1. En obadho mane mopondo ma dhano ma joricho donjoe e yo mayot?

 JANDIKO moro ma ne odak e higni mag 1800 nolero kaka joma nigi teko donjo mayot e obadho mar hinyo jowetegi ka ne owacho niya: “Teko moro amora ma ng’ato nigo nyalo miyo odonj e obadho mar hinyo jowadgi.” Adiera en ni dhano ma joricho donjo mayot e obadhono. Kuom kinde duto ma dhano osedak e piny, loch dhano osebedo “loch ma kelo mana hinyruok”. (Eklesiastes 8:9) Ji mang’eny osehinyore ahinya nikech jomoko osetiyo gi teko e wigi e yo marach.

2, 3. (a) En ang’o ma morowa e yo ma Jehova tiyogo gi tekone? (b) Wanyalo bedo gi teko mage, to onego wati gi tekogo e timo ang’o?

² Donge en gima iwuoro ni Jehova Nyasaye ma nigi teko ma onge giko ok ti ngang’ gi tekone e yo marach? Mana kaka ne waseneno e sula moko mokalo, kinde duto Nyasaye tiyo gi tekone e yor hera mondo ochop dwache, bed ni en teko mar chueyo gik moko, ketho joma richo, rito joge, kata loso gik moko odog manyien. Paro matut kuom kaka Nyasaye tiyo gi tekone miyo wagombo sudo machiegni kode. To mano jiwowa mondo wabed joma luwo “tim Nyasaye” e yo ma watiyogo gi tekowa. (Jo-Efeso 5:1) To dhano adhana kaka wan nigi teko mane?

³ Ng’e ni Nyasaye nochueyo dhano “e kido machal kode.” (Chakruok 1:26, 27) Omiyo, wan be wan gi teko e okang’ moro. Tekowa nyalo bedo mar chopo wach moro kata mar timo tich moro. Samoro wanyalo bedo gi teko e wi jomoko kata wanyalo miyo jomoko otim kaka wadwaro, to moloyo jogo moherowa. To samoro nyalo bedo ni wan joma roteke kata joma nigi mwandu. Kata obedo ni wanyalo bedo gi teko  ma kamago, jandik-zaburi to nowacho kama e wi Jehova: “In e soko mar ngima.” (Zaburi 36:9) Omiyo, teko moro amora ma wan-go oa kuom Nyasaye. Kuom mano, dwaher tiyo gi teko ma wan-go e yo ma moro Nyasaye. Wanyalo timo kamano nade?

4, 5. (a) En kido mane ma dwarore mondo wati gi tekowa e yo makare, to ranyisi mar Nyasaye nyiso nade wachno? (b) Ere kaka hera biro konyowa tiyo gi tekowa e yo makare?

⁴ Mondo wati gi teko e yo maber, nyaka wabed gi hera. Donge ranyisi mar Nyasaye konyowa neno mano? Par ane kaka ne wawuoyo e wi kido ang’wen madongo mag Nyasaye e Sula Mokwongo ma gin: teko, tim makare, rieko, kod hera. E kind kido ang’wen-go, mane maduong’ie moloyo? En hera. Bug 1 Johana 4:8 wacho ni “Nyasaye en hera.” Ee, Jehova en hera, tiende ni hera e ma chiko gimoro amora motimo. Omiyo, hera e ma chiko yore duto ma Nyasaye tiyogo gi tekone, kendo gimoro amora ma otimo kelo ber ne jogo mohere.

⁵ Wan bende hera biro konyowa tiyo gi tekowa e yo makare. Donge Muma nyisowa ni hera ‘ng’won’ kendo “ok omany mana gik ma kelone ber owuon”? (1 Jo-Korintho 13:4, 5) Ka wan gi hera ok wabi bedo mager kata timo marach ne jogo ma wan-gi teko e wigi. Kar mano, wabiro nyiso jomoko luor kendo keto dwachgi obed motelo ne mekwa.​—Jo-Filipi 2:3, 4.

6, 7. (a) Tiend luoro Nyasaye en ang’o, to ang’o momiyo kidono nyalo geng’owa kik wati gi tekowa e yo marach? (b) Chiw ane ranyisi ma lero tudruok mantie e kind luoro Nyasaye gi here.

⁶ Hera otudore gi luoro Nyasaye, to luoro Nyasaye en gima nyalo konyowa kik wati gi tekowa e yo marach. E yo mane? Bug Ngeche 16:6 wacho ni “luoro Jehova e ma miyo ng’ato weyo richo.” Tiyo gi teko e yo marach en achiel kuom kido maricho ma ok onego wabedgo. Luoro Nyasaye biro geng’owa kik watim marach ne jogo ma wan gi teko e wigi. E  yo mane? Mokwongo, en nikech wang’eyo ni Nyasaye biro ng’adonwa bura kaluwore gi kaka watimo ne joma kamago. (Nehemia 5:1-7, 15) Kata kamano, luoro Nyasaye oriwo gik mang’eny ma ok mana mano kende. Wach ma ne otigo e Muma molok ni “luor” kinde mang’eny itiyogo kiwuoyo kuom luor matut mimiyo Nyasaye. Muma tudo luor kod hero Nyasaye. (Rapar mar Chik 10:12, 13) Luor ma kamano owinjore kendo miyo waluoro timo gik ma chwanyo Nyasaye. Watimo gima Nyasaye dwaro nikech wahere to ok mana nikech waluoro gik maricho ma wanyalo yudo ka ok wawinje.

⁷ Kuom ranyisi: Par ane winjruok maber mantie e kind wuoro gi wuode matin. Nyathino ong’eyo ni wuon mare ohere kendo dwarone mana ngima maber. Kata kamano, ong’eyo gima wuon-gi dwaro mondo otim kendo ong’eyo ni ibiro kume ka ok owinjo wach wuon mare. Kata kamano, nyathino ok ne ni wuon-gi en ng’at marach. Mopogore gi mano, ohero wuon-gi malich. Ohero timo gik ma moro wuon mare. Luoro Nyasaye chalo kamano. Nikech wahero Jehova Wuonwa manie polo, waluor ahinya timo gimoro amora ma nyalo miyo chunye ochande. (Chakruok 6:6) Kar mano, dwaher moro chunye. (Ngeche 27:11) Mano e momiyo wadwaro tiyo gi teko ma wan-go e yo makare. We wane ane kaka wanyalo timo kamano.

8. (a) En teko mane ma omi chwo e ngima joot, to onego giti gi tekono e yo mane? (b) Ere kaka dichwo nyalo nyiso ni omiyo chiege duong’ kata onyise luor?

⁸ We wakwong wane ane kaka wanyalo tiyo gi tekowa e yo makare e ngima joot. Bug Jo-Efeso 5:23 wacho ni “dichwo en wi chiege.” Dichwo onego oti gi migawo ma Nyasaye omiyeno e yo mane? Muma nyisowa ni chwo onego odag gi mondegi ka gin gi “ngeyo malong’o” kendo gimigi “duong’ ahinya kaka ne gima ng’aw.” (1 Petro 3:7) Wach ma ne otigo  e dho-Grik molok ni “duong’” tiende en “gima nigi nengo maduong’, gima ogen, . . . kata gima imiyo luor.” Nitie kuonde moko e Muma molokie wachno ni “mich” kata gima “ber ahinya.” (Tich Joote 28:10; 1 Petro 2:7) Dichwo ma nyiso chiege luor kata ma miye duong’ ok nyal goye; bende ok obi kuodo wiye, kata nyise achaya. Kar mano, ong’eyo nengo maduong’ ma chiege nigo kendo onyise luor. Bed ni gin kar kendgi kata e nyim ji, wechene kod timbene nyiso mano. (Ngeche 31:28) Dichwo ma kamano miyo chiege here kendo miye luor, to maduong’ moloyo, timo kamano miyo Nyasaye bedo mamor kode.

9. (a) Mine nigi teko mane e ngima joot? (b) Ang’o ma nyalo konyo dhako oriw chwore lwedo, to mano nyalo kelo nyak mane maber?

⁹ Joma mine bende nigi teko e okang’ moro e ngima joot. Muma wuoyo e wi mine moko ma ne okawo okang’ mowinjore mondo gikony chwogi kik ng’ad weche e yo ma ok kare. (Chakruok 21:9-12; 27:46–28:2) Nyalo bedo ni dhako nigi nyalo mar neno weche moko ma chwore ok ne, kata onyalo bedo gi nyalo mamoko ma chwore ongego. Kata kamano, nyaka omi chwore “luor matut” kendo ‘obolre ne chwore kaka ne Ruoth.’ (Jo-Efeso 5:22, 33) Ka dhako oketo e paro ni gima duong’ ma odwaro chopo en moro Nyasaye, obiro tiyo gi nyalo ma en go mondo oriw chwore lwedo to ok mondo ochaye kata otem chike. “Dhako mariek” kamano riwo chwore lwedo mondo giger odgi. Kendo mano miyo dhakono bedo gi winjruok maber gi Nyasaye.​—Ngeche 14:1.

10. (a) Nyasaye omiyo jonyuol teko mane? (b) Tiend ‘rieyo’ nyathi en ang’o, to onego orie nyathi e yo mane? (Ne bende weche moler piny.)

¹⁰ Jonyuol bende nigi teko ma Nyasaye omiyogi e ngima joot. Muma wacho niya: “Un wuone, kik ubed ka uchwanyo chuny nyithindu, to dhiuru nyime pidhogi ka urieyogi kendo kupuonjogi kaka Jehova dwaro.” (Jo-Efeso 6:4) E Muma, wach motigo ni ‘rieyo’ tiende nyalo bedo “pidho, tiego, kendo  puonjo.” Rieyo nyithindo en gima dwarore. Nyithindo dongo maber ka omigi chike ma achiel kachiel kendo oketnegi tong’. Muma tudo rieyo kata puonjo nyithindo e yo ma kamano gi hera. (Ngeche 13:24) Omiyo, jonyuol ok onego oti marach ngang’ gi “kede,” kata kumo nyithindo e yo ma hinyo dendgi kata ma miyo chunygi bedo malit. a (Ngeche 22:15; 29:15) Rido chik ahinya ka ikumo nyathi kata kume e yor gero ma ok inyis hera en tiyo marach gi teko momiyi kaka janyuol kendo mano nyalo turo chuny nyathi. (Jo-Kolosai 3:21) Komachielo, kumo nyathi ma ok ikalo tong’ nyiso nyathi ni ihere kendo idwaro ni odong obed ng’at ber.

11. Ere kaka nyithindo nyalo tiyo gi tekogi e yo makare?

¹¹ To nade nyithindo? Ere kaka ginyalo tiyo gi teko ma gin-go e yo makare? Bug Ngeche 20:29 wacho kama: “Duong’ mar yawuoyi en tekogi.” Kuom adier, yo makare moloyo ma rowere nyalo tiyogo gi tekogi en tiyo ne ‘Jachuechgi.’ (Eklesiastes 12:1) Ber ka rowere oketo e paro ni gik ma gitimo nyalo miyo jonyuolgi obed mamor kata owinj marach. (Ngeche 23:24, 25) Ka nyithindo owinjo jonyuolgi moluoro Nyasaye kendo ka giluwo yo makare, gimiyo jonyuolgi bedo mamor. (Jo-Efeso 6:1) Timo kamano en “gima ber ne Ruoth.”​—Jo-Kolosai 3:20.

12, 13. (a) Jodong-kanyakla onego one nade migawo momigi e kanyakla? (b) Chiw ane ranyisi ma nyiso gimomiyo jodongo onego obed mang’won gi kueth.

¹² Jehova ochiwo jodong-kanyakla mondo ota kanyakla mar Jokristo. (Jo-Hibrania 13:17) Chwo ma omi migepegi onego oti gi teko ma Nyasaye omiyogi mondo gikony kueth  obed gi winjruok maber gi Nyasaye. Be migawo ma omi jodongo miyogi ratiro mar tiyo gi tekogi e yo ma ok owinjore e wi Jokristo wetegi? Ooyo ngang’! Jodongo onego obed gi paro mowinjore kar bedo joma ng’awore nikech migawo momigi e kanyakla. (1 Petro 5:2, 3) Muma wacho ne jodong-kanyakla mondo obed “jokwadh kanyakla mar Nyasaye ma nong’iewo gi remb Wuode owuon.” (Tich Joote 20:28) Nikech mano, dwarore ni jodong-kanyakla obed mang’won gi moro ka moro kuom rombe manie kueth.

¹³ Wanyalo tiyo gi ranyisini e lero wachno. Wawach ni osiepni mihero okwayi mondo iritne gire moro mogeno. Ing’eyo ni osiepnino ne onyiewo gino gi pesa mang’eny ahinya. Donge ibiro rito gino maber mondo kik okethre kata matin? E yo machalo kamano, Nyasaye omiyo jodongo ting’ mar rito gimoro ma ogeno ahinya: kanyakla mar Jokristo ma joma ni e iye ipimo gi rombe. (Johana 21:16, 17) Jehova ogeno rombene ahinya, to mano nomiyo onyiewogi gi nengo maduong’ ahinya ma en remb Yesu Kristo, Wuode ma miderma. Mano e nengo maduong’ie moloyo ma Jehova ne nyalo chulo ne rombene. Jodong-kanyakla mobolore ong’eyo mano kendo gikawo rombe mag Jehova kaka joma nengogi duong’.

14. Lep nigi teko mane?

¹⁴ Muma wacho kama: “Lep nigi teko mar kelo tho kata ngima.” (Ngeche 18:21) Kuom adier, lep nyalo ketho kama duong’. Donge waduto wasewinjo lit nikech ng’ato owachonwa gimoro malit kata owuoyo kodwa e yor achaya? To komachielo, lep bende nyalo loso kama okethore. Ngeche 12:18 wacho kama: “Lew ng’at mariek chango chuny.” Ee, inyalo pim weche mabeyo kendo magero ng’ato gi yath ma chango chuny. Ne ane ranyisi moko.

15, 16. Wanyalo tiyo gi lewwa e yore mage mondo wajiw jomoko?

¹⁵ Ndiko mar 1 Jo-Thesalonika 5:14 wacho kama: “Wuouru  e yo ma hoyo jo ma chunygi onyosore.” En adier ni jotich Nyasaye mochung’ motegno nyalo bedo gi chuny monyosore. Wanyalo timo ang’o mondo wakonygi? Pwogi e wach moro sie ma gitimoe maber mondo gine kaka gin gi nengo maduong’ e wang’ Jehova. Nyisgi weche mowuok e Muma ma nyalo jiwogi ma nyiso ni Jehova dewogi gadier kendo ohero “jo ma chunygi onyosore” kod “jo ma chunygi ool.” (Zaburi 34:18) Ka watiyo gi lewwa mondo waho jomoko, wanyiso ni waluwo ranyisi mar Nyasachwa ma jang’wono kendo “ma hoyo jo ma chunygi onyosore.”​—2 Jo-Korintho 7:6.

¹⁶ Nitie yore mang’eny ma bende wanyalo tiye gi lewwa mondo wajiw jomoko. Be dipo ni nitie Jakristo wadwa ma watne otho? Weche mang’won ma nyiso ni wadewe nyalo hoyo chunye. Dibed ni nitie owadwa moro kata nyaminwa moro ma hike oniang’ ma paro ni koro oonge tich? Weche mang’won nyalo miyo ng’at ma hike oniang’no ong’e ni ogene kendo ohere. Dibed ni nitie ng’at ma nyagore gi tuo masiko? Weche mang’won mowachne achiel kachiel, mondikne, kata mowachne e yor simu nyalo jiwe ahinya. Mano  kaka Jachuechwa mor sama watiyo gi lewwa e wacho weche “malong’o ma gero jomamoko”!​—Jo-Efeso 4:29.

17. En yo mane maduong’ ma wanyalo tiyogo gi lewwa e konyo jomoko, to ang’o momiyo onego watim kamano?

¹⁷ Gima duong’ moloyo ma wanyalo timo gi lewwa en tiyo kode e lando ne jomoko wach maber mar Pinyruodh Nyasaye. Bug Ngeche 3:27 wacho kama: “Kik ituon ji gik mabeyo mowinjore giyudi ka po ni in gi nyalo mar konyogi.” Mano nyiso ni wan gi gowi mar lando ne ji wach maber ma reso ngima. Ka Jehova osetimonwa maber kamano kuom miyo wang’eyo wach maberni, be dibed gima kare ka wan to waling’ ma ok walando ne ji wachno? (1 Jo-Korintho 9:16, 22) Kata kamano, Jehova dwaro ni watim tijni e okang’ mane?

18. Jehova dwaro ni walend e okang’ mane?

¹⁸ Hera ma waherogo Jehova miyo watimo duto ma wanyalo e tij lendo. Jehova dwaro ni walend e okang’ mane? Okang’ moketonwa en okang’ ma ng’ato ka ng’ato nyalo chopo kaluwore gi chal mare, to e momiyo Muma wacho niya: “Gimoro amora mutimo, timeuru gi chunyu duto kaka ne Jehova, to ok ne dhano.” (Jo-Kolosai 3:23) Yesu nowacho ni chik maduong’ie moloyo en ma: “Nyaka iher Jehova Nyasachi gi chunyi duto, gi ngimani duto, gi pachi duto, kendo gi tekoni duto.” (Mariko 12:30) Ee, Jehova dwaro ni ng’ato ka ng’ato kuomwa ohere kendo otine gi chunye duto.

19, 20. (a) Nikech chuny ng’ato oriwo pache kod tekrene, ang’o momiyo ndiko mar Mariko 12:30 pod wuoyo e wi hero Nyasaye gi tekowa kod parowa duto? (b) Tiyo ne Jehova gi chunywa duto tiende en ang’o?

¹⁹ Tiend tiyo ne Nyasaye gi chunywa duto en ang’o? Chuny en ng’ato kaka en, moriwo tekrene gi pache. To nikech chuny ng’ato oriwo pach ng’ato kod tekone, ang’o momiyo ndiko mar Mariko 12:30 wuoyo e wi hero Nyasaye gi paro kod teko bang’ wacho ni waher Nyasaye gi chunywa duto? Par ane ranyisini. E kinde ma ne ondikie Muma, ng’ato ne nyalo usore ne ng’at machielo mondo obed misumbane. Kata kamano, samoro misumbano ok ne ti ne ruodhe gi chunye duto; nyalo bedo ni ne ok oti gi tekone duto kata riekone duto e tij ruodhe. (Jo-Kolosai 3:22) Omiyo, nenore ni Yesu ne owuoyo e wi tiyo ne Nyasaye gi paro kod teko duto kojiwo ni onego wachiwre chuth kata wati gi gimoro amora ma wan go e tiyo ne Nyasaye. Tiyo ne Nyasaye gi chunywa duto tiende en chiwruok e tiyone gi tekowa duto kaka nyalore.

²⁰ Be tiyo ne Nyasaye gi chunywa duto nyiso ni nyaka ji te olend kuom seche marom kendo oti gi teko marom e tij lendo? Mano ok nyalre nikech chal kod nyalo mar ji opogore opogore. Kuom ranyisi, rawera ma ratego kendo ma ok tuo nyalo tiyo gi seche mang’eny e tij lendo moloyo ng’ama hike  oniang’ ma koro tekone tin. Ng’at ma pok odonjo e kend kendo ma onge gi ting’ mar joot nyalo timo mang’eny e tij Nyasaye moloyo ng’at ma nigi ting’ mar rito joot. Donge onego wadwok ne Nyasaye erokamano kapo ni wan gi teko mar timo mang’eny e tije kendo kapo ni chal mar ngimawa miyowa thuolo mar timo mano? Kata kamano, ok wadwar ngang’ bedo joma ng’ado ne jowetegi bura kuom pimo gik ma watimo e tij Nyasaye kod ma gitimo. (Jo-Rumi 14:10-12) Mopogore gi mano, wadwaro tiyo gi teko ma wan-go mondo wajiw jomoko.

21. En ang’o maberie moloyo kendo maduong’ie mogik ma wanyalo timo gi tekowa?

²¹ Jehova oketo ranyisi makare chuth e tiyo gi tekone e yo maber. Wadwaro timo duto ma wanyalo mondo waluw ranyisine. Wanyalo tiyo gi tekowa e yo mowinjore ka wanyiso jogo ma wan-gi teko e wigi luor. E wi mano, wadwaro timo tich ma Jehova omiyowa mar lando wach maber ma reso ngima ji gi chunywa duto. (Jo-Rumi 10:13, 14) Ng’e ni Jehova mor ka itiyone kar nyaloni, tiende ni ka itiyone gi chunyi duto. Donge igombo timo duto ma inyalo mondo iti ne Nyasaye mong’eyo chalwa kendo moherowa kamano? Ee, tiyo ne Nyasaye e gima berie moloyo kendo maduong’ie mogik ma wanyalo timo gi tekowa.