1. Omwiyo womonanguwi ulipi hau yulu luhapu ovanhu inava wanenena?

 “OPE NA omwiyo womonanguwi oo hau kwata alushe ovo ve na eenghonopangelo.” Eendjovo odo domutoti woitevo womefelemudo eti-19 otadi ulike kokulongifa nai eenghono, oshinima osho sha nyika oshiponga. Shinyikifa oluhodi, ovanhu inava wanenena ohava yulwa noupu komwiyo oo. Doshili, ondjokonona aishe yovanhu otai ulike kutya “omunhu [ota] pangelele omukwao omupya.” (Omuudifi 8:9) Ovanhu ohava mono oixuna neenghono molwaashi vamwe ihava longifa eenghono pahole.

2, 3. (a) Oshike shididilikwedi shi na sha nonghedi omo Jehova ha longifa eenghono daye? (b) Eenghono detu otashi dulika di kale da kwatela mo shike, nongahelipi tu na okulongifa eenghono adishe odo?

² Mbela kashi fi oshinima shididilikwedi eshi Jehova Kalunga, oo e na eenghono inadi ngabekwa, ha longifa alushe nawa eenghono daye? Ngaashi twe shi mona momatukulwa a tetekela, Jehova oha longifa alushe eenghono daye metwokumwe nomalalakano aye opahole, kutya nee odokushita, odokuhanauna, odokwaamena ile odokushitulula. Okudilonga konghedi omo ha longifa eenghono daye otashi ke tu ehenifa popepi naye. Navali otashi ke tu linyengifa tu ‘ninge ovahopaeleli vaKalunga’ eshi hatu longifa eenghono detu. (Ovaefeso 5:1) Ndele mbela ovanhu vongaho ove na eenghono dinene di fike peni?

³ Dimbuluka kutya ovanhu ova shitwa ‘oshifeka shaKalunga.’ (Genesis 1:26, 27) Onghee hano, nafye otu na eenghono donhumba, ndele oda ngabekwa. Eenghono detu otashi dulika di kale da kwatela mo okudula kwetu okupondola moinima yonhumba, okulonga, eenghonopangelo dokupangela vamwe; okudula okunwefa mo vamwe, unene tuu ovo ve tu hole, eenghono dopalutu, ile oupuna wopamaliko. Omupsalme okwa popya shi na sha naJehova a ti: “Muove, omo omu nofifiya yomwenyo.” (Epsalme 36:10) Onghee hano, paulelalela Jehova oye Odjo yeenghono  keshe odo tu na. Nomolwaasho otwa hala oku di longifa meenghedi odo tadi mu hafifa. Ongahelipi hatu dulu okuninga ngaho?

4, 5. (a) Oshinima sha fimana shilipi tashi tu kwafele tu longife nawa eenghono detu, noshihopaenenwa shaJehova otashi ulike ngahelipi kutya osho tu na okulongifa eenghono ngaho? (b) Ohole otai ke tu kwafela ngahelipi tu longife nawa eenghono detu?

⁴ Opo tu longife nawa eenghono detu, otwa pumbwa ohole. Kalunga okwe tu tulila po oshihopaenenwa moshinima osho. Dimbuluka omaukwatya aye a tongomana oo twe lihonga metukulwa lo-1 lembo eli: eenghono, ouyuki, ounongo nosho yo ohole. Oukwatya ulipi womomaukwatya oo ane wa tongomana unene u dule makwao? Ohole. Johannes wotete 4:8 ota ti “Kalunga Oye ohole.” Doshili, ohole oyo oukwatya waJehova wa fimanenena, oo hau nwefa mo keshe osho ta ningi. Onghee hano, onghedi keshe omo ta longifa eenghono daye, ohe shi ningi te linyengifwa kohole, naasho ohashi etele ouwa ovo ve mu hole.

⁵ Ohole otai ke tu linyengifa yo tu longife nawa eenghono detu. Ombibeli otai tu lombwele kutya ‘ohole oi na olukeno noihai kongo shayo vene.’ (1 Ovakorinto 13:4, 5) Ngeenge otu na ohole, itatu ka ungaunga nonyanya naavo ve li koshi yeenghonopangelo detu. Ponhele yaasho, otu na okukala hatu ungaunga navamwe nefimaneko nokupitifa komesho eemhumbwe davo nokuyavelela omaliudo avo. — Ovafilippi 2:3, 4.

6, 7. (a) Etilokalunga oshike, nomolwashike oukwatya oo tau tu kwafele tu henuke okulongifa nai eenghono detu? (b) Yelifa to yandje efaneko kutya etilo lokutila okunyematifa Kalunga ola pambafana ngahelipi nohole yoku mu hola.

⁶ Ohole oya pambafana noukwatya umwe oo tau dulu oku tu kwafela tu henuke okulongifa nai eenghono detu, noukwatya oo oo etilokalunga. Oukwatya oo owa fimana shi fike peni? Omayeletumbulo 16:6 otaa ti: ‘Mokutila Omwene omunhu ta kukuma owii.’ Okulongifa nai eenghono oku li onghedi imwe ii yomeenghedi odo tu na okuhenuka. EtiloKalunga otali ke tu kwafela tu henuke okulongifa nai eenghonopangelo detu. Omolwashike  hatu tile ngaho? Otu shii kutya otu na okulihokolola kuKalunga omolwonghedi omo hatu ungaunga naavo ve li koshi yeenghonopangelo detu. (Nehemia 5:1-7, 15) Ndele etiloKalunga ola kwatela mo shihapu shihe fi ashike osho. Outumbulilo “etilo” oo wa longifwa melaka lopehovelo luhapu ohau ulike ketilofimaneko nosho yo ketilokalunga. Ombibeli oya kwatakanifa etilokalunga nohole yokuhola Kalunga. (Deuteronomion 10:12, 13) EtiloKalunga la tya ngaho ola kwatela mo okukala twa tila okunyemateka Kalunga molwaashi tu mu hole shili, ndele hamolwaashi twa tila oilanduliko ii.

⁷ Oku shi faneka: Diladila shi na sha nekwatafano liwa olo hali kala pokati kokamati kanini naxe. Okamati ohaka ka kala ke wete kutya xe oku na ko nasha nako shili. Ndele ohaka kala yo ke shii kutya xe okwa hala ka ninge shike, nonokutya xe ote ke ka pa outekuduliko ngeenge oke lihumbata nai. Okamati oko itaka ka kala ka tila xe noumbada wokukakama. Mepingafano naasho, otaka ka kala ke hole xe nohole yomoule. Okamati oko ohaka hafele okulonga osho ke shii kutya otashi ka hafifa xe. Osho osha faafana netiloKalunga. Molwaashi otu hole Tate yetu womeulu, Jehova, ohatu ka kala twa tila okulonga osho tashi mu ‘yahameke momutima.’ (Genesis 6:6) Otwa hala okuhafifa omutima waye. (Omayeletumbulo 27:11) Nomolwaasho otwa hala okulongifa eenghono detu monghedi ya yuka. Natu ka taleni kutya ongahelipi hatu dulu okuninga ngaho.

8. (a) Ovashamane ove na eenghonopangelo dilipi moukwaneumbo, nove na oku di longifa ngahelipi? (b) Omushamane ota ka ulika ngahelipi kutya okwa fimaneka omukulukadi waye?

⁸ Tete natu konakoneni shi na sha noukwaneumbo. Ovaefeso 5:23 otava ti kutya “Omulumenhu oye omutwe womukainhu.” Omulumenhu oku na okulongifa ngahelipi eenghonopangelo odo a pewa kuKalunga? Ombiibeli oya lombwela ovashamane kutya nava kale novakainhu vavo “neendunge ngaashi noiyuma inai pama, nye mu va fimaneke yo.” (1 Petrus 3:7) Oshityadina shOshigreka osho sha tolokwa “fimaneke” otashi ti “ondilo, ongushu nosho yo efimaneko.” Oitya imwe oyo i na eityo la fa loshitya osho  oya tolokwa “eeshali” nosho yo ‘ondilo.’ (Oilonga 28:10 yelekanifa NW; 1 Petrus 2:7) Omulumenhu oo ha fimaneke omukainhu waye ite ke mu yahameka palutu, ye ite ke mu fifa ohoni ile e mu kembaule, noku mu ningifa a kale e udite a fa omunhu wongaho. Ponhele yaasho, oha kala e wete kutya okwa fimana noha ungaunga naye nefimaneko. Ota ka ulika kutya okwe mu lenga okupitila meendjovo daye nosho yo moilonga, kutya nee ongeenge ve li ovo aveke ile omoipafi yavamwe. (Omayeletumbulo 31:28) Omulumenhu oo ha ningi ngaho ita ka kala ashike e holike komukainhu waye nokukala e mu fimaneka, ndele eshi sha fimanenena oshosho kutya ota ka hokiwa kuKalunga.

9. (a) Omukulukadi oku na eenghonopangelo dilipi moukwaneumbo? (b) Oshike tashi ka kwafela omukainhu a longife omaukwatya aye mokuyambidida omushamane waye, naasho otashi ka etifa oidjemo ilipi?

⁹ Ovakulukadi navo ove na eenghonopangelo da ngabekwa moukwaneumbo. Ombiibeli otai tu lombwele kombinga yovakainhu ovatiliKalunga ovo hava dulika koukwamutwe wovashamane vavo ndele ohava ningi eenghendabala va nwefe mo nawa ovashamane vavo ile ve va kwafele opo va henuke okuninga omatokolo ehe li pandunge. (Genesis 21:9-12; 27:46–28:2) Omukulukadi otashi dulika a kale e na eendunge dihapu e dule omushamane waye, notashi dulika a kale e na omaukwatya oo omushamane waye ehe na. Ashike oku na okukala ha “fimaneke” omushamane waye noku na ‘okudulika’ kuye ‘ngaashi kOmwene.’ (Ovaefeso 5:22, 33) Ngeenge omukulukadi okwa lalakanena okuhafifa Kalunga otashi ke mu kwafela a longife omaukwatya aye opo a yambidide omushamane waye ponhele yokukala e mu dina ile oku mu pangela. ‘Omukulukadi oo e na ounongo’ ota ka kala ta longele kumwe nomushamane waye opo va tunge oukwaneumbo wavo. Kungaho, ota ka kala e na ekwatafano liwa naKalunga. — Omayeletumbulo 14:1.

10. (a) Kalunga okwa pa ovadali eenghonopangelo dilipi? (b) Oshitya “tekuleni” otashi ti shike, nouteku ou na okuyandjwa ngahelipi? (Tala yo eshangelo lopedu.)

¹⁰ Ovadali navo ove na eenghonopangelo ve di pewa kuKalunga. Ombiibeli oya kumaida ooxe tai ti: “Ooxe, inamu shinda ovana veni noku va handukifa, va tekuleni meduliko nomekumaido lOmwene.” (Ovaefeso 6:4) PaMbiibeli, oshitya “tekuleni” otashi  ti “okuhonga, okudeula nokupukulula.” Opo ounona va kale ovanhu vokolela, ove na okupewa outekuduliko, eemhango dokondadalunde nokutulilwa po omangabeko. Ombiibeli oya kwatakanifa outekuduliko wa tya ngaho ile epukululo nohole. (Omayeletumbulo 13:24) Onghee hano, “outekushiti” kau na okulongifwa nonyanya, kokutya monghedi oyo tai yahameke nai ounona pamaliudo ile palutu. a (Omayeletumbulo 22:15; 29:15) Ovadali otava ka ulika kutya otava longifa nai eenghono davo ngeenge otava tekula nonyanya ounona vavo nopehe na oku va ulikila ohole, naasho otashi ka teyaula omitima dounona. (Ovakolossi 3:21) Mepingafano naasho, outekuduliko u li pandjele notau yandjwa monghedi ya yuka otau ka ulikila ounona kutya ovadali vavo ove va hole nova hala va ka ninge ovanhu vokolela.

11. Ounona otava dulu ngahelipi okulongifa nawa eenghono davo?

¹¹ Ongahelipi ounona ve na okulongifa nawa eenghono davo? Omayeletumbulo 20:29 otaa ti: “Ewapeko lovamati, olo eenghono davo.” Doshili, kape na onghedi imwe ya denga mbada omo ovanyasha tava dulu okulongifa eenghono davo ihe fi okulongela “Omushiti” wavo. (Omuudifi 12:1) Ndele ovanyasha ove na yo okudimbuluka kutya eenghatu davo otadi dulu okukuma omaliudo ovadali vavo. (Omayeletumbulo 23:24, 25) Ngeenge ounona ova kala tava dulika kovadali vavo ovatiliKalunga nokutwikila okweenda mondjila ya yuka, otava ka hafifa omitima dovadali vavo. (Ovaefeso 6:1) Elihumbato la tya ngaho ola “wapalela mOmwene.” — Ovakolossi 3:20.

12, 13. (a) Ovakulunhuongalo ove na okutala ko ngahelipi eenghonopangelo odo ve na meongalo? (b) Yelifa to yandje efaneko kutya omolwashike ovakulunhuongalo ve na okuungaunga nolukeno noufita waKalunga.

¹² Jehova okwa nangeka po ovapashukili opo va kwatele komesho meongalo lopaKriste. (Ovaheberi 13:17) Ovalumenhu ovo  va wana ove na okulongifa eenghonopangelo odo Kalunga e va pa opo va yandje ekwafo olo la pumbiwa nokupashukila oufita. Ndele mbela okukala omukulunhuongalo otashi ti kutya omunhu oku na oufemba wokupangela ovaitaveli vakwao? Hasho nandenande! Ovakulunhuongalo ova pumbwa okukala ve na ondjele, nove na okukala ve lininipika eshi tava pashukile eongalo. (1 Petrus 5:2, 3) Ombibeli otai kumaida ovapashukili tai ti: ‘Lifeni eongalo laKalunga, e li lilikolela nohonde yOmona.’ (Oilonga 20:28, yelekanifa NW.) Olo olo etomheno la kola kutya omolwashike ve na okuungaunga nolukeno noshilyo keshe shoufita waKalunga ile sheongalo.

¹³ Ohatu dulu oku shi faneka ngaha. Natu tye nee kaume koye kopofingo okwe ku pula u file oshisho oshinima shonhumba osho a lenga. Ou shii kutya kaume koye oshinima osho okwe shi landa kondilo. Mbela ito ka ungaunga nasho nawa noku shi fila oshisho? Sha faafana, Kalunga okwe lineekelela ovakulunhuongalo oshinakuwanifwa shokufila oshisho emona li na ondilo, sha hala okutya, eongalo, olo oilyo yalo ya faafanifwa needi. (Johannes 21:16, 17) Jehova oku hole neenghono eedi daye, nomolwaasho e di landa nohonde i na ondilo yOmona waye ewifa, Jesus Kristus. Ngeno Jehova okwa li ehe hole eedi daye, ngeno ine di landa noikulila i na ondilo i fike opo. Ovakulunhuongalo ovalininipiki ohava kaleke oshinima osho momadiladilo nohava ungaunga needi daJehova nawa.

14. Elaka oli na epangelo lilipi?

¹⁴ Ombibeli otai ti: “Elaka li nepangelo lefyo nolomwenyo.” (Omayeletumbulo 18:21) Doshili, elaka otali dulu okweetifa omaupyakadi mahapu. Olyelye womufye ina ulwa omalaka mai ile nokuli tae mu shundula? Ndele elaka otali dulu yo okuyukifa oinima. Omayeletumbulo 12:18 otaa ti kutya “elaka lovanaendunge tali velula.”Eendjovo diwa notadi tu omukumo oda fa omuti wokuvelula omutima. Natu ka konakoneni oihopaenenwa imwe tai landula.

15, 16. Omeenghedi dilipi hatu dulu okulongifa elaka opo tu twe vamwe omukumo?

¹⁵ MuJesaja 61:2, otwa kumaidwa tu ‘hekeleke aveshe ava va polimana.’  Nokuli novapiya vaJehova ovadiinini omafimbo amwe otashi dulika va kwatwe kepolimano. Ongahelipi hatu dulu okukwafela ovanhu va tya ngaho? Va pandula tashi di komutima, to popi oshinima shokondadalunde opo u va kwafele va mone kutya ove na ondilo momesho aJehova. Kundafaneni navo omishangwa odo tadi ulike kutya Jehova oku na ko nasha shili noku hole ovo ve “nomitima da teyauka . . . nomhepo ya nyanyauka.” (Epsalme 34:19) Ngeenge hatu longifa epangelo lelaka opo tu hekeleke vamwe, ohatu ka ulika kutya ohatu hopaenene Kalunga ketu omunalukeno, “ou ha hekeleke oonakupolimana.” — 2 Ovakorinto 7:6.

¹⁶ Ohatu dulu yo okulongifa epangelo lelaka opo tu twe omukumo ovo va pumbwa etwomukumo neenghono. Mbela Omukriste mukwetu okwa filwa omupambele waye? Ohatu dulu okuhekeleka omunhu oo a nyika oluhodi, mokupopya eendjovo donghenda odo tadi ulike kutya otu na ko nasha navamwe. Mbela omumwatate ile omumwameme umwe omunamido oku udite ehe niwe ko nasha naye? Okupopya eendjovo da diladilwa nawa otaku ka shilipaleka omunamido oo kutya otwe mu tala ko e na oshilonga notwe mu lenga. Mbela ope na umwe e na oudu woshinamenena? Ngeenge owa popi eendjovo donghenda okupitila mongodi, mokushanga onhumwafo  ile oshipala noshipala nomunhu oo ta vele, otashi ke mu nghonopaleka. Omushiti wetu ita ka kala tuu a hafa ngeenge otwa popi eendjovo ‘odo diwa dokutungafana’! — Ovaefeso 4:29.

17. Omonghedi ya tongomana ilipi hatu dulu okulongifa elaka letu opo tu etele vamwe ouwa, nomolwashike tu na okuninga ngaho?

¹⁷ Kape na vali onghedi imwe ya tongomana omo hatu dulu okulongifa elaka letu ihe fi okuudifila vamwe onghundana iwa yOuhamba waKalunga. Omayeletumbulo 3:27 otaa ti: “Ino anya okumonifila omukwanaluhepo ouwa, ngenge ho dulu oku shi ninga.” Otu na oshinakuwanifwa shokuudifila vamwe onghundana iwa oyo tai xupifa eemwenyo. Inashi yuka okungungunina etumwalaka la endelela olo Jehova e tu lineekelela nehalo liwa. (1 Ovakorinto 9:16, 22) Ndele mbela Jehova okwa hala tu kufe ombinga shi fike peni moilonga oyo?

18. Jehova okwa hala tu mu longele tu na oikala ilipi?

¹⁸ Ohole yetu yokuhola Jehova ohai tu linyengifa tu kufe ombinga pauyadi moukalele wopaKriste. Jehova okwa hala tu wanife po oshilonga osho hatu shi ningi noikala ilipi? Ope na oshinima osho Jehova a hala tu ningeni atusheni, kashi na nee mbudi kutya otu li meenghalo da tya ngahelipi. Ombiibeli oya tumbula oshinima osho eshi ya ti: “Keshe eshi tamu shi ningi, shi ningeni komitima deni nokulongela Omwene, hamunhu.” (Ovakolossi 3:23) Jesus okwa tumbula oshipango shinenenene a ti: ‘Hola Omwene Kalunga koye nomutima woye aushe nomwenyo woye aushe nomadiladilo oye aeshe neenghono doye adishe.’ (Markus 12:30, yelekanifa OB-1986.) Jehova okwa hala shili keshe umwe womufye a kale e mu hole noku mu longela nomutima aushe.

19, 20. (a) Molwaashi omwenyo owa kwatela mo omutima, omadiladilo nosho yo eenghono, omolwashike oinima oyo nayo ya tumbulwa muMarkus 12:30? (b) Okulongela Jehova nomwenyo aushe osha hala okutya shike?

¹⁹ Okulongela Kalunga nomwenyo aushe osha hala okutya shike? Omwenyo otau ulike komunhu pauyadi, mwa kwatelwa okudula kwaye kwopalutu nosho yo kwopamadiladilo. Ngeenge omwenyo owa kwatela mo omutima, omadiladilo nosho yo eenghono, omolwashike oinima oyo nayo ya tumbulwa muMarkus 12:30? Natu ka taleni kefaneko limwe. Pefimbo lOmbiibeli, omunhu okwa li ha dulu okulilandifa po a ninge omupika, nokungaho okwa landifa po omwenyo waye. Ndele otashi dulika omupika oo aha longele omwene waye nomutima aushe; tashi dulika aha kale ta longifa eenghono daye adishe nosho yo okudula kwaye akushe opo a xumife komesho oinima yomwene waye. (Ovakolossi 3:22) Onghee hano, Jesus okwa tumbula oinima oyo ikwao opo a divilike kutya otu na okulongifa keshe osho tu na mokulongela kwetu Jehova. Okulongela Jehova nomwenyo aushe otashi ti okuliyandja fye vene nokulongifa eenghono detu nokudula kwetu pauyadi ngaashi hatu dulu moilonga yaye.

²⁰ Okulongela Kalunga nomwenyo aushe mbela otashi ti atusheni otu na okulongifa efimbo neenghono di fike pamwe moukalele? Osho itashi shiiva nandenande, molwaashi eenghalo nokudula kwetu okwa yoolokafana. Pashihopaenenwa, omunyasha oo e  na oukolele nosho yo eenghono dopalutu ota dulu okulonga shihapu moukalele e dule omunamido oo ehe na eenghono. Omunhu ina hombola ile ina hombolwa oo ehe na oshinakuwanifwa shokufila oshisho oukwaneumbo ota dulu okulonga shihapu e dule oo ta file oshisho oukwaneumbo. Katu na tuu okukala tu na olupandu ngeenge eenghono detu neenghalo detu otadi tu pitike tu ninge shihapu moukalele! Ashike, katu na okukala hatu kembaula vamwe nokukala hatu liyeleke navo moshinima eshi. (Ovaroma 14:10-12) Ponhele yaasho, otwa hala okulongifa eenghono detu opo tu twe vamwe omukumo.

21. Onghedi ya denga mbada noya fimanenena omo hatu dulu okulongifa eenghono detu oilipi?

²¹ Jehova okwe tu tulila po oshihopaenenwa sha wanenena shokulongifa nawa eenghono. Tu li ovanhu inava wanenena, otwa hala oku mu hopaenena ngaashi hatu dulu. Ohatu dulu okulongifa nawa eenghono detu mokukala hatu ungaunga nefimaneko naavo ve li koshi yeenghonopangelo detu. Kakele kaasho, otwa hala okuwanifa po nomwenyo aushe oilonga yokuxupifa eemwenyo oyo Jehova e tu pa. (Ovaroma 10:13, 14) Dimbuluka kutya Jehova oha kala a hafa ngeenge to mu longele nomwenyo aushe. Mbela omutima woye ohau ku linyengifa ngoo u ninge ngaashi to dulu eshi to longele Kalunga, oo e li omunahole noku shii omangabeko oye? Oyo oyo ashike onghedi ya denga mbada ile ya fimanenena omo to dulu okulongifa eenghono doye.