Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

MTWE 10

Patukukamulichisya Masengo Machili getu ‘Tulinjeje Kuŵa Mpela Mlungu’

Patukukamulichisya Masengo Machili getu ‘Tulinjeje Kuŵa Mpela Mlungu’

1. Ana ŵandu ŵangali umlama akusatanjila chamtuli changawonechela?

“MUNDU jwalijose jwakwete machili, mkupita kwa ndaŵi akusatanjila mwangawonechela.” Maloŵega jwaŵechete jwandakatulo jwine mu yaka ya m’ma 1800. Gakusalosya kuti pana ngosi jangawonechela, jajili kukamulichisya masengo machili mwakulemechekwa. Chakutesya chanasa chili chakuti, ŵandu ŵangali umlama akusatanjila mwangasawusya m’chitegachi. Yisyene, mu mbili josope ja ŵandu, “pana ŵandu ŵakusiŵalamulilaga achimjawo mwa ngalwe.” (Jwakulalichila 8:9) Kukamulichisya masengo machili mwangali chinonyelo kutendekasisye kuti ŵandu asimane ni yipwetesi.

2, 3. (a) Ana tukusasangalala ni chichi pa mwakusakamulichisya masengo machili gakwe Yehofa? (b) Ana machili getu gakusapwatikapo chichi, soni ana tukusosekwa kugakamulichisya masengo chamtuli?

2 Nambope, yili yakusangalasya kumanyilila kuti Yehofa Mlungu, jwakwete machili gangali malile, akusakamulichisya masengo machili gakwe mwakuŵajilwa. Mpela mwatuyiwonele m’mitwe jajipite jila, Yehofa akusakamulichisya masengo machili gakwe, chinga gakupanganya yindu, gakonanga, gakuchenjela, kapena gakulinganya yindu, mwakamulana ni yakulinga yakwe. Patukuganichisya yakusati pakamulichisya masengo machili gakwe, tukusasachilila kumŵandichila. Yakuyichisya yakwe, patukamulichisya masengo machili getu tukusalingalinga “kuŵa mpela jwalakwe.” (Aefeso 5:1) Nambo ana ŵandu akwete machili gamtuli?

3 Tukumbuchile kuti “Mlungu ŵapanganyisye ŵandu m’chiwanichisyo chakwe.” (Genesesi 1:26, 27) Myoyo, m’wesoni tukwete machili nambo gapanandi. Tukwete machili gakutendela yindu, gakamulila masengo, gakwalamulila ŵane, gakwalimbikasya ŵane kutenda yine yakwe, mnopemnope ŵakusatunonyela. Tukwetesoni machili gakuchilu (kuŵa ni chilu chamachili), kapena kola yindu yakuchilu. Pakwamba ya Yehofa, jwamasalimo jwatite, “Umi wosope uli wa kutyochela kwa ŵalakwe.” (Salimo 36:9) Myoyo, Mlungu ali msyene machili galigose gampaka tukole. Paligongo lyeleli, tukusosekwa kukamulichisya masengo machili getu m’matala gagakusamsangalasya jwalakwe. Ana mpaka tutende chamtuli yeleyi?

Chinonyelo Chili Chakusosekwa

4, 5. (a) Ana chichi champaka chitukamuchisye kukamulichisya masengo machili mwakuŵajilwa, soni ana Yehofa ali chisyasyo chamtuli panganiji? (b) Ana chinonyelo mpaka chitukamuchisye chamtuli kukamulichisya masengo machili mwakuŵajilwa?

4 Kuti tukombole kukamulichisya masengo chenene machili, tukusosekwa kola chinonyelo. Yeleyi ni yakusatendaga Mlungu. Tukumbuchile ya ndamo syekulungwakulungwa mcheche sya Mlungu syatwalijiganyisye mumtwe wandanda. Ndamo syakwe sili machili, chilungamo, lunda, soni chinonyelo. Ana ni ndamo japi jajili jekulungwa mnope pa ndamo syosopesi? Jili chinonyelo. Lilemba lya 1 Yohane 4:8, likusati, “Mlungu ali chinonyelo.” Yisyene, ndamo jekulungwa mnope ja Yehofa jili chinonyelo. Chilichose chakusatenda, akusachitenda mwachinonyelo. Myoyo, litala lililyose lyakusakamulichisya masengo machili gakwe, akusatenda ligongo lya chinonyelo soni yikusakamuchisya ŵandu ŵakusamnonyela jwalakwe.

5 M’wejisoni, chinonyelo mpaka chitukamuchisye kukamulichisya masengo machili getu mwakuŵajilwa. Baibulo jikusasala kuti chinonyelo chili “chakulisinga” soni “changalinonyela.” (1 Akolinto 13:4, 5) Myoyo, chinonyelo chichitukamuchisya kuti tukatendelaga ngasa ŵandu ŵatukusitwalamulila. Mmalo mwakwe tuchitendaga yindu mwakwachimbichisya soni kuŵika yakusaka yawo pamalo gandanda.—Afilipi 2:3, 4.

6, 7. (a) Ana kogopa Mlungu ni chichi soni ligongo chichi ndamoji jichitukamuchisya kuŵambala kamulichisya masengo machili mwakulemwechekwa? (b) Apeleche chisyasyo chakulosya kukamulana kwa kogopa kumtumbilikasya Mlungu ni kumnonyela Mlungu.

6 Chinonyelo chikusakamulanasoni ni ndamo jine jampaka jitukamuchisye kuŵambala kamulichisya masengo machili mwangaŵajilwa, jajili kogopa Mlungu. Ana ndamoji jili jakusosekwa chamtuli? Lilemba lya Misyungu 16:6 likusati, “Kupitila mkwajogopa Ambuje, mundu akusayiŵambala yakusakala.” Kukamulichisya masengo machili mwangaŵajilwa chili chimo mwa yindu yatukusosekwa kuyiŵambala. Kogopa Mlungu kuchitukamuchisya kuŵambala kwatendela ngasa ŵandu ŵatukusitwalamulila. Ligongo chichi tukuti myoyo? Ligongo lyakuti Mlungu chachitujimba magambo pakujigalila mwatukusatendela yindu ni ŵandu ŵeleŵa. (Nehemiya 5:1-7, 15) Nambo kogopa Mlungu kukusapwatikapo yejinji. Maloŵe ga m’chiŵecheto chandanda gaŵagagopolele kuti ‘woga,’ ndaŵi syejinji gakusasala ya kumchimbichisya Mlungu. Ni ligongo lyakwe Baibulo jikusakamulanya woga ni kumnonyela Mlungu. (Detulonomo 10:12, 13) Kuchimbichisya kweleku kukusapwatikapo kogopa kutenda yindu yangamsangalasya Mlungu ngaŵa ligongo lya kogopa yakuyichisya yakwe nambo ligongo lyakuti tukusamnonyela mnope.

7 Kwende tuwanichisye myi. Aganichisye ya unasi wambone wawukusaŵa pasikati pa mwanache ni babagwe. Mwanacheju akusamanyilila kuti babagwe akusamnonyela soni kusangalala najo. Nambosoni mwanacheju akusamanyilila yakusasaka babagwe kuti atendeje soni kuti naga akutenda yakulemwechekwa, babagwewo chamjamuche. Mwanacheju jwangajogopaga paŵaweni babagwewo, mmalo mwakwe akusiŵanonyela mnope. Mwanacheju akusasangalala kutenda yindu yakwasangalasya babagwewo. Yeleyi yikukamulanasoni ni kogopa Mlungu. Ligongo lyakuti tukusanonyela Yehofa, Atati ŵetu ŵakwinani, tukusaŵambala kutenda chilichose champaka ‘chimsakalisye mu mtima.’ (Genesesi 6:6) Mmalo mwakwe tukusalingalinga kutenda yindu yakusangalasya mtima wakwe. (Misyungu 27:11) Ni ligongo lyakwe tukusasaka kukamulichisya masengo machili getu mwakuŵajilwa. Kwende tulole mwampaka tutendele yeleyi.

Mwiŵasa

8. (a) Ana jwamlume akwete udindo wamtuli mwiŵasa soni udindowo akusosekwa kuwukamulichisya masengo chamtuli? (b) Ana jwamlume mpaka alosye chamtuli kuti akusachimbichisya ŵamkwakwe?

8 Chandanda, kwende tukambilane dongosolo ja mwiŵasa. Lilemba lya Aefeso 5:23 likusati, “Jwamlume ali mtwe wa ŵamkwakwe.” Ana jwamlume akusosekwa kukamulichisya masengo chamtuli udindo ŵaŵampele Mlunguwu? Baibulo jikusijasalila achalume kuti ‘atameje mwakwapikanila [“mwakwamanyilila,” NWT] chenene achiŵamkwawo. Ŵatendeleje uchimbichimbi pakuti jemanjajo ali ŵangali machili.’ (1 Petulo 3:7) Maloŵe ga Chigiliki gaŵagagopolele kuti “uchimbichimbi” gakusagopolela “chapenani,” “chakusosekwa,” . . . “chakuchimbichikwa.” Maloŵe gane gakutyochela ku maloŵe gelega ŵagagopolele kuti “mituka” soni “jwamtengo wapenani.” (Masengo 28:10; 1 Petulo 2:7) Jwamlume jwakusachimbichisya ŵamkwakwe ngakusiŵatendela ngasa, kwajalusya kapena kwaŵechetela maloŵe gachipongwe, soni kwatendekasya kulipikana kuŵa ŵangali mate. Mmalo mwakwe akusiŵawona kuŵa ŵamtengo wapenani soni akusiŵachimbichisya. Kupitila m’maloŵe soni mu yitendo, akusalosya kuti ali ŵakusosekwa kwa jwalakwe, chinga pali kunyumba kapena pekuga. (Misyungu 31:28) Jwamlume jwakusatenda yeleyi, ŵamkwakwe akusamnonyela mnope soni akusamsangalasya Yehofa.

Ŵalombane akusakamulichisya masengo machili gawo mwakuŵajilwa pakuchimbichisyana soni kunonyelana

9. (a) Ana achakongwe akwete machili gapi mwiŵasa? (b) Ana chichi champaka chakamuchisye achakongwe kukamulichisya masengo lunda lwawo pakwakamuchisya ŵamkwawo, soni pakusaŵa yakuyichisya yamtuli?

9 Achakongwe akwetesoni machili mwiŵasa. Baibulo jikusatusalila ya achakongwe ŵakogopa Mlungu, ŵele mwakuchimbichisya umtwe, ŵakamuchisye achiŵamkwawo kutenda yisagula yambone. (Genesesi 21:9-12; 27:46–28:2) Jwamkongwe mpaka aŵe jwalunda kapena mpaka akomboleje kutenda yindu yine yakwe kwapunda ŵamkwakwe. Nambope akusosekwa ‘kwachimbichisya’ ŵamkwakwe soni ‘kwapikanila . . . mpela mwakwapikanila Ambuje.’ (Aefeso 5:22, 33) Jwamkongwe jwakusasaka kumsangalasya Mlungu akusakamulichisya masengo lunda lwakwe pakwakamuchisya ŵamkwakwe mmalo mwakwajelusya kapena kwalamulila. Jwamkongwe jwalundaju akusatenda yindu mwakamulana ni ŵamkwakwe kuti liŵasa lyawo liŵe lyakulimba. Yakuyichisya yakwe akusaŵa paunasi ni Mlungu.—Misyungu 14:1.

10. (a) Ana Mlungu ŵapele udindo wamtuli achinangolo? (b) Ana maloŵe gakuti “chamuko” gakusagopolela chichi, soni ana tukusosekwa kuchipeleka chamtuli? (Alole maloŵe gamwiŵanda.)

10 Nombenawo achinangolo akwete udindo waŵapele Mlungu. Baibulo jikusijasalila achinangolo kuti, “Mkasimwatumbilikasyaga ŵanache ŵenu, nambo mwaleleje chenene ni kwajamukaga nipo soni kwajiganyaga mwa Klistu.” (Aefeso 6:4) M’Baibulo, maloŵe gakuti “kwajamuka” mpaka gagopolele kuti “kwalela, kwajiganya, kwajongolela.” Ŵanache akusasosekwa kwajamuka. Jemanjaji akusaŵa ŵakusangalala soni yindu yikusiyajendela chenene naga tukwapa malamusi gakupikanika chenene soni malile gakutendela yindu. Baibulo jikusakamulanya chamuko kapena kongolela ni chinonyelo. (Misyungu 13:24) Myoyo, “chikoti chakwamuchila” akachikamulichisyaga masengo mwakwatendela ŵanache ngasa mwakuchilu kapena munganisyo. * (Misyungu 22:15; 29:15) Kwajamuka ŵanache mwangasa kuli kukamulichisya masengo udindo mwakulemwechekwa. Yeleyi mpaka yatendekasye ŵanache kwasa mtima. (Akolose 3:21) Nambo naga akwajamuka chenene, ŵanache chachimanyilila kuti achinangolo ŵawo akusiŵanonyela soni akusasaka kuti akule chenene.

11. Ana ŵanache mpaka akamulichisye masengo chamtuli machili gawo mwakuŵajilwa?

11 Nambi uli pakwamba ŵanache? Ana jemanjaji mpaka akamulichisye chamtuli masengo machili gawo mwakuŵajilwa? Lilemba lya Misyungu 20:29 likusati, “Uchimbichimbi wa achachanda ugonile pa machili gawo.” Kusala yisyene, pangali litala lyambone mnope lyele ŵachinyamata mpaka akamulichisye masengo machili gawo kupunda kutumichila ‘Mlungu juŵapanganyisye.’ (Jwakulalichila 12:1) Ŵachinyamata akusosekwa kukumbuchila kuti yakusatenda mpaka yakwaye achinangolo ŵawo. (Misyungu 23:24, 25) Ŵanache pakupikanila achinangolo ŵawo ŵakusajogopa Mlungu soni kutenda yindu yakuŵajilwa, akusasangalasya mitima ja achinangolo ŵawowo. (Aefeso 6:1) Naga ŵanacheŵa akutenda yeleyi “yikusasangalasya Ambuje.”—Akolose 3:20.

Mumpingo

12, 13. (a) Ana achakulungwa ŵa mumpingo akusosekwa kuwuwona chamtuli udindo wawo? (b) Ligongo chichi achakulungwa ŵa mumpingo akusosekwa kusisamalila ngondolo mwachinonyelo? Apeleche chisyasyo.

12 Yehofa ŵaŵisile ŵakulolela kuti alongoleleje mumpingo Ŵachiklistu. (Ahebeli 13:17) Achalume ŵakuŵajilwaŵa akusosekwa kukamulichisya masengo udindo waŵapele Mlungu pakupeleka chikamuchisyo chakusosechela soni chakulya chausimu kwa ngondolo. Ana udindo wawo ukusiwatendekasya kuti ŵalamulileje ŵakulupilila achimjawo? Iyayi. Achakulungwa ŵa mumpingo akusosekwa kuwuwona mwakuŵajilwa udindo wawo. (1 Petulo 5:2, 3) Baibulo jikusasalila ŵakulolela kuti, “Msamale mpingo wa Mlungu uŵawusumile ni miasi ja mwanagwawo.” (Masengo 20:28) Lyeleli lili ligongo lyamachili lyakwatendekasya kuti asamalileje ngondolo jilijose mwachinonyelo.

13 Mpaka tuwanichisye myi. Mjawo jwapamtima akwaŵenda kuti ŵasamalilile katundu jwajuli jwakusosekwa mnope. Wawojo akumanyilila kuti mjawojo jwasumile katundujo ni mbiya syejinji. Ana nganaŵa amsamele chenene kuti akakasika? Mwakulandana ni yeleyi, Mlungu ŵapele achakulungwa ŵa mumpingo udindo wakusamalila katundu jwakwe jwakusosekwa mnope, wawuli mpingo wele ŵandu ŵakwe akusiŵawanichisya ni ngondolo. (Yohane 21:16, 17) Ngondolosi sili syakusosekwa mnope kwa Yehofa ligongo ŵasisumile ni miyasi ja Mwanache jwakwe jumpepe, jwali Yesu Klistu. Yehofa jwasumile ngondolosi mwakudula mnope. Achakulungwa ŵa mumpingo ŵakulinandiya akusamanyilila yeleyi soni akusasisamalila ngondolo sya Yehofasi mpela mwakusasachila msyene.

“Lulumi Lukwete Machili”

14. Ana lulumi lukwete machili gamtuli?

14 Baibulo jikusasala kuti, “Lulumi lukwete machili ga pa umi nambo soni chiwa.” (Misyungu 18:21) Yisyene, lulumi mpaka lujonanje mnope. Ŵani mwa m’weji ŵanganapikaneje kupweteka mumtima ligongo lyakuti jwine jutuŵechetele mwangaganisya chenene kapena mwangatuchimbichisya? Nambosoni lulumi lukwete machili gakuposya. Lilemba lya Misyungu 12:18 likusati, “Maloŵe ga mundu jwalunda gakusaposya.” Maloŵe gakulimbikasya gakusaŵa mpela mauta ga kuposya mumtima mwa mundu. Kwende tulole yisyasyo.

15, 16. Ana mpaka tukamulichisye masengo lulumi lwetu m’matala gapi pakwalimbikasya ŵane?

15 Lilemba lya 1 Atesalonika 5:14 likusatusalila kuti, “Ŵandu ŵakwasa mtima mwalimbisyeje.” Yisyene, atamose ŵakutumichila ŵakulupichika ŵa Yehofa ndaŵi sine mpaka alajeje nganisyo. Ana mpaka twakamuchisye chamtuli jemanjaji? Twayamichileje kutyochela pasi pa mtima. Yeleyi yichakamuchisya jemanjaji kuliwona kuti ali ŵakusosekwa kwa Yehofa. Twaŵalanjileje malemba ga m’Baibulo gagakusalosya kuti Yehofa akusasamala mnope soni kwanonyela ŵandu “ŵa mtima wekasiche” soni “ŵajasile mtima.” (Salimo 34:18) Patukukamulichisya masengo lulumi lwetu pakwalimbikasya ŵane, tukusalosya kuti tukusyasya Mlungu jwetu jwachanasa “jwakusalimbisya ŵandu ŵakwasa mtima.”—2 Akolinto 7:6.

16 Mpaka tukamulichisye masengo lulumi lwetu pakwalimbikasya ŵane. Ana pana jwakulupilila mjawo jwele jwachinasi jwakwe jwawile? Maloŵe gakulimbikasya soni gakulosya kuti yikutukwaya mpaka galimbikasye jwawililwe. Ana pana m’bale kapena mlongo jwamkalambale jwakusaliwona kuŵa jwangasosekwa? Mundu jwakusaŵecheta maloŵe gakulimbikasya mpaka ŵasimichisye ŵakalambale kuti ali ŵakusosekwa mnope soni kuti tukusitwayamichila. Ana pana jwakulwala ulwele wekulungwa? Mpaka twasalile maloŵe gakulimbikasya pameso ni pameso kapena kwajimbila pafoni pakusaka kwalimbikasya. Juŵatupanganyisye akusaŵa jwakusangalala patukukamulichisya masengo lulumi lwetu ‘kuŵecheta maloŵe ago pego gagali gambone ni gakulimbikasya mitima.’—Aefeso 4:29.

Kwalalichila ŵane ngani syambone lili litala lyambone mnope lyakukamulichisya masengo machili getu

17. Ana ni litala lyapi lyakusosekwa mnope lyampaka tukamulichisye masengo lulumi lwetu soni ligongo chichi tukusosekwa kutenda yeleyo?

17 Pangali litala lyakusosekwa mnope lyampaka tukamulichisye masengo lulumi lwetu kupunda kulalichila ngani syambone sya Uchimwene wa Mlungu. Lilemba lya Misyungu 3:27 likusati, “Mkasimleka kwatendela yambone ŵele ŵali ŵakuŵajilwa kupochela yambone, pa ndaŵi jimkwete machili gakuti mpaka mpakombole kuyitenda yeleyi.” Tukwete udindo wakwasalila ŵane ngani syambone syampaka sikulupusye umi wawo. Kusala yisyene nganiyiŵa yakuŵajilwa kwamba kutama ngalalichila utenga wawukusosekwa mwachitema, watupele Yehofa mwakoloŵa magasa. (1 Akolinto 9:16, 22) Nambo ana Yehofa akusajembecheya kuti m’weji tukamuleje masengoga mpaka papi?

Kutumichila Yehofa ni “Machili Genu Gosope”

18. Ana Yehofa akusajembecheya chichi kwetuwe?

18 Chinonyelo chetu pa Mlungu chikusatutendekasya kukamula masengo gakulalichila mwakulipeleka. Ana Yehofa akusajembecheya chichi kwetuwe patukukamula masengoga? Mwangasamala kandu yatukusimana nayo pa umi, jwalakwe akusajembecheya kuti, ‘Chilichose chele chitukutenda, tuchitendeje ni mtima wosope, mpela kuti tukwatendela Ambuje, ngaŵa ŵandu iyayi.’ (Akolose 3:23) Pakusala ya lilamusi lyekulungwa, Yesu jwatite, “Mumnonyeleje Ambuje Mlungu jwenu, ni mtima wenu wosope, ni umi wenu wosope ni lunda lwenu losope, ni machili genu gosope.” (Maliko 12:30) Yisyene, Yehofa akusajembecheya jwalijose kumnonyela jwalakwe soni kumtumichila ni umi wosope.

19, 20. (a) Pakuŵa umi ukusapwatikapo mtima, nganisyo soni machili, sano ligongo chichi yindu yeleyi akuyisalasoni pa Maliko 12:30? (b) Ana kutumichila Yehofa ni umi wetu wosope kukusagopolela chichi?

19 Ana kutumichila Mlungu ni umi wosope kukusagopolela chichi? Umi ukusagopolela mundu josope, kupwatika yiliyose yele chilu soni nganisyo syakwe mpaka yikombole kutenda. Pakuŵa umi ukusapwatikapo mtima, nganisyo soni machili, sano ligongo chichi yindu yeleyi akuyisalasoni pa Maliko 12:30? Kwende tuganichisye chisyasyo achi. Mundaŵi ja m’Baibulo mundu jwalisumisyaga (kusumisya umi wakwe) kuti aŵe kapolo. Nambope mwine kapolojo nganiŵatumichilaga ambuje ŵakwe ni mtima wosope. Komboleka kuti nganakamulichisyaga masengo machili gakwe kapena umanyilisi wakwe wosope, pakusaka kwasangalasya ambuje ŵakwewo. (Akolose 3:22) Myoyo, Yesu jwasasile yindu yeleyi pakusaka kutusimichisya kuti patukutumichila Mlungu tukamulichisyeje masengo yosope yatukwete. Kutumichila Mlungu ni mtima wetu wosope kukusagopolela kulipeleka achimsyewe, pakamulichisya masengo machili getu mwampaka tukombolele.

20 Ana kutumichila Mlungu ni umi wetu wosope kukugopolela kuti tukusosekwa kumalilaga ndaŵi soni machili gakulandana mu utumiki? Yeleyi nganiŵa yikomboleche, ligongo yatukusasimana nayo pa umi yili yakulekangana soni tukwete umanyilisi wakulekangana. Mwachisyasyo, jwachinyamata jwakwete chilu chambone soni chamachili mpaka amalileje ndaŵi jejinji mu utumiki kulekangana ni jwakwete machili gamnono ligongo lya ukalamba. Jwanganaŵa peŵasa mpaka atendeje yejinji mu utumiki kulekangana ni jwakwete udindo wakusamalila liŵasa. Tuŵeje ŵakuyamichila mnope, naga machili soni yakutendekwa ya pa umi wetu yikutukunda kutenda yejinji mu utumiki. Yisyene, tuchiŵambala kwajelusya ŵane soni kulilandanya ni ŵane panganiji. (Aloma 14:10-12) Mmalo mwakwe, tukusasaka kukamulichisya masengo machili getu pakwalimbikasya ŵane.

21. Ana ni litala lyapi lyalili lyambone soni lyakusosekwa mnope lyakamulichisya masengo machili getu?

21 Yehofa ali chisyasyo chambone chakamulichisya masengo machili gakwe mwakuŵajilwa. Mpela ŵandu ŵangali umlama tukusosekwa tumsyasyeje jwalakwe mwampaka tukombolele. Patukwachimbichisya ŵandu ŵatukusitwalamulila tukusaŵa kuti tukukamulichisya masengo machili getu mwakuŵajilwa. Kupwatika pelepa, tukusosekwa kukamula ni umi wetu wosope. Masengo gakukulupusya umiga ŵatupele Yehofa kuti tugakamule. (Aloma 10:13, 14) Tukumbuchileje kuti Yehofa akusasangalala patukumpa yosope yampaka tukombole. Ana yeleyi ngayikwatendakasya kutenda yiliyosonse ya mpaka akombole pa kumtumichila Mlungu jwachinonyelo soni jwakwapikanichisya ŵane? Lyeleli lili litala lyambone soni lyakusosekwa mnope lyakamulichisya masengo machili getu.

^ ndime 10 Mundaŵi ja m’Baibulo, maloŵe ga Chihebeli gakuti “chikoti” gagopolelagasoni simbo, mpela jaŵakamulichisyaga masengo ŵakuchinga pakusilongolela ngondolo. (Salimo 23:4) Mwakulandana ni yeleyi, “chikoti” cha achinangolo achipelecheje mwachinonyelo ngaŵaga mwangasa.