1, 2. Nkia mfwilu mimwesanga ekanda dia wantu e mpasi o unu ye aweyi mivanganga kwa yeto?

KINGYANA-NGYANA odilanga mu kuma kia lekwa kiandi kia nsaka kivididi yovo kifwidi. Diankenda kikilu! Nga olenda badik’e kiese kia mwana vav’o s’andi kamene vangulula yovo solola e lekwa kiandi? Diakete kwa mase muna solola yovo vangulula kio. Kansi kuna kwa mwana diakiese ye diasivi kikilu. Eki kiabadikwanga vo kivididi yovo kifwidi emvimba kivangulwilu!

² O Yave wa Se dianene ovwidi nkuma wa vangulula eyi ibadikwanga kwa wan’andi ova ntoto vo yavila emvimba. Dialudi vo, ke tuyikanga má ya nsaka ko. Muna ‘ntangwa zazi zampasi’ lekwa yisundidi o mfunu tuvidisanga. (2 Timoteo 3:1-5) Lekwa yayingi ina bezolang’o wantu ina mu vonza—nzo, mavwa, salu, yovo nkutu vimpi. Tukendalalanga mpe vava tumonanga e mpila wantu besafulang’o ntoto yo fwasa má yayingi yamoyo. Kansi, ke vena nkenda zisundidi ko ovo ke mu lufwa lwa ndiona tuzolanga ko. Ntantu zayingi kikilu tukalanga zau yo lembi zaya owu wa vanga.—2 Samuele 18:33.

3. Nkia vuvu kia lukasakeso kiasongwa muna Mavangu 3:21 ye nki kesadila o Yave muna lungisa kio?

³ Ozevo, dia lukasakeso dia longoka oma ma nkum’a Yave wa vangulula e lekwa! Nze una tumona, mana kevanga yo vangulul’o Nzambi mu kuma kia wan’andi ova ntoto manene kikilu. Kieleka, o Nkand’a Nzambi usonganga ekani dia Yave dia ‘vutula e lekwa yawonso una yakala.’ (Mavangu 3:21) Muna lungisa ekani diadi, o Yave osadila Kintinu kia Masia kiyalwa kwa Mwan’andi Yesu Kristu. E ziku kisonganga vo e Kintinu kiaki kiayantik’o yala kun’ezulu  muna mvu a 1914. * (Matai 24:3-14) Nki kivanguluka? Mbula twabadika maka mavangu manene ma Yave ma vangulula. Dimosi muna mavangu mama diavangama kala ye tulenda dio mona. Makaka mevangama kuna sentu.

4, 5. Adieyi diabwila nkangu a Nzambi muna mvu a 607 V.T.K., ye nkia vuvu kabavana o Yave?

⁴ Dimosi muna mana kavenge kala o Yave i vutulwisa e nsambila yavelela. Muna zaya e nsasa diambu diadi, mbula twafimpa o lusansu lwa kintinu kia Yuda. Ediadi dikutusonga o mavangu ma nkum’a Yave wa vangulula e lekwa.—Roma 15:4.

⁵ Yindula una bamona Ayuda akwikizi muna mvu a 607 V.T.K. vava Yerusaleme yafwaswa. E mbanz’au azolwa yafwaswa e yaka yandi yabwa. Edi disundidi osivikwa, e tempelo ankembo katunga o Solomo yakala se vula dia sina dia nsambila yavelela ya Yave ova nza yawonso yabwiswa. (Nkunga 79:1) Ana basala yo moyo banatwa mu kinkole kuna Babele, e nsi au yakuvwila yakituka se futa y’enanginu dia bulu ya futa. (Yeremiya 9:11) Kuna kwa wantu diakala nze ka ilendi tungululwa diaka ko. (Nkunga 137:1) Kansi, o Yave ona wateka zayisa o lufwasu lwalu, wasong’e vuvu vo kuna sentu itungululwa.

6-8. (a) Nkia diambu ditoma yikwanga muna sono ya ngunza za Kiyibere ye nkia ndungana antete dialungana? (b) Omu lumbu yeto, nkangu a Nzambi aweyi bemwenanga ndungana ungunza wayingi wavutulwisa e nsambila yavelela?

⁶ Kieleka, e diambu dia vangulula e lekwa una yakala diatoma  yikwa muna sono ya ngunza za Kiyibere. * Muna yau o Yave wasia nsilu vo e nsi au itungululwa yo zala yo wantu, iyima e mbongo, betaninwa muna bulu ya futa ye muna atantu au. Wayikila e nsi au ivangululwa se paradiso kikilu! (Yesaya 65:25; Yezekele 34:25; 36:35) Vana ntandu, e nsambila yavelela yavutulwiswa ye tempelo diatungululwa. (Mika 4:1-5) O ungunza wau wavana e vuvu kwa ayaluki Ayuda, wabasadisa mu zizidila kinkole kia 70 lwa mvu kuna Babele.

⁷ E ntangw’a vangulula yafwana. Vava bakulwa kuna Babele, Ayuda bavutuka kuna Yerusaleme yo tungulula e tempelo a Yave. (Ezera 1:1, 2) Ekolo basikila muna nsambila yavelela o Yave wabasambulanga yo wokesa mbongo muna mpatu zau. Wabatanina mun’atantu ye bulu ya futa yina yavingila e nsi au muna kolo kiakina. Ekwe kiese bamona muna nkum’a Yave wa vangulula! Kansi, o mambu mama lubantiku kaka lwa ndungana antete ya ungunza wa vangulula. Vesinga kala ye ndungan’a nsuka “muna lumbu yambaninu,” omu lumbu yeto vava keyadikwa Mvingidi evwa dia Kintinu kia Davidi ona wasilw’o nsilu se kolo.—Yesaya 2:2-4; 9:6, 7.

⁸ Vioka fikolo o Yesu vava kamana yadikwa muna Kintinu ki’ezulu muna mvu a 1914, wayantika lungisa e nsatu za kimwanda za nkangu akwikizi a Nzambi ova ntoto. Nze una o Kurese wa nsundi Aparasi kavaikisa nsadiswa za Ayuda kuna Babele muna mvu a 537 V.T.K., o Yesu mpe wakula ­nsadiswa Ayuda ya mwanda—alandi a ntambi zandi—muna wisa kia Babele ya tandu kiaki ina vo i kintwadi kia nsambila zawonso zaluvunu ova nza. (Roma 2:29; Lusengomono 18:1-5) Tuka mvu a 1919, e nsambila yavelela yavutulwiswa una ufwene muna zingu kia Akristu aludi. (Malaki 3:1-5) Tuka kiakina, o nkangu a Yave bekunsambilanga muna tempelo andi yavelela ya mwanda—nkubik’a  nsambila yavelela ya Nzambi. Ekuma dinina o mfunu kwa yeto o unu?

9. Antumwa vava bamana fwa, o mabundu ma Kikristu kia Kimpangila aweyi bavilakesela e nsambila ya Nzambi, kansi o Yave adieyi kavangidi omu lumbu yeto?

⁹ Badika lusansu lwa Akristu ankulu. Akristu muna tandu kiantete bakala ye nsambu zayingi za mwanda. Kansi, o Yesu ye antumwa bazayisa vo e nsambila aludi isafulwa yo vila. (Matai 13:24-30; Mavangu 20:29, 30) Antumwa vava bamana fwa, e Kikristu kia Kimpangila kiakota. Afidi au bayantik’o longa malongi ma esi zula yo mavangu mau. Vana ntandu, diakituka se diampasi mu finama Nzambi kadi wakitulwa se Nzambi kalendi bakulwa ko mu kuma ki’elongi dia Nzambi mu ntatu. Belongang’o nkangu wafungunanga masumu kwa nganga yo sambila Maria ye ulolo wa “avauki” akaka ke mu Yave ko. O luvunu lwalu lwakwamanana mu tandu yayingi, kansi o Yave adieyi kavanga? Omu nza yayi—yazala ye nsambila zaluvunu zasafulwa yo mavangu masumu—ovutwidi e nsambila yavelela! Lembi kuyisana, tulenda vova vo e mvutulwisa yayi i diambu diamfunu divangamene mu tandu kiaki.

10, 11. (a) Nkia mambu mole mesonganga eziku kia paradiso ya mwanda ye adieyi mevanganga kwa ngeye? (b) Aki nani kekotesanga Yave muna paradiso ya mwanda ye nki’elau bevwa?

¹⁰ O unu Akristu akieleka mu paradiso ya kimwanda se bena. E paradiso yayi aweyi ina? Mambu mole mamfunu. Ediantete nsambila yavelela ya Yave wa Nzambi aludi. Utusambwidi ye mpila nsambila yakonda luvunu yovo bendomoka. Utusambwidi mpe yo ulolo wa madia ma mwanda. Ediadi dikutusadisanga mu zaya e S’eto ezulu, yo kunyangidika yo kumfinama. (Yoane 4:24) Ediambu diazole dia paradiso ya mwanda i wantu. Nze una diasonama muna Yesaya, “muna lumbu yambaninu,” o Yave olonga asambidi  andi bakala yo luvuvamu. Wafokola e vita vana kati kweto. Kana una vo tu asumuki, okutusadisanga twa vwata “o wuntu wampa.” Osambulanga e ngolo zeto yo mwand’avelela uyimanga mbongo ambote mu yeto. (Efeso 4:22-24; Ngalatia 5:22, 23) Avo osalanga muna mfil’a mwand’a Nzambi, una kieleka muna paradiso ya mwanda.

¹¹ O Yave okutakesanga wantu ana kezolanga—ana bekunzolanga, bezolanga luvuvamu, bena ye “nsatu za mwanda” beza mu paradiso ya kimwanda. (Matai 5:3, NW) Oyau bevwa elau dia mona vanguluka kwampwena kw’esivi—kwa wantu ye nza yawonso.

12, 13. (a) O ungunza wa vanguluka nkia kuma ulunganena ndungana yakaka? (b) Adieyi i kani dia Yave mu kuma kia ntoto, nze una kayika muna Edene, ediadi aweyi dikutuvaninanga e vuvu kia kusentu?

¹² O ungunza wa vangulula ka uyikanga kaka vanguluka mu mwanda ko. Kasikil’owu, o Yesaya wasoneka vo vekala ye ntangwa ina vo ambevo, avanguki, mpofo, afwa matu ye lufwa nkutu lufokoka emvimba. (Yesaya 25:8; 35:1-7) E nsilu miami ke mialungana muna Isaele yankulu ko. Kana una vo tumonanga e ndungana a nsilu miami muna mwanda mu lumbu yeto tuna ye kuma yayingi mu kwikila vo kuna sentu vekala ye ndungana yampwena ya nsilu miami muna kinitu. Aweyi tuzayidi wo?

¹³ Muna Edene, o Yave wakiesesa ekani diandi mu kuma kia ntoto: Wasikidisa vo wakalwa kw’ekanda dia wantu diayikana, akwa kiese yo vimpi wambote. Eyakala yo nkento badi lunga-lunga o ntoto ye vangwa yandi yawonso yo kitula wawonso se paradiso. (Etuku 1:28) Ediadi diaswaswana ye mpila ina o ntoto o unu. Kansi, tulenda kala ye vuvu vo ekani dia Yave ke divunzakeswa ko. (Yesaya 55:10, 11) O Yesu wa Ntinu a Masia wasolwa kwa Yave okitula nza yawonso se Paradiso.—Luka 23:43.

14, 15. (a) O Yave aweyi kevangila ‘lekwa yawonso se yampa’? (b) Nkia mpila kikala e zingu muna Paradiso, ye nkia diambu ditomene kuyangidika?

 ¹⁴ Yindula vo e nza yawonso ikitukidi se Paradiso! O Yave ovovanga mu kuma kia ntangwa yayina vo: ‘Tala, mvanga lekwa yawonso se yampa.’ (Lusengomono 21:5) Se badiki e nsasa diambu diadi. Vav’o Yave kefokol’o sadila nkum’andi wa fwasa e nza yayi yambi, vekala ‘y’ezulu diampa ye nz’ampa.’ Ediadi disonganga vo luyalu lwampa lw’ezulu luyala e kanda dia wantu bezingil’ova ntoto ana bezolanga Yave yo vanga luzolo lwandi. (2 Petelo 3:13) O Satana ye nkwiya miandi mu pelezo besiwa. (Lusengomono 20:3) I nkumbu antete tuka mazunda ma mvu o wantu bevevoka muna umpukumuni yo mengwa kwa nsoki a Satana. Nkia mpila luvevoko lukala!

¹⁵ I bosi, tulunga-lunga e nza yayi yambote nze una twadi vanga kuna lubantiku. O ntoto uvwidi nkuma a vanguluka. Mayanga ye nkoko miasafuka milenda kuyivelelesa kele vo e nto zisafulanga mio zikatwilu; e nzanza miafwasuka mu kuma kia vita milenda vanguluka kele vo e vita zifokokele. Nkia mpila kiese kikala mu vata o ntoto yo kitula wo se mpatu ambote ya Edene muna nza yawonso yazala ye nti ye bulu ya mpila mu mpila! Vana fulu kia fwasa o makanda ma bulu ye nti, o muntu okala yo luvuvamu ye vangwa yawonso ova ntoto. E yingyana-ngyana nkutu ke bekala yo wonga wa bulu ya futa ko.—Yesaya 9:6, 7; 11:1-9.

16. Muna Paradiso, nkia luvanguluku luvangama muna konso muntu akwikizi?

¹⁶ Vekala mpe yo luvanguluku kwa yeto kibeni. Kuna nima Armangedo, ana besala yo moyo bewukwa mu mpila y’esivi muna nza yawonso. Nze una kavanga vava kakala ova ntoto, o Yesu osadila nkuma kavewa kwa Nzambi wa temona meso ma mpofo yo wuka ambevo, avanguki ye afwa matu. (Matai 15:30) Anunu beyangalela vutuka muna lumbu ya kileke yo vwa ngolo ye mavimpi. (Yobi 33:25) O fitama kwa nkand’a nitu kufokoka, yikwa ya nitu ye mianzi  mivutuka e ngolo. Wantu awonso akwikizi bemona una ufokolwelwa malembe malembe e mpasi zatwaswa kw’esumu yo lembi lunga. Nkia mpila matondo tuvutula kwa Yave wa Nzambi mu kuma kia nkum’andi w’esivi wa vangulula! Mbula twabadika diambu diakaka dia lukasakeso divangama muna kolo kia luvanguluku lwalu lw’esivi.

17, 18. (a) Ekum’o Yesu katumbila Asaduki? (b) Nkia diambu diafila Eleya mu lomba kwa Yave kafula o mwana?

¹⁷ Muna tandu kiantete, afidi a mabundu ana bayikwanga vo Asaduki ke bakwikilanga elongi dia lufuluku ko. O Yesu wabavovesa vo: “Nuvilakeno, wau nulembi zay’e sono ye ngolo za Nzambi.” (Matai 22:29) Elo, e Sono isonganga vo o Yave ovwidi nkuma wa luvutulwisu lwalu. Mu nkia mpila?

¹⁸ Yindula edi diabwa muna lumbu ya Eleya. Nkento ansona wakala y’evimbu dia mwan’andi wafwa vana moko. O Eleya wa ngunza ona wananginanga muna nzo andi, wakendalala kikilu. Entete, wavuluza mwana ndioyo mu mfun’a nzala. O Eleya nanga wanzolanga kikilu. O ngudi andi watoma kendalala. O mwana ndioyo wakala se luyindulu lwa nkaz’andi wafwa. Nanga wakala ye vuvu vo o mwana ndioyo okunlunga-lunga vava kenuna. Ye nkenda zawonso, o nkento ndioyo wamona wonga yo banza vo nanga tumbwa katumbwa mu kuma kia mbi kavanga. O Eleya kalenda zizidila tala nkenda zazina ko. Obongele evimbu muna nkat’a ngw’andi, otombokele kun’esuku diandi yo samba kwa Yave wa Nzambi kimana kavutulwisa o moyo yovo zingu kia mwana.—1 Ntinu 17:8-21.

19, 20. (a) O Abarayama aweyi kasongela vo wakwikilanga muna nkum’a Yave wa vangulula, ye adieyi kazaya muna lukwikilu lwandi? (b) O Yave nkia mpila kasendela lukwikilu lwa Eleya?

¹⁹ O Eleya ke yandi i muntu antete ko wakwikilanga muna lufuluku. Muna tandu yavioka, o Abarayama wakwikilanga vo o Yave ovwidi nkuma wa vangulula—ye olungidi  kwandi. Vava Abarayama kakala ye kimbuta kia 100 mvu o Sara 90 lwa mvu, o Yave wavutulwisa mawuta mau mu mpila y’esivi kimana o Sara kawuta mwana. (Etuku 17:17; 21:2, 3) I bosi, o mwana vava kakula o Yave walomba kwa Abarayama mu tambika mwan’andi se kimenga. O Abarayama wasonga lukwikilu wau kazaya vo o Yave olenda vangulula o moyo wa mwan’andi anzolwa, Isaki. (Ayibere 11:17-19) Muna kuma kia lukwikilu lwalu lwampwena o Abarayama i kuma kavovela kwa ntaudi andi vava katomboka kuna mongo mu vana mwan’andi se lukau vo ovutuka kumosi yo Isaki.—Etuku 22:5.

²⁰ O Yave watanina Isaki, mu kuma kiaki ke vakala mfunu wa lufuluku ko muna ntangwa yayina. Kuna kwa Eleya o mwana wa nkento ansona wakifwila—kansi ke mu kolo kianda ko. O Yave wasenda lukwikilu lwa ngunza muna fula o mwana! I bosi, o Eleya watambika mwana kwa ngw’andi ye mvovo emi milembi vilakanwa vo: “Tala mwan’aku un’o moyo”!—1 Ntinu 17:22-24.

21, 22. (a) Nki’ekani diafudilwa awana beyikwanga muna Nkand’a Nzambi? (b) O lufuluku muna Paradiso aweyi lukala ye nani ovanga lo?

²¹ O wau i nkumbu antete tumwene muna Nkand’a Nzambi un’o Yave kasadila nkum’andi mu vutulwisa moyo a muntu. Kuna kwalanda, o Yave wavana mpe nkuma kwa Elesa, Yesu, Paulu, ye Petelo mu fula mafwa. Dialudi vo, ana bafulwa bafwa diaka. Kansi kadi, e nsangu zazi za Nkand’a Nzambi zikutuvananga e vuvu ki’esivi kia kusentu.

²² Muna Paradiso, o Yesu olungisa e mbebe andi ya “lufuluku, yo moyo.” (Yoane 11:25) Ofula mazunda ma wantu yo kubavana elau dia zinga yakwele mvu muna Paradiso ova ntoto. (Yoane 5:28, 29) Se badiki nkia mpila kiese kikala vava akundi azolwa ye yitu yavambana se kolo muna lufwa bewanana diaka yo bimbana muntu yo nkw’andi!  Wantu awonso bekembela Yave mu kuma kia nkum’andi wa vangulula.

23. O Yave nkia mpila kasongela nkum’andi mu mpila isundidi ye nkia vuvu kia kusentu dikutuvananga ediadi?

²³ O Yave wavana e vuvu kiasikila vo o lufuluku lwalu lukala kieleka. Muna songa nkum’andi anene, wafula Mwan’andi Yesu se vangwa kiankuma kia mwanda, wankitula se landi Kiandi. O Yesu ndiona wafulwa wamoneka kwa nkama za wantu bakala se mbangi. (1 Korinto 15:5, 6) Kana nkutu kwa mindembi kwikila ekiaki kilenda kala se ziku kiasikididi. O Yave ovwidi nkuma wa vutulwisa o moyo.

24. Ekuma tulenda kadila ye ziku vo o Yave ofula mafwa ye nkia vuvu kafwete yangalela konso muntu omu yeto?

²⁴ O Yave kavwidi kaka nkuma wa fula mafwa ko kansi una mpe yo luzolo lwa vanga wo. O Yobi wa muntu akwikizi wavumunwinwa mu vova vo o Yave una y’etima dia fula amafwa. (Yobi 14:15) Nga kutuntwanga ko kwa Nzambi eto ona wina yo luzolo lwa sadila nkum’andi wa vutulwisa mu na mpila yayi ya zola? Sungamena vo o lufuluku dimosi muna mavangu manene ma Yave ma vangulula kuna sentu. Ekolo okumfinamanga yangalelang’e vuvu kiakala vana, wamona vava Yave ‘kevanga lekwa yawonso se yampa.’—Lusengomono 21:5.