1, 2. (a) Gin gik mage maricho ma ne otim ne Josef? (b) Ere kaka Jehova norieyo wechego?

NE OTIM ne Josef marach ahinya. Chi ruodhe ne dwaro nindo kode, to kane Josef otamore, i dhakono nowang’ ahinya mi notimo ne Josef miganga kuom chuogo miriambo ni Josef ne dwaro nindo kode gi thuon. Mano nomiyo omak wuowi ma rawerani ma okete e od twech maonge ketho moro amora ma notimo. Kata kamano, dhakono ok ema ne ohango timo ne Josef marach. Higni moko chien kane Josef en jahigni 17, owetene ne otimone marach ahinya, kendo ne gichiegni nege. Ne giuse mondo obed misumba e piny machielo. Kendo e piny ma wendono, e kama ne Josef oromoe gi chandruok ma ne omiyo obole e od twechno. Ne chalo ka gima ne en e lwet nono maonge ng’at manyalo konye.

² Kata kamano, Nyasaye ma “ohero tim matir” ne neno gima timore. (Zaburi 33:5) Jehova ne okawo okang’ mar rieyo wechego. Notayo weche ma gikone, ne ogony Josef. E wi mano, Josef ma ne ni “e od twech” noduog omi migawo maduong’ mobedo gi huma matamre gi nono. (Chakruok 40:15; 41:41-43; Zaburi 105:17, 18) Gikone, ne onenore ayanga ni Josef ne ok otimo ketho ma ne ochuogne, kendo Josef ne otiyo gi migawo maduong’ ma ne omiyeno mondo ochop dwaro mar Nyasaye.—Chakruok 45:5-8.

3. Ang’o momiyo ok kawwa gi wuoro ni waduto wagombo ni otimnwa e yo makare?

³ Donge waduto wang’eyo kaka ng’ato nyalo winjo e chal ma kamano? En ng’ano kuomwa ma pok oneno kitimo ne nyawadgi marach kata ma en owuon pok otimne marach? En adier ni waduto wagombo ni otimnwa e yo makare. Mano ok en gima kawowa gi wuoro nikech Jehova  nochweyowa gi kido kaka mage, to achiel kuom kido madongo mag Nyasaye en ni ohero tim makare. (Chakruok 1:27) Mondo wang’e Jehova maber, onego wakwong wang’e paro ma en go e wi tim makare. Mano nyalo konyowa wamed hero yorene mabeyo kendo omi wasud machiegni kode.

4. Kaluwore gi dhano, ng’ado ne ng’ato bura e yo makare tiende ang’o?

⁴ Kaluwore gi dhano, tim makare kata ng’ado ne ng’ato bura kare en luwo chik kaka okete. Buk miluongo ni Right and Reason—Ethics in Theory and Practice wacho ni “mondo ong’ad ne ng’ato bura e yo makare, nyaka non chik, kendo onon ting’ kod ratiro mag ng’at ming’adone burano, mondo otimne mana kaka chik owacho maok odew ni en ng’a.” Kata kamano, e wang’ Jehova, ng’ado bura e yo makare oriwo weche mang’eny momedore maok mana kawo okang’ ma chik owacho.

5, 6. (a) Tiend weche ma ne otigo ni “tim makare” e dhok ma ne okwong ndikgo Muma, gin ang’o? (b) Wacho ni Nyasaye timo kare tiende ang’o?

⁵ Gima nyalo konyowa ng’eyo kaka Jehova ng’ado bura makare, en nono weche ma ne otigo e dhok ma ne okwong ndikgo Muma. E Ndiko mag Dho-Hibrania, nitie weche adek mopogore opogore ma samoro ilerogo tim makare kata ng’ado bura kare. Wach mihinyo lok ni bura makare tiende en “tim matir” kata ‘gima kare.’ (Chakruok 18:25) Ndiko mag Dho-Grik lero ni “ng’ado bura kare” en “timo gima owinjore.” Nikech mano, nenore maler ni onge pogruok e kind ng’ado bura kare kod timo makare.—Amos 5:24.

⁶ Omiyo, sama Muma wacho ni Nyasaye ohero tim makare, tiende en ni otimo gima owinjore kinde duto maok odewo wang’ ng’ato. (Jo Rumi 2:11) Kuom adier, Nyasaye  ok nyal timo gima ok kare. Jatij Nyasaye miluongo ni Elihu nowacho niya: “Nyasaye ok nyal timo richo; Ng’a Manyalo Duto ok nyal timo tim mamono ngang’.” (Ayub 34:10) En adier ni Jehova ok nyal ngang’ “timo tim mamono.” Nikech ang’o? Non ane weche ariyo momiyo ok onyal timo gima ok kare.

7, 8. (a) Ang’o momiyo ok nyalre mondo Jehova otim gima ok ni kare? (b) Ang’o mamiyo Jehova timo makare e yorene duto?

⁷ Mokwongo, Nyasaye ler. Mana kaka ne waneno e Sula mar 3, Jehova ler kendo en ng’at matir e okang’ mamalo ahinya. Omiyo ok onyal timo gima ok kare kata maok owinjore. Ne ane gimomiyo wawacho kamano. Nikech Wuonwa me polo en ng’at maler, wanyalo bedo gadiera chuth ni ok notim ngang’ gimoro amora marach ne nyithinde. Yesu be nong’eyo mano. E otieno mogik kane Yesu ni e pinyka, nolemo ne jopuonjrene kowacho kama: “Wuoro maler, iritgi gi nyingi.” (Johana 17:11) E i Muma, Jehova kende ema iluongo ni “Wuoro maler.” Mano en gima owinjore nikech onge wuoro moro amora manie piny minyalo wach ni ler kaka Jehova. Yesu ne ni gadier chuth ni Wuon mare ne dhi rito jopuonjrene nikech Wuon mare en ng’at maler kendo maonge richo moro amora.—Mathayo 23:9.

⁸ Mar ariyo, Nyasaye ok nyal pogore gi herane, kendo herane en mar chiwruok. Hera ma kamano miyo otimo ne ji e yo makare. To mopogore gi hera, tim maok kare—moriwo buono ji, jaro ji, kod dewo wang’ ji kinde mang’eny bedoe nikech guondo kod wuoro. Muma wacho kama kowuoyo kuom Nyasach hera: “Jehova otir; ohero tim matir.” (Zaburi 11:7) Jehova owuon wacho niya: “An Jehova ahero bura makare.” (Isaiah 61:8) Donge ng’eyo ni Nyasachwa ohero tim makare morowa ahinya?—Yeremia 9:24.

9-11. (a) Ler ane kaka Jehova nyalo ng’ado bura kare to gie kindeno onyis ng’wono. (b) Ere kaka tim makare mar Jehova kod ng’wonone nenore e yo ma otudorego gi dhano ma joricho?

⁹ Mana kaka kido mamoko mabeyo ma Jehova nigo, timne makare ok orem e yo moro amora. Musa nopako Jehova kama: “En Lwanda, ma tichne long’o, nikech yorene duto ni kare. En Nyasaye ma jaadiera, kendo maonge ketho, ma timbene kare, kendo ma jaratiro.” (Rapar mar Chik 32:3, 4, The Bible in Luo, 1976) Bura moro amora ma Jehova ng’ado ong’ado e yo makare chuth maok ombek chik ahinya kata bedo mager mokalo tong’.

¹⁰ Jehova nyalo ng’ado bura kare to gie kindeno pod onyis ng’wono. Bug Zaburi 116:5 wacho niya: ‘Jehova ong’won kendo otimo tim matir [“ong’ado bura kare,” The New American Bible]; ee, Nyasachwa kecho ji.’ Waneno kanyo ni Jehova ng’ado bura kare kendo okecho ji. Kido ariyogi ok tuomre. Sama okecho ji, mano ok nyis ni ombeko chik mondo kik obed mager mokalo tong’. Kar mano, kinde mang’eny onyalo nyiso kido ariyogi kanyachiel. Ne ane ranyisi.

¹¹ Dhano duto gin joricho kendo giwinjore gi tho, ma en kum ma richo kelo. (Jo Rumi 5:12) Kata kamano, Jehova ok mor ka joricho tho. En “Nyasaye man gi chuny mar weyo keth, wuon ng’wono kendo mopong’ gi kecho.” (Nehemia 9:17) Kata kamano, nikech oler, ok onyal riwo lwedo tim maok kare. To kare ere kaka nonyalo kecho dhano monyuol e richo? Dwoko yudore e adiera moro maber milero e Wach Nyasaye—rawar ma Jehova nochiwo mondo oresgo dhano. E Sula mar 14, wabiro puonjore weche momedore e wi chenroni ma ne Nyasaye otimo e yor hera. En chenro momakore chuth gi tim makare kendo manyiso ng’wono e okang’ mamalo. Kotiyo gi chenrono, Jehova  nyalo nyiso dhano moweyo richogi ng’wono to koni pod omakre gi tim makare e okang’ mamalo chutho.—Jo Rumi 3:21-26.

12, 13. (a) Ang’o momiyo tim makare mar Jehova miyo wadwaro sudo machiegni kode? (b) Daudi nong’ado nang’o e wi tim makare mar Jehova, to ang’o momiyo wachno morowa?

¹² Jehova ok makre gi tim makare e yo moridore ma monowa sudo machiegni kode, kar mano otimo kamano e yor hera kendo mano miyo wasudo machiegni kode. Muma nyiso maler kaka Jehova nyiso hera sama oluwo tim makare. We wane ane moko kuom yore mabeyo ma Jehova nyisogo timne makare.

¹³ Kido ma Jehova nigo mar luwo tim makare miyo omakore chuth gi jotichne. Daudi, jandik-zaburi noneno e ngimane kaka Jehova en Nyasaye ma luwo tim makare. Gik ma ne Daudi oneno e ngimane owuon kod gik ma ne opuonjore kuom nono yore Nyasaye nomiyo ong’ado nang’o? Nowacho kama: “Jehova ohero rieko ma pogo wach kare, kendo ok ojwang’o joge maler; okungogi nyaka chieng’.” (Zaburi 37:28) Donge mano wach ma jiwowa ahinya? Nyasachwa ok nojwang’ ngang’ jotichne momakore kode. Omiyo, wanyalo bedo gadier ni ka wamakore kode, kinde duto obiro bedo machiegni kodwa kendo obiro ritowa. Nikech oluwo tim makare, mano en gima wanyalo bedogo gadier chuth!—Ngeche 2:7, 8.

14. Chik ma ne omi Jo-Israel nonyiso nade ni Jehova dewo jochan?

¹⁴ Sama Nyasaye luwo tim makare, odewo ahinya chal mar jochan. Chik ma ne Jehova omiyo Jo-Israel nyiso ayanga ni odewo jochan. Kuom ranyisi, Chikno ne oketo chenro mar neno ni nyithi kiye kod mond liete orit maber. (Rapar mar Chik 24:17-21) Nikech Jehova nong’eyo kaka ngima ne nyalo bedo matek ne  joma kamago, nobedo kaka Jarit kendo Jang’ad-bura mang’won ne “nyithi kiye kod mond liete.” (Rapar mar Chik 10:18; Zaburi 68:5) Jehova nosiemo Jo-Israel ni ka gitimo marach ne mond liete gi nyithi kiye to nowinj ywakgi. Nowacho niya: “Mirimba nobed mager.” (Wuok 22:22-24) Kata obedo ni mirima ok en achiel kuom kido madongo mag Jehova, iye wang’ ka otim marach ne jomoko, to moloyo ka gin jochan maok nyal konyore giwegi.—Zaburi 103:6.

15, 16. En wach mane maber manyiso ni Jehova ok dew wang’ ji?

¹⁵ Jehova bende nyisowa ni en Nyasaye ma ‘ok odewo wang’ ji, mak kaw gi asoya.’ (Rapar mar Chik 10:17) Mopogore gi dhano ma nigi loch e wi jomoko ma kinde moko ng’ado ne ji bura kaluwore gi mwandu ma jogo nigo kata kaluwore gi chal margi maoko, Jehova to ok tim kamano. Ok odew wang’ ji kata matin kendo ok obuon ng’ato ang’ata. Ne ane wach moro manyiso maler kaka Jehova ok buon ji. Omiyo ji duto thuolo mar bedo jotichne kendo yudo ngima mochwere, bed ni gin jomwandu kata jochan. Muma wacho ni: “Kuom ogendini duto ng’at moluore, kendo ma timo tim makare, e moyiego.” (Tich Joote 10:34, 35) Ng’ato ang’ata nyalo yudo ngima ma jaberni bed ni en gi huma kata ooyo, owuok e oganda mane, kata odak e piny mane. Donge mano e tim makare e rang’iny mamalo mogik?

¹⁶ Nitie gimachielo mowinjore wanon manyisowa kaka Jehova makore chuth gi tim makare: kaka otimo ne jogo moketho chikene makare.

17. Ler ane gimomiyo timbe maok kare mogundho e piny ok nyis ni tim makare mar Jehova orem.

¹⁷ Jomoko nyalo penjore niya: ‘Nikech Jehova ok riw lwedo tim maok kare, ang’o momiyo kindegi ji mang’eny  maonge ketho chandore kendo piny opong’ gi mibadhi?’ Gik ma kamago ok nyis ni tim makare mar Jehova orem e yo moro. Gik mang’eny maok kare ma timore e piny marachni timore nikech richo ma ne dhano oyudo kowuok kuom Adam. Nikech dhano morem oyiero luwo yoregi maricho, timbe maok kare onya e piny. Kata kamano, timbe maok karego ok bi dhi nyime nyaka chieng’.—Rapar mar Chik 32:5.

18, 19. Ang’o manyiso ni Jehova ok bi weyo maok okumo jogo ma ketho chikene makare goyiem?

¹⁸ Kata obedo ni Jehova kecho jogo ma sudo machiegni kode gi chunygi duto e yo makende, ok obi weyo mondo gik ma ketho nyinge maler odhi nyime nyaka chieng’. (Zaburi 74:10, 22, 23) Nyasaye mohero tim makare ok en Nyasaye ma ng’ato nyalo wuondo; ok obi weyo maok ong’ado ne joma timo richo goyiem bura mowinjore kodgi. Jehova en “Nyasaye man gi kech kod ng’wono, ma ok tim mirima piyo, mogundho gi hera gadieri, . . . ma ok kwan jaketho kaka oler e bura.” (Wuok 34:6, 7) Mana kaka ndikono wacho, nitie kinde ma Jehova osekumoe jogo ma ketho chikene makare goyiem.

¹⁹ Kuom ranyisi, ne ane kaka Jehova notimo ne Jo-Israel. Kata mana bang’ donjo e Piny Manosingi, Jo-Israel ne ochwanyo Jehova nyadinwoya. Kata obedo ni timbegi ne ‘chido chuny’ Jehova, ne ok otiekogi gikanyono. (Zaburi 78:38-41) Mopogore gi mano, nomiyogi thuolo nyading’eny mondo gilok yoregi maricho. Nosayogi kama: “Ok amor ka ng’a marach otho; to adwaro mondo ng’a marach olokre oa e yore obedi mangima: lokreuru un, lokreuru ua e yoreu maricho; uyie tho nang’o, A dho od Israel?” (Ezekiel 33:11) Nikech ngima en gima duong’ e wang’ Jehova, ne ooro ne Jo-Israel jonabi nyadinwoya mondo osiemgi giwe yoregi maricho. Kata kamano, kinde mang’eny Jo-Israel ma ne chunygi tek ne otamore winjo  jonabigo kendo ne ok giloko chunygi. Gikone, nikech Jehova ne nyaka rit nyinge maler kod weche duto ma nyingno ochung’ne, nochiwogi e lwet jowasigu.—Nehemia 9:26-30.

20. (a) Gik ma ne Jehova otimo ne Jo-Israel puonjowa ang’o kuome? (b) Ang’o momiyo en gima owinjore tiyo gi sibuor mondo ochung’ ne tim makare mar Jehova?

²⁰ Kaka Jehova ne timo ne Jo-Israel puonjowa gik mang’eny kuome. Wapuonjore ni wengene ma neno gik moko duto neno timbe maok kare kendo timbego miyo owinjo malit. (Ngeche 15:3) Gima morowa bende en ni oikore kendo omanyo thuolo mar kecho ji ka mano nyalore. E wi mano, wapuonjore ni ok orikni ng’ado ne ji bura. Nikech Jehova hore kendo nano gi ji, ji mang’eny nigi paro maok kare ni ok nong’ad bura ne joma richo ngang’. Kata kamano, mano ok en adier kata matin nikech gik ma ne otimo ne Jo-Israel puonjowa ni horuok mar Jehova nigi giko. Jehova makore motegno gi tim makare. Mopogore gi dhano ma kinde mang’eny nyalo luor ng’ado ne ng’ato bura kaka owinjore, kinde duto Jehova nigi chir mar ng’ado bura e yo makare. Mano e momiyo sama iwuoyo kuom kom loch mar Nyasaye, itiyo gi ranyisi mar sibuor  nikech sibuor ong’ere kuom chir. * (Ezekiel 1:10; Fweny 4:7) Nikech mano, wanyalo bedo gadier ni Nyasaye biro chopo singone mar tieko tim maok kare e piny. Ee, inyalo wach e yo machuok ni sama Jehova ng’ado bura ne ng’ato omakore gi chik chuth ka mano dwarore, to kama nyalore, onyiso ng’wono.—2 Petro 3:9.

21. Sama waparo matut e wi kaka Jehova ng’ado bura, onego wanene e yo mane, to nikech ang’o?

²¹ Sama waparo matut kuom kaka Jehova ng’ado bura, ok onego wapar ni en jang’ad-bura makwiny madwaro mana kumo joma oketho chikene. Kar mano, onego wanene kaka Wuoro ma jahera ma makore gi chik makare ma kinde duto dwaro timo ne nyithinde mana gik mabiro kelonegi ber. Kata obedo ni Jehova makore gi tim makare, kinde duto okecho nyithinde manie piny madwarore ni okony kendo madwarore ni owenegi richogi.—Zaburi 103:10, 13.

22. Nikech Jehova makore gi tim makare, wan gi geno mane, to ang’o momiyo otimonwa maber kamano?

²² Mano kaka wamor ni tim makare ma Jehova nyiso ok en mana ng’ado bura ne joma richo! Nikech Jehova luwo tim makare, osemiyowa thuolo majaber mar dak nyaka chieng’ e piny “ma wach makare odakie.” (2 Petro 3:13) Nyasachwa timonwa kamano nikech tim makare miyo omanyo thuolo mar resowa to ok mar kumowa. Ka wang’eyo maber tiend tim makare mar Jehova, wabiro gombo sudo machiegni kode. E sula moko mabiro luwo, wabiro nono adimba yore ma Jehova nyisowago kido maberni.