Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA WA 11

“Njila yende yonso idi miakane”

“Njila yende yonso idi miakane”

1, 2. a) Mmalu kayi avuabu benzele Jozefe avua kaayi makane? b) Mmunyi muvua Yehowa muakaje malu mabi au?

TSHIVUA bualu bubi be! Nsongalume mukuabu muimpe kumona wakedibua mu buloko kayi ne bubi buvuaye muenze, bamushiminyine muvuaye ukeba kutombola mukaji wa bende. Kadi bakavua kabidi bamuenzele malu makuabu avua kaayi makane. Pavua nsongalume au Jozefe ne bidimu 17, bakamuelela tshifufu kudi bana babu, bamba kumushipa. Bakamupana mu bupika mu ditunga dikuabu. Muine amu, kutuadijabu kumuambisha kudi mukaji wa mfumuende, kadi yeye kubenga. Ke mukaji mubi au kumushiminyinaye malu, kumuelabu mu buloko. Bidi bimueneka ne: kakuvua muntu uvua mua kuakuila Jozefe to.

Jozefe wakakenga mu “lukanu” kayi bualu

2 Nansha nanku, Nzambi udi “unanga buakane ne kulumbulula kuakane” uvua umona bivua bienzeka. (Musambu 33:5) Yehowa wakakaja malu mabi avuabu benzele Jozefe au, kulombolaye malu akamufikisha ku dilekedibua. Ki nkujike to. Bakalua kuteka kabidi Jozefe uvuabu bele mu “lukanu” pa muaba munene wa lumu lua katshia. (Genese 40:15MMM; 41:41-43; Musambu 105:17, 18) Nunku, ndekelu wa bionso bakabingisha Jozefe, kuenzaye mudimu ne muanzu wende munene bua kukumbaja disua dia Nzambi.​—Genese 45:5-8.

3. Bua tshinyi kabiena bikemesha bua mututu bonso tujinga bua batuenzele malu makane?

3 Malu avua mafikile Jozefe au adi enza luse be, ki mmuomu anyi? Nnganyi wa kutudi eku utu kayi muanji kumona malu mabi, anyi utubu kabayi banji kuenzela? Bushuwa, tuetu bonso tutu tujinga bua bikale batuenzela malu ne buakane. Bualu ebu kabuena butukemesha to, bualu Yehowa mmutupeshe ngikadilu yende, ne buakane ngumue wa ku ngikadilu yende mitambe bunene. (Genese 1:27) Bua kumanya Yehowa bimpe, bidi bikengela tumanye mutu buakane buende. Nunku, netufike ku dianyisha bikole malu a dikema adiye wenza, ne nebitusake bua kusemena pabuipi nende menemene.

Buakane ntshinyi?

4. Bantu batu bobu batamba kumona buakane bishi?

4 Bantu batu bobu batamba kumona buakane anu bu ditumikila dia mikenji dia bantu bonso kakuyi kansungansunga. Mukanda kampanda udi wamba ne: “Buakane budi buenda pamue ne mikenji, ne malu adi muntu ne dibanza dia kuenza, ne bukenji budiye nabu, ne midimu idiye ne bua kuenza, kabidi budi bukosa bilumbu biabu anu mudibi, kakuyi kansungansunga.” (Right and Reason​Ethics in Theory and Practice) Kadi buakane bua Yehowa buobu kabuena bumvuija kutumikila mikenji kampanda mu mushindu mumakane anu bualu tudi benzejibue bua kuyitumikila to.

5, 6. a) Muaku wa mu tshiena Ebelu udibu bakudimune ne: “buakane” udi umvuija tshinyi? b) Dikala dia Nzambi muakane didi diumvuija tshinyi?

5 Tudi mua kumvua bule ne butshiama bua buakane bua Yehowa bimpe tuetu bakonkonone miaku ya mu tshiena Ebelu ivuabu bafunde mu Bible. Mu mikanda ivuabu bafunde mu tshiena Ebelu, mbakuate mudimu ne miaku minene isatu. Muaku utubu batamba kukudimuna ne: “buakane” badi kabidi mua kuwukudimuna ne: ‘Tshidi tshilulame.’ (Genese 18:25NW) Kadi batu batamba kukudimuna miaku ibidi mikuabu ne: “bululame.” Mu mikanda ivuabu bafunde mu tshiena Greke, badi bumvuija muaku “bululame” bu “ngikadilu wa muntu muena malu malulame anyi makane.” Nunku, kakuena anu dishilangana dia nsongo pankatshi pa bululame ne buakane to.​—Amosa 5:24NW.

6 Nunku, padi Bible wamba ne: Nzambi mmuakane, mbua kuleja ne: utu wenza malu makane, uenza anu mudiwu ne uenza anu nanku misangu yonso kayi usunguluja. (Lomo 2:11) Bushuwa, mbikole bua Nzambi kuenza malu adi kaayi makane. Elihu muntu uvua mulamate Nzambi wakamba ne: ‘Bualu ebu kabuikadi kudi Nzambi bua yeye kuenza malu mabi, anyi bua Wa Bukole Buonso kuenzaye [“malu adi kaayi makane,” MMM].’ (Yobo 34:10) Bushuwa, mbikole bua Yehowa kuenzaye “malu adi kaayi makane.” Bua tshinyi? Bua malu manene abidi.

7, 8. a) Bua tshinyi mbikolele Yehowa bua kuenza malu mabi? b) Tshitu tshisaka Yehowa bua kuenza malu makane anyi a bululame ntshinyi?

7 Tshia kumpala, Nzambi mmunsantu. Anu mutuvua bamone mu Nshapita 3, Yehowa mmukezuke ne muakane mu mushindu kawuyi kuamba. Nunku, mbikole bua kuenzaye malu adi kaayi makane anyi malulame. Tumonayi tshidi bualu ebu bumvuija. Bunsantu bua Tatu wetu wa mu diulu budi butusaka bua kuitaba ne: kena mua kuenzela bana bende malu mabi nansha. Yezu uvua pende mujadike bualu ebu. Butuku buende bua ndekelu pa buloba, wakasambila bua bayidi bende ne: “Tatu wa tshijila, ubalame bua dîna diebe.” (Yone 17:11) Mu Bible, tshiambilu “Tatu wa tshijila” tshidi tshileja anu Yehowa nkayende. Bidi nanku, bualu kakuena tatu nansha umue wa pa buloba udi ne bunsantu bu bua Yehowa to. Yezu uvua mutuishibue ne: Tatu wetu neamulamine bayidi bende bimpe, bualu yeye udi ne mankenda ne bukezuke buonso, kayi bubi nansha bukese.​—Matayi 23:9.

8 Tshibidi, dinanga ke tshiuwidi tshia bumuntu buine bua Nzambi. Diodi ke didi dienza bua ikale ne buakane anyi bululame mu malu adiye wenzela bantu. Kadi malu mabi a bungi, bu mudi kansungansunga ka makoba, ka disungulujangana, anyi ka dikuata luseke lumue, atu lukuka ne lukinu bikebesha kaatu apetangana ne ngikadilu wa dinanga to. Bible udi utujadikila bua Nzambi wa dinanga ne: “Yehowa udi muakane; udi unanga buakane.” (Musambu 11:7) Yehowa muine udi udiamba ne: “Meme Yehowa ndi musue kulumbulula kuakane.” (Yeshaya 61:8) Kabienaku bitukolesha patudi tumanya ne: Nzambi wetu utu usanka bua kuenza malu makane peshi a bululame anyi?​—Yelemiya 9:24.

Luse ne buakane kabuyi kalema bia Yehowa

9-11. a) Ndiumvuangana kayi didi pankatshi pa buakane bua Yehowa ne luse luende? b) Mmunyi mudi buakane bua Yehowa ne luse luende bimueneka mu malu adiye wenzela bantu bena mibi?

9 Buakane bua Yehowa mbupuangane anu mudi ngikadilu yende mikuabu; kabuena ne kalema nansha kamue. Mose wakatumbisha Yehowa wamba ne: ‘Yeye udi Dibue; mudimu wende wonso udi muakane, bualu bua njila yende yonso idi milulame [“miakane,” MMM]: Nzambi wa kalolo udi kayi ne bubi, udi ne malu makane a bushuwa.’ (Dutelonome 32:3, 4) Yehowa utu uleja buakane buende mu mushindu udi kawuyi kalema, kayi utamba kulengulula malu mabi anyi unekesha ne manyoka.

10 Buakane bua Yehowa budi bumvuangana bikole ne luse luende. Musambu wa 116:5 udi wamba ne: “Yehowa udi ne dinanga, udi muakane; Nzambi wetu udi ufuila bantu luse.” Bushuwa, Yehowa mmuakane, mmuena luse kabidi. Ngikadilu ibidi eyi kayitu iluishangana to. Padiye wenza malu ne luse, kabiena bitekesha buakane buende, bienze bu ne: buakane buende buobu mbupite kukola to. Kadi utu utamba kuleja ngikadilu eyi tshiapamue, mu bualu bumue. Tuangate tshilejilu.

11 Bantu bonso mbapiane bubi, nunku mbakumbanyine tshibawu tshia bubi, mmumue ne: ndufu. (Lomo 5:12) Kadi Yehowa katu usanka padi bantu bena mibi bafua to. Yeye udi “Nzambi utu wasua kubuikidila bantu mibi yabo, udi ne diakalengele ne luse.” (Nehemiya 9:17) Kadi tumanye ne: bu mudi Yehowa munsantu, katu ubuikila mêsu pa malu mabi to. Mmunyi mudiye mua kuleja bantu bena mibi idibu bapiane luse? Tudi tupeta diandamuna mu dimue dia ku malongesha a mushinga mukole a mu Dîyi dia Nzambi: Mushindu udi Yehowa mulongolole bua kufila tshia kupikula natshi bantu bua lupandu luabu. Mu Nshapita wa 14, netulonge bia bungi pa bualu bua dinanga ebu. Ebu mbualu bua buakane bubandile bikole ne luse lupitshidile bidi Nzambi utuleja musangu umue. Yehowa udi mua kufuila bena mibi badi banyingalala luse ku diambuluisha dia bualu abu, kadi kayi unyanga mikenji yende ya buakane bupuangane to.​—Lomo 3:21-26.

Buakane bua Yehowa budi butusankisha

12, 13. a) Bua tshinyi buakane bua Yehowa budi butusemeja kudiye? b) Davidi wakafika ku diamba tshinyi bua buakane bua Yehowa? Mmunyi mudi bualu ebu mua kutukolesha?

12 Buakane bua Yehowa ki nngikadilu wa dipanga luse udi utusemeja kule nende to, kadi nngikadilu muimpe udi utukoka kudiye. Bible udi umvuija bimpe mushindu udi buakane bua Yehowa buikale ne luse munda muabu. Tukonkononayi mpindieu imue ya ku mishindu itu Yehowa wenza malu adi asankisha ne buakane buende.

13 Buakane bua Yehowa bukena kalema butu bumusaka bua kuleja bantu bende lulamatu. Mufundi wa misambu Davidi wakafika ku dijingulula tshidi lulamatu lua buakane bua Yehowa elu ne mushinga walu. Malu akadimuenaye ne a bienzedi bia Nzambi avuaye mulonge akamufikisha ku diamba tshinyi? Wakafika ku diamba ne: ‘Yehowa udi unanga kulumbulula kuakane, kena ulekela bansantu bende [‘badi bamulamate,’ NW]. Bantu bakane nebalamibue tshiendelele.’ (Musambu 37:28) Bualu ebu kabuenaku butukolesha ku muoyo anyi? Nzambi wetu kakulekela bantu badi bamulamate nansha kakese. Nunku, mbimpe tuikale batekemene ne: neikale netu pabuipi ne neatutabalele ne dinanga. Buakane buende ke budi butujadikila nanku.​—Nsumuinu 2:7, 8.

14. Mmunyi mudi mushindu udi Yehowa uditatshisha bua bakengi umuenekela mu mikenji ivuaye mupeshe bena Isalele?

14 Buakane bua Yehowa mbua kutabalela kabidi majinga a badi bakenga. Mikenji ivuaye mupeshe bena Isalele ivua ileja muvuaye welela bantu bavua kabayi ne mushindu meji. Tshilejilu, bavua balongolole malu a pa buawu mu mikenji ayi bua kuambuluisha bana ba nshiya ne bakaji ba mu lufuila. (Dutelonome 24:17-21) Bu muvua Yehowa mumanye lutatu luvua mêku aa mua kupeta, wakadivuija yeye muine tatu wabu Mubalumbuluidi ne Mulami wabu ‘udi uleja buakane kudi bana ba nshiya ne bakaji ba mu lufuila.’ (Dutelonome 10:18; Musambu 68:5) Yehowa wakadimuija bena Isalele ne: bobu bakengeshe bakaji ne bana bavua kabayi ne wa kubakuila, kavua mua kupanga kumvua kudila kuabu to. Wakamba ne: “Tshiji tshianyi netshitambe bukole.” (Ekesode 22:22-24) Tshiji ki ngumue wa ku ngikadilu minene ya Yehowa to, kadi udi utshipeta bua muoyo wa buakane padi bantu benza malu mabi ku bukole, nangananga padi badibu bakengesha bikale bapuekele anyi kabayi ne wa kubasungila.​—Musambu 103:6.

15, 16. Leja malu manene a mudi Yehowa kayi ne kansungansunga.

15 Yehowa udi kabidi utujadikila ne: ‘Katu watangila bantu ne kansungansunga, kena witabuja mafutu.’ (Dutelonome 10:17) Yehowa katu bu bantu ba bungi badi ne bumfumu anyi bukokeshi to, bualu yeye katu ulonda bubanji anyi tshimuenekelu tshia muntu nansha. Kena mua kudianjila kuangata bantu kampanda bibi anyi kusungulujangana nansha kakese. Tukonkonone tshijadiki tshinene tshia mudi Yehowa kayi ne kansungansunga. Ki mmulongoluele anu bantu kampanda ba milongo mibandile bua kuluabu batendeledi bende bua kuikalabu ne ditekemena dia muoyo wa tshiendelele to. Kadi yeye “udi witaba muntu wa mu tshisamba tshionso udi umutshina, udi wenza malu makane.” (Bienzedi 10:34, 35) Yehowa mmupeshe muntu yonso mushindu wa kupeta diakalenga edi, nansha yeye mubanji anyi mupele, mutoke anyi mufike, peshi wa mu ditunga kayi dionso. Ebu ke buakane bulelela menemene, ki mmuomu anyi?

16 Kudi kabidi mushindu mukuabu udiye uleja buakane buende bupuangane udi ukengela kulonga ne kunemeka. Mushindu au ngua mudiye wenzela bantu badi bashipa mikenji yende miakane malu.

Katu upanga kufila manyoka

17. Umvuija bua tshinyi malu mabi adiku lelu kaena apepejija buakane bua Yehowa.

17 Bamue badi mua kudikonka ne: ‘Bikala Yehowa kayi ubuikila mêsu pa malu mabi, bua tshinyi pa buloba padi malu mabi ne bantu bakengeshangana mushindu eu kakuyi bualu?’ Malu mabi a nunku kaena mua kupepejija buakane bua Yehowa nansha kakese. Malu mabi a bungi adiku mu bulongolodi bubi ebu mmafumine ku bubi budi bantu bapiane kudi Adama. Mu buloba bubi mudi bantu bapange bupuangane basungule bua kuenza malu mabi ku bukole, bubi budi anu buvulanganamu bikole. Kadi akadi pa kujika.​—Dutelonome 32:5.

18, 19. Ntshinyi tshidi tshileja ne: Yehowa kakulekela badi bashipa mikenji yende miakane bashalaku kashidi?

18 Nansha mudi Yehowa uleja bantu badi basemena kudiye ne muoyo umue luse lua bungi, kakulekela bualu budi bupendeshisha dîna diende dia tshijila bushalaku kashidi to. (Musambu 74:10, 22, 23) Nzambi wa buakane kena mua kusekibua to; kakupanga kupesha bantu badi benza malu mabi ku bukole dilumbuluisha didi dibakumbanyine to. Yehowa udi ‘Nzambi wa luse ne dinanga, kena ukuata tshiji lubilu, udi muwule tente ne luse lujalame ne bushuwa, kadi kena [“ulekela kunyoka,” MMM] muntu udi upila.’ (Ekesode 34:6, 7) Mu diumvuangana ne mêyi aa, Yehowa utu imue misangu umona ne: mbimpe kunyoka bantu badi bashipa mikenji yende miakane ku bukole.

19 Tuangate tshilejilu tshia malu avuaye muenzele bena Isalele kale. Nansha mukavua bena Isalele mu Buloba bulaya, bavua anu bakuluka mu malu mabi njila ne njila. Nansha muvua bienzedi biabu bibi ‘binyingalaje’ Yehowa, kavua mubabenge musangu umue to. (Musambu 78:38-41) Bua luse luende, wakanji kubalongoluela mishindu ivuabu mua kushintuluka. Wakabambila ne: ‘Tshiena ne disanka bua lufu lua muntu mubi, kadi ndi nsanka bua muntu mubi umuke mu njila wende mubi bua ikale ne muoyo. Tshingulukayi! Tshingulukayi! Lekelayi bienzedi bienu bibi! Bualu kayi nudi basue kufua, nuenu bena Isalele?’ (Yehezekele 33:11) Bu muvua Yehowa wangata muoyo ne mushinga, uvua utumina bena Isalele baprofete njila ne njila bua balekele malu mabi avuabu benza. Kadi misangu pabuipi ne yonso, bena Isalele bavua ne matshi makole bakabenga bua kuteleja ne kukudimuka. Ndekelu wa bionso, bua butumbi bua dîna diende ne bua tshididi diumvuija, Yehowa wakabafila mu bianza bia baluishi babu.​—Nehemiya 9:26-30.

20. a) Malu avua Yehowa muenzele bena Isalele adi atulongesha tshinyi? b) Bua tshinyi ntambue ntshimfuanyi tshikumbane tshia buakane bua Yehowa?

20 Malu avua Yehowa muenzele bena Isalele adi atulongesha malu a bungi. Tudi bumvue ne: utu umona malu mabi onso adi enzeka; ne bidiye umona bitu bimunyingalaja bikole. (Nsumuinu 15:3) Bidi kabidi bitukolesha ku muoyo bua kumanya ne: utu uleja luse padiku bualu budi bumusaka bua kululeja. Tudi bamone kabidi ne: katu lukasa lukasa ku dilumbuluishangana to. Bua lutulu lua Yehowa ne muoyo mule wende, ba bungi badi bela meji bibi ne: kakunyoka bantu babi to. Kadi ki mmuomu to, bualu malu avuaye muenzele bena Isalele adi atulongesha ne: lutulu lua Nzambi lutu ne ndekelu. Yehowa mmukuate buakane ne manza abidi. Mmushilangane ne bantu batu misangu ya bungi batshina bua kuenza malu ne buakane; yeye katu mupangile bukitu bua kuluila malu makane nansha. Ke bua tshinyi mbikumbane bua kutelabu ntambue udi tshimfuanyi tshia buakane buleja ne dikima padibu bakula bua dikalaku dia Nzambi ne nkuasa wende wa bumfumu. * (Yehezekele 1:10; Buakabuluibua 4:7) Nunku, tuikalayi ne dishindika dia ne: neakumbaje dilaya diende dia kumbusha malu mabi pa buloba. Mu tshikoso, tudi mua kumvuija mutu Yehowa ulumbuluisha mushindu eu: utu unyoka padibi bikengedibua, ne uleja luse muaba onso udiku mushindu wa kululeja.​—2 Petelo 3:9.

Tusemenayi pabuipi ne Nzambi wa buakane

21. Mbimpe tumone Yehowa bishi patudi tuela meji a mutuye ulumbuluishangana? Bua tshinyi?

21 Patudi tuela meji bua mutu Yehowa ulumbuluishangana, ki mbimpe tumumone bu nzuji wa muoyo mubi udi musombele anu bua kunyoka benji ba malu mabi to. Kadi mbimpe tumumone bu Tatu wa dinanga utu misangu yonso wenzela bana bende malu mu mushindu mutambe buimpe, tshibi muikale ne dîsu dikole bua malu mabi. Bu mudi Yehowa Tatu muakane, utu uleja dîsu dikole bua malu a buakane popamue ne muoyo wa luse kudi bana bende ba pa buloba badi bajinga bua kubakuatshishaye ne bua kubafuilaye luse.​—Musambu 103:10, 13.

22. Buakane bua Yehowa mbumusake bua kutupetesha mushindu wa kutekemena tshinyi? Udi utuenzela nanku bua tshinyi?

22 Bidi bituenza disanka bua kumanya ne: buakane bua Nzambi kabuena anu bua kunyoka benji ba malu mabi to. Buakane buende mbumusake bua kutupetesha mushindu wa kuikala ne ditekemena dimpe menemene dia muoyo wa kashidi mupuangane mu bulongolodi buikala ne “buakane.” (2 Petelo 3:13) Nzambi udi utuenzela malu nunku bualu buakane butu bumusaka bua kukeba mushindu wa kusungila bantu pamutu pa kubapesha manyoka. Bushuwa, ngumvuilu muimpe wa tshidi bunene bua buakane bua Yehowa udi utusemeja kudiye! Mu nshapita yalonda, netukonkonone bimpe mutu Yehowa wenza malu ne ngikadilu muimpe eu.

^ tshik. 20 Pavua Yehowa munyoke bena Isalele bua malu mabi, uvua mudifuanyikije ne ntambue.​—Yelemiya 25:38; Hoshea 5:14.