1, 2. Epese lipi lia siata oku sakalaisa omanu koloneke vilo, kuenda ndamupi epese liaco li tu sumuisa?

 OMÕLA umue o lila omo lioku nyelisa ale omo lioku tetula ocikuata caye coku papala. Ci vala calua kutima! Anga hẽ ove wa muĩle ale ndomo ocipala comõla umue ci sanjuka eci onjali yu tiuwila ocikuata caye ca nyelĩle? Kolonjali, oku tiuwila ocikuata caco komõla, ale oku ci semulula ocina cimue ca leluka. Pole, omõla o sanjuka calua loku komõha. Momo, ocina cimue ca mõlehele okuti ka ci sangiwa vali, ca tumbuluiwa!

² Yehova, okuti eye Onjali ya velapo, o kuete unene woku tumbulula ovina omãla vaye mulo vongongo va sima okuti ka vi tẽliwa vali. Ocili okuti, etu ka tu kasi loku vangula eci catiamẽla kovikuata vioku papala. Koloneke “vilo via sulako viohali” tua siata oku liyaka lapese alua. (2 Timoteo 3:​1-5) Ovina vialua omanu va kuete haivio vi soliwe calua ndeci, onjo, ovokuasi, upange woku tekula epata, toke muẽle uhayele, vi molẽha soketi vi kasi kohele. Handi vali tu pondolavo oku sumua eci tu mõla oku nyolẽha kuovina vialua via tu ñuala vi kasi lomuenyo. Pole, lacimue ci tu sumuisa vali calua okuti okufa kuomunu umue tu sole cisule. Esumuo lioku pesela omunu tu sole kokufa, lialua enene.​—⁠2 Samuele 18:⁠33.

3. Elavoko lipi lielembeleko lia lomboluiwa kelivulu Liovilinga 3:​21, kuenda Yehova oka ci tẽlisa vonduko yelie?

³ Helembelekokuolio tu kuata poku lilongisa eci catiamẽla kunene wa Yehova woku tumbulula! Ndomo tuka ci mõla, tuka limbuka okuti Suku o kuete epondolo limue li komohĩsa liatiamẽla kovina eye a pondola oku ka tumbuluila komãla vaye va kasi palo posi. Omo liaco, Embimbiliya li lekisa okuti ocipango ca Yehova coku ‘tumbulula ovina viosi.’ (Ovilinga 3:21) Oco a ci tẽlise, Yehova oka ci lingila vonduko Yusoma wa Mesiya u vialiwa Lomõlaye, Yesu Kristu. Ovolandu a lekisa okuti, Usoma waco wa  fetika oku viala kilu tunde kunyamo wo 1914 a (Mateo 24:​3-14) Nye hẽ cika tumbuluiwa? Tu kũlĩhĩsi vimue pokati kovilinga vinene via Yehova viatiamẽla koku tumbulula. Vimue pokati kavio tu pondola ale oku vi mõla kuenda oku vi yevela kutima. Vikuavo vika tẽlisiwa vonepa yimue ya velapo vali kovaso.

4, 5. Nye ca pita lomanu va Suku kunyamo wo 607 O.Y., kuenda elavoko lipi Yehova a va ihĩle?

⁴ Cimue pokati kovina Yehova a tumbulula ale, efendelo liocili. Oco tu kuate elomboloko liaco, tu kũlĩhĩsi ulandu watiamẽla Kuviali wo Yuda. Poku ci linga cika tu ĩha elomboloko lioku limbuka ndomo Yehova a siata oku lekisa ovilinga viunene waye woku tumbulula.​—⁠Va Roma 15:⁠4.

⁵ Sokolola ño handi ndomo va Yudea vakuekolelo va liyeva kunyamo wo 607 O.Y. eci o Yerusãlai ya nyõliwa. Olupale luavo luna lua soliwile calua lua nyõliwa, kuenda ovimbaka viavo via lunduiwa. Toke muẽle onembele yulamba yina ya tungiwile la Soma Salomone okuti oyo ya kala ono yefendelo liocili lia Yehova koluali luosi, layovo ya siala elunda. (Osamo 79:⁠1) Ava va supilepo kenyõleho liaco vambatiwa kumandekua ko Bavulono, kuenje ofeka yavo yeya oku kala ocitililo covinyama viovusenge. (Yeremiya 9:11) Kovaso yomanu ovina evi, via kala ndepese limue liocili. (Osamo 137:⁠1) Pole Yehova, una wa lomboluile ale kosimbu eci catiamẽla kenyõleho liaco, wa lekisa elavoko liotembo yimue yoku tumbulula ovina viaco.

6-8. (a) Osapi yipi yi sangiwa vovisonehua viovaprofeto via va Heveru, kuenda ndamupi ovitumasuku viaco via tẽlisiwa konjanja yatete? (b) Koloneke vilo, ndamupi omanu va Suku va siata oku mõla oku tẽlisiwa kuovitumasuku viatimẽla koku tumbulula?

⁶ Ocili okuti oku tumbulula, kua kala osapi yondaka vovisonehua  viovaprofeto va Heveru. b Vonduko yovaprofeto vaco, Yehova wa likuminyile oku tumbulula ofeka okuti mu tunga omanu, loku sumũluĩsa osi, kuenda oku va teyuila kovinyama viovusenge lokovanyali vavo. Eye wa lombolola okuti oku tumbuluiwa kuofeka yavo, ku kala ndocumbo cimue ceposo! (Isaya 65:25; Esekiele 34:25; 36:35) Handi vali, efendelo liocili nda lia tumbuluiwa, kuenda onembele yayo. (Mika 4:​1-5) Ovitumasuku viaco, via eca elavoko ku va Yudea vana va kala kupika, loku va kuatisa oku pandikisa kumandekua ko Bavulono eci ci soka 70 kanyamo.

⁷ Noke, otembo yoku tumbulula yika pitĩlapo. Eci va Yudea va yovuiwa kupika ko Bavulono, ovo va tiukila ko Yerusalãi kuenje va tumbulula onembele ya Yehova. (Esera 1:​1, 2) Osimbu va kala loku amamako oku kakatela kefendelo liocili, Yehova wa sumũlũisa ofeka yavo kuenda wa sumũlũisavo osi yavo okuti yima apako awa lombembua. Eye wa va teyuila kovanyali, lo kovinyama via tema viovusenge, vina via tungile vofeka yavo otembo yalua. Hesanjukuolio va kuata omo liunene wa Yehova woku tumbulula! Pole, ovina viaco evi via kala ño efetikilo limue litito lioku tẽlisiwa kuovitumasuku viatiamẽla koku tumbulula. Oku tẽlisiwa kua velapo, kua kala lokuiya “koloneke viesulilo,” okuti koloneke vietu vilo, eci Kapiñala ka Soma Daviti una wa likuminyiwa ale tunde osimbu a vialekiwa.​—⁠Isaya 2:​2-4; 9:​6, 7.

⁸ Noke yoku vialekiwa kua Yesu Kusoma oko kilu kunyamo wo 1914, eye wa fetika oku tẽlisa esukila liokespiritu liomanu va Suku vakuekolelo palo posi. Ndeci soma Kuro woko Persia a yovola ocisupe ca va Yudea ko Bavulono kunyamo wo 537 O.Y., haicovo Yesu a linga locisupe ca va Yudea yespiritu olondonge viaye okuti wa va yovola kovituwa vĩvi vio Bavulono yetaili, ocisoko catavo osi esanda. (Va Roma 2:29; Esituluilo 18:​1-5) Tunde kunyamo wo 1919 toke cilo, efendelo liocili lina lia tumbuluiwa lia siata oku linga onepa yatete komuenyo Wakristão vocili. (Malakiya 3:​1-5) Tunde opo, omanu va Yehova va siata oku fendela Suku vonembele yaye yespiritu ya tumbuluiwa, okuti eliangiliyo  liefendelo lialipua. Momo lie ci kuetele esilivilo lia velapo kokuetu koloneke vilo?

9. Noke yotembo yovapostolo, nye ocisoko catavo a Kristão esanda ca linga lefendelo lia Suku? Pole nye Yehova a siata oku linga koloneke vilo?

⁹ Kũlĩhĩsa ulandu waco. Akristão vo kocita catete va kuata asumũlũho alua kespiritu. Pole, Yesu kuenda ovapostolo vaye va lomboluile okuti efendelo liocili lika vihĩsiwa kuenda lika imũha. (Mateo 13:​24-30; Ovilinga 20:​29, 30) Noke yotembo yovapostolo, kueya ocisoko ca Kristão vesanda. Asongui vaco va fetika oku longisa efendelo lioviteka kuenda ovituwa viayo. Omo liaco, ceya oku tĩla oku kuata ukamba wocili la Suku omo lioku vetiya kuavo elongiso lia Suku Umosi Muvatatu, elongiso limue litatãliwa. Handi vali, ovo va longisa omanu oco va likekembele akandu avo kovitunda loku likutilila ku Maria “lo kolosandu,” vimue okuti Yehova hayeko. Oco hẽ, noke liovita vialua vianyamo levĩho liaco, nye Yehova a siata oku linga? Ocili okuti voluali lulo lueyuka ndeti atavo esanda lovituwa viavo vĩvi, Yehova wa siata oku tumbulula efendelo liocili. Tu pondola oku popia okuti, oku tumbuluiwa kuaco, oko ocina cimue ca velapo ci kasi loku lingiwa koloneke vilo.

10, 11. (a) Ovina vipi vivali via kongela vofeka yelau konepa yespiritu, kuenda ndamupi ove wa kongeliwamovo? (b) Omanu vapi Yehova a siata oku nena vofeka yelau konepa yespiritu, kuenda vaka kuata esumũlũho lioku mõla nye?

¹⁰ Ocili okuti, Akristão vocili koloneke vilo va kasi ale vofeka yelau konepa yespiritu. Nye ca kongela vofeka yaco eyi yelau? Vofeka yaco yelau, mua kongela olonepa vivali. Onepa yatete, yatiamẽla kefendelo limue lia lipua lia Yehova, Suku yocili. Eye wa siata oku tu sumũlũisa lefendelo limue lia litepa kuhembi kuenda kevĩho. Handi vali, Eye wa siatavo oku tu sumũlũisa lokulia kualua kuespiritu. Eci ci tu kuatisa oku lilongisa eci catiamẽla ku Isietu o kasi kilu, loku u sanjuisa kuenda oku kuata ukamba wocili laye. (Yoano 4:24) Onepa yavali yofeka yaco yelau kespiritu, mua kongela omanu. Ndomo uprofeto Isaya a ci lombolola, “koloneke via sulako,” Yehova wa siata oku longisa afendeli  vaye oku kala vakuambembua. Eye wa siata oku imũla uyaki pokati ketu. Ndaño okuti ka tua lipuile, eye o tu kuatisa oku “wala omunu wokaliye.” Eye o sumũluĩsa elikolisilo lietu lekuatiso liespiritu sandu liaye lina li tu kuatisa oku lekisa ovituwa viwa. (Va Efeso 4:​22-24; Va Galatia 5:​22, 23) Eci ovilinga viove vi litava lespiritu lia Suku, ocili okuti ove o kasi loku panga onepa kofeka yelau kespiritu.

¹¹ Vofeka yaco yelau kespiritu, Yehova wa siata oku nenamo omanu vana eye a sole, omanu vana vo sole, okuti va sole ombembua haivo “vakuosuke wovutima.” (Mateo 5:⁠3) Omanu vaco vaka kuata esumũlũho lioku mõla oku tumbuluiwa kumue kua velapo kuomanu kuenda Kuoluali luosi.

12, 13. (a) Momo lie ovitumasuku viatiamẽla koku tumbulula handi vika tẽlisiwila vali vonepa yikuavo? (b) Ndomo ca lekisiwa vocumbo ce Edene, cipi ocipango ca Yehova catiamẽla kongongo, kuenda momo lie ci tu ihĩla elavoko liokovaso?

¹² Ovitumasuku vialua viatiamẽla koku tumbulula, vi lekisa vali calua okuti oku tumbuluiwa konepa yespiritu ku sule. Uprofeto Isaya wa soneha eci catiamẽla kotembo yimue okuti olombei, ovilema, olomeke kuenda ovisitatuĩ vika sakuiwa, toke muẽle okufa ku kapuako. (Isaya 25:8; 35:​1-7) Olohuminyo viaco ka via tẽlisiwile ku va Isareli. Osimbu tu amamako loku mõla oku tẽlisiwa kuovitumasuku viaco konepa yespiritu koloneke vilo, tu kuete esunga lialua lioku tava okuti kotembo yokovaso, olohuminyo viaco vika tẽlisiwa vonepa yimue ya velapo vali. Pole, ndamupi tua ci kũlĩha?

¹³ Tua kũlĩha okuti vocumbo ce Edene, Yehova wa lekisile ciwa ocipango caye catiamẽla kongongo. Ocipango caye ca kala okuti voluali mu kala esanju, luhayele, kuenda epata liomanu vana va likuete ocimunga. Ulume kuenda ukãi va kuatele ocikele coku tata ongongo, kuenda ovilulikilo viosi, loku pongolola ongongo oco yi linge ofeka yelau. (Efetikilo 1:28) Eci ca litepa calua lekalo ndomo li kasi koloneke vilo. Omo liaco, tu pondola oku kuata ekolelo liokuti ocipango ca Yehova lalimue eteke cika tatekiwa. (Isaya 55:​10, 11) Yesu, okuti eye Soma Mesiya una wa vialekiwa  la Yehova, oka pongolola ongongo yosi oco yi linge Ofeka Yelau.​—⁠Luka 23:⁠43.

14, 15. (a) Ndamupi Yehova aka lingisa “ovina viosi viokaliye?” (b) Omuenyo Vofeka yelau uka kala hẽ ndati, kuenda ocina cipi cu ku vetiya vali?

¹⁴ Sokolola ño handi oku mõla ongongo yosi oku pongoluiwa Ofeka Yelau! Yehova wa lombolola eci catiamẽla koloneke viaco. Eye wa popia hati: “Tala, ovina viosi ndi vi lingisa viokaliye.” (Esituluilo 21:⁠5) Sokolola ndomo eci cika lomboloka. Eci Yehova aka nyõla olondingaĩvi violuali lulo, ku keya “ilu liokaliye kuenda oluali luokaliye.” Eci ci lomboloka okuti Ombiali yimue yokaliye oku pisa kilu yika viala omanu palo posi, vana va sole Yehova kuenda va linga ocipango caye. (2 Petulu 3:13) Satana kuenda olondele viaye vaka imbiwa vokayike. (Esituluilo 20:⁠3) Ci ka kala onjanja yatete tunde osimbu vo kuenda kueci cisoka ohũlũkãi yolohuluwa vianyamo, omanu vaka yovuiwa kevĩho liungangala, liesuvu, kuenda liovina vikuavo ka via sungulukile. Ocili okuti, eyovo liaco lika amamako otembo ka yi pui.

¹⁵ Noke, tuka kuata epondolo lioku tata ongongo eyi ya fina ndomo nda ya tatiwa kefetikilo. Ongongo yi kuete epondolo lioku tumbuluiwa vali. Oviva viovava kuenda olondui vina via vihĩsua, vili yelisa ovio muẽle nda okuti ono yevĩho liaco yo piwako; eposo liovisenge lina lia nyõliwa omo liovoyaki lika tumbuluiwa vali. Hesanjukuolio lika kalako poku talavaya ndomo mu kasi ovihandeleko viongongo, loku kuatisa oco yi linge ocumbo ceposo, okuti oluali luosi lu pongoloka o Eden lovina viñi viñi via litepa! Omo liaco, omunu oka tunga pamuamue lombembua loviluvo viosi kilu lieve, momo ovinyama kuenda ovikũla ka vika kunduiwa vali. Toke muẽle omãla ka vaka kuata vali usumba lovinyama via tema viovusenge.​—⁠Isaya 9:​6, 7; 11:​1-9.

16. Vofeka Yelau, oku tumbuluiwa kupi kuka tiamisiwila komunu lomunu ukuekolelo?

¹⁶ Etu tuka tumbuluiwavo kekalo lietu. Noke yo Harmagedo, ava vaka supulukapo vaka mõla oku sakuiwa kumue ku komohĩsa konepa yimue ya velapo vali. Ndeci Yesu a ci linga eci a kala palo posi, Eye oka talavaya lunene wa Suku oco a patulule ovaso olomeke, loku situlula ovatuĩ ovisitatuĩ, ovilema kuenda ava va  vela. (Mateo 15:30) Akulu vendamba vaka sanjuka poku kuata vali ongusu ndeyi yamalẽhe luhayele kuenda olohõlo. (Yovi 33:25) Anyole aka takata, ovimatamata vietimba vika kuata olohõlo, kuenda asipa aka kuata vali epondolo lialio. Omanu vosi vakuekolelo vaka limbuka okuti vokuenda kuotembo, ovilinga viosi viekandu ka vika kalako vali kuenda vika takata. Holopandukuovio tuka eca ku Yehova Suku omo liunene waye u komohĩsa woku tumbulula! Kaliye tu kũlĩhĩsi ocina cimue ca velapo cesanju liotembo yaco yetumbuluko.

17, 18. (a) Momo lie Yesu a lunguila va Sadukeo? (b) Ekalo lipi lia vetiya Eliya oku pinga ku Yehova oco a linge ocikomo cimue cepinduko?

¹⁷ Kocita catete K.K., asongui vamue vetavo va tukuiwa okuti va Sadukeo, ka va tavale kepinduko. Yesu wa va lungula lolondaka evi okuti, “Wa lueyi omo ka wa kũlĩhili ovisonehua, ndaño unene wa Suku.” (Mateo 22:29) Ocili okuti, Ovisonehua vi lombolola okuti Yehova o kuete unene waco woku tumbulula. Oco hẽ ndamupi?

¹⁸ Kũlĩhĩsa eci ca pita koloneke viuprofeto Eliya. Ukãi umue ocimbumba wa kuatele etimba liomõlaye wa leñela calua okuti omõla waco haeye lika. Omõla waco wa fa. Uprofeto Eliya una wa kala ukombe konjo yukãi waco oloneke vimue, ocili okuti eci a ci mõla co sumuisile calua. Kotete, eye wa kuatisile ale umalẽhe waco koku popeliwa konjala. Ci tava okuti Eliya wa kuatele ukamba wocili lumalẽhe waco. Ina yaye wa sumuile calua. Umalẽhe waco wa kala onjivaluko kokuaye omo liulume waye wafa ale osimbu. Eye wa kuatele elavoko liokuti omõlaye kovaso yoloneke oko kuatisa eci eye akuka. Lesumuo lialua, ocimbumba ca kala lusumba wokuti eye o kasi loku kangisiwa omo liakandu amue a linga konyima. Eliya ka kuatele epandi lioku mõla ocitangi caco. Eye lutate walua, wopa ocivimbi peka lia Ina, wa cambata vohondo yaye, kuenje wa pinga ku Yehova Suku oco a tumbulule omuenyo womõlaco.​—⁠1 Olosoma 17:​8-21.

19, 20. (a) Ndamupi Avirahama a lekisa okuti wa kuatela ekolelo kunene wa Yehova woku pindula, kuenda lipi hẽ lia kala ono yekolelo liaco? (b) Ndamupi Yehova a sumũluĩsa ekolelo lia Eliya?

¹⁹ Eliya hayeko lika omunu watete wa tavele kepinduko.  Vokuenda kuanyamo alua konyima, Avirahama wa tavale okuti Yehova o kuete unene waco woku tumbulula. Ocili okuti eye wa kuatele esunga liwa. Eci Avirahama a kuata eci ci soka 100 kanyamo kuenda Sara 90 kanyamo, Yehova wa tumbuluile epondolo liavo lioku cita omãla, poku ecelela okuti locikomo Sara o cita omõla umue ulume. (Efetikilo 17:17; 21:​2, 3) Noke, eci omõla waco eya oku kula, Yehova wa pinga ku Avirahama oco a ece omõlaye ndocilumba. Avirahama wa lekisa ekolelo, loku limbuka okuti Yehova o pondola oku tumbulula omuenyo womõlaye Isake. (Va Heveru 11:​17-19) Ekolelo liaco lia kuatisa calua akuenje va Avirahama, momo osimbu handi eye ka londele komunda oco a lumbe omõlaye, wa va sapuila okuti eye kuenda Isake vaka tiukila kumosi.​—⁠Efetikilo 22:⁠5.

²⁰ Yehova wa popela Isake, kuenje ka ca sukilile epinduko vokatembo kaco. Pole, konepa ya Eliya omõla wocimbumba wa file ale, ndaño okuti ka pa pitile otembo yalua. Yehova wa sumũlũisa ekolelo liuprofeto Eliya poku pindula omõla waco. Noke, Eliya wa eca omõla ku Inaye, lolondaka evi vionjivaluko, hati: “Tala, omõlove o kasi lomuenyo”!​—⁠1 Olosoma 17:​22-24.

21, 22. (a) Epinduko lia lomboluiwa Vovisonehua lia kuata ocimãho cipi? (b) Vofeka Yelau epinduko lika kala ndati, kuenda helie oka ci linga?

²¹ Eyi oyo onjanja yatete, tua mõla Vembimbiliya okuti Yehova wa lekisa unene waye woku pindula omuenyo womunu. Noke, Yehova wa ecelevo okuti Eliseu, Yesu, Paulu kuenda Petulu va kuatavo unene woku pindula ava vafa. Ocili okuti, omanu vana va pinduiwile, noke veya vali oku fa. Pole, ovolandu Embimbiliya a tu lekisa ovina vi komohĩsa vi keya kovaso.

²² Vofeka yelau, Yesu oka tẽlisa ocikele caye cokuti “ame ndipinduko haime ndimuenyo.” (Yoano 11:25) Eye oka pindula olohuluwa viomanu valua poku va ĩha epuluvi lioku kala vali lomuenyo otembo ka yi pui Vofeka Yelau palo posi. (Yoano 5:​28, 29) Sokolola oku lisanga kuakamba lapata, va litepa osimbu yolosimbu omo liolofa, kuenda oku liyolela pokati lesanju lialua! Vofeka yelau, omanu vosi vaka sivaya Yehova omo liunene waye woku tumbulula.

23. Uvangi upi wocili watiamẽla kunene wa velapo wa Yehova wa lekisiwa? Kuenda unene waco u tu ĩha elavoko lie liatiamẽla koloneke vio kovaso?

 ²³ Yehova wa siata oku tu ĩha elavoko liocili lioku kolela kolohuminyo viaco. Eye wa lekisa uvangi wunene waye wa velapo poku pindula Omõlaye Yesu, ndocilulikilo cimue ca velapo cespiritu kuenda oku u kapa pomangu yavali. Yesu eci a pinduiwa, weya oku limolehĩsa pokati komanu valua vomõla. (1 Va Korindo 15:​5, 6) Ocili okuti omanu vana vakuakupatãla va pondolavo oku tava kuvangi waco. Ci lekisa okuti Yehova o kuete unene woku tumbulula omuenyo.

24. Momo lie tu kuatela ekolelo liokuti Yehova oka pindula muẽle ava vafa? Kuenda elavoko lipi tu pondola oku sanjukila?

²⁴ Yehova ka kuete lika unene woku pindula ava vafa, pole o kuetevo onjongole yoku ci linga. Yovi ulume una wa kala lekolelo, wa vetiyiwa oku popia eci catiamẽla ku Yehova okuti eye o kuete muẽle onjongole yoku pindula ava vafa. (Yovi 14:15) Anga hẽ ove ku vetiyiwa oku kuata ukamba la Suku yetu, una o kuete onjongole yalua yoku tumbulula ovina lunene waye lonjila yimue yocisola? Ivaluka okuti, epinduko liaco olio ovilinga vimue vinene Yehova aka linga kovaso viatiamẽla koku tumbulula. Osimbu ove wamamako loku kuata ukamba wocili la Yehova, oka kuatavo esanju lialua omo lielavoko liaco lioku ka mõla Yehova ‘oku lingisa ovina viosi viokaliye.’​—⁠Esituluilo 21:⁠5.