1, 2. Ovanhu ohava kanifa oinima ilipi kunena, naasho ohashi tu kumu ngahelipi?

 NATU tye nee okaana oka kanifa, ile ka nyonauna okadanaukifo kako oko ke hole, noka hovela okukwena neenghono monghedi i etifa onghenda. Mepingafano naasho, okaana ihaka kala tuu ka hafa neenghono, ngeenge omudali wako okwa pangele, ile a mona okadanaukifo oko ka li ka kana! Otashi dulika omudali e wete shipu okupangela, ile okukonga okadanaukifo kokaana. Ndele okaana ohaka kala take limemesha noka hafa neenghono, molwaashi oshinima osho ka li taka diladila kutya itake shi mono vali oke shi mona.

² Jehova, oo e li Omudali a denga mbada, oku na eenghono dokushitulula oinima oyo ovana vaye vokombada yedu tashi dulika va diladile kutya itave ke i mono vali. Apa itatu popi shi na sha noudanaukifo vongaho. ‘Momafimbo aa madjuu’ okukaliwa muwo, ohatu kanifa oinima ihapu neenghono. (2 Timoteus 3:1-5) Oinima ihapu oyo ovanhu va lenga ngaashi omaumbo, oiniwe, oilonga noukolele nokuli, kai kwete okukana. Otashi dulika yo hatu kala twa nyika oluhodi, ngeenge hatu diladila kombinga yomudingonoko, oo wa nyonaunwa nosho yo omaludi mahapu oimeno noinamwenyo, oo ehe ko vali kombada yedu. Ndele okufilwa omunhu, oo tu hole ohaku tu kumu neenghono shi dulife oinima ikwao. Omunhu oha kala a nyika oluhodi neenghono, noha kala e udite a wililwa po. — 2 Samuel 18:33.

3. Etimaumbwile tali hekeleke lilipi la popiwa mOilonga 3:21, na Jehova ote ke li wanifa po okupitila mushike?

³ Ohatu ka hekelekwa, ngeenge otwe lihongo shi na sha neenghono daJehova dokushitulula. Ngaashi hatu ke shi mona, ope na oinima i lili noku lili ikumwifi, oyo Kalunga ta dulu okuninga nota ka ningila ovana vaye vokombada yedu. Ombiibeli otai ulike kutya Jehova okwa lalakanena ‘okushuna oinima aishe peenhele dayo.’ (Oilonga 3:21) Ota ka longifa Ouhamba wopaMessias, oo u li meke  lOmona waye, Jesus Kristus, opo a dule okuninga ngaho. Oumbangi otau ulike kutya Ouhamba oo owa hovela nale okupangela mo 1914. a (Mateus 24:3-14) Jehova ota ka shitulula shike? Natu ka konakoneni kombinga yoinima imwe oyo Jehova a shitulula naayo ta ka shitulula monakwiiwa.

4, 5. Oshike sha li sha ningilwa oshiwana shaJehova mo 607 K.O.P., na Jehova okwa li e shi pa eteelelo lilipi?

⁴ Jehova okwa tungulula nale elongelokalunga la koshoka. Opo tu ude ko kutya osho osha hala okutya shike, natu konakoneni pauxupi ondjokonona youhamba waJuda. Okuninga ngaho otashi ke tu kwafela tu shiive nghee Jehova ha longifa eenghono daye dokushitulula. — Ovaroma 15:4.

⁵ Diladila ashike nghee Ovajuda ovadiinini va li ve udite mo 607 K.O.P., eshi Jerusalem sha hanaunwa po. Oshilando shavo oshiholike osha li sha hanaunwa po, nomakuma asho okwa mbonyaunwa po. Ndele shinyikifa oluhodi, otembeli yoshinge oyo ya li ya tungwa kuSalomo, oyo ya li ondingandinga yelongelokalunga laJehova la koshoka kombada yedu alishe, oya li ya hanaunwa po. (Epsalme 79:1) Ovajuda ovo va li inava dipawa ova li va twalwa moukwatwa waBabilon, noshilongo shavo osha li sha ninga eputu omo mwa li oifitukuti. (Jeremia 9:11) Pataleko lopanhu, Ovajuda ova li va fa va kanifa keshe shimwe. (Epsalme 137:1) Ndele Jehova, oo a li a xunganeka nale ehanauno olo, okwa li yo a yandja eteelelo kutya efimbo lokutungulula otali ke uya.

6-8. (a) Ovaprofeti Ovaheberi ova divilika lwoikando shike, nomaxunganeko oo okwa li a wanifwa ngahelipi oshikando shotete? (b) Ongahelipi oshiwana shaKalunga sha wanifilwa omaxunganeko mahapu e na sha nokutungululwa kwoinima kunena?

⁶ Ovaprofeti Ovaheberi ova divilika lwoikando shi na sha nefimbo  lokushitulula, ile lokutungulula. b Jehova okwa li a udaneka okupitila movaprofeti ovo kutya ota ka peulula Ovajuda edu lavo, note ke li yadifa vali ovanhu, otali ka kala edu liwa, note ke va amena koilyani nokovatondi vavo. Okwa li a popya kutya edu lavo otali ka kala la fa oparadisa. (Jesaja 65:25; Hesekiel 34:25; 36:35) Komesho yaaishe, elongelokalunga la koshoka nosho yo otembeli oya li tai ka tungululwa. (Mika 4:1-5) Omaxunganeko oo, okwa li a pa Ovajuda, ovo va li moukwatwa eteelelo, nokwa li e va kwafela ve lididimike momukokomoko womido 70 odo va kala moukwatwa muBabilon.

⁷ Lwanima, efimbo lokutungulula osho la fiki. Ovajuda ovo va li va mangululwa moukwatwa waBabilon ova li va alukila kuJerusalem nova li va tungulula otembeli yaJehova. (Esra 1:1, 2) Jehova okwa li te ke va nangeka noupuna, nedu lavo ola li tali ka kala liwa nola punapala, shimha ashike tava kala va kanyatela kelongelokalunga la koshoka. Okwa li e va amena kovatondi nokoilyani oyo ya kala medu lavo oule womido omilongo. Kava li tuu va hafa okumona nhumbi Jehova a longifa eenghono daye dokushitulula! Ashike oiningwanima oyo otai ulike ashike kewanifo lotete lomaxunganeko e na sha nokutungululwa kwoinima. Ewanifo linene lexunganeko olo ola li tali ka ningwa “pomaxulilo omafiku,” pefimbo letu, eshi Omufyuululi wohamba David oo a kala a udanekwa nale ta ka nangekwa po. — Jesaja 2:2-4; 9:5, 6.

⁸ Diva konima eshi Jesus a nangekwa po e li Ohamba meulu mo 1914, okwa li a yandja elitulemo komhumbwe yopamhepo yovapiya vaKalunga ovadiinini vokombada yedu. Ngaashi ashike omufindani Omupersia wedina Kores a li a mangulula oshixupe shOvajuda moukwatwa waBabilon mo 537 K.O.P., Jesus okwa mangulula oshixupe shOvajuda vopamhepo, sha hala okutya, ovashikuli vaye, kenwefemo “laBabilon Shinene,” ouhamba wounyuni womalongelokalunga oipupulu. (Ehololo 18:1-5; Ovaroma 2:29) Elongelokalunga la koshoka ola hovela okutungululwa okudja mo 1919 okuyuka komesho, nOvakriste vashili ova kala noku li yambidida. (Malakia 3:1-5) Okudja opo, oshiwana shaJehova osha kala tashi mu longele motembeli yaye yopamhepo ya koshoka, sha hala okutya, elongekido laKalunga li na sha nelongelokalunga la koshoka. Omolwashike osho sha fimanenena kufye kunena?

9. Konima yefyo lovayapostoli, eengeleka dOukwakriste oda ninga po shike shi na sha nokulongela Kalunga, ndele Jehova okwa ninga po shike pefimbo letu?

⁹ Diladila shi na sha nondjokonona. Ovakriste vomefelemudo lotete ova li va hafela omanangeko noupuna mahapu opamhepo. Ndele Jesus nosho yo ovayapostoli vaye ova li va xunganeka kutya elongelokalunga lashili otali ka nyatekwa notali ka xula po. (Mateus 13:24-30; Oilonga 20:29, 30) Oukwakriste owa holoka po konima yefyo lovayapostoli. Ovawiliki vOukwakriste ova tambula ko omahongo neenghedindjikilile doshipaani. Ova imba yo ovanhu va ehene popepi naKalunga, eshi hava ti kutya Omukwatatu, osho shidjuu kovanhu okuuda ko nokuhonga ovanhu va kale have lihokolola kovapristeri nokwiilikana kuMaria nosho yo ‘kovayapuki’ ve lili noku lili, ponhele yokwiilikana kuJehova Kalunga. Mbela Jehova okwa li a ninga po shike konima yomafelemido, eshi elongelokalunga la koshoka la li la nyatekwa? Nonande ounyuni kunena ou yadi oipupulu yopalongelokalunga nowa nyatekwa neenghedindjikilile dihe fi dopaKriste, Jehova okwa katuka onghatu, opo a tungulule elongelokalunga la koshoka. Nopehe na okupopya hatu wedele, ohatu dulu okupopya kutya etungululo olo olimwe lomoiningwanima ya fimanenena oyo ya ningwa kunena.

10, 11. (a) Oparadisa yopamhepo oya kwatela mo oinima ivali ilipi, noinima oyo oye ku kuma ngahelipi? (b) Jehova okwa ongela ovanhu voludi lilipi moparadisa yopamhepo, nove na oufembanghenda woku ka mona shike?

¹⁰ Ovakriste vashili kunena otava hafele oparadisa yopamhepo oyo tai ende tai xwepopala notai xumu komesho. Oparadisa oyo oya kwatela mo shike? Oya kwatela mo oinima ivali ya fimana. Oshinima shotete osho elongelokalunga la koshoka lokulongela Kalunga kashili Jehova. Jehova okwe tu nangeka noupuna, eshi e tu pa onghedi yelongelokalunga oyo inai kwatela mo nande oipupulu yasha noshili inai pengifwa. Okwe tu pa yo eendja dopamhepo. Osho otashi tu kwafele tu lihonge kombinga yaTate yetu womeulu, tu mu hafife notu ehene popepi naye. (Johannes 4:24) Oshinima oshitivali shi na sha noparadisa yopamhepo osha kwatela mo ovanhu. Ngaashi Jesaja a li a xunganeka, “pomaxulilo omafiku” Jehova okwa honga ovalongeli vaye va kale ve na ombili. Okwa xulifa po oita mokati  ketu. Nonande inatu wanenena, okwe tu kwafela tu djale “omunhu mupe.” Oha nangeke yo noupuna eenghendabala detu moku tu pa omhepo yaye iyapuki, oyo hai imike mufye oiimati iwa. (Ovaefeso 4:22-24; Ovagalati 5:22) Ngeenge oho kala metwokumwe nomhepo yaKalunga, ou li shili oshitukulwa shoparadisa yopamhepo.

¹¹ Jehova okwa ongela moparadisa oyo yopamhepo ovanhu vomaludi aeshe ovo e hole, sha hala okutya, ovo ve mu hole, ve hole ombili nove “shii omhumbwe yavo yopamhepo.” (Mateus 5:3, NW) Ovanhu ovo ove na oufembanghenda woku ka mona nghee Jehova ta ka shitulula oinima i na sha novanhu nosho yo edu alishe monghedi ikumwifi.

12, 13. (a) Omolwashike taku tiwa kutya omaxunganeko e na sha neshitululo otaa ka wanifwa natango? (b) Elalakano laJehova li na sha nedu olilipi, olo a li a popya muEden, nomolwashike okukala tu shii elalakano olo taku tu pe eteelelo li na sha nonakwiiwa?

¹² Omaxunganeko mahapu e na sha neshitululo itaa wanifwa ashike meityo lopamhepo, ndele otaa ka wanifwa yo meityo lolelalela. Pashihopaenenwa, Jesaja okwa shanga shi na sha nefimbo olo ovanaudu, oingudu, ovapofi neembolo tava ka velula, nefyo otali ka xulifwa po fiyo alushe. (Jesaja 25:8; 35:1-7) Omaudaneko oo kaa li a wanifwa meityo lolelalela muIsrael shonale. Ndele molwaashi otu wete nghee omaudaneko oo taa wanifwa meityo lopamhepo pefimbo letu, otu na omatomheno okwiitavela kutya monakwiiwa omaudaneko oo otaa ka wanifwa pauyadi meityo lolelalela. Osho otu shi shii ngahelipi?

¹³ MuEden, Jehova okwa li a yelifa nawa elalakano laye li na sha nedu olo kutya: Okwe li shita li kalwe kovanhu va hafa, ve na oukolele nova hangana. Adam naEva ova li ve na okufila oshisho edu nosho yo oinamwenyo aishe, nokuninga edu alishe oparadisa. (Genesis 1:28) Ndele hasho shi li ngaho kunena. Ashike otu na oushili kutya omalalakano aJehova ohaa wanifwa alushe. (Jesaja 55:10, 11) Jesus, oo e li Ohamba yOuhamba wopaMessias oyo ya nangekwa po kuJehova, oye ta ka etifa po Oparadisa oyo tai ka kala kombada yedu alishe. — Lukas 23:43.

14, 15. (a) Ongahelipi Jehova ta ka shitukifa oinima ‘aishe i ninge ipe’? (b) Onghalamwenyo otai ka kala ya tya ngahelipi mOparadisa, noshike wa teelela nodjuulufi shi ka ningwe?

¹⁴ Kala nee ngeno wa fa u wete edu alishe la ninga Oparadisa!  Jehova okwa popya shi na sha nefimbo olo a ti: “Tala, aishe ohandi i shitukifa i ninge ipe.” (Ehololo 21:5) Natu ka taleni kutya eudaneko olo otali ka wanifwa ngahelipi. Ngeenge Jehova okwa mane okulongifa eenghono daye dokuhanauna mokuxulifa po onghalelo ei yoinima ya kulupa, otape ke uya “eulu lipe nedu lipe.” Osho osha hala okutya otapa ka kala epangelo lipe olo tali ka pangela okudja meulu oulikumwe mupe wovanhu kombada yedu, oo wa kwatela mo ovanhu ovo ve hole Jehova nohava longo ehalo laye. (2 Petrus 3:13) Satana neendemoni daye otava ka kala monghalo yokuhalonga sha oule womido eyovi. (Ehololo 20:3) Oule womido odo eyovi, ovanhu otava ka kala va manguluka ko kenyonauko, koutondwe nosho yo kenwefemo la nyika oshiponga loishitwa oyo yopamhepo. Nopehe na omalimbililo, emanguluko la tya ngaho otali ka kala oshinima shihokwifa.

¹⁵ Pefimbo olo, ohatu ka dula okufila oshisho opulaneta ei iwa ngaashi naanaa Kalunga a li e shi lalakanena pehovelo. Edu ola shitwa li na eenghono dokuliwapeka lo vene. Omeva omomafuta nosho omomilonga, oo a nyatekwa otae ke liwapeka oo vene, ngeenge osho she a nyateka osha xulifwa po; omutungilo wedu, oo wa nyonaunwa koita otau ka kala u li nawa, ngeenge oita oya xulifwa po. Itashi ka kala tuu shihafifa okulonga metwokumwe neemhango dopaushitwe dedu, noku li lundululila alishe moparadisa, oyo tai ka kala ya fa oshikunino shaEden omo tamu ka kala omiti di lili noku lili nosho yo oinamwenyo! Ponhele yokuxulifa po oinamwenyo nosho yo oimeno yonhumba, ovanhu otava ka kalafana nombili noishitwa aishe yokombada yedu. Nokuli nounona itava ka kala va tila oilyani. — Jesaja 9:5, 6; 11:1-9.

16. MOparadisa, eshitululo loinima otali ka kuma ngahelipi omunhu keshe omudiinini pauhandimwe?

¹⁶ Ohatu ka mona yo ouwa pauhandimwe pefimbo leshitululo lomonakwiiwa. Ovanhu ovo tava ka xupa puHarmagedon otava ka mona nghee ovanhu kombada yedu alishe tava ka velulwa pashikumwifilonga. Jesus ota ka longifa eenghono odo a pewa kuJehova, opo a twikulule ovapofi, a fitulule omatwi eembolo nokuvelule oilema nosho yo ovo va nghundipala, ngaashi naanaa a li eshi ninga, eshi a li kombada yedu. (Mateus 15:30) Ovanamido otava ka nyashuka notava kala ve na oukolele. (Job 33:25) Itava ka kala vali ve na eengadji, itava ka enda vali omwoodimba, omalutu avo otaa  ka kala e na eenghono dounyasha. Ovanhu aveshe ovadiinini otava ka mona nghee oilanduliko youlunde nokuhawanenena tai ende tai kana po kanini nakanini. Itatu ka pandula tuu Jehova Kalunga omolweenghono daye dokushitulula dikumwifi! Paife natu yandjeni elitulemo koshinima shimwe osho tashi ka ningwa pefimbo leshitululo litunhula, osho tashi kumu omutima.

17, 18. (a) Omolwashike Jesus a li a pukulula Ovasadukai? (b) Oshiningwanima shilipi sha li she linyengifa Elia a pule Jehova a longife eenghono daye dokunyumuna?

¹⁷ Mefelemudo lotete O.P., ovawiliki vamwe vomalongelokalunga, ovo va li hava ifanwa Ovasadukai, kava li va itavela menyumuko. Jesus okwa li e va pukulula a ti: “Onye mwa puka, osheshi inamu shiiva omishangwa neenghono daKalunga.” (Mateus 22:29) Omishangwa otadi holola kutya Jehova oku na eenghono dokushitulula. Mbela otadi shi holola ngahelipi?

¹⁸ Diladila kwaasho sha li sha ningwa po pefimbo laElia. Omufiyekadi umwe okwa li a ukata okamonamati kaye ewifa oko olutu lako la li tali ongotele. Okamati oko oka li ka fya. Otashi dulika omuprofeti Elia, oo a li omweenda womufiyekadi oo, a li a haluka. Elia opo a hangwa a xupifa okaana oko kaha fye kondjala. Otashi dulika a li e hole neenghono okamatyona oko. Ina yako okwa li a nyemata neenghono. Okamati oko oko ka li hake mu dimbulukifa omushamane waye oo a fya. Otashi dulika yo a li ta diladila kutya omonamati waye ote ke mu fila oshisho, ngeenge okwa kulupa. Omufiyekadi okwa li a nyika oluhodi neenghono te lipula kutya pamwe okwa handukilwa omolwenyono lonhumba olo a nyona monakudiwa. Elia ka li ta dulu okulididimikila oshiningwanima osho shinyikifa oluhodi. Okwa kufa ko nombili omudimba wokaana oo kuina yako oo a li e u ukata, ndele te u twala monduda yaye, nokwa pula Jehova Kalunga a nyumune okaana oko, e ka alulile momwenyo. — 1 Eehamba 17:8-21.

19, 20. (a) Abraham okwa li a ulika ngahelipi kutya okwa itavela kutya Jehova oku na eenghono dokushitulula, neitavelo laye ola li la kanghamena kushike? (b) Ongahelipi Jehova a li a pa Elia ondjabi omolweitavelo laye?

¹⁹ Elia haye a li omunhu wotete oo a itavela menyumuko. Omafelemido a tetekela, Abraham okwa li a itavela kutya Jehova oku na  eenghono dokushitulula nokwa li e na etomheno liwa lokwiitavela ngaho. Eshi Abraham a li e na omido 100, ye Sara omido 90, Jehova okwa li a mwenyopaleka oilyo yavo yoludalo, noshikumwifilonga osho osha li sha dulifa Sara a dale okaana kokamati. (Genesis 17:17; 21:2, 3) Lwanima, eshi okaana ka kula, Jehova okwa li a pula Abraham e ka yambe po. Abraham okwa li a ulika kutya oku na eitavelo, molwaashi okwa li e lineekela kutya Jehova ota ka alulila momwenyo omonamati waye omuholike Isak. (Ovaheberi 11:17-19) Eitavelo olo la kola otashi dulika olo la li le linyengifa Abraham fimbo ina londa komhunda a ka yambe po Isak, a shilipaleke ovapiya vaye kutya ota ka aluka naye. — Genesis 22:5.

²⁰ Molwaashi pefimbo opo Jehova okwa li a xupifa Isak, ka li a pumbwa oku mu nyumuna. Ndele moshinima shi na sha naElia, omonamati womufiyekadi okwa li a hangwa a fya oule wokafimbo kaxupi. Onghee Jehova okwa li a pa omuprofeti Elia ondjabi omolweitavelo laye, eshi a nyumuna okaana oko. Opo nee Elia okwa li a yandja okamati oko kuina, nokwa li a popya eendjovo dihe fi kudimbuwa a ti: “Tala, omumwoye e nomwenyo”! — 1 Eehamba 17:22-24.

21, 22. (a) Omanyumuko oo a hokololwa mOmbiibeli okwa ningwa nelalakano lashike? (b) Ovanhu ve fike peni tava ka nyumuka mOparadisa, na olyelye te ke va nyumuna?

²¹ Olo olo ehokololo lotete la popiwa mOmbiibeli li na sha nanghee Jehova ha longifa eenghono daye dokwaalulila ovanhu momwenyo. Lwanima, Jehova okwa li yo a kwafela Elisa, Jesus, Paulus nosho yo Petrus va nyumune oonakufya. Doshili, ovanhu ovo va li va nyumunwa lwanima ova ka fya natango. Ndele nande ongaho, omahokololo oo Ombiibeli otae tu kwafele tu kale tu na etimaumbwile li na sha noinima oyo tai ka ningwa monakwiiwa.

²² MOparadisa, Jesus ota ka dana onghandangala e li “enyumuko nomwenyo.” (Johannes 11:25) Ota ka nyumuna ovanhu omamiliyona mahapu, notava ka kala ve na omhito yokukala nomwenyo fiyo alushe mOparadisa kombada yedu. (Johannes 5:28, 29) Diladila yo kunghee ovanhu tava ka hangana vali nookaume kavo ovaholike nosho yo ovapambele vavo ovo va fya, nonghee tava ka papatelafana nehafo. Ovanhu aveshe otava ka tanga Jehova omolweenghono daye dokushitulula.

23. Ongahelipi Jehova a li a ulika eenghono daye monghedi ya tongomana, nongahelipi osho tashi tu pe eteelelo li na sha nonakwiiwa?

 ²³ Jehova okwe tu shilipaleka kutya ota ka wanifa shili eudaneko li na sha nenyumuko. Jehova okwa ulika eenghono daye monghedi ya tongomana, eshi a nyumuna Omona waye, Jesus, e li oshishitwa shopamhepo oshinaenghono, noku mu ninga omutivali waye. Eshi Jesus a nyumunwa, okwa li e lihololela ovanhu omafele. (1 Ovakorinto 15:5, 6) Nokuli novanhu ovo va li inave mu itavela ova mona kutya okwa nyumuka shili. Jehova oku na shili eenghono dokunyumuna.

24. Omolwashike hatu dulu okukala nelineekelo kutya Jehova ota ka nyumuna oonakufya, neteelelo lilipi atusheni hatu dulu okuhafela?

²⁴ Jehova ke na ashike eenghono dokunyumuna oonakufya, ndele okwa hala yo oku va nyumuna. Omulumenhu omudiinini Job okwa li a nwefwa mo a popye kutya Jehova okwa djuulukwa shili okunyumuna oonakufya. (Job 14:15) Mbela ku udite wa nanenwa kuKalunga ketu, oo a halelela okulongifa eenghono daye dokushitulula monghedi yopahole ya tya ngaho? Dimbuluka kutya enyumuko oli li ashike shimwe shomoilonga yokushitulula oyo Jehova ta ka longa. Eshi to ehene popepi elela naKalunga, kala to hafele alushe eteelelo li na ondilo olo kutya oto ka dula okumona nghee Jehova ta ka shitukifa ‘aishe i ninge ipe.’ — Ehololo 21:5.