1. Sa anong malalangon nga siod madali mabiktima ang di-himpit nga mga tawo?

“WALA gid sing gahom nga wala sing malalangon nga siod.” Ining mga pulong sang isa ka mamalaybay sang ika-19 nga siglo nagapatalupangod sang isa ka malalangon nga katalagman: ang pag-abuso sa gahom. Makapasubo nga ang di-himpit nga mga tawo madali masiod sini. Sa pagkamatuod, sa bug-os nga maragtas “gingamhan sang tawo ang tawo sa iya kasamaran.” (Manugwali 8:9) Ang indi mahigugmaon nga paggahom nagresulta sa daku gid nga pag-antos sang tawo.

2, 3. (a) Ano ang talalupangdon sa paggamit ni Jehova sing gahom? (b) Ano mahimo ang ginalakip sang aton gahom, kag paano naton dapat gamiton ini tanan nga gahom?

² Apang, indi bala talalupangdon nga si Jehova nga Dios, nga may walay latid nga gahom, wala gid nagaabuso sa sini nga gahom? Subong nakita na naton sa nagligad nga mga kapitulo, pirme niya ginagamit ang iya gahom—pagpanuga man, paglaglag, pag-amlig, ukon pagpasag-uli—nahisanto sa iya mahigugmaon nga mga katuyuan. Kon binagbinagon naton ang paggamit niya sang iya gahom, mapahulag kita nga mangin suod sa iya. Nian, magapahulag man ini sa aton nga “mangin mga manug-ilog sang Dios” sa aton paggamit sing gahom. (Efeso 5:1) Apang ano ang aton gahom subong mahuyang nga mga tawo?

³ Dumduma nga ang tawo gintuga “sa dagway [kag kaanggid] sang Dios.” (Genesis 1:26, 27) Busa, may gahom man kita—sa di-magkubos isa ka kadakuon sini. Ang aton gahom mahimo maglakip sang ikasarang sa paghimo sing mga butang, sa pagtrabaho; sang pagkontrol ukon awtoridad sa iban; sang ikasarang sa pag-impluwensia sa iban, ilabi na ang mga nagahigugma sa aton; sang pisikal nga kusog (gahom); ukon sang materyal nga mga manggad. Tuhoy kay Jehova, ang salmista nagsiling: “Sa imo yara ang tuburan sang kabuhi.” (Salmo 36:9) Busa, direkta man ukon indi  direkta, ang Dios amo ang ginahalinan sang bisan anong makatarunganon nga gahom naton. Busa, luyag naton gamiton ini sa mga paagi nga nagapahamuot sa iya. Paano naton mahimo ini?

4, 5. (a) Ano ang kinahanglanon agod magamit sing husto ang gahom, kag paano ang huwaran mismo sang Dios nagapasundayag sini? (b) Paano ang gugma magabulig sa aton nga gamiton ang aton gahom sing husto?

⁴ Ang kinahanglanon agod magamit sing husto ang gahom amo ang gugma. Wala bala ini ginapasundayag sang huwaran mismo sang Dios? Dumduma ang paathag tuhoy sa apat ka nagapanguna nga kinaiya sang Dios—gahom, katarungan, kaalam, kag gugma—sa Kapitulo 1. Sa apat ka kinaiya, ano ang nagapangibabaw? Amo ang gugma. “Ang Dios gugma,” siling sang 1 Juan 4:8. Huo, ang personipikasyon mismo ni Jehova amo ang gugma; ginaimpluwensiahan sini ang tanan nga ginahimo niya. Gani, gugma ang nagapahulag sa tagsa ka pagpasundayag sang iya gahom kag nagaresulta ini sa ulihi sa kaayuhan sang mga nagahigugma sa iya.

⁵ Ang gugma magabulig man sa aton nga gamiton ang aton gahom sing husto. Kay man, ginasugiran kita sang Biblia nga ang gugma “mainayuhon” kag “wala nagapangita sang kaugalingon nga mga kaayuhan.” (1 Corinto 13:4, 5) Busa, ang gugma indi magatugot sa aton nga piguson ukon pintasan ang mga tawo nga yara sa idalom sang aton awtoridad. Sa baylo, pakig-angutan naton ang iban nga may dignidad kag unahon ang ila mga kinahanglanon kag mga balatyagon.—Filipos 2:3, 4.

6, 7. (a) Ano ang diosnon nga kahadlok, kag ngaa makabulig sa aton ini nga kinaiya agod malikawan ang pag-abuso sa gahom? (b) Iilustrar ang kaangtanan sang kahadlok nga indi mapahamut-an ang Dios kag ang gugma sa Dios.

⁶ Ang gugma may yara kaangtanan sa isa pa ka kinaiya nga makabulig sa aton agod malikawan ang pag-abuso sa gahom: ang diosnon nga kahadlok. Ano ang balor sini nga kinaiya? “Bangod sa kahadlok kay Jehova ang isa nagapalayo sa kalautan,” siling sang Hulubaton 16:6. Ang pag-abuso sa gahom isa gid sang malaut nga mga dalanon nga dapat naton palayuan. Ang kahadlok sa Dios magapugong sa aton nga daugdaugon ang mga ginagamhan naton. Ngaa? Una, nahibaluan naton nga manabat kita sa Dios kon paano naton sila ginatratar. (Nehemias 5:1-7, 15) Apang kapin pa ang  nadalahig sa diosnon nga kahadlok. Ang mga termino sa orihinal nga hambal nga gingamit para sa “kahadlok” masami nagapatuhoy sa tudok nga pagtahod kag pagkapunaw sa Dios. Busa ginaangot sang Biblia ang kahadlok sa gugma sa Dios. (Deuteronomio 10:12, 13) Ining matinahuron nga pagkapunaw nagalakip sang nagakaigo nga kahadlok nga indi mapahamut-an ang Dios—indi lamang bangod ginakahadlukan naton ang mangin resulta sini kundi bangod ginahigugma gid naton sia.

⁷ Sa pag-ilustrar: Hunahunaa ang maayo nga relasyon sang isa ka mag-amay. Nabatyagan sang bata nga lalaki ang mapinalanggaon kag mahigugmaon nga interes sang iya amay sa iya. Apang nahibaluan man sang bata nga lalaki kon ano ang ginapatuman sa iya sang iya amay, kag nahibaluan niya nga disiplinahon sia sang iya amay kon magtinonto sia. Ang bata nga lalaki wala nagakabuhi nga may di-nagakaigo nga kahadlok sa iya amay. Sa kabaliskaran, palangga gid niya ang iya amay. Nalipay ining bata nga lalaki nga himuon ang bisan ano nga magapahamuot sa iya amay. Amo man sini sa diosnon nga kahadlok. Bangod ginahigugma naton si Jehova, ang aton langitnon nga Amay, nahadlok kita sa paghimo sang bisan ano nga ‘makasaklaw sang iya tagipusuon.’ (Genesis 6:6) Sa baylo, nalangkag kita nga pahalipayon ang iya tagipusuon. (Hulubaton 27:11) Amo kon ngaa luyag naton gamiton sing husto ang aton gahom. Usisaon naton sing dugang pa kon paano naton mahimo ini.

8. (a) Ano ang awtoridad sang mga bana sa sulod sang pamilya, kag paano ini dapat gamiton? (b) Paano mapakita sang isa ka bana nga ginapadunggan niya ang iya asawa?

⁸ Binagbinaga anay ang pamilya. “Ang bana amo ang ulo sang iya asawa,” siling sang Efeso 5:23. Paano dapat gamiton sang bana ining hatag-Dios nga awtoridad? Ginasugo sang Biblia ang mga bana nga magpuyo upod sa ila asawa “suno sa ihibalo, nga nagahatag sa ila sing dungog subong sang isa ka mas maluya nga suludlan.” (1 Pedro 3:7) Ang Griegong nombre nga ginbadbad “dungog” nagakahulugan sing “bili, balor, . . . pagtahod.” Ang mga porma sini nga tinaga ginabadbad nga “mga dulot” kag “hamili.” (Binuhatan 28:10; 1 Pedro 2:7) Ang bana nga nagapadungog sa  iya asawa indi gid manakit sa iya; ukon magpakahuya sa iya ukon magpakanubo sa iya, sa amo magabatyag sia nga walay pulos. Sa baylo, ginakilala niya ang balor sang iya asawa kag ginatahod sia. Ginapakita niya paagi sa pulong kag buhat—sa pribado kag sa publiko—nga hamili sia sa iya. (Hulubaton 31:28) Matigayon sang subong sini nga bana indi lamang ang gugma kag pagtahod sang iya asawa kundi, sing kapin pa ka importante, ang kahamuot sang Dios.

9. (a) Ano ang gahom sang mga asawa sa sulod sang pamilya? (b) Ano ang makabulig sa asawa agod gamiton niya ang iya mga ikasarang sa pagsakdag sa iya bana, kag ano ang resulta?

⁹ Ang mga asawa may isa man ka kadakuon sang gahom sa sulod sang pamilya. Ang Biblia nagasugid tuhoy sa diosnon nga mga babayi nga, bisan pa wala nagalapas sa nagakaigo nga pagkaulo, naghulag agod maimpluwensiahan ang ila bana para sa kaayuhan ukon agod buligan sila nga likawan ang sayop nga paghukom. (Genesis 21:9-12; 27:46–28:2) Mahimo nga mas maabtik ang ulo sang asawa sangsa iya bana, ukon mahimo nga may iban pa sia nga mga ikasarang nga wala sa iya bana. Apang, dapat gihapon sia magpakita sing “tudok nga pagtahod” sa iya bana kag dapat “magpasakop” sa iya “subong nga sa Ginuo.” (Efeso 5:22, 33) Ang paghunahuna agod pahamut-an ang Dios makabulig sa isa ka asawa nga gamiton ang iya mga ikasarang sa pagsakdag sa iya bana, sa baylo nga pakanubuon sia ukon dominahan sia. Ining “maalamon gid nga babayi” nagakooperar sa iya bana sa pagpalig-on sa pamilya. Paagi sa sini ginahuptan niya ang paghidait sa Dios.—Hulubaton 14:1.

10. (a) Ano nga awtoridad ang gintugyan sang Dios sa mga ginikanan? (b) Ano ang kahulugan sang tinaga nga “disiplina,” kag paano ini dapat ipadapat? (Tan-awa man ang footnote.)

¹⁰ Ang mga ginikanan gintugyanan man sang Dios sing awtoridad. Ang Biblia nagalaygay: “Kamo, mga amay, dili ninyo pagpaakiga ang inyo mga anak, kundi padayon sila nga padakua sa disiplina kag sa nagatadlong nga panghunahuna ni Jehova.” (Efeso 6:4) Sa Biblia, ang tinaga nga “disiplina” mahimo magkahulugan sing “pagpadaku, paghanas, pagtudlo.” Kinahanglan sang kabataan ang disiplina; nagauswag sila kon may yara maathag nga mga panuytoy, mga dulunan, kag mga limitasyon. Ginaangot sang Biblia ini  nga disiplina, ukon pagtudlo, sa gugma. (Hulubaton 13:24) Busa, “ang bilugon sang disiplina” indi gid dapat mangin mahaliton—sa emosyon ukon sa pisikal. * (Hulubaton 22:15; 29:15) Ang sobra ka estrikto ukon mapintas nga disiplina isa ka pag-abuso sa awtoridad sang pagkaginikanan kag mahimo magdugmok sa espiritu sang isa ka bata. (Colosas 3:21) Sa pihak nga bahin, ang balanse nga pagdisiplina nga ginapadapat sing nagakaigo nagapaalinton sa kabataan nga ang ila mga ginikanan nagahigugma sa ila kag interesado sa kon mangin ano sila nga sahi sang mga tawo.

11. Paano magamit sang kabataan ang ila gahom sing husto?

¹¹ Kamusta naman ang kabataan? Paano nila magamit sing husto ang ila gahom? “Ang katahom sang pamatan-on nga mga lalaki amo ang ila kusog,” siling sang Hulubaton 20:29. Sa pagkamatuod wala na sing maayo pa nga paagi kundi gamiton sang mga pamatan-on ang ila kusog kag kapagsik sa pag-alagad sa aton “Dakung Manunuga.” (Manugwali 12:1) Dapat tandaan sang mga pamatan-on nga ang ila ginabuhat makaapektar sa balatyagon sang ila mga ginikanan. (Hulubaton 23:24, 25) Kon ginatuman sang kabataan ang ila mahinadlukon sa Dios nga mga ginikanan kag magpabilin sa husto nga dalanon, ginapahalipay nila ang tagipusuon sang ila mga ginikanan. (Efeso 6:1) Ini nga paggawi ‘kalahamut-an sa Ginuo.’—Colosas 3:20.

12, 13. (a) Paano dapat tamdon sang mga gulang ang ila awtoridad sa kongregasyon? (b) Iilustrar kon ngaa dapat pakig-angutan sang mga gulang ang panong sing mapinalanggaon.

¹² Nag-aman si Jehova sing mga manugtatap agod manguna sa Cristianong kongregasyon. (Hebreo 13:17) Dapat gamiton sining kalipikado nga mga lalaki ang ila hatag-Dios nga awtoridad agod maghatag sing kinahanglangon nga bulig kag agod mapauswag ang espirituwalidad sang panong. May kinamatarong bala ang mga gulang nga magpakaginuo sa ila mga masigkatumuluo bangod  sang ila posisyon? Wala gid! Dapat maghupot ang mga gulang sing isa ka balanse, mapainubuson nga pagtamod sa ila papel sa kongregasyon. (1 Pedro 5:2, 3) Ginasugo sang Biblia ang mga manugtatap: ‘Bantayi ang kongregasyon sang Dios, nga ginbakal niya sang dugo sang iya kaugalingon nga Anak.’ (Binuhatan 20:28) Amo ini ang mabaskog nga rason kon ngaa dapat pakig-angutan sing mapinalanggaon ang tagsa ka katapo sang panong.

¹³ Mahimo naton ini iilustrar sing subong sini: Ginpangabay ka sang imo suod nga abyan nga taguon ang iya ginapakabahandi nga butang. Nahibaluan mo nga mahal ang bakal niya sini. Indi bala nga halungan mo gid ini? Sing kaanggid, gintugyanan sang Dios ang mga gulang sing salabton nga atipanon ang isa ka ginapakabahandi gid nga butang: ang kongregasyon, nga ang mga katapo sini ginpaangay sa mga karnero. (Juan 21:16, 17) Ginahigugma ni Jehova ang iya mga karnero—ginahigugma gid, nga sa katunayan, ginbakal niya sila paagi sa hamili nga dugo sang iya bugtong nga Anak, si Jesucristo. Ginbayad ni Jehova ang pinakamataas nga bili para sa iya mga karnero. Ginatandaan ini sang mapainubuson nga mga gulang kag ginapakig-angutan nila ang mga karnero ni Jehova nahisanto sa sini.

14. Ano ang gahom sang dila?

¹⁴ “Ang kamatayon kag kabuhi yara sa gahom sang dila,” siling sang Biblia. (Hulubaton 18:21) Sa pagkamatuod, ang dila makahalit sing daku. Sin-o sa aton ang wala gid makaagi batyag sang kasakit bangod sang walay pasunaid ukon nagapakanubo pa gani nga mga hambal? Apang may gahom man ang dila sa pagpaayo. “Ang dila sang mga maalam nagabulong,” siling sang Hulubaton 12:18. Huo, ang makapalig-on kag makapapagsik nga mga pulong sarang mapaanggid sa pagpamanyos sing makapasulhay kag makapaayo nga banyos sa dughan. Binagbinaga ang pila ka halimbawa.

15, 16. Sa anong mga paagi magamit naton ang dila sa pagpalig-on sa iban?

¹⁵ “Maghambal sing malugpayon sa mga kalag nga ginapung-awan,” panugyan sang 1 Tesalonica 5:14. Huo, mahimo nga kon kaisa bisan ang matutom nga mga alagad ni Jehova nagapakigbato sa kapung-aw. Paano naton mabuligan ini sila? Maghatag sing espisipiko kag sinsero nga komendasyon agod buligan sila nga  makita ang ila mismo balor sa panulok ni Jehova. Ipaambit sa ila ang makatalandog nga mga pulong sang mga teksto sa Biblia nga nagapakita nga si Jehova nagaulikid gid kag nagahigugma sa mga “buong sing tagipusuon” kag “nadugmok sa espiritu.” (Salmo 34:18) Kon ginagamit naton ang gahom sang aton dila sa paglugpay sa iban, ginapakita naton nga ginailog naton ang aton mainawaon nga Dios, “nga nagalipay sa mga ginapung-awan.”—2 Corinto 7:6, New American Standard Bible.

¹⁶ Magamit man naton ang gahom sang aton dila sa pagpalig-on sa iban nga nagakinahanglan gid sini. Namatyan bala sing hinigugma ang isa ka masigkatumuluo? Ang mahinuklugon nga mga pulong nga nagapabutyag sang aton pag-ulikid makalipay sa isa ka ginasubuan nga tagipusuon. Ginabatyag bala sang isa ka may edad na nga utod nga lalaki ukon utod nga babayi nga wala na sia ginakinahanglan? Ang madinumdumon nga mga pulong makapasalig sa mga may edad na nga ginapabaloran sila kag ginaapresyar. May isa bala nga nagapakigbato sa isa ka nagalukmatlukmat nga balatian? Ang maluluy-on nga mga pulong nga ginapaambit paagi sa pagtawag sa telepono ukon sing personal makahimo sing daku agod mapahalipay ang isa nga nagamasakit. Pat-od nga nahamuot gid ang aton Manunuga kon ginagamit naton ang aton gahom sa  paghambal sa pagbungat sing mga pulong nga “maayo para sa pagpalig-on”!—Efeso 4:29.

17. Sa anong importante nga paagi magamit naton ang aton dila sa paghatag sing benepisyo sa iban, kag ngaa dapat naton himuon ini?

¹⁷ Tuhoy sa paggamit sa gahom sang aton dila, wala na sing importante pa sangsa gamiton ini agod ipaambit sa iban ang maayong balita sang Ginharian sang Dios. “Indi pagpunggi ang maayo gikan sa ila nga nagakadapat sa sini, kon ini yara sa gahom sang imo kamot nga himuon ini,” siling sang Hulubaton 3:27. Obligasyon naton sa iban nga ipaambit sa ila ang makaluwas-kabuhi nga maayong balita. Indi husto nga taguon lamang naton ang hilingangawon nga mensahe nga maalwan nga gintugyan sa aton ni Jehova. (1 Corinto 9:16, 22) Apang sa anong kasangkaron ginapaabot kita ni Jehova nga makigbahin sa sining hilikuton?

18. Ano ang ginapaabot sa aton ni Jehova?

¹⁸ Ang aton gugma kay Jehova nagapahulag sa aton nga makigbahin sing bug-os sa Cristianong ministeryo. Ano ang ginapaabot sa aton ni Jehova sa sining bahin? Amo ang isa ka butang nga sarang naton mahatag, bisan ano man ang aton kahimtangan sa kabuhi: “Bisan ano ang inyo ginahimo, himua ninyo ini sing bug-os kalag subong nga kay Jehova, kag indi sa mga tawo.” (Colosas 3:23) Sa paghambal sang labing daku nga sugo, si Jesus nagsiling: “Higugmaa si Jehova nga imo Dios sa bug-os mo nga tagipusuon kag sa bug-os mo nga kalag kag sa bug-os mo nga hunahuna kag sa bug-os mo nga kusog.” (Marcos 12:30) Huo, ginapaabot ni Jehova sa tagsatagsa sa aton nga higugmaon naton sia kag alagdon sing bug-os kalag.

19, 20. (a) Sanglit ang kalag nagalakip sang tagipusuon, hunahuna, kag kusog, ngaa ginsambit pa ining iban nga mga ikasarang sa Marcos 12:30? (b) Ano ang buot silingon sang bug-os kalag nga pag-alagad kay Jehova?

¹⁹ Ano ang buot silingon sang pag-alagad sa Dios sing bug-os kalag? Ang kalag nagapatuhoy sa bug-os nga pagkatawo, upod ang tanan niya nga pisikal kag mental nga mga ikasarang. Sanglit ang kalag nagalakip sang tagipusuon, hunahuna, kag kusog, ngaa ginasambit pa ining iban nga mga ikasarang sa Marcos 12:30? Binagbinaga ang isa ka ilustrasyon. Sang panahon sang Biblia, mahimo nga ibaligya sang isa ka tawo ang iya kaugalingon (ang iya kalag) sa pagkaulipon. Apang, mahimo nga ang ulipon indi mag-alagad sa iya agalon sing bug-os tagipusuon; mahimo nga indi niya paggamiton ang iya bug-os nga kusog ukon ang iya bug-os nga ikasarang sang panghunahuna agod pauswagon ang mga intereses sang iya agalon. (Colosas 3:22) Busa, mahimo gid nga ginsambit ni Jesus ining iban pa nga mga ikasarang agod ipadaku nga indi naton dapat idingot ang bisan ano nga butang sa aton pag-alagad sa Dios. Ang bug-os kalag nga pag-alagad sa Dios nagakahulugan nga ihatag naton ang aton kaugalingon, ginagamit ang aton kusog kag enerhiya tubtob sa bug-os nga masarangan naton sa pag-alagad sa iya.

²⁰ Ang bug-os kalag nga pag-alagad nagakahulugan bala nga kita tanan dapat maghinguyang sing pareho nga kadamuon sang tion kag enerhiya sa ministeryo? Indi ini mahimo, kay lainlain ang mga kahimtangan kag mga ikasarang sang tagsatagsa. Halimbawa, ang isa  ka pamatan-on nga mapagros kag mapagsik mahimo nga makahinguyang sing mas madamo nga oras sa pagbantala sangsa isa nga maluyaluya na bangod sang katigulangon. Ang isa ka tawo nga wala pa sing pamilya mahimo nga mas madamo ang mahimo sangsa isa nga may pamilya na nga alatipanon. Kon ang aton kusog kag kahimtangan nagatugot sa aton nga makahimo sing daku sa ministeryo, dapat nga pasalamatan gid naton ini! Sa pagkamatuod, indi gid naton luyag nga mangin mamulayon, ginapaanggid ang aton kaugalingon sa iban sa sining bahin. (Roma 14:10-12) Sa baylo, luyag naton gamiton ang aton kusog sa pagpalig-on sa iban.

21. Ano ang labing maayo kag labing importante nga paagi sa paggamit sang aton kusog?

²¹ Nagpahamtang si Jehova sing himpit nga huwaran sa husto nga paggamit sang iya gahom. Luyag naton ilugon sia tubtob sa masarangan naton subong di-himpit nga mga tawo. Magamit naton ang aton gahom sing husto paagi sa pagpakita sing dignidad sa mga tawo nga yara sa idalom sang aton awtoridad. Dugang pa, luyag naton mangin bug-os kalag sa pagtuman sang makaluwas-kabuhi nga pagbantala nga hilikuton nga ginapahimo sa aton ni Jehova. (Roma 10:13, 14) Dumduma, nahamuot si Jehova kon ginahatag mo—sang imo kalag—ang labing maayo nga mahimo mo. Wala bala ang imo tagipusuon nagapahulag sa imo nga handumon ang paghimo sang tanan nga masarangan mo sa pag-alagad sa subong sini ka mahinangpanon kag mahigugmaon nga Dios? Wala na sing maayo pa ukon importante pa nga paagi sa paggamit sang imo kusog.