7:4) Pole, Yehova wa talavayavo lunene waye woku teyuila oco a kuatise omunu lomunu.

10, 11. Ovolandu api Embimbiliya a lekisa ndomo Yehova a talavaya lunene waye woku teyuila oco a kuatise omunu lomunu?

¹⁰ Amalẽhe vatatu va Heveru va kũlĩhĩwa okuti, Sadrake, Mesake kuenda Aved-Nego, eci va likala oku fendela ociñumañuma culu ca Soma Nevukandesa, Soma lonyeño yalua wa va saluisa oku va imba vofolono ya tokota calua. Soma Nevukandesa ombiali ya velelepo voluali, lesepu wa popia hati: “Osuku yipi o tẽla oku ku popeli povaka ange?” (Daniele 3:15) Amalẽhe vaco vatatu, va kolelele calua kunene wa Suku yavo, pole, ka va simĩle okuti o ci linga vepuluvi liaco. Kuenje va tambulula ndoco: “Nda ci lingiwa, Suku yetu una tu vumba, o tẽla oku tu popela.” (Daniele 3:17) Ofolono yaco ndaño ya sanyisiwile ci pitahãla olonjanja epanduvali okuti ka ca siatele, ka ca kaile ocitangi ku Suku ukuonene wosi. Eye wa teyuila amalẽhe vaco kuenje Soma wa kisikiwa oku limbuka okuti: “Ka kuli osuku yikuavo yi tẽla oku yovola ndeye.”—Daniele 3:29.

¹¹ Yehova wa lingavo ocindekaise cimue ci komõhisa cunene waye woku teyuila, poku tuma omuenyo Womõlaye wongunga vimo liufeko wosombo Maria u Yudea. Ungelo umue wa sapuila Maria hati: “O kamina kuenda o ka cita omõla umue ulume.” Ungelo wa lombolola ndoco: “Espiritu sandu liya kokuove kuenda unene wa Fũ u ku wila. “ (Luka 1:31, 35) Kotembo yaco, Omõla a Suku o ka sukila eteyuilo lialua. Anga hẽ ekambo lioku lipua lia Maria lia ponduile oku sambukila koñaña ya kala vimo? Satana wa ponduile hẽ oku lemẽha ale oku ponda Omõla waco osimbu ka citiwile? Ocili okuti, sio! Oku upisa vepuluvi Maria emina, ca kala ndu okuti Yehova wo kapa ocimbaka coku u teyuila okuti, ci kaile ekambo lioku lipua, ongusu yimue yĩvi, ungangala womanu, ale ondele  yimue, ka ya ponduile oku tateka oku kula kuoñaña ya kala vimo. Yehova wamamako oku teyuila Yesu vokuenda kuovomalẽhe waye. (Mateo 2:1-15) Osimbu otembo ya sokiyiwa ya Suku ka yapitĩlilepo, Omõla wa soliwa wa Suku, wa ponduile oku amamako oku teyuiwa.

12. Kosimbu momo lie Yehova a teyuilila omanu vamue lonjila yi komõhisa?

¹² Momo lie Yehova a teyuilila omanu vamue lonjila yi komõhisa? Olonjanja vimue Yehova wa ci lingila oco a teyuile ocina cimue ci kuete esilivilo lialua okuti, oku tẽlisiwa kuocipango caye. Ndeci, oku puluka kua Yesu osimbu a kala omõla, kua kuata esilivilo lialua oco ku tẽlisiwe ocipango ca Suku okuti, noke kua laikele oku kuatisa omanu vosi. Yehova wa ecelela okuti tu tanga Vembimbiliya ovolandu atiamẽla kolonjanja vialua a lekisa unene waye woku teyuila afendeli vaye. Ovio “via sonehiwila oku tu longisa okuti, omo liepandi lietu kuenda elembeleko li tunda Kovisonehua, tu kuata elavoko.” (Va Roma 15:4) Ocili okuti ovolandu aco a pamisa ekolelo lietu ku Suku yetu ukuonene wosi. Koloneke vilo eteyuilo lipi tu kevelela ku Suku?

13. Anga hẽ Yehova o kisikiwa oku linga ovikomo oco a tu teyuile? Ci lombolola.

¹³ Ndaño okuti Suku wa likuminya oku tu teyuila, ka ci lomboloka okuti o kisikiwa oku linga ovikomo oco a tu kuatise. Voluali lulo, Suku yetu ka tu likuminyile okuti ka tu kuata ovitangi komuenyo. Afendeli valua vakuekolelo va Yehova va siata oku liyaka lovitangi vialua oku kongelamo uhukũi, ovoyaki, ovoveyi kuenda olofa. Yesu wa sapuila olondonge viaye okuti, vamue pokati kavo va laikele oku pondiwa omo liekolelo liavo. Eli olio esunga lieci Yesu a tõlisila esukila lioku pandikisa toke kesulilo. (Mateo 24:9, 13) Otembo yosi nda Yehova wa lingile ovikomo oco a teyuile afendeli vaye, Satana nda wa popia okuti etu ka tu vumbi Yehova omo liocisola, pole, mekonda lioku tu teyuila.—Yovi 1:9, 10.

14. Ovolandu api a lekisa okuti Yehova ka teyuila afendeli vaye vosi lonjila yimuamue?

 ¹⁴ Ndaño muẽle kosimbu, Yehova ka talavayele lunene waye woku teyuila oco a tateke olofa viafendeli vaye. Ndeci, upostolo Tiago wa pondiwa la Herode vokuenda kunyamo 44 K.K., pole, noke liotembo yimue yitito, Petulu wa yovuiwa “peka lia Herode.” (Ovilinga 12:1-11) Yoano manji a Tiago, wa kala komuenyo otembo yalua okuti, Petulu la Tiago ci sule. Omo liaco, ka tu ka keveleli okuti Suku o teyuila afendeli vaye vosi lonjila yimuamue. Momo “otembo kuenda ovina viya ño ocipikipiki,” vi tu veta vosi. (Ukundi 9:11) Yehova o tu teyuila ndati koloneke vilo?

15, 16. (a) Uvangi upi u lekisa okuti Yehova o teyuila afendeli vaye ndocimunga? (b) Momo lie tu kolelela okuti Yehova o ka teyuila afendeli vaye cilo kuenda ‘vokuenda kuohali ya piãla’?

¹⁵ Tete kũlĩhĩsa eci catiamẽla keteyuilo lio ketimba. Etu tuafendeli va Yehova tua kũlĩha okuti, eye o ka tu teyuila ndocimunga. Pole, nda ka ci lingile, nda ca leluka ku Satana oku tu yapuisa. Sokolola okuti: Satana, “ombiali yoluali lulo,” nda ya kuata esanju lialua lioku malako efendelo liocili. (Yoano 12:31; Esituluilo 12:17) Olombiali vimue via pama violuali, via tateka upange wetu woku kunda kuenda via seteka oku kundula afendeli vosi va Yehova. Pole, afendeli va Yehova va siata oku amamako lekolelo kuenda oku pandikisa koku kunda! Momo lie olofeka via pama ka via tẽlele oku koka okuti upange woku kunda wocimunga citito Cakristão vana va kasi ndu okuti ka va kuete u o va teyuila u liwekapo? Esunga liaco lieli okuti, vupopi wocindekaise Yehova o tu teyuila lavava wunene waye!—Olosamo 17:7, 8.

¹⁶ Anga hẽ Yehova o ka teyuila omuenyo wetu vokuenda ‘kuohali ya piãla’? Ka tu sukila oku kuata usumba eci Suku a ka kundula olondingaĩvi. Ocili okuti, “Yehova wa kũlĩha ndomo a yovola koseteko omanu vo sumbila, pole, vana okuti havakuesungako o va selekela enyõleho keteke liesombiso.”  (Esituluilo 7:14; 2 Petulu 2:9) Eci otembo yaco yi ka pitĩlapo, tu pondola oku kolela kovina vivali viokuti: Catete, Yehova lalimue eteke a ka ecelela okuti afendeli vaye vosi vakuekolelo va kunduiwa kilu lieve. Cavali, eye o ka sumũlũisa vakuekolelo lomuenyo ko pui voluali luokaliye luesunga—nda ci sukiliwa o ka ci linga pocakati cepinduko. Komanu vana va fa, ka kuli ocitumãlo cikuavo ca kolapo vali okuti oku kala vovisimĩlo via Suku ci sule.—Yoano 5:28, 29.

17. Yehova o tu teyuila ndati Londaka yaye?

¹⁷ Ndaño muẽle cilo, Yehova o tu teyuila ‘londaka’ yaye yi kasi lomuenyo okuti, unene wayo u vetiya omanu oku sakula ovitima viavo loku va kuatisa oku linga apongoloko komuenyo. (Va Heveru 4:12) Nda tua pokola kolonumbi Viembimbiliya, vi pondola oku teyuila kovina vi nyõla omuenyo wetu. Kelivulu lia Isaya 48:17 ku popia ndoco: ‘Ame ndi Yehova, . . . hu longisa eci ci ku kuatisa.’ Ocili okuti, oku kapako Ondaka ya Suku, ci pondola oku mioñolola uhayele wetu loku kala komuenyo otembo yalua. Ndeci, nda tua kapako elungulo Liembimbiliya lioku yuvula evĩho liukahonga kuenda oku liyelisa kevĩho liosi, tu ka yuvulavo ovilinga lovituwa via vĩha vi koka ovitangi komuenyo wa vana ka va sumbilile Suku. (Ovilinga 15:29; 2 Va Korindo 7:1) Tu pandula calua Suku, omo lioku tu teyuila Londaka yaye!

18. Eteyuilo lipi Yehova a tu ĩha konepa yespiritu?

¹⁸ Ocina ca velapo ceci okuti, Yehova o tu teyuila konepa yespiritu. Suku yetu ukuacisola o tu teyuila kovina vi nyõla ekalo lietu kespiritu, poku tu ĩha eci tu sukila oco tu pandikise koloseteko kuenda oku lava ciwa ukamba wetu laye. Lonjila eyi Yehova o linga ovina oco a teyuile omuenyo wetu okuti, ka ci lingi lika vanyamo amue, pole, vokuenda kuotembo ka yi pui. Kũlĩhĩsa aliangiliyo amue a Suku, a pondola oku tu teyuila konepa yespiritu.

19. Espiritu lia Yehova li tu kuatisa ndati oku liyaka loloseteko viosi?

 ¹⁹ Yehova eye ‘Ukuakuyeva ohutililo.’ (Olosamo 65:2) Nda tu liyevite okuti ka tu tẽla vali oku pandikisa omo liovitangi, tu pondola oku liyeva ciwa nda tua sapuila ku Yehova onjila ndomo tu liyevite. (Va Filipoi 4:6, 7) Citava okuti, Yehova ka lingi ocikomo coku malako ovitangi viaco, pole, poku tambulula olohutililo vietu vi lingiwa lutima wosi, o tu ĩha olondunge oco tu tẽle oku liyaka lovitangi viaco. (Tiago 1:5, 6) Handi vali, Yehova eca espiritu sandu komanu vana vo pinga. (Luka 11:13) Omo okuti espiritu liaco li kuete unene, li tu kuatisa oku liyaka loloseteko ale lovitangi viosi tu pondola oku kuata. Olio li tu ĩha “unene wa piãla,” oco tu pandikise kovitangi viosi vi sumuisa toke eci Yehova a ka vi malako voluali luokaliye lu kasi ocipepi.—2 Va Korindo 4:7.

20. Unene woku teyuila wa Yehova, u lekisiwila ndati pocakati ca vamanjetu?

²⁰ Olonjanja vimue, unene woku teyuila wa Yehova u lekisiwila pocakati ca vamanjetu. Yehova wongoluila “vamanji vosi,” vongongela yimuamue. (1 Petulu 2:17; Yoano 6:44) Ocisola ci situluiwavo vongongela ya vamanji vaco, uvangi umue uwa wunene wespiritu sandu lia Suku, woku vetiya omanu oku linga ovina viwa. Espiritu liaco, li tu kuatisa  oku kuata ovituwa viwa havio vi kuete esilivilo ndeci: ocisola, ohenda kuenda uwa. (Va Galatia 5:22, 23) Omo liaco, eci tu liyaka lesumuo kuenje manji umue o vetiyiwa oku tu kuatisa ale o tu sapuila ololondaka vi tu pamisa calua, tu eci olopandu ku Yehova omo a tu kuatisa pocakati ca vamanji va situlula unene waye woku teyuila.

21. (a) Okulia kupi kuespiritu Yehova a siata oku tu ĩha votembo ya sokiyiwa pocakati ‘cukuenje wa kolelua haeye wa lunguka’? (b) Onima yipi wa siata oku kuata omo lia liangiliyo a Yehova oco a tu teyuile kespiritu?

²¹ Yehova o tu ĩha ocina cikuavo oco ci tu teyuile okuti: okulia kuespiritu votembo ya sokiyiwa. Yehova oco a tu kuatise oku kuata ongusu yi tunda Kondaka yaye, wa nõla “ukuenje wa kolelua haeye wa lunguka” oco a tu ĩhe okulia kuespiritu. Ukuenje waco wa kolelua o talavaya lovimalẽho ndeci, Utala Wondavululi, Omasuli!, onumbi yetu yo internet jw.org, olohongele, olohongele vimbo kuenda olohongele viofeka, oco vi tu ĩhe “okulia votembo ya sokiyiwa” okuti okuo tu sukila. (Mateo 24:45) Anga hẽ eteke limue wa yevele ale kohongele Yakristão, vetambululo, vohundo, ale vohutililo yimue ondaka ya ku ĩha ongusu levetiyo wa sukilile? Anga hẽ wa pongolola ekalo liove omo wa tangele ulandu umue vorevista yetu? Ivaluka okuti, Yehova wa siata oku linga aliangiliyo aco oco a tu teyuile konepa yespiritu.

22. Olonjanja viosi Yehova o talavaya ndati lunene waye? Momo lie ci kuetele esilivilo lialua kokuetu?

²² Ocili okuti, Yehova ociyepelo “ku vosi vana va sanda ocitililo kokuaye.” (Olosamo 18:30) Tu kuete elomboloko liokuti eye ka talavaya lunene waye woku teyuila oco a tu popele kovitangi viosi viotembo yilo. Pole, olonjanja viosi o talavaya lunene waye oco a tẽlise ocipango caye. Vokuenda kuotembo, ci ka kuatisa afendeli vaye oku kuata omuenyo uwa. Nda tua kuata ukamba wa pama laye loku amamako oku kala vocisola caye, Yehova o ka tu ĩha omuenyo wa lipua u kala otembo ka yi pui. Lelavoko liaco, tu pondola oku tenda ohali yovoluali lulo okuti, “yotembo yimue yitito.”—2 Va Korindo 4:17.