1. I dikinga’ka difyame kedijengapo kuponena’mo bantu ba kubulwa kubwaninina?

 “BUKOMO kebubulwanga dikinga.” Bino binenwa bya mulembi umo wa mu myaka katwa ka 19 bituvuluja kyaka kimo kifyame: I kya kwingidija bibi bukomo. Kya bulanda, bantu bonso bakubulwa kubwaninina kebejangapo kuponena mu dino dikinga. Bine, mu bula bwa mānga ‘muntu ubikalanga bantu mwanda wa kwibasanshija.’ (Musapudi 8:9) Kwingidija bukomo pa kubulwa buswe i kuletele bantu masusu mavule.

2, 3. (a) I kintu’ka kitulumukwa mu muswelo wingidija Yehova bukomo bwandi? (b) Bukomo bwetu bukokeja kwikala bwa kulonga bika, ne tukebwingidija namani?

² Lelo kutulumukilepo pa kumona amba Yehova Leza nansha byadi ne bukomo kebudi mpwilo, kengidijanga’bopo bibi nansha dimo? Enka motwefundile mu mashapita apityile, bukomo bwa Leza—bwikale i bwa kupanga, konakanya, kukinga, nansha kujokeja bintu—wibwingidijanga nyeke kukwatañana na mpango yandi ya buswe. Shi tulangulukile pa muswelo waingidija bukomo bwandi, tukekala na mutyima wa kumufwena. Ne kino kiketutonona twikale ‘bakwiula Leza’ potwingidija bukomo bwetu. (Bene Efisesa 5:1) Le i bukomo’ka botudi nabo batwe bantu bazoze?

³ Vuluka’mba muntu wāpangilwe mu “kyelekejo kya Leza” ne mu kimfwa kyandi. (Ngalwilo 1:26, 27) Nanshi netu tudi na bukomo—mu ludingo kampanda. Bukomo bwetu bukokeja kwikala bwa kulonga bintu, bwa kwingila; bwa kuludika nansha kwendeja bakwabo; bwa kwikala na lupusa pa bakwabo, kutabukidila pa boba betusenswe; bukomo bwa ngitu (lupaka); nansha bupeta. Kaimba wa mitōto wānene  padi Yehova amba: “Nsulo ya būmi īdi kōdi.” (Ñimbo ya Mitōto 36:9) Nanshi Leza ye Nsulo ya bukomo bonso botukokeja kwikala nabo, bumwekelele nansha bufyame. O mwanda, tusakilwa kwibwingidija mu muswelo umusangaja. Namani?

4, 5. (a) I kika kilombwa pa kwingidija bukomo biyampe, ne Leza i kimfwa kotudi namani? (b) Buswe buketukwasha namani twingidije biyampe bukomo?

⁴ Buswe bo bulombwa mpata pa kwingidija biyampe bukomo. Leza i mwitupe kimfwa. Vuluka potwesambīle pa ngikadila iná ya Leza mu Shapita 1—bukomo, boloke, tunangu, ne buswe. Le pa ino ngikadila i yepi ipityile yonso? I buswe. 1 Yoano 4:8 unena’mba: “Leza i buswe.” I amo, buswe ye ngikadila mikatampe ya Yehova iludika byonso byalonga. O mwanda kilongwa kyonso kilombola bukomo bwandi kiludikwanga na buswe bwalombola nakampata pa kamweno ka boba bamusenswe.

⁵ Kadi buswe bwitukwasha twingidije biyampe bukomo bwetu. Le kadi ne Bible witusapwila amba, buswe budi na “kanye” ne “kebukimbangapo tumweno twa abo bwine.” (1 Bene Kodinda 13:4, 5) Nanshi buswe buketukwasha tuleke kwikala ba mutyima mūmu nansha ba kaninga-mpo pa boba botwendeja. Ino, tukebalēmeka ne kuta mutyima bidi ku bisakibwa ne ku malango abo.—Bene Fidipai 2:3, 4.

6, 7. (a) Kwakamwa Leza i bika, ne mwanda waka ino ngikadila iketukwasha tuleke kwingidija bibi bukomo bwetu? (b) Leta kimfwa kilombola mukwatañenine moyo wa kutyina kufītyija Leza mutyima ne kumusanswa.

⁶ Buswe bwendelanga pamo na ngikadila mikwabo itukwasha tuleke kwingidija bibi bumo bwetu: kwakamwa Leza. Ino ngikadila idi na kamweno’ka? Nkindi 16:6 inena’mba: “Pa kutyina Yehova, muntu uvundaminanga bibi.” Kwingidija bibi bukomo kubadilwa mu bilongwa bibi byotufwaninwe kufunduka’ko. Kwakamwa Leza kuketukankaja kususula  boba badi munshi mwa lupusa lwetu. Mwanda waka? Mwanda wa kino kintu kimo, kya amba, tukeshintulwila kudi Leza pa muswelo otwikele na bakwetu. (Nehemia 5:1-7, 15) Ino kwakamwa Leza kulomba bivule. Kishima kya mu ndimi imbajinjibajinji kyalamwinwe bu “kwakamwa,” kishintulula divule bulēme bukatampe bwa kulēmeka Leza. Bible utyañanga kwakamwa Leza na kumuswa. (Kupituluka mu Bijila 10:12, 13) Mu buno bulēmantu mudi moyo muyampe wa kutyina kufityija Leza mutyima—ke pa kutyinapo bibi bibwanya kwitutana, ino pa mwanda’tu tumusenswe binebine.

⁷ Tulete kimfwa: Langa pa kipwano kya ba mwana ne shandi. Mwana uyukile amba shandi umusenswe ne kumuta mutyima. Mwana uyukile byobya bimulomba shandi kulonga ne amba shi kebilongelepo, shandi ukamupa mfuto. Mwana kakatyinapo shandi mu muswelo wa kubulwa kwendela’mo. Ino aye usenswe shandi bya binebine. Nkasampe uloelelwe kulonga byobya bilengeja shandi amuswe. Ye mwikadile ne kwakamwa Leza. Byotusenswe Yehova Tata wetu wa mūlu, ketusakangapo kulonga kintu kimufītyija mutyima. (Ngalwilo 6:6) Ino tusaka kusangaja mutyima wandi. (Nkindi 27:11) Kyo kyotusakila kwingidija biyampe bukomo bwetu. Pano tubandaulei na katentekeji mwa kulongela.

8. (a) I lupusa’ka lupēlwe mulume mu kisaka, ne ufwaninwe kwilwingidija namani? (b) Mulume ukalombola namani amba ulēmekele mukajandi?

⁸ Tala bidi mu kisaka. Bene Efisesa 5:23 unena’mba: “Mulume i mutwe wa mukajandi.” Le mulume ufwaninwe kwingidija namani luno lupusa lumupēle Leza? Bible usapwila balume bekale na bakaji babo “mwendele buyuki,” ne kwibapa “bulēme mwanda i kipungwa kya bukomo butyetye bininge.” (1 Petelo 3:7) Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “bulēme” kidi na buluji bwa “bei, mvubu, . . . kalēmo.” Pangi napo kino kishima i kyelwe bu “byabuntu” ne “bilēme.”  (Bilongwa 28:10; 1 Petelo 2:7) Mulume ulēmekele mukajandi kamukupilangapo nansha dimo; nansha kumufwija bumvu ne kumufutulula emone bu wampikwa mvubu. Ino uvulukanga mvubu yandi ne kumulama biyampe. Ulombolanga mu binenwa ne mu bilongwa, kufula nansha pa bantu amba i mulēme ku meso andi. (Nkindi 31:28) Mulume wa uno muswelo ukaswibwa ne kulēmekwa na wandi mukaji, kadi kutabukidila uketabijibwa na Leza.

9. (a) I bukomo’ka budi na bakaji mu kisaka? (b) I bika bikakwasha mukaji engidije bwino bwandi na kukwasha mulume, ne kino kikalengeja bika?

⁹ Bakaji nabo badi na bukomo nansha lupusa kampanda mu kisaka. Bible wisambilanga pa bana-bakaji bakaminwe Leza, koku balamine kijila kya bumutwe, bādi na lupusa luyampe pa balume babo ne kwibakwasha bepuke kukwata butyibi bubi. (Ngalwilo 21:9-12; 27:46–28:2) Mukaji ubwanya kwikala na ñeni mivule kutabuka ya mulume, nansha kwikala na bwino kupita mulume. Nansha nabya, “ufwaninwe kulēmeka” mulumyandi bikatampe ne kadi ‘ufwaninwe kukōkela bininge’ kwadi ‘pamo bwa kudi Mfumwetu.’ (Bene Efisesa 5:22, 33) Kukimba kusangaja Leza, kukokeja kukwasha mukaji engidije biyampe bwino bwandi na kulunga mulume kuboko pa kyaba kya kukimba kumutādila. Uno “Mwana-mukaji wa tunangu” ukwashanga wandi mulume mwanda wa kuningija kisaka. Mu uno muswelo, walama ndoe yandi na Leza.—Nkindi 14:1.

10. (a) Le Leza i mupe bambutwile lupusa’ka? (b) Le kishima “kwibalemununa” kishintulula bika ne i muswelo’ka okufwaninwe kulongwa? (Tala ne kunshi kwa dyani.)

¹⁰ Bambutwile nabo i bapebwe lupusa na Leza. Bible wibadyumuna amba: “Banwe bashabo nenu, kemwakilobejai benu bana, ino mwibatamijei na kwibalemununa ne kwibadyumuna bidyumu bya Yehova.” (Bene Efisesa 6:4) Mu Bible, kishima “kwibalemununa” kibwanya kushintulula “kutamija, kufundija, nansha kulombola.” Bana basakilwa kulēmununwa;  bakatama biyampe shi i bapebwe misoñanya, bijila, ne mikalo. Bible ukwatañanya kuno kulemununwa nansha bulombodi na buswe. (Nkindi 13:24) Nanshi, luno “lusonde lwa bulemununi” kelufwaninwepo kwingidijibwa bibi— mu malango ne ku ngitu. a (Nkindi 22:15; 29:15) Kulemununa na kasuminiji nansha na mutyima mūmu kwampikwa buswe, konanga lupusa lwa bambutwile ne kona bana. (Bene Kolose 3:21) Pakwabo kadi, bulemununi bupānwe biyampe ne na ndiñamano bupānga bana milangwe ya amba bambutwile i bebasanswe ne batele mutyima pa kutama kwabo.

11. Le bana babwanya namani kwingidija biyampe bukomo bwabo?

¹¹ Le bana nabo le? Le babwanya namani kwingidija biyampe bukomo bwabo? Nkindi 20:29 unena’mba: “Ntumbo ya bansongwalume i bukomo bwabo.” Na bubine kekudipo kuntu kukwabo kubwanya bankasampe kwingidija bukomo bwabo kupita kwingidila ‘Umpangi wetu Mukatakata.’ (Musapudi 12:1) I biyampe bankasampe bavuluke amba bilongwa byabo bibwanya kufītyija nansha kusangaja bambutwile babo. (Nkindi 23:24, 25) Shi bana bakōkele bambutwile babo bakaminwe Leza ne kushala mu dishinda dyoloke, bakasangaja bambutwile babo. (Bene Efisesa 6:1) Kino kyo “kisangajanga Mfumwetu.”—Bene Kolose 3:20.

12, 13. (a) Lelo bakulumpe bafwaninwe kumona namani lupusa lwabo mu kipwilo? (b) Leta kyelekejo kilombola kine kifwaninwe bakulumpe kukwatakenya biyampe luombe.

¹² Yehova i mutonge bakulumpe bendeje kipwilo kya bwine Kidishitu. (Bahebelu 13:17) Bano bana-balume babwenye bisakibwa bengidijanga bukomo bwibapele Leza na kukwasha  mikōko amba ikale biyampe. Lelo uno mwingilo utūlanga bakulumpe ke bamfumwandya lwitabijo lwa banababo betabije? Nansha dimo! Bakulumpe basakilwa kumona na bujalale ne na kwityepeja mwingilo wabo mu kipwilo. (1 Petelo 5:2, 3) Bible usapwila batadi bakumbe “kipwilo kya Leza, kyaapotele na mashi a wandi Mwana.” (Bilongwa 20:28) Nanshi badi na bubinga bukatampe bwa kwendeja mukōko ne mukōko onso wa mu luombe na kanye.

¹³ Tulete kyelekejo. Mulunda nobe wa pa mutyima wakupe umulamine bintu byandi byasenswe. Uyukile amba mulunda nobe webipotele na bei. Lelo ubulwe’po kwibikwata na mutyika ne na bulēme bukatampe? Mo monka ne Leza nandi i mupe bakulumpe kiselwa kya kulama bintu byandi bya bulēme: ke kipwilo kadi, ne bantu badi’mo badi bwa mikōko. (Yoano 21:16, 17) Mikōko ya Yehova idi na mvubu kwadi—en-en, na mvubu mikatampe mwanda wēipotele na mashi malēme a wandi Mwana wa bunka Yesu Kidishitu. Yehova wāpotele mikōko yandi na bei keineneka. Bakulumpe betyepeje i balame kino mu ñeni ne kukwatakanya biyampe mikōko ya Yehova.

14. Ludimi ludi na bukomo’ka?

¹⁴ “Lufu ne būmi bidi mu bukomo bwa ludimi.” (Nkindi 18:21) Na bubine, ludimi lubwanya kona bivule. I ani muno kakalajibwe pobamunena kintu kibi nansha kisanshija? Kadi ludimi ludi na bukomo bwa kulonga biyampe. Nkindi 12:18 unena’mba: “Ludimi lwa ba tunangu i bundapi.” Bine binenwa biyampe, bikankamika bikokeja kwikala bwa kushinga māni, māni ondapa mutyima. Tala bimfwa bimo.

15, 16. Le i muswelo’ka otukokeja kwingidija ludimi lwetu mwanda wa kukankamika bakwabo?

¹⁵ 1 Bene Tesalonika 5:14 usoñanya amba: “Mwisambei mu muswelo usenga boba banyoñame pa mityima.” Bine, enka ne bengidi ba Yehova babwanya kyaba kimo kunyoñama pa  mutyima. Le tukebakwasha namani? Wibafwije’ko bya binebine kadi mu bishima bipotoloke amba bemone bu badi na mvubu ku meso a Yehova. Wibasapwile binenwa bya bukomo bidi mu Bible bilombola’mba Yehova utele mutyima ne kusanswa boba ba “mityima mityumuke” ne ba “mushipiditu musonsakane.” (Ñimbo ya Mitōto 34:18) Potwingidija bukomo bwetu bwa ludimi na kusenga bakwabo, tulombolanga’mba twiulanga Leza wa lusa, “useñanga ba mityima minyoñame.”—2 Bene Kodinda 7:6.

¹⁶ Tubwanya kadi kwingidija bukomo bwa ludimi lwetu mwanda wa kukankamika bakwetu. Le kudi mwanetu mwitabije ufwidilwe muswe wandi? Binenwa bya lusa bilombola amba tumutele mutyima bikokeja kumusenga ku njia yandi. Le shi i tutu nansha kaka mununu usakilwa bukwashi? Binenwa biyampe bibwanya kukankamika banunu bemone bu badi na mvubu ne balēme. Le shi i muntu wikonda na misongo ya zenzeka? Binenwa bikankamika bya ku telefone, bilembe nansha bya mpala na mpala bibwanya kumutūkija mutyima. Bine Umpangi wetu ukasangala mpata shi tubaingidija bukomo bwa ludimi lwetu  na kunena kinenwa “kiyampe mwanda wa kūbaka”!—Bene Efisesa 4:29.

17. I muswelo’ka muyampe mpata wa kwingidija ludimi lwetu amba bakwabo bamwene’mo, ne i bika byotufwaninwe kulonga?

¹⁷ Muswelo muyampe mpata wa kwingidija bukomo bwa ludimi lwetu i wa kusapula myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza ku bantu. Nkindi 3:27 unena’mba: “Kokasuminwa biyampe boba bofwaninwe kupa’byo shi udi na bukomo bwa kukwasha.” Tudi na kiselwa kya kusapwila bakwabo myanda miyampe ipāna būmi. Ke biyampepo kubindika musapu wa kampeja-bukidi witupele Yehova ku buntu bitupu. (1 Bene Kodinda 9:16, 22) Ino le Yehova usaka twingile uno mwingilo muswelo’ka?

18. Le i bika bitulomba Yehova?

¹⁸ Buswe botuswele Yehova bwitusukumanga tutambile bininge mu busapudi. I bika bitulomba Yehova mu uno mwanda? I kintu kimo kibwanya muntu ne muntu muno motudi kupāna, pampikwa kubanga mwaikadile. O mwanda “Byonso byomulonga, longai’byo na muya onso bwa banwe balongela’byo Yehova, ke bantupo, aa.” (Bene Kolose 3:23) Yesu pa kutela kijila kikatampe mu byonso, wānene amba: “Sanswa Yehova Leza obe na mutyima obe onso, na muya obe onso, na ñeni yobe yonso, ne na bukomo bobe bonso.” (Mako 12:30) Bine Yehova witulomba batwe bonso tumusanswe ne kumwingidila na muya wetu onso.

19, 20. (a) Kishima muya byokiselele mutyima, ñeni, ne bukomo, mwanda waka mu Mako 12:30 i bebitele palapala? (b) Lelo kwingidila Yehova na muya onso kushintulula bika?

¹⁹ Le kwingidila Yehova na muya wetu onso kushintulula bika? Muya ufunkila pa muntu mutuntulu, ne pa bukomo bwandi bonso bwa ngitu ne bwa mu ñeni. Kishima muya byokiselele mutyima, ñeni, ne bukomo, mwanda waka mu Mako 12:30 i bebitele palapala? Tala kino kimfwa. Mu kitatyi kyāsonekelwe Bible, muntu wādi ubwanya kwipoteja aye mwine (muya wandi) mu bupika. Inoko mupika wādi ukokeja kuleka kwingidila mfumwandi na mutyima onso; shi kengidijepo ne pa mfulo bukomo ne ñeni yandi mwanda wa kwendeja tumweno twa mfumwandi. (Bene Kolose 3:22) Shi Yesu wātelele bino bipindi palapala, wādi usaka kukomeneja amba, ketufwaninwe kujokeja kunyuma kipindi nansha kimo kileke kwingidila Leza. Kwingidila Leza na muya wetu onso kushintulula kwipāna batwe bene, na kwingidija ne pa mfulo bukomo ne bukankamane bwetu bonso mu mwingilo wandi.

²⁰ Lelo kwingila na muya onso kushintulula amba tufwaninwe kupityija kitatyi kya muswelo umo mu mwingilo? Nankyo byadi bya kukola, mwanda tudi mu ngikadila mishile ne bukomo nabo bwishile na bwa bakwabo. Kimfwa  nsongwalume mukomo mu ngitu ne mu bidyoma ubwanya kusapula mansá mavule kupita yewa upwilwe bukomo mwanda wa bununu. Nkunga wampikwa kisaka ubwanya padi kulonga bivule kutabuka yewa udi na kisaka. Shi bukomo ne ngikadila yetu itupa muswelo wa kulonga bivule mu busapudi, nankyo bine tufwije’ko! Inoko, ketukasakepo kwikala na mushipiditu wa kutopeka, ne wa kwidingakanya na bakwetu. (Bene Loma 14:10-12) Ino, i biyampe twingidije bukomo bwetu mwanda wa kukankamika bakwabo.

21. Lelo i muswelo’ka wa mvubu mpata wa kwingidija bukomo bobe?

²¹ Yehova i mwitupe kimfwa kibwaninine kya kwingidija bukomo bwandi biyampe. Tusaka kumwiula ne pa mfulo mungya bukomo bwetu, batwe ba kubulwa kubwaninina. Twingidijei biyampe bukomo bwetu na kulēmeka boba botwendeja. Ne kadi tusaka kuvuija na muya wetu onso mwingilo wa busapudi upāna būmi witupēle Yehova. (Bene Loma 10:13, 14) Vuluka amba Yehova usangalanga pomupa kintu kitabukile kunengela kyodi nakyo—ke muya obe kadi. Lelo mutyima obe keukutonwenepo ulonge byonso byobwanya mwanda wa kwingidila uno Leza wimvwana bantu ne wa buswe? Uno o muswelo wa mvubu mpata wa kwingidija bukomo bobe.