1. Na cava e dau vakaleqai keda vakalevu?

 E KAYA e dua na dauniserekali ni ika19 ni senitiuri: “Ni dua e tu vua na kaukaua me veiliutaki, e dau tini ga ena leqa.” Na leqa vakacava qori? Ni rawa ni vakayagataki vakatani na kaukaua. Ka ni rarawa ni qo na ka era dau rawai totolo kina na tamata. E vakadinadinataki ena vica na udolu na yabaki sa oti ni gauna “era veiliutaki kina na tamata e tini ga ina leqa.” (Dauvunau 8:9) Nira sega ni dauloloma na veiliutaki, era na rarawa ga na lewenivanua.

2, 3. (a) E duatani vakacava na sala e vakayagataka kina o Jiova nona kaukaua? (b) Cava eso na kaukaua e tiko vei keda, eda na vakayagataka vakacava?

² E duatani sara na Kalou o Jiova. E sega ni vakaiyalayala na nona kaukaua, ia e sega vakadua ni dau vakayagataka vakatani! Eda sa raica mai ena vica na wase sa oti ni dau vakayagataka na nona kaukaua me salavata kei na nona inaki oya me bulibuli, veivakarusai, veitaqomaki, se vakalesuya mai na ka sa yali. Nida vakasamataka na sala e dau vakayagataka kina nona kaukaua, eda na via volekati koya sara ga. Qori ena uqeti keda meda “vakatotomuria na Kalou” ena vakayagataki ni noda kaukaua. (Efeso 5:1) Ia na kaukaua cava e tu vei keda?

³ Nanuma tiko ni a buli na tamata “me ucuya na Kalou,” meda tautauvata ena so na ka. (Vakatekivu 1:26, 27) Kena ibalebale ena tiko tale ga vei keda eso na kaukaua. Kena ivakaraitaki, na kaukaua meda qarava eso na ka vaka na cakacaka, noda lewai ira eso tale, noda uqeta eso tale vakabibi o ira eda veivolekati, na ka eda vakasamataka qai cakava, se noda rawaka vakayago. A kaya na daunisame me baleti Jiova: “E tu vei kemuni na ivurevure ni bula.” (Same 36:9) Kena ibalebale  na Kalou e noda iVurevure ni kaukaua. Eda na vakayagataka gona ena sala me marau kina. Eda na cakava vakacava qori?

4, 5. (a) Na cava e bibi me rawa nida vakayagataka donu noda kaukaua, e ivakaraitaki vinaka vakacava na Kalou? (b) Eda na vakayagataka vakadodonu vakacava noda kaukaua ni tiko na loloma?

⁴ E bibi na loloma me rawa ni vakayagataki donu na kaukaua. E ivakaraitaki vinaka kina na Kalou. O se nanuma tiko na va na idivi ni Kalou eda vulica ena Wase 1, na kaukaua, lewadodonu, vuku, kei na loloma? Vei ratou na idivi qori e bibi duadua na loloma. E kaya na 1 Joni 4:8 ni “Kalou ga na loloma.” Io, e kilai tani duadua o Jiova ena loloma; na ka kece e cakava e yavutaki ena loloma. Na gauna kece e vakaraitaka kina nona kaukaua e dau yavutaki ena loloma, koya e bibi sara ni na yaga vei ira na lomani koya.

⁵ Na loloma tale ga ena vukei keda meda vakayagataka vakadodonu noda kaukaua. E kaya na iVolatabu ni loloma e “yalovinaka” qai “sega ni kauaitaka ga na ka e baleti koya.” (1 Korinica 13:4, 5) Ni tiko gona vei keda na loloma, ena sega ni kaukaua noda lewa se voravora vei ira na vakarurugi ena noda veiliutaki. Eda na vakaraitaka ga na veidokai, da qai kauaitaka na ka era vinakata eso tale.—Filipai 2:3, 4.

6, 7. (a) Na cava na ibalebale ni noda rerevaka na Kalou, ena vukei keda vakacava meda kua ni vakayagataka vakatani noda kaukaua? (b) Vakatauvatana se rau veisemati vakacava noda rerevaka ni vakacudruya na Kalou kei na noda lomani koya.

⁶ Na loloma e veisemati kei na dua tale na itovo ena vukei keda meda kua ni vakayagataka vakatani na noda kaukaua: na rerevaka na Kalou. Na cava e bibi kina na itovo qo? E kaya na Vosa Vakaibalebale 16:6: “Na rerevaki Jiova ena vakanadakuya kina e dua na ka ca.” Na vakayagataki vakatani ni kaukaua e dua na itovo ca e dodonu meda cata. Nida rerevaka na Kalou eda na sega ni vakalolomataki ira era vakarurugi ena noda lewa. Na vuna? Nida na saumitaro vua na Kalou.  (Niemaia 5:1-7, 15) Ia e tiko tale e dua na vuna. Ena vosa vakaIperiu taumada ni “rere,” e kena ibalebale na noda doka na Kalou kei na noda rokovi koya. Sa rauta me tukuna na iVolatabu ni rau veisemati na rere kei na noda lomana na Kalou. (Vakarua 10:12, 13) Qo na rere ni noda sega ni via vakacudruya na Kalou kei na noda sega ni rerevaka na itotogi, ia noda lomani koya dina.

⁷ Qo e dua na kena ivakatautauvata: Vakasamataka mada nodrau veivolekati e dua na gonetagane lailai kei tamana. E vakila o gone ni lomani koya dina o tamana. E kila vinaka tale ga o gone na ka e vinakata o tamana, e matata vua ni na totogitaki koya o tamana ke sega ni muria. Sega ni kena ibalebale qori ni rerevaki koya ena domobula. Na kena dina ni lomani tamana vakalevu. E marautaka me cakava na ka ena taleitaka o tamana. E va sara ga qori noda rerevaka na Kalou. Nida lomani Jiova na Tamada vakalomalagi, eda na sega ni cakava e dua na ka me rarawa kina na lomana. (Vakatekivu 6:6) Eda vinakata ga meda vakamarautaka na lomana. (Vosa Vakaibalebale 27:11) Qori na vuna eda na via vakayagataka kina vakadodonu noda kaukaua. Eda na cakava vakacava qori? Meda dikeva mada.

8. (a) Na lewa cava e soli vei tagane vakawati ena vuvale, ena vakaraitaka vakacava? (b) Ena vakaraitaka vakacava o tagane vakawati ni rokovi watina?

⁸ Meda dikeva mada qo na vuvale. E kaya na Efeso 5:23: ‘Ni ulu i yalewa o tagane.’ Me vakayagataka vakacava o tagane vakawati na lewa e solia vua na Kalou? E kaya na iVolatabu vei ira na tagane vakawati, nira bula vata tiko kei watidra mera “kilai ira vinaka,” qai “rokovi ira nira ka malumalumu sara.” (1 Pita 3:7) Na vosa vaKirisi e vakadewataki me “rokovi” e kena ibalebale me “saumi, mareqeti, e. . . dokai.” So na gauna e dau vakadewataki me “iloloma,” se “talei.” (Cakacaka 28:10; 1 Pita 2:7) Na tagane e rokovi watina ena  sega vakadua ni mokuti koya se cakava na itovo kaukaua vua. Ena sega tale ga ni vakalialiai watina se veibeci na ka e tukuna me nanuma kina o yalewa ni sega na kena yaga. Ia ena mareqeti watina qai dokai koya vakalevu. Ni rau tiko taurua se kei ira eso tale, ena vakaraitaka o tagane ni mareqeti watina ena ka e tukuna kei na ka e cakava. (Vosa Vakaibalebale 31:28) Ena yaga vakacava? Ena lomani koya o yalewa qai dokai koya, koya e bibi duadua ena vakadonui koya na Kalou.

9. (a) Na lewa cava e tiko vei yalewa vakawati ena vuvale? (b) Cava ena uqeti yalewa vakawati me vakayagataka nona taledi me tokoni watina, ena yaga vakacava vua?

⁹ E tiko tale ga eso na lewa vei ira na yalewa vakawati. Na iVolatabu e tukuni ira na yalewa era rerevaka na Kalou ra qai doka na ituvatuva ni veiliutaki ena vuvale, nira dau vakaliuliu mera vukei watidra mera kua ni vakatulewa cala. (Vakatekivu 21:9-12; 27:46–28:2) De dua e vuku sara o yalewa vei watina, se tiko vua eso na taledi. Ia e dodonu me “dokai watina vakalevu,” me “vakarorogo” tale ga vua ‘me vaka na nona vakarorogo vua na Turaga.’ (Efeso 5:22, 33) Ke vinakata o yalewa vakawati me vakamarautaka na Kalou, ena vakayagataka na nona taledi me tokoni watina kina. Ia ena sega ni beci watina se via suguta nona itavi vakaulunivale. Na “yalewa vuku” va qori ena vukei watina me tara cake nodrau vuvale. Ena yaga vakacava vei yalewa qori? Ena vinaka nona veiwekani kei na Kalou.—Vosa Vakaibalebale 14:1.

10. (a) Na lewa cava e solia na Kalou vei rau na itubutubu? (b) Cava na ibalebale ni vosa “ivakavuvuli,” me caka vakacava? (Raica tale ga na ivakamacala e ra.)

¹⁰ Na Kalou e solia tale ga eso na lewa vei ira na itubutubu. E kaya na iVolatabu: “Kemuni na tama, ni kua ni dau vakacudrui ira na luvemuni, ni tuberi ira tiko ga ena ivakavuvuli kei na ivakasala i Jiova.” (Efeso 6:4) Ena iVolatabu, na vosa “ivakavuvuli” e rawa ni kena ibalebale na nomu “tubera” e dua, “vakavulica, veidusimaki.” E dodonu ga mera vakavulici na gone, era na marau, dei na lomadra qai yalomatua ke matata  na idusidusi e soli vei ira kei na ka mera kua ni cakava. Na iVolatabu e kaya ni veivakavulici se veidusimaki va qori e yavutaki ena loloma. (Vosa Vakaibalebale 13:24) O koya gona, me qarauni na ka e tukuni kei na ka e caka, me kua ni tau vakalialia na “kuita ni veivakavulici.” a (Vosa Vakaibalebale 22:15; 29:15) Na itubutubu e rui kaukaua nona veivakavulici se yalodua, sa vakayagataka tiko vakatani nona lewa, e rawa tale ga ni vakayalolailaitaki luvena. (Kolosa 3:21) Ena dua tale na yasana, na veivakavulici e caka vakadodonu qai tau ena yalomalua e vakaraitaka vei ira na gone nira lomani vei ira nodra itubutubu, era kauaitaki tale ga.

11. Era na vakayagataka vakacava vakadodonu na gone na nodra kaukaua?

¹¹ Vakacava o ira na gone, era na vakayagataka vakacava vakadodonu nodra kaukaua? E kaya na Vosa Vakaibalebale 20:29: “Na kedra idivi na cauravou na nodra kaukaua.” Na sala vinaka duadua mera vakayagataka kina nodra kaukaua kei na nodra igu, oya mera qarava na “Dauveibuli Cecere.” (Dauvunau 12:1) Mera nanuma tiko na itabagone ni ka era cakava ena tarai ira na itubutubu. (Vosa Vakaibalebale 23:24, 25) Nira talairawarawa na gone qai cakava na ka e dodonu, era na marau na itubutubu. (Efeso 6:1) Na itovo qori e “marautaka . . . na Turaga.”—Kolosa 3:20.

12, 13. (a) Mera raica vakacava na qase na lewa e soli vei ira ena ivavakoso? (b) Cava mera karoni ira kina na sipi? Vakatauvatana.

¹² O Jiova e vakarautaki ira na ovasia mera liutaka na ivavakoso. (Iperiu 13:17) O ira na tagane qo era rawata na kena ivakatagedegede, era vakayagataka na lewa e solia  vei ira na Kalou mera vukei ira na qelenisipi, ra karona tale ga. Mera kua ni vakacolasau vei ira na tacidra! Mera yalomalumalumu ga, mera kila vinaka nodra itavi ena ivavakoso. (1 Pita 5:2, 3) E kaya na iVolatabu vei ira na ovasia: “Ni [vakatawa] na ivavakoso ni Kalou e volia sara ga ena dra i Luvena.” (Cakacaka 20:28) Qori e dua na vuna mera karoni vinaka kina na sipi.

¹³ Qo e dua na kena ivakatautauvata: E tataunaka vei iko e dua nomu itokani voleka e dua na nona iyaya dredre. O kila ni volia ena dua na ilavo levu. Macala ga ni o na qarauna vinaka. Na Kalou tale ga e tataunaka vei ira na qase e dua na ka e talei sara: na ivavakoso, era lewena o ira era vaka na sipi. (Joni 21:16, 17) E mareqeti ira nona sipi o Jiova, ya na vuna e voli ira kina ena dra talei i Luvena duabau o Jisu Karisito. E volia o Jiova na nona sipi ena dua na isau levu duadua. Qori na ka mera nanuma tiko na qase yalomalumalumu, era na qaravi ira vinaka kina na sipi i Jiova.

14. Na kaukaua cava e tiko ena yame?

¹⁴ E kaya na iVolatabu: “Na mate kei na bula e tiko ena kaukaua ni yame.” (Vosa Vakaibalebale 18:21) Io, e rawa ni veivakaleqai na yame. O keda kece eda sa vakila na mosi ni vosa vakalialia se vosa gaga. Ia e tiko tale ga na kaukaua ena yame me caka vinaka. E kaya na Vosa Vakaibalebale 12:18: “Na yamedra na vuku e veivakabulai.” Io, na vosa vakayalovinaka e vaka na wainimate e vakabulai keda, e veivakacegui. Meda dikeva mada eso na kena ivakaraitaki.

15, 16. Eda na vakayagataka vakacava na yameda meda veivakayaloqaqataki?

¹⁵ Eda uqeti ena 1 Cesalonaika 5:14 meda “vosa vakayalovinaka vei ira na [lomabibi].” O ira mada ga na dauveiqaravi i Jiova e rawa nira lomabibi ena so na gauna. Eda na vukei ira vakacava? Meda vakacaucautaki ira nida cavuta  na ka era vinaka kina, mera kila nira talei ena mata i Jiova. Vakaraitaka vei ira eso na tikinivolatabu e dusia ni o Jiova e kauaitaki ira dina, e lomani ira tale ga na “ramusu na lomadra,” se “dasila na yalodra.” (Same 34:18) Nida vakayagataka na kaukaua ni yameda meda veivakacegui, eda vakaraitaka tiko nida vakatotomuria na noda Kalou dauloloma, o koya e dau “vakacegui ira na [lomabibi.]”—2 Korinica 7:6.

¹⁶ E rawa nida vakayagataka tale ga na yameda meda veivakayaloqaqataki kina. Vakacava o kila e dua na tacida e lolosi tiko? E rawa ni vakacegui koya noda vosa ni veikauaitaki kei na veinanumi. Vakacava o kila e dua na tacida itabaqase e nanuma ni sa sega ni dua na kena yaga? Nida digia vinaka na ka eda tukuna, e rawa ni vakadeitaka vei ira nira mareqeti qai tiko na kedra yaga. O kila e dua e tauvimate bibi? Na vosa ni veinanumi ena talevoni, ena noda vola ivola, kei na noda sota mada ga e rawa ni vakayaloqaqataki koya sara ga. Sa na marau mada ga na Dauveibuli nida vakayagataka na kaukaua ni yameda meda “veivakayaloqaqataki” kina!—Efeso 4:29

17. Na cava e dua na sala bibi meda vakayagataka kina na yameda me yaga vei ira na so tale, cava meda cakava kina qori?

 ¹⁷ Koya e bibi sara, meda vakayagataka na yameda meda vunautaka kina na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. E kaya na Vosa Vakaibalebale 3:27: “Kua ni bureitaka na ka vinaka vei ira e dodonu me soli vei ira ke tu vei iko na kaukaua mo veivuke.” E noda itavi meda wasea na itukutuku vinaka ni veivakabulai. E sega ni dodonu meda maroroya tiko na itukutuku bibi e solia wale vakayalololoma vei keda o Jiova. (1 Korinica 9:16, 22) Ia na cava e namaka vei keda o Jiova nida vunau?

18. Na cava e namaka vei keda o Jiova?

¹⁸ Noda lomani Jiova ena uqeti keda meda vakaitavi vakalevu ena cakacaka vakaitalatala. Na cava e namaka vei keda o Jiova me baleta na itavi qori? E dua na ka eda rawa ni solia kece se mani vakacava na keda ituvaki: “Na ka kece oni cakava, ni cakava ena nomuni vinaka [se bula] taucoko me vaka oni cakava tiko vei Jiova, sega vua na tamata.” (Kolosa 3:23) E kaya o Jisu ena ivunau levu duadua: “Mo lomani Jiova na nomu Kalou ena lomamu taucoko, ena nomu vinaka [se bula] taucoko, ena nomu vakasama taucoko, kei na nomu kaukaua taucoko.” (Marika 12:30) Io, e namaka o Jiova meda lomani koya da qai qaravi koya ena noda bula taucoko.

19, 20. (a) Ni okati ena noda bula na lomada, noda nanuma, kei na noda kaukaua, cava e cavuti tale kina ena Marika 12:30? (b) Cava na ibalebale ni noda qaravi Jiova ena noda vinaka taucoko?

¹⁹ Na cava na ibalebale ni noda qaravi Jiova ena noda bula taucoko? Na bula e dusia na tamata, na nona kaukaua kece kei na nona nanuma kece. Ni bula e okati kina na lomada, noda nanuma, kei na noda kaukaua, cava e qai cavuti tale kina ena Marika 12:30? Vakasamataka mada na vosa vakatautauvata qo. Ena gauna vakaivolatabu, e rawa ni dua e volitaki koya me lai bobula. Ia na bobula qori e rawa ni sega ni vu mai lomana nona qarava nona turaga, ena sega ni veiqaravi ena nona kaukaua kece se nona vakasama kece. (Kolosa 3:22) Qori na vuna e tukuna kina o Jisu na lomada, noda nanuma kei na kaukaua me vakabibitaka ni dodonu me vu mai lomada noda qarava na Kalou. O koya gona, na noda qaravi Jiova ena noda vinaka taucoko e kena ibalebale na noda kaukaua kei na noda igu me vakatabakidua ena veiqaravi.

²⁰ Vakacava e dusia qori ni na tautauvata kece na gauna kei na igu eda vakayagataka ena cakacaka vakaitalatala? Sega, ni duidui na keda ituvaki kei na ka eda rawata. Kena ivakaraitaki, e dua na itabagone e bulabula qai kaukaua e rawa ni  levu sara na gauna e vakayagataka ena cakacaka vakavunau ni vakatauvatani kei na dua na itabaqase. E dua e dawai ena levu sara na ka e cakava mai vua e dua e vakavuvale. Ke tu vei keda na kaukaua, qai vakatara na keda ituvaki meda vakaitavi vakalevu ena cakacaka vakaitalatala, e dodonu meda vakavinavinaka! Meda kua ga ni vakatauvatana na ka eda rawata kei ira eso tale. (Roma 14:10-12) Ia eda na solia noda vinaka taucoko meda veivakayaloqaqataki.

21. Na cava na sala vinaka duadua meda vakayagataka kina noda kaukaua?

²¹ E ivakaraitaki uasivi duadua o Jiova ni dau vakayagataka vakadodonu nona kaukaua. Nida ivalavala ca, eda na vinakata meda solia noda vinaka kece meda vakatotomuri koya. Eda vakayagataka vakadodonu noda kaukaua nida dokai ira na vakarurugi ena noda veiliutaki. Kena ikuri, eda vinakata meda solia noda vinaka taucoko ena cakacaka vakavunau e lesia vei keda o Jiova meda vakaotia. (Roma 10:13, 14) Nanuma tiko ke o solia nomu vinaka taucoko, ena marautaka o Jiova. Vakacava e uqeti iko qori mo solia nomu vinaka taucoko mo qarava na Kalou e kilai iko vinaka qai dauloloma? Qori ga na sala vinaka duadua mo vakayagataka kina nomu kaukaua.