1, 2. Aniada a pukaw ti mangparparigat iti sangatauan itatta, ket kasano nga apektarannatayo dagitoy?

NAPALALO ti sangit ti maysa nga ubing gapu ta napukaw wenno nadadael ti ipatpategna nga abalbalay. Makapaladingit a denggen! Ngem nakitam kadin no kasano ti kinaragsak ti rupa ti ubing idi naisublin ti ama wenno ina ti napukawna? Iti maysa a nagannak, mabalin a simple laeng a banag ti panangsapul iti abalbalay wenno uray pay ti panangtarimaan iti dayta. Ngem maragsakanen unay ti ubing ken napalalo ti siddaawna. Naisubli dayta nupay kasla awanen a talaga!

² Ti katan-okan nga Ama, ni Jehova, adda pannakabalinna a mangisubli iti banag a mabalin a matmatan dagiti naindagaan nga annakna a napukawdan. Siempre, saan nga abalbalay laeng ti tuktukoyentayo. Kadagitoy “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan,” adu ti mabalin a mapukawtayo a nakarkaro nga amang ngem iti dayta. (2 Timoteo 3:1-5) Kasla kanayon nga agpegpeggad ti adu kadagiti ipatpateg ti tattao—pagtaengan, sanikua, trabaho, uray ti salun-at. Nalabit madismayatayo met no usigentayo ti pannakadadael ti aglawlaw ken ti imbungana a pannakapukaw, wenno ti pannakaungaw ti adu a kita ti biag. Nupay kasta, karirigatan a banag kadatayo ti ipapatay ti maysa nga ay-ayatentayo. Mariknatayo ti nakaro a pukaw ken kinaawan gaway.—2 Samuel 18:33.

3. Ania a makaliwliwa a namnama ti nadakamat iti Aramid 3:21, ket ania ti usaren ni Jehova a mangtungpal iti dayta?

³ Gapuna, anian a makaliwliwa a maammuan ti maipapan iti pannakabalin ni Jehova a mangisubli! Kas makitatayto, nakaskasdaaw ti kasaknap ti maaramidan ti Dios ken ti isublinanto kadagiti naindagaan nga annakna. Kinapudnona, ipakita ti Biblia a pinanggep ni Jehova ti “pannakaisubli ti amin a bambanag.” (Aramid 3:21) Tapno maaramidna daytoy, usarento ni Jehova ti Mesianiko a Pagarian, nga iturayan ti Anakna a ni Jesu-Kristo. Ipakita  dagiti pammaneknek a nangrugin a nagturay daytoy a Pagarian idiay langit idi 1914. * (Mateo 24:3-14) Anianto ti maisubli? Usigentayo ti sumagmamano kadagiti nadaeg nga aramid ni Jehova a panangisubli. Mabalintayon a makita ken mapasaran ti maysa kadagitoy. Dadduma ti mapasamakto iti nasaknap a wagas iti masanguanan.

4, 5. Ania ti napasamak iti ili ti Dios idi 607 K.K.P., ket ania a namnama ti impaay ni Jehova kadakuada?

⁴ Ti maysa a naisublin ni Jehova isu ti nasin-aw a panagdayaw. Tapno matarusantayo ti kaipapanan daytoy, usigentay iti apagbiit ti pakasaritaan ti pagarian ti Juda. Daytoy ti mangted kadatayo iti makapainteres a pannakatarus no kasano nga us-usaren ni Jehova ti pannakabalinna a mangisubli.—Roma 15:4.

⁵ Panunotem laengen no ania ti narikna dagiti matalek a Judio idi 607 K.K.P. idi nadadael ti Jerusalem. Nadadael ti ipatpategda a siudad, narba dagiti paderna. Nakarkaro pay, nadadael ti nadayag a templo a binangon ni Solomon, daydi sentro ti nasin-aw a panagdayaw ken Jehova iti intero a daga. (Salmo 79:1) Naidestiero idiay Babilonia dagiti nakalasat, ket nagbalin ti dagada a langalang nga ayuyang dagiti atap nga animal. (Jeremias 9:11) Iti panangmatmat ti tao, kasla nadadaelen a namimpinsan. (Salmo 137:1) Ngem ni Jehova, a nabayagen a nangipadto iti daytoy a pannakadadael, impanamnamana nga addanto tiempo ti pannakaisubli.

6-8. (a) Ania a tema ti namin-adu a nagparang iti sursurat dagiti Hebreo a propeta, ket kasano ti damo a pannakatungpal dagita a padto? (b) Iti moderno a tiempo, kasano a napasaran ti ili ti Dios ti kaitungpalan ti adu a padto maipapan iti pannakaisubli?

⁶ Kinapudnona, ti tema a pannakaisubli ket namin-adu a nagparang  iti sursurat dagiti Hebreo a propeta. * Babaen kadakuada, inkari ni Jehova ti maysa a naisubli ken natagitauan manen a daga, nabunga, a saan a riribuken dagiti atap nga animal ken kabusor. Dineskribirna ti naisubli a dagada kas pudno a paraiso! (Isaias 65:25; Ezequiel 34:25; 36:35) Kangrunaanna, maipasdekto manen ti nasin-aw a panagdayaw, ket maibangon manen ti templo. (Mikias 4:1-5) Dagitoy a padto ti nangted iti namnama kadagiti naidestiero a Judio, a tinulonganna ida a mangibtur iti 70 a tawen a pannakakautiboda idiay Babilonia.

⁷ Kamaudiananna, dimtengen ti tiempo ti pannakaisubli. Yantangay nawayawayaandan manipud Babilonia, nagsubli dagiti Judio idiay Jerusalem ket imbangonda manen sadiay ti templo ni Jehova. (Esdras 1:1, 2) Bayat a sinalimetmetanda ti nasin-aw a panagdayaw, binendisionan ida ni Jehova ken pinagbalinna a nabunga ken narang-ay ti dagada. Sinalaknibanna ida kadagiti kabusor ken atap nga animal a nangtagikua iti dagada iti adu a dekada. Ania la ketdin a rag-oda gapu iti pannakabalin ni Jehova a mangisubli! Ngem nupay nakaskasdaaw dagidiay a pasamak, inrepresentarda laeng ti damo ken limitado a kaitungpalan dagiti padto maipapan iti pannakaisubli. Dumteng ti dakdakkel a kaitungpalanna “iti kamaudianan a paset dagiti aldaw,” iti mismo a tiempotayo, kabayatan ti pannakaitrono ti nabayagen a naikari nga Agtawid ken Ari David.—Isaias 2:2-4; 9:6, 7.

⁸ Di nagbayag kalpasan ti pannakaitrono ni Jesus iti nailangitan a Pagarian idi 1914, inasikasona dagiti naespirituan a kasapulan ti matalek nga ili ti Dios ditoy daga. No kasano a winayawayaan ti Persiano a konkistador a ni Ciro dagiti natda a Judio manipud iti Babilonia idi 537 K.K.P., winayawayaan ni Jesus dagiti natda a naespirituan a Judio—dagiti mismo a pasurotna—manipud iti impluensia ti moderno-aldaw a Babilonia, ti sangalubongan nga imperio ti palso a relihion. (Roma 2:29; Apocalipsis 18:1-5) Nanipud idi 1919 nga agpatpatuloy, naisublin ti nasin-aw a panagdayaw iti umiso a lugarna iti biag dagiti pudno a Kristiano. (Malakias 3:1-5) Sipud idin, ti ili ni Jehova ket agdaydayaw kenkuana iti nadalusanen a naespirituan a templona—ti urnos ti Dios iti nasin-aw a panagdaydayaw. Apay a napateg daytoy kadatayo itatta?

9. Kalpasan ti panawen dagiti apostol, ania ti inaramid dagiti iglesia ti Kakristianuan iti panagdayaw iti Dios, ngem ania ti inaramid ni Jehova iti kaaldawantayo?

⁹ Usigem dagiti pasamak iti historia. Tinagiragsak dagiti Kristiano idi umuna a siglo ti adu a naespirituan a bendision. Ngem impadto ni Jesus ken dagiti apostol a mamulitan ken mapukawto ti pudno a panagdayaw. (Mateo 13:24-30; Aramid 20:29, 30) Kalpasan ti panawen dagiti apostol, timmaud ti Kakristianuan. Inawat dagiti klerona dagiti pinapagano a sursuro ken ar-aramid. Pinagbalinda pay a gistay imposible ti iyaadani iti Dios, nga inladawanda ti Dios kas maysa a di matarusan a Trinidad ken isursuroda kadagiti tattao nga agkompesarda kadagiti papadi ken agkararagda ken ni Maria ken iti nadumaduma a “sasanto” imbes a ken Jehova. Ita, kalpasan ti kasta nga isisiasi iti adun a siglo, ania ti inaramid ni Jehova? Iti daytoy agdama a lubong—lubong a napno iti narelihiosuan a kinaulbod ken narugitan kadagiti dakes nga aramid—nakibiang ti Dios ken insublina ti nasin-aw a panagdayaw! Pudno unay a maikunatayo a daytoy a pannakaisubli ket maysa kadagiti kapatgan a pasamak iti moderno a tiempo.

10, 11. (a) Ania dagiti dua nga aspeto a nainaig iti naespirituan a paraiso, ket kasano nga apektadoka? (b) Siasino dagiti inummong ni Jehova iti naespirituan a paraiso, ket addaandanto iti pribilehio a makaimatang iti ania?

¹⁰ Gapuna, tagtagiragsaken dagiti pudno a Kristiano itatta ti naespirituan a paraiso. Ania ti nainaig iti daytoy a paraiso? Kangrunaanna, adda dua nga aspeto. Umuna, ti nasin-aw a panagdayaw iti pudno a Dios a ni Jehova. Pinaraburannatayo iti wagas ti panagdayaw nga awanan iti kinaulbod ken kinakillo. Pinaraburannatayo kadagiti naespirituan a taraon. Daytoy ti timmulong kadatayo tapno maam-ammotay ti nailangitan nga Amatayo, tapno maparagsaktayo, ken tapno makaadanitayo kenkuana. (Juan 4:24) Ti maikadua nga aspeto ti naespirituan a paraiso ket mainaig kadagiti tattao. Kas impadto ni Isaias, “iti kamaudianan a paset dagiti aldaw,” insuro ni Jehova kadagiti agdaydayaw kenkuana no kasanoda nga agbiag a sitatalna. Inikkatna kadatayo ti pannakigubat. Nupay imperpektotayo, tultulongannatayo a mangikawes iti “baro a personalidad.” Bembendisionanna ti panagreggettayo babaen ti panangipaayna iti nasantuan nga espirituna, a mangpatpataud  iti nagsasayaat a galad kadatayo. (Efeso 4:22-24; Galacia 5:22, 23) No makitunoska iti espiritu ti Dios, pudno nga addaka iti naespirituan a paraiso.

¹¹ Inummong ni Jehova iti daytoy naespirituan a paraiso dagiti kita ti tattao nga ay-ayatenna—dagidiay agayat kenkuana, mangipatpateg iti talna, ken “sipapanunot iti naespirituan a kasapulanda.” (Mateo 5:3) Dagiti kakasta a tattao ti addaan iti pribilehio a makaimatang iti ad-adda pay a nakaskasdaaw a pannakaisubli—ti sangatauan ken ti intero a daga.

12, 13. (a) Apay a sigurado nga adda pay sabali a kaitungpalan dagiti padto maipapan iti pannakaisubli? (b) Ania ti nadakamat idiay Eden a panggep ni Jehova para iti daga, ken apay nga ipaayannatayo daytoy iti namnama para iti masanguanan?

¹² Saan laeng a naespirituan a pannakaisubli ti tuktukoyen ti adu kadagiti padto maipapan iti pannakaisubli. Kas pagarigan, insurat ni Isaias ti maipapan iti tiempo a pannakapaimbag dagiti masakit, pilay, bulsek, ken tuleng ken maalimonto nga agnanayon uray pay ti mismo nga ipapatay. (Isaias 25:8; 35:1-7) Saan a literal a natungpal dagita a kari iti nagkauna nga Israel. Ken nupay nakitatayon ti naespirituan a kaitungpalan dagitoy a kari iti kaaldawantayo, adda nabileg a pamatiantayo nga addanto literal ken naan-anay a kaitungpalanna iti masanguanan. Kasanotay nga ammo?

¹³ Idiay Eden, imbatad idi ni Jehova ti panggepna para iti daga: Pinanggepna a pagtaengan daytoy ti naragsak, nasalun-at, ken nagkaykaysa a pamilia ti sangatauan. Dagidi agassawa ti mangaywan iti daga ken amin a parsua nga adda iti dayta, a pagbalinenda a paraiso ti intero a planeta. (Genesis 1:28) Naiduma unay dayta iti agdama a kasasaad. Ngem makapagtalektayo a di pulos matungday dagiti panggep ni Jehova. (Isaias 55:10, 11) Kas Mesianiko nga Ari a dinutokan ni Jehova, ni Jesus ti mangyegto iti daytoy a sangalubongan a Paraiso.—Lucas 23:43.

14, 15. (a) Kasanonto a pagbalinen ni Jehova a “baro ti amin a bambanag”? (b) Kasanonto ti biag idiay Paraiso, ket ania kadagita ti nangnangruna a magustuam?

¹⁴ Panunotem ti pannakakitamto iti panagbalin a Paraiso ti intero a daga! Kuna ni Jehova maipapan iti dayta a tiempo: “Adtoy!  Pagbalbalinek a baro ti amin a bambanag.” (Apocalipsis 21:5) Utobem ti kaipapanan dayta. Kalpasan nga usaren ni Jehova ti pannakabalinna a mangdadael iti daytoy nagdakes a daan a sistema, agtalinaedto ti “baro a langlangit ken baro a daga.” Kayatna a sawen nga addanto baro a gobierno idiay langit a mangituray iti baro a kagimongan ditoy daga a buklen dagidiay agayat ken ni Jehova ken agaramid iti pagayatanna. (2 Pedro 3:13) Maikkatton ti pannakabalin ni Satanas ken dagiti demoniona. (Apocalipsis 20:3) Iti damo a gundaway kalpasan ti rinibu a tawen, maluk-atanto ti sangatauan iti dayta rinuker, napnuan gura, ken makadadael nga impluensia. Sigurado nga agresultanto iti napalalo a bang-ar.

¹⁵ Kamaudiananna, maaywanantayton daytoy nagpintas a planeta a maitunos iti orihinal a nakairantaanna. Adda nainkasigudan a bileg ti daga a mangabaruanan. Madalusan a bukbukodda dagiti narugitan a dan-aw ken karayan no maikkat ti pagtataudan ti polusion; sumayaat dagiti disso a dinadael ti gubat no maisardeng dagiti gubat. Anian a makaparagsakto ti agtrabaho a maitunos kadagiti nainkasigudan a linteg ken sistema ti daga, a makitinnulongtayo tapno agbalin ti daga a kasla parke a minuyongan, maysa a sangalubongan nga Eden a napnuan iti nadumaduma a kita ti biag! Imbes nga igagara ti tao a dadaelen dagiti animal ken mula, makilangento a sitatalna iti amin a parsua ditoy daga. Uray dagiti ubbing didanto kabuteng dagiti atap nga animal.—Isaias 9:6, 7; 11:1-9.

16. Idiay Paraiso, ania a pannakaisubli ti mangapektarto iti tunggal matalek nga indibidual?

¹⁶ Mapasarantayto met ti pannakaisubli iti personal a wagas. Kalpasan ti Armagedon, dagiti makalasat makitadanto ti sangalubongan a namilagruan a panangpaimbag. Kas iti inaramidna idi adda ditoy daga, usarento ni Jesus ti inted-Dios a pannakabalinna a mangisubli iti panagkita dagiti bulsek, panagdengngeg dagiti tuleng, ken ti nasalun-at a bagi kadagiti pilay ken masakit. (Mateo 15:30) Agragsakto dagiti lallakay ken babbaket gapu iti naisubli a pigsa, salun-at, ken kired ti kinaagtutuboda. (Job 33:25) Sumalibukagto dagiti kuretret a kudil, mayunnatton dagiti nagkukot a takiag ken luppo, ken pumigsanto dagiti piskel. Mariknanto dagiti  amin a matalek a tattao nga agin-inuten a maawan dagiti epekto ti basol ken kinaimperpekto. Agyamantayto unay ken Jehova a Dios gapu iti nakaskasdaaw a pannakabalinna a mangisubli! Usigentay itan ti maysa a nangnangruna a makaparagsak nga aspeto daytoy nakaay-ayat a tiempo ti pannakaisubli.

17, 18. (a) Apay a binabalaw ni Jesus dagiti Saduceo? (b) Ania dagiti kasasaad a nangtignay ken Elias tapno kiddawenna ken Jehova a mangpagungar?

¹⁷ Idi umuna a siglo K.P., adda dagiti panguluen ti relihion, a naawagan iti Saduceo, a di mamati iti panagungar. Kastoy ti panangbabalaw ni Jesus kadakuada: “Agbiddutkayo, agsipud ta saanyo nga ammo dagiti Kasuratan wenno uray ti pannakabalin ti Dios.” (Mateo 22:29) Wen, ipalgak ti Kasuratan nga adda kasta a pannakabalin ni Jehova a mangisubli. Kasano?

¹⁸ Iladawam ti napasamak idi kaaldawan ni Elias. Saksakruyen ti maysa a balo ti nakasalungayngay a bagi ti kakaisuna nga anakna. Natayen ti ubing. Nakigtot la ketdi ni propeta Elias, yantangay medio nabayag idin a makidagdagus iti pagtaengan ti balo. Idi damo, tinulonganna daytoy nga ubing tapno saan a matay iti bisin. Nalabit napateg unayen ken Elias daytoy nga ubing. Napalalo ti leddaang ti ina. Daytoy nga ubing ti kakaisuna a pakalaglagipanna iti daydi natayen nga asawana. Mabalin a ninamnamana a ti anakna ti mangaywanto kenkuana inton bumaket. Nariribukan unay ti balo ken mabutbuteng a mangpampanunot a nalabit madusdusa gapu kadagiti napalabas a biddutna. Saanen a maitured ni Elias a makita a kumaro pay iti kastoy daytoy a trahedia. Siaalumamay nga innalana ti bangkay iti saklot ti ina, inyulina iti siledna, sa kiniddawna ken Jehova a Dios nga isublina ti kararua, wenno biag, ti ubing.—1 Ar-ari 17:8-21.

19, 20. (a) Kasano nga impakita ni Abraham nga adda pammatina iti pannakabalin ni Jehova a mangisubli, ket ania ti nakaibatayan ti kasta a pammati? (b) Kasano a ginunggonaan ni Jehova ti pammati ni Elias?

¹⁹ Saan a ni Elias ti immuna a tao a namati iti panagungar. Sinigsiglo sakbayna, namati ni Abraham nga adda kasta a pannakabalin ni Jehova a mangisubli—ket adda umiso a panggapuanna a mamati. Idi agtawen ni Abraham iti 100 ken 90 ni Sara,  insubli ni Jehova ti natayen a pannakabalinda nga agpaadu, a pinagmilagrona tapno aganak ni Sara. (Genesis 17:17; 21:2, 3) Idi agangay, idi dakkelen ti ubing, kiniddaw ni Jehova ken Abraham nga idatonna ti anakna. Impakita ni Abraham ti pammatina, a pinanunotna a kabaelan ni Jehova a pagungaren ni Isaac a patpatgenna. (Hebreo 11:17-19) Mabalin a ti nabileg a pammatina ti makagapu no apay nga impanamnama ni Abraham kadagiti adipenna, sakbay a sumang-atda iti bantay tapno idatonna ti anakna, nga agsublidanto a dua ken ni Isaac.—Genesis 22:5.

²⁰ Sinalakniban ni Jehova ni Isaac, isu a saan idin a kasapulan ti panangpagungar. Nupay kasta, iti kaso ni Elias, natayen ti anak ti balo—ngem apagbiit laeng. Ginunggonaan ni Jehova ti pammati ti propeta babaen ti panangpagungarna iti ubing! Kalpasanna, impan ni Elias ti ubing iti inana, sa dinakamatna dagitoy a nakallalagip a sasao: “Kitaem, sibibiag ti anakmo”!—1 Ar-ari 17:22-24.

21, 22. (a) Ania ti nakairantaan dagiti panagungar a nairekord iti Kasuratan? (b) Idiay Paraiso, kasanonto ti kasaknap ti panagungar, ken siasinonto ti mangaramid iti dayta?

²¹ Gapuna, iti kaunaan a gundaway iti rekord ti Biblia, nakitatayo ti panangusar ni Jehova iti pannakabalinna a mangisubli iti biag ti tao. Impaayan met idi ni Jehova iti pannakabalin da Eliseo, Jesus, Pablo, ken Pedro a mangpagungar kadagiti natay. Siempre, idi agangay natay manen dagidiay a napagungar. Nupay kasta, dagita a salaysay ti Biblia ipaayandatayo iti nakaskasdaaw a pangripiripan kadagiti mapasamak iti masanguanan.

²² Idiay Paraiso, tungpalento ni Jesus ti akemna kas “ti panagungar ken ti biag.” (Juan 11:25) Minilionto ti pagungarenna, nga ipaayanna ida iti gundaway nga agbiag nga agnanayon iti Paraiso a daga. (Juan 5:28, 29) Panunotem ti panaglalangen manen dagiti agpipinnateg nga aggagayyem ken agkakabagian, a nabayagen a pinagsisina ni patay, nga agiinnarakup ken napalalo ti rag-oda! Ti intero a sangatauan idaydayawdanto ni Jehova gapu iti pannakabalinna a mangisubli.

23. Ania ti katan-okan a pannakaiparangarang ti pannakabalin ni Jehova, ket kasano a pasingkedan daytoy ti namnamatayo para iti masanguanan?

 ²³ Nangipaay ni Jehova iti natibker a pammasingked a sigurado dagita a namnama. Iti katan-okan a pannakaiparangarang ti pannakabalinna, pinagungarna ti Anakna, a ni Jesus, kas maysa a mannakabalin nga espiritu a parsua, a maikadua laeng ken ni Jehova. Ginasut a saksi ti nagparangan ni napagungar a Jesus. (1 Corinto 15:5, 6) Uray kadagiti managduadua, umdasen ti kasta nga ebidensia. Adda pannakabalin ni Jehova a mangisubli iti biag.

24. Apay a makapagtalektayo a pagungarento ni Jehova dagiti natay, ken ania a namnama ti ilalaen koma ti tunggal maysa kadatayo?

²⁴ Saan laeng nga addaan ni Jehova iti pannakabalin a mangpagungar kadagiti natay no di ket tarigagayanna met nga aramiden dayta. Napaltiingan ni matalek a Job a mangikuna a talaga a mailiw ni Jehova a mangpagungar kadagiti natay. (Job 14:15) Dika aya maay-ayo iti Diostayo, a magagaran a mangusar a siaayat iti pannakabalinna a mangisubli? Ngem laglagipem a ti panagungar ket maysa laeng nga aspeto ti naindaklan a trabaho a panangisubli nga aramiden ni Jehova iti masanguanan. Bayat nga ad-adda nga umadanika kenkuana, ilalaem a kanayon ti napateg a namnama a kaaddamto sadiay tapno makitam ti ‘panamagbalin [ni Jehova] a baro ti amin a bambanag.’—Apocalipsis 21:5.