1. Inki mutambu ya kubumbana Bantu ya kukonda kukuka ke bwaka kukonda mpasi?

“MUTAMBU mosi ya kubumbana ke vingilaka konso muntu yina kele na kiyeka.” Bangogo yai ya poete mosi ya mvu-nkama 19, ke benda dikebi na beto na kigonsa mosi ya ke monanaka ve pwelele: kusadila kiyeka na mutindu ya mbi. Yo kele mawa na kumona nde, bantu yonso ya kukonda kukuka ke bwaka kukonda mpasi na mutambu yai. Nkutu, masolo ya luzingu ya bantu me monisaka nde “bantu ya nkaka kele bamfumu ebuna bankaka ke mona mpasi na maboko na bo.” (Longi 8:9) Bampasi ke basikaka mingi sambu bantu ke sadilaka kiyeka na bo kukonda zola.

2, 3. (a) Inki ke benda dikebi na beto na mutindu Yehowa ke sadilaka ngolo na yandi? (b) Nki ngolo beto lenda vanda na yo, mpi nki mutindu beto fwete sadila yo?

² Keti yo ke benda ve dikebi na kuzaba nde Yehowa, Nzambi yina kele na ngolo ya kukonda nsuka, ke sadilaka ve ata fioti ngolo yango na mutindu ya mbi? Bonso beto monaka yo na bakapu yina lutaka, yandi ke sadilaka ngolo na yandi—ya kuganga, ya kufwa, ya kutanina, to ya kuvutula mambu mutindu yo vandaka—na kuwakana ti balukanu na yandi ya zola. Ntangu beto ke monaka mutindu yandi ke sadilaka ngolo na yandi, yo ke pusaka beto na kukwenda pene-pene na yandi. Mpidina, yo ta pusa beto mpi na ‘kulanda mbandu ya Nzambi’ na mutindu na beto ya kusadila ngolo. (Baefezo 5:1) Nki ngolo beto kele na yo, beto bantu ya mpamba, ya kukonda kukuka?

³ Kuvila ve nde “Nzambi gangaka muntu na kifwani na yandi.” (Kuyantika 1:26, 27) Yo yina beto ke vandaka mpi na ngolo—ka ndambu mpamba. Mu mbandu: Makuki ya kusala mambu, to kisalu; kuvanda ti kiyeka na zulu ya bantu ya nkaka; kuvanda na bupusi na bantu ya nkaka, mingi-mingi bayina ke zolaka beto; ngolo ya nitu; to bima ya kinsuni. Muyimbi-bankunga tubaka  sambu na Yehowa nde: “Nge muntu kele nto ya moyo.” (Nkunga 36:9) Yo yina, na mutindu mosi buna, Nzambi kele nto ya ngolo yonso yina beto lenda vanda ti yo. Yo yina, beto fwete sadila ngolo yango na mutindu yina ke pesaka yandi kiese. Inki mutindu?

4, 5. (a) Inki kele kinsweki ya kusadila kiyeka mbote, mpi nki mutindu mbandu ya Yehowa ke monisaka diambu yai? (b) Inki mutindu zola ta sadisa beto na kusadila mbote ngolo na beto?

⁴ Kinsweki ya kusadila kiyeka mbote kele zola. Mbandu ya Yehowa ke monisaka diambu yai. Yindula diaka bikalulu na yandi iya ya mfunu, yina beto tubilaka na Kapu 1: Ngolo, lunungu, mayele, mpi zola. Inki kele kikalulu ya kuluta nene na bikalulu yai iya? Zola. 1 Yoane 4:8 ke tubaka nde “Nzambi kele zola.” Ya kieleka, zola kele kimuntu ya mvimba ya Yehowa; yo ke vandaka na bupusi na mambu yonso ya yandi ke salaka. Yo yina, zola ke pusaka yandi na kusala konso kima yina yandi ke sala na ngolo na yandi, mpi nsuka-nsuka yo ke natilaka bantu yina ke zolaka yandi mambote.

⁵ Zola ta sadisa beto mpi na kusadila mbote ngolo na beto. Nkutu Biblia ke zabisa beto nde zola kele “ntima ya mbote” mpi “ke sosaka ve mambote na yo mosi.” (1 Bakorinto 13:4, 5) Yo yina, zola ta pusa beto ve na kuniokula bantu yina beto kele ti mwa kiyeka na zulu na bo. Beto ta sadila bantu ya nkaka mambu na luzitu yonso mpi beto ta tula bampusa mpi mawi na bo na ntwala ya mambote na beto mosi.—Bafilipi 2:3, 4.

6, 7. (a) Boma ya Nzambi kele nki, mpi sambu na nki yo ke sadisaka beto na kusadila ve ngolo na beto na mutindu ya mbi? (b) Pesa mbandu ya ke monisa kuwakana yina kele na kati ya boma ya kupesa Nzambi mpasi na ntima mpi zola sambu na yandi.

⁶ Kikalulu yai ya nkaka lenda sadisa beto na kusadila ve ngolo na beto na mutindu ya mbi kana beto vukisa yo ti zola: boma ya Nzambi. Inki kele mfunu ya kikalulu yai? Bingana 16:6 ke tuba nde: “Zitisa Mfumu Nzambi, mpidina ata kima ya mbi ta bwila nge ve.” Ntembe kele ve nde kusadila kiyeka na mutindu ya mbi kele kima mosi ya mbi na kati ya bima ya mbi yina beto fwete tina. Boma ya Nzambi ta sadisa beto na kuniokula ve bantu yina beto kele na kiyeka na zulu na bo. Sambu na nki? Sambu na bikuma  zole. Ya ntete, beto ta vutula munoko na Nzambi sambu na mambu yina beto ke salaka bantu ya mutindu yai. (Nehemia 5:1-7, 15) Kansi boma ya Nzambi ke tadila mpi mambu ya nkaka. Ngogo yina bo me balulaka na Biblia nde “boma” ke tadilaka mbala mingi luzitu mpi boma ya mudindu ya Nzambi. Yo yina Biblia ke tubilaka kuwa Nzambi boma nzila mosi ti kuzola yandi. (Kulonga 10:12, 13) Luzitu yai ya mudindu ke tendula mpi boma ya mbote ya Nzambi, disongidila kuwa boma ya kupesa yandi mpasi—yo kele ve sambu beto ke wa boma ya malanda ya mbi, kansi sambu beto ke zolaka yandi na masonga yonso.

⁷ Beto baka mbandu ya bangwisana ya mbote yina mwana ya bakala ke vandaka na yo ti papa na yandi. Ata mwana ke mona nde papa ke zolaka yandi mingi mpi ke tudilaka yandi dikebi, yandi ke bakisaka mambu yina papa ke zolaka nde yandi sala, mpi yandi me zaba nde papa ta pesa yandi ndola kana yandi me sala mbi. Ata mpidina, yandi ta vanda ve ti boma ya mbi sambu na papa na yandi. Nkutu, yandi ta zola papa na yandi mingi mpi ta vanda na kiese ya kusala mambu yina ta pusa papa na kundima yandi. Yo kele mpi mpidina sambu na boma ya Nzambi. Sambu beto ke zolaka Tata na beto ya zulu Yehowa, beto ke zolaka ve kusala konso kima yina ta pesa yandi ‘mawa na ntima.’ (Kuyantika 6:6) Beto ke vandaka nkutu na mpusa ya ngolo ya kupesa yandi kiese. (Bingana 27:11) Mambu yai ke pusaka beto na kusadila ngolo na beto na mutindu ya mbote. Bika beto tadila mbote-mbote mutindu beto lenda sala yo.

8. (a) Bakala kele ti nki kiyeka na dibuta, mpi nki mutindu yandi fwete sadila yo? (b) Inki mutindu bakala lenda monisa nde yandi ke pesaka nkento na yandi lukumu?

⁸ Beto tubila ntete dibuta. Baefezo 5:23 ke tuba nde: “Bakala kele mfumu ya nkento na yandi.” Inki mutindu yandi fwete sadila kiyeka yina Nzambi me pesaka yandi? Biblia ke lomba babakala na kuzinga ti bankento na bo ‘na kutadila nzayilu, kupesa bo lukumu bonso dibungu mosi ya kukonda ngolo kibeni.’ (1 Piere 3:7) Ngogo ya Kigreki ya bo me balula awa nde, “lukumu” ke tendula “ntalu, mbalu, . . . luzitu.” Bo ke balulaka bangogo ya nkaka ya me fwanana ti ngogo yai nde, “dikabu.” (Bisalu 28:10;  1 Piere 2:7) Yo yina, bakala yina ke pesaka nkento na yandi lukumu lenda bula yandi ve ata fioti; yandi fwete pesa mpi ve nkento na yandi nsoni to kukatula yandi lukumu; kana ve nkento lenda kudimona nde yandi kele mfunu ve. Kansi, yandi fwete baka nkento na yandi na valere mpi kusadila yandi mambu na luzitu yonso. Na mambu ya yandi ke tuba mpi ke sala, yo vanda na kinsweki to na meso ya bantu, bakala fwete monisa nde nkento na yandi kele na mbalu mingi. (Bingana 31:28) Mambu yai ta sala nde nkento kuzola yandi mpi kuzitisa yandi; kansi kima ya mfunu kele nde Nzambi ta ndima yandi.

9. (a) Inki kiyeka nkento ke vandaka na yo na dibuta? (b) Inki lenda sadisa nkento na kusadila makuki na yandi sambu na kupesa bakala na yandi maboko, mpi yo ta buta nki mbuma?

⁹ Bankento mpi kele na mwa kiyeka mosi buna na dibuta. Biblia ke tubilaka bankento yina vandaka kusambila Nzambi; ata bo vandaka kuzitisa babakala na bo, bo sadisaka bo na kulanda nzila ya mbote mpi na kubaka ve balukanu ya mbi. (Kuyantika 21:9-12; 27:46–28:2) Nkento ya nkaka lenda vanda mayele mingi kuluta bakala na yandi, to yandi lenda vanda ti makuki yina bakala kele na yo ve. Ata mpidina, yandi fwete vanda ti “luzitu ya mudindu” sambu na bakala na yandi mpi ‘kulemfukila’ yandi mutindu bo ke “lemfukaka na Mfumu.” (Baefezo 5:22, 33) Kana nkento kele ti lukanu ya kusepedisa Nzambi, yandi ta sadila makuki na yandi sambu na kupesa bakala na yandi maboko, na kisika ya kukulumusa yandi to kusosa kuyala yandi. ‘Nkento ya mayele’ ya mutindu yai ke salaka na bumosi mpenza ti bakala na yandi sambu dibuta na bo kuvanda mbote; mpidina, yandi ke vandaka ntangu yonso na ngemba ti Nzambi.—Bingana 14:1.

10. (a) Nzambi me pesaka bibuti nki kiyeka? (b) Ngogo “malongi” ke tendula nki, mpi nki mutindu bibuti fwete pesa yo? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.)

¹⁰ Bibuti mpi kele ti kiyeka yina Nzambi me pesaka bo. Biblia ke tuba nde: “Batata, beno pesa ve bana na beno makasi, kansi beno landa na kusansa bo na malongi mpi na balukebisu ya Yehowa.” (Baefezo 6:4) Na Biblia, ngogo “malongi” lenda tendula “kusansa, kupesa formasio, mpi kulonga.” Bana ke vandaka na mfunu ya malongi; bo ke yelaka mbote kana bo ke pesa bo bantuma ya pwelele mpi ke songa bo mbote-mbote mambu yina bo fwete  sala. Biblia ke monisa nde malongi to disipline ya mutindu yai, ke kwendaka nzila mosi ti zola. (Bingana 13:24) Yo yina, kusadila “fimbu” ya malongi ke tendula ve ata fioti kuniokula mwana, yo vanda na mawi to na nitu. * (Bingana 22:15; 29:15) Kana bibuti kele makambu ngolo-ngolo to me konda zola ntangu bo ke longa bana, yo ta monisa nde bo ke sadila mbote ve kiyeka na bo; yo lenda niokula mwana na mabanza. (Bakolosai 3:21) Kansi, kana bibuti ke longa bana na bukati-kati yonso, bana ta bakisa nde bibuti ke zolaka bo mpi ke zolaka nde bo yela mbote.

11. Inki mutindu bana lenda sadila ngolo na bo na mutindu ya mbote?

¹¹ Ebuna bana? Inki mutindu bo lenda sadila ngolo na bo na mutindu ya mbote? Bingana 20:29 ke tuba nde kitoko ya baleke kele ‘ngolo na bo.’ Ya kieleka, mutindu ya kuluta mbote yina baleke lenda sadila ngolo mpi kikesa na bo kele ya kusadila Ngangi na beto ya Nene. (Longi 12:1) Baleke fwete yibuka nde mambu ya bo ke salaka lenda pesa bibuti na bo kiese to mpasi. (Bingana 23:24, 25) Kana bana ke lemfukila bibuti na bo yina ke waka Nzambi boma mpi bo kele ti bikalulu ya mbote, bibuti na bo ke waka kiese na ntima. (Baefezo 6:1) Kikalulu ya mutindu yai kele “mbote na Mfumu.”—Bakolosai 3:20.

12, 13. (a) Inki mutindu bankuluntu fwete tadila kiyeka yina bo kele na yo na dibundu? (b) Pesa mbandu ya ke monisa bikuma yina bankuluntu fwete sadila bampangi ya dibundu mambu na mawete yonso.

¹² Yehowa me tulaka bankengi sambu na kutwadisa dibundu ya Bukristu. (Baebreo 13:17) Bampangi yai fwete sadila kiyeka yina Nzambi me pesaka bo sambu na kusadisa bampangi mpi kusosa mambote na kibuka ya Nzambi. Keti kiyeka yina ke pesa bankuluntu nzila ya kuyala na kingolo-ngolo bampangi ya dibundu? Ata fioti ve! Bankuluntu fwete vanda na bukati-kati mpi kulungisa mukumba na bo na dibundu na kudikulumusa yonso.  (1 Piere 5:2, 3) Biblia ke songa bankengi na “kugungula dibundu ya Nzambi, yina yandi sumbaka na menga ya Mwana na yandi mosi.” (Bisalu 20:28) Verse yai ke sadisa bankuluntu na kuvanda mawete ti konso mpangi na dibundu.

¹³ Yindula nde nduku na nge mosi ya ngolo me lomba nge na kutanina kima mosi ya yandi ke zolaka mingi. Nge ke zaba mpi nde nduku na nge sumbaka yo na ntalu ya mingi. Keti nge ta tanina yo ve mbote-mbote mpi na dikebi yonso? Mutindu mosi, Nzambi me pesaka bankuluntu mukumba ya kutanina kima mosi ya mbalu mingi: dibundu, yina bantu na yo me fwanana ti mameme. (Yoane 21:16, 17) Yehowa ke zolaka mameme na yandi ngolo—yo yina, yandi sumbaka bo na menga ya mbalu mingi ya Mwana mosi kaka ya kubutukaka, Yezu Kristu. Yehowa me sumbaka mameme na yandi na ntalu mosi ya mingi mpenza. Bankuluntu ya kudikulumusa ke vilaka ve diambu yai mpi ke sadilaka mameme mambu na mutindu ya mbote.

14. Ludimi kele ti ngolo ya nki mutindu?

¹⁴ Biblia ke tuba nde, “Ludimi ke na ngolo ya kunata lufwa to luzingu.” (Bingana 18:21, NW) Ya kieleka, ludimi lenda bebisa mambu mingi. Nani me waka ntete ve mpasi na ntima sambu muntu mosi tubilaka yandi mambu kukonda kuyindula to mambu ya mbi? Kansi ludimi ke vandaka mpi na ngolo ya kusala mambu ya mbote. Bingana 12:18 ke tuba nde: “Mambu ya bantu ya mayele ke belulaka.” Ee, bangogo ya ke pesa kikesa mpi ya kitoko lenda sadisa muntu, bonso nkisi mosi ya bo me pakula na ntima sambu na kulembika yo to kubelula mputa na yo. Bika beto tadila mwa bambandu.

15, 16. Inki mutindu beto lenda sadila ludimi na beto sambu na kupesa bantu ya nkaka kikesa?

¹⁵ 1 Batesalonika 5:14 ke siamisa beto na ‘kutubila bantu ya kele na mawa na mutindu ya ke lembika.’ Ee, bantangu ya nkaka, ata bansadi ya kwikama ya Yehowa ke kudiyangisaka mpi na mabanza. Inki mutindu beto lenda sadisa bo? Sikisa bo na masonga yonso sambu na kima mosi ya bo me sala, sambu na kusadisa bo na kubakisa nde bo kele na mbalu na meso ya Yehowa. Tadila  ti bo ba verse ya Biblia ya ke pesaka kikesa mpi yina ke monisaka nde Yehowa ke zolaka bantu yina kele na “ntima ya kupasuka” ti bayina kele na “mabanza ya kupasuka,” mpi yandi ke kudibanzaka sambu na bo. (Nkunga 34:18, NW) Ntangu beto ke sadilaka ngolo ya ludimi na beto sambu na kupesa bankaka kikesa, beto ke monisaka nde beto ke landa mbandu ya Nzambi na beto yina ke vandaka na ntima ya mawa, mpi yina ke “lembikaka bantu yina me lemba.”—2 Bakorinto 7:6.

¹⁶ Beto lenda sadila mpi ngolo ya ludimi na beto sambu na kupesa bantu ya nkaka kikesa yina bo kele na yo mfunu. Keti mpangi mosi me fwila muntu mosi ya yandi ke zolaka mingi? Kutubila yandi mambu yina ke monisa nde beto ke kuditula na kisika na yandi, mpi ke kudibanza sambu na yandi, lenda lembika mpasi ya ntima na yandi. Keti mpangi mosi ya mununu ke kudimona nde yandi kele na mfunu ve? Kutubila yandi mambu ya mawete lenda sadisa yandi na kubakisa nde yandi kele na mbalu. Keti mpangi mosi ke niokwama na maladi mosi ya me zinga mingi? Beto lenda kutana ti yandi to kusolula ti yandi na telefone sambu na kuzabisa yandi mambu yina ta pesa yandi kikesa. Ngangi na beto ke vandaka na kiese mingi mpenza kana beto ke sadila ngolo ya ndinga na beto sambu  na kutuba “mambu yina kele mbote sambu na kutunga”!—Baefezo 4:29.

17. Inki kele mutindu ya kuluta mfunu yina beto lenda sadila ludimi na beto sambu na mambote ya bantu ya nkaka, mpi sambu na nki beto fwete sala yo?

¹⁷ Kuzabisa bantu ya nkaka nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi kele mutindu mosi ya kuluta mbote ya kusadila ngolo ya ludimi na beto. Bingana 3:27 ke tuba nde: “Kubuya ve kusala mambote na bantu yina fweti baka yo, kana nge mona mpila.” Beto kele na mukumba ya kuzabisa bantu ya nkaka nsangu ya mbote yina ta gulusa bo. Yo ta vanda ve mbote kana beto ke bumba nsangu yai ya mfunu, yina Yehowa me pesaka beto na luzolo yonso. (1 Bakorinto 9:16, 22) Kansi, nki mutindu Yehowa ke zolaka nde beto sala kisalu yango?

18. Yehowa ke lombaka beto nki?

¹⁸ Zola na beto sambu na Yehowa ke pusaka beto na kudipesa na kisalu ya kusamuna. Yehowa ke lombaka beto nki na kisalu yai? Kima mosi yina beto yonso lenda sala, ata mambu ya luzingu na beto kele ya nki mutindu; kima yango yo yai: “Mambu yonso ya beno ke sala, beno sala yo na moyo na beno ya mvimba bonso nde beno ke sala sambu na Yehowa, kansi ve sambu na bantu.” (Bakolosai 3:23) Yezu tubaka mambu yai ntangu yandi yibusaka nsiku ya kuluta nene: “Nge fwete zola Yehowa Nzambi na nge na ntima na nge yonso, na moyo na nge yonso, na mabanza na nge yonso, mpi na ngolo na nge yonso.” (Marko 12:30) Ya kieleka, Yehowa ke lombaka konso muntu na kati na beto na kusadila yandi na moyo ya mvimba.

19, 20. (a) Sambu ntima, mabanza, mpi ngolo kele na kati ya moyo, sambu na nki bo ke tubila yo diaka mosi-mosi na Marko 12:30? (b) Kusadila Yehowa na moyo ya mvimba ke tendula nki?

¹⁹ Kusadila Nzambi na moyo ya mvimba ke tendula nki? Moyo ke tendula muntu ya mvimba, ti ngolo na yandi ya kinsuni mpi mayele na yandi yonso. Sambu ntima, mabanza, mpi ngolo kele na kati ya moyo, sambu na nki bo ke tubila yo diaka mosi-mosi na Marko 12:30? Beto baka mbandu mosi. Na ntangu ya ntama, muntu lendaka kuteka kimuntu na yandi na kimpika (disongidila moyo na yandi). Kansi yo lendaka kusalama nde yandi sadila ve mfumu na yandi na ntima mpi na ngolo na yandi ya mvimba, to kusadila mayele na yandi yonso sambu na mambote ya mfumu na yandi. (Bakolosai 3:22) Yo yina, yo ke monana nde Yezu tubilaka mambu yina yonso ya beto ke vandaka na yo sambu na kusiamisa beto nde, beto fwete kudipesa ya mvimba na kisalu ya Nzambi. Kusadila Nzambi na moyo ya mvimba ke tendula kudipesa ya mvimba, kusadila ngolo mpi kikesa na beto yonso na kisalu na yandi.

²⁰ Keti kusadila Nzambi na moyo ya mvimba ke tendula nde beto yonso fwete lutisa bangunga kiteso mosi mpi kusala bikesa ya mutindu mosi na kisalu ya kusamuna? Yo lenda salama ve mpidina, sambu mambu ya luzingu mpi makuki na beto kele ya kuswaswana. Mu mbandu, toko mosi ya kele ti mavimpi  ya mbote ta kuka kusamuna bantangu mingi kuluta mbuta yina nitu me lemba dezia. Mpangi yina kele mpumpa mpi kele ve ti mukumba ya dibuta lenda sala mambu mingi kuluta mpangi yina kele ti dibuta. Kana beto kele ti ngolo mpi mambu ya luzingu ke pesa beto nzila ya kusamuna mingi, beto fwete tonda Nzambi mpenza! Yo yina, beto ke sosaka ve ata fioti kuditesa ti bampangi ya nkaka to kutubila kisalu na bo na mutindu mosi ya mbi. (Baroma 14:10-12) Na kisika ya kusala mpidina, beto ke sadilaka ngolo na beto sambu na kupesa bankaka kikesa.

21. Inki kele mutindu ya kuluta mbote to ya mfunu mingi ya kusadila ngolo na beto?

²¹ Yehowa me pesaka beto mbandu ya mbote mutindu yandi ke sadilaka ngolo na yandi na mutindu ya mbote. Beto fwete sala yonso yina muntu ya kukonda kukuka fwete sala sambu na kulanda mbandu na yandi. Mu mbandu, beto lenda monisa luzitu na bantu yina kele na nsi ya kiyeka na beto, to kusala na moyo ya mvimba, kisalu yina ke gulusaka bantu: Kisalu ya kusamuna yina Yehowa me pesaka beto. (Baroma 10:13, 14) Kuvila ve nde Yehowa ke waka kiese kana nge ke kudipesa ya mvimba, disongidila na moyo ya mvimba. Keti ntima na nge ke pusa nge ve na kudipesa ya mvimba na Nzambi yai ya zola mpi ya ke ndimaka beto? Yai kele mutindu ya kuluta mbote to ya mfunu mingi ya kusadila ngolo na nge.