1, 2. (a) Ko e heigoa e nakai fakafili tonu muikau ne fakafita a Iosefa ki ai? (e) Fakahako fefe e Iehova e tau nakai fakafili tonu?

KUA kelea muikau e nakai fakafili tonu. Ne nakai taute he fuata tane mata fuluola e holifono, ka kua tuku a ia he fale puipui, he tukupau fakavai ke fakapilo pulenoa. Ka e nakai ko e fehagai fakamua anei hana mo e nakai fakafili tonu. He tau tau fakamua atu, he 17 e tau he moui, ko e fuata tane nei, ko Iosefa, nukua afo ni he tau lafu hana, ne teitei ke kelipopo a ia. Ne fakafua mogoia a ia mo tupa ke he taha motu kehe. I ai ne nakai mahalohalo a ia ke he tau gahua he hoana he iki hana. Ko e fifine mahani kelea nei ne taute e tukumale fakavai, ti ko e kakano haia ne fakahala ai a Iosefa. Momoko ni, ha kua tuga ke nakai fai tagata ke lago a Iosefa.

² Pete ni ia, ko e Atua ne ‘fiafia ke he tututonu mo e fakafili tonu’ hane onoono mai. (Salamo 33:5) Ne gahua a Iehova ke fakahako e tau nakai fakafili tonu, mo e fakahaohao e tau mena tutupu ke fakatokanoa a Iosefa he magaaho fakamui. Mua atu ke he mena ia, ko Iosefa​—ko e tagata ne tuku he “luo” he fale puipui​—nukua fakahiku ke foaki ki a ia e tuaga he tau matagahua ne mua mo e lilifu mitaki lahi. (Kenese 40:15; 41:​41-43; Salamo 105:​17, 18) He magaaho fakamui, ne kautu mai a Iosefa, mo e fakaaoga e ia e tuaga tokoluga hana ke fakamalikiti e finagalo he Atua.​—Kenese 45:​5-8.

3. Ko e ha kua nakai ofo ai kua manako a tautolu oti ke taute fakamitaki mai ki a tautolu?

³ Kua tutala mai e fakamauaga ia ke he tau loto ha tautolu, pihia nakai? Ko hai ia tautolu ne nakai la kitia e nakai fakafili tonu po kua fita he matematekelea ki ai? Moli, kua manako a tautolu oti ke taute fakamitaki mai ki a tautolu mo e nakai fakamailoga mai. Nakai ko e mena ke ofo anei, ha kua tuku e Iehova ia tautolu e tau mahani ne fakaataata e aga fakaperesona  hana, ti ko e fakafili tonu e taha fua ne mua ue atu hana. (Kenese 1:27) Ke iloa mitaki a Iehova, kua lata ia tautolu ke maama e kakano he fakafili tonu hana. Ti kua maeke ia tautolu ke o mai ke fakaaue fakalahi atu ke he tau puhala homo ue atu hana mo e omoi ke fakatata lahi atu ki a ia.

4. Mai he kitiaaga he tagata, ko e puhala fe ne fa maama ai e fakafili tonu?

⁴ Mai he kitiaaga he tagata, ko e fakafili tonu kua fa mahani ke maama ko e muitua fakamitaki noa ni ke he tau poakiaga he fakatufono. Ne talahau he tohi Right and Reason​—Ethics in Theory and Practice ko e “fakafili tonu kua matutaki ke he matafakatufono, matagahua, tau tonuhia, mo e tau kotofaaga pauaki, mo e tufatufa ai e tau palepale fakatatai po ke mena kua lata.” Ka ko e fakafili tonu ha Iehova, kua lahi atu mai he muitua momoko vaivai ke he tau fakatufono ha ko e matagahua po ke kotofaaga pauaki.

5, 6. (a) Ko e heigoa e kakano he tau kupu vagahau fakamua ne liliu ko e ‘fakafili tonu’? (e) Ko e heigoa e kakano, na tonu e Atua?

⁵ Ko e laulahi mo e hokulo he fakafili tonu ha Iehova kua maama mitaki he kikite atu ke he tau kupu he vagahau fakamua ne fakaaoga he Tohi Tapu. He tau Tohiaga Tapu Heperu, kua tolu e matapatu kupu ne putoia ai. Ko e kupu ne fa liliu tumau ko e ‘fakafili tonu’ kua maeke foki ke liliu ‘ko e mena hako.’ (Kenese 18:25) Ko e tau kupu ua ne toe kua mahani ke liliu ko e “tututonu.” He tau Tohiaga Tapu Kerisiano Heleni, ko e kupu fakaliliu “tututonu” kua fakakakano ko e ‘mahani he hako po ke fakafili tonu.’ Ti kua nakai fai kehe he vahaloto he tututonu mo e fakafili tonu.​—Amosa 5:24.

⁶ Ti he magaaho ne pehe mai e Tohi Tapu na tonu e Atua, kua pehe ai ki a tautolu kua taute e ia e hako mo e tonu ti taute tumau e ia pihia mo e nakai fakamailoga. (Roma 2:11) Moli ai, kua nakai lata ke taute e ia taha mena kehe. Ne talahau e Elihu tua fakamoli: “Kia mamao mo e Atua ke mahani kelea ai a ia, mo Ia hana e malolo oti kana ke [“nakai fakafili  tonu,” NW] a ia.” (Iopu 34:10) Moli, kua nakai maeke ia Iehova ke “nakai fakafili tonu.” Ko e ha? Ma e tau kakano aoga lahi ne ua.

7, 8. (a) Ko e ha ne nakai maeke a Iehova ke taute e nakai fakafili tonu? (e) Ko e heigoa ne omoi aki a Iehova ke tututonu, po ke fakafili tonu, ke he tau fehagaiaga hana?

⁷ Fakamua, kua tapu a ia. Tuga he kitia e tautolu he Veveheaga 3, ko Iehova kua tavana mo e tututonu tukumalagi. Ko e mena ia, kua nakai maeke ia ia ke taute e mahani hepe, po ke nakai fakafili tonu. Manamanatu ke he kakano he mena ia. Ko e tapuina he Matua ha tautolu he lagi kua foaki mai e tau kakano loga ke tua ki a ia to nakai fakaai ia ia ke ekefakakelea hana fanau. Ne ha ha ia Iesu e mauokafua pihia. He po fakahiku he moui hana he lalolagi, ne liogi a ia: ‘Ko e Matua Tapu na e, kia leveki e koe a lautolu [tau tutaki] ke he hau a higoa.’ (Ioane 17:11) Ko e ‘Matua Tapu’​—i loto he tau Tohiaga Tapu, ko e mataulu ia kua hagaao ni ki a Iehova tokotaha maka. Kua latatonu e mena nei, ha kua nakai fai matua tane tagata ke fakatatai atu ki a Ia ke he tapuina. Ne tua katoatoa a Iesu to haohao mitaki e tau tutaki hana he tau lima he Matua, ne kua tavanavana mo e mea katoatoa mai he tau agahala oti.​—Mataio 23:9.

⁸ Ke uaaki, ko e fakaalofa nakai fulukovi ko e foliga pauaki ni he Atua. Ko e fakaalofa pihia ne omoi a ia ke tututonu he tau fakafehagaiaga hana mo e falu. Ka ko e tau puhala kehekehe he nakai fakafili tonu​—putoia ai e fili lanu tagata, fakavihia, mo e fakamailoga tagata​—kua tupu mai ni he lotokai mo e fulukovi, ko e fahi kehe he fakaalofa. Hagaao ke he Atua he fakaalofa, ne fakamoli mai e Tohi Tapu ki a tautolu: “Kua tututonu a Iehova, to fiafia a ia ke he tututonu.” (Salamo 11:7) Ne ui a Iehova hagaao ki a ia ni: “Ko au ko Iehova, kua fiafia au ke he [“fakafili tonu,” NW].” (Isaia 61:8) Nakai kia mafanatia ke iloa kua fiafia e Atua ha tautolu ke taute e mena hako, po ke tonu?​—Ieremia 9:24.

9-11. (a) Ko e heigoa e matutakiaga ne ha ha ai he vahaloto he fakafili tonu ha Iehova mo e fakaalofa hofihofi hana? (e) Kua kitia moli fefe e fakafili tonu ha Iehova ti pihia foki e fakaalofa hofihofi hana, ke he puhala ne fehagai a ia mo e tau tagata agahala?

⁹ Ko e fakafili tonu ha Iehova, ke tuga falu aga fakaperesona mua ue atu hana, kua mitaki katoatoa, mo e nakai mahala ai ha mena. He fakaheke a Iehova, ne tohia e Mose: ‘Ko e Maka tumau a ia, kua katoatoa ni e mitaki hana gahua; ha kua fakafili tonu hana tau puhala oti ni? ko e Atua kua fakamoli, nakai ha ha ia ia ha nakai fakafili tonu, ko e mahani tututonu mo e mahani hakohako ni a ia.’ (Teutaronome 32:​3, 4) Ko e tau fakakiteaga oti he fakafili tonu ha Iehova kua mitaki katoatoa​—nakai molulu lahi, mo e nakai mao lahi.

¹⁰ Ha ha ai e matutakiaga tata he vahaloto he fakafili tonu ha Iehova mo e fakaalofa hohofi hana. Ne talahau he Salamo 116:5: “Kua fakaalofa noa mo e tututonu [“fakafili tonu,” The New American Bible] a Iehova; ko e ha tautolu a Atua kua fakaalofa hohofi a ia.” Haia, ko Iehova kua tonu mo e fakaalofa hohofi a ia. Ko e tau mena ua ia kua nakai fekehekeheaki. Ko e fakagahuahua hana he fakaalofa hohofi ko e nakai ke fuifui e fakafili tonu hana, ke tuga na mavelavela lahi e fakafili tonu hana. Ka ko e ua e fua ia kua fa fakakite e ia he magaaho taha, mo e taute ua foki he taha e magaaho. Manamanatu ke he fakafifitakiaga.

¹¹ Ko e tau tagata oti kua agahala ti kua lata ke moua e palepale ke he hala​—ko e mate. (Roma 5:12) Ka kua nakai fiafia a Iehova ke mamate e tau tagata agahala. Ko ia ko e “Atua kua fakamagalo e tau hala, kua fakaalofa noa, mo e fakaalofa hofihofi noa.” (Nehemia 9:17) Pete ni, ha kua tapu a ia, kua nakai maeke agaia ia ia ke fakaata e mahani hepehepe. Ka e maeke fefe mogoia ia ia ke fakakite e fakaalofa hofihofi ke he tau tagata agahala? Ko e tali kua moua i loto he taha he tau kupu moli ne uho lahi he Kupu he Atua: ko e foakiaga ha Iehova he lukutoto ma e fakamouiaga he tau tagata. He Veveheaga 14 to ako fakalahi atu  a tautolu ke he fakaholoaga fakaalofa nei. Kua hokulo ai e tonu mo e mua ue atu e fakaalofa noa. He puhala ia, ne fakakite e Iehova e fakaalofa hofihofi totonu ke he tau tagata hala ne tokihala ka e fakatumau agaia ni hana tau tutuaga he fakafili tonu ne mitaki katoatoa.​—Roma 3:​21-26.

12, 13. (a) Ko e ha ne fakatata he fakafili tonu ha Iehova a tautolu ki a ia? (e) Ko e heigoa e fakahikuaga ne hokotia a Tavita ki ai hagaao ke he fakafili tonu ha Iehova, mo e fakamafana fefe he mena nei a tautolu?

¹² Ko e fakafili tonu ha Iehova, nakai ko e fua momoko vaivai ke vevehe aki a tautolu, ka ko e fua he fakaalofa ne fakatata a tautolu ki a ia. Ne fakamaama fakamaali mai he Tohi Tapu e foliga fakaalofa hofihofi he fakafili tonu, po ke tututonu ha Iehova. Ki a manamanatu atu a tautolu ke he falu puhala loto mafanatia ne fakagahuahua ai e Iehova e fakafili tonu hana.

¹³ Ne omoi he fakafili tonu ne mitaki katoatoa ha Iehova a ia ke fakakite e tua fakamoli mo e mahani fakamoli ke he tau fekafekau hana. Ko e salamo ko Tavita ne loto fakaaue he logona hifo fakamua e ia e fahi nei he fakafili tonu ha Iehova. Mai ni he hana a fakafitaaga mo e mai he kumikumi hana ke he tau puhala he Atua, ko e heigoa e fakahikuaga ne hokotia a Tavita ki ai? Ne fakapuloa e ia: “Ha ko Iehova ko e ofania he fakafili tonu, Ti to nakai toka e ia a lautolu ne fakamoli. To leoleo e ia a lautolu ke hoko ke he tukulagi.” (Salamo 37:28, NW) Ko e fakamoliaga mauokafua ha a ia! Ko e Atua ha tautolu to nakai fakaai ke tiaki a lautolu ne mahani fakamoli ki a ia. Kua maeke ai ia tautolu ke falanaki ke he fakatata mai hana mo e hana leveki fakaalofa. Kua fakamoli he fakafili tonu hana e mena nei!​—Tau Fakatai 2:​7, 8.

14. Kua kitia moli fefe e tupetupe ha Iehova ki a lautolu ne nonofogati he Fakatufono ne foaki e ia ki Isaraela?

¹⁴ Ko e fakafili tonu faka-Atua kua uliulitonu lahi ke he tau manako ha lautolu ne matematekelea. Ko e tupetupe ha Iehova ma lautolu ne nonofogati kua kitia maali he Fakatufono ne foaki e ia ki a Isaraela. Ke fakatai ki ai, ne foaki pauaki he Fakatufono ke leveki fakamoli e tau tama nakai fai matua mo e tau takape.  (Teutaronome 24:​17-21) He mailoga e uka lahi he moui ma e tau magafaoa pihia, ne eke a Iehova mo Iki Fakafili mo e Puipui fakamatua tane, ne “eke e ia e fakafiliaga ma e tama kua nakai fai matua mo e fifine takape.” (Teutaronome 10:18; Salamo 68:5) Ne hataki age a Iehova ke he tau Isaraela kaeke fakamatematekelea e lautolu e tau fifine mo e fanau lolelole, to logona moli e ia e tagi ha lautolu ia. Ne talahau e ia: “Ati tupu ai ni haku a ita.” (Esoto 22:​22-24) Pete nakai ko e ita e taha he tau fua ne mua ha Iehova, ka kua fakalagalaga a ia ke tonu e ita ha ko e tau gahua nakai fakafili tonu ne taute pauaki, mua atu ka matematekelea a lautolu ne holoilalo mo e lolelole.​—Salamo 103:6.

15, 16. Ko e heigoa e fakamoliaga kehe lahi he nakai fakamailoga tagata ha Iehova?

¹⁵ Ne fakamoli mai foki a Iehova ki a tautolu na “nakai fakamailoga tagata a ia, ti nakai talia e ia e taui.” (Teutaronome 10:17) He nakai tatai mo e tau tagata tokologa ne toka ai e malolo po ke fakaohoohoaga, kua nakai fakaohooho he muhu koloa po ke foliga he tau mena ne kitia a Iehova. Kua ataina mai a ia he tu fahi po ke fakamailoga tagata. Manamanatu ke he fakamoliaga kehe lahi he nakai fakamailoga ha Iehova. Ko e magaaho ke eke mo tagata tapuaki moli, fakalataha mo e moui tukulagi i mua, kua nakai fakakaupa ni ke he gahoa ne fifili. Ka “ko e tau tagata he tau motu oti kana ne matakutaku kia ia mo e mahani tututonu, kua talia ai e ia.” (Gahua 10:​34, 35) Ko e amaamanakiaga mitaki ue atu nei kua hafagi ke he tau tagata oti kana pete ko e tuaga fakamotu ha lautolu, ko e lanu he kili ha lautolu, po ke motu ne nonofo ai a lautolu. Nakai kia ko e fakafili tonu mitaki lahi a ia?

¹⁶ Ha ha ai taha puhala he fakafili tonu mitaki katoatoa ha Iehova ne kua lata ke manamanatu mo e fakalilifu a tautolu ki ai: ko e puhala ne fehagai a ia mo e tau tagata agahala ke he tau tutuaga tututonu hana.

17. Fakamaama e kakano ne nakai maeke e tau nakai tonu he lalolagi nei ke paleko e fakafili tonu ha Iehova.

¹⁷ Liga manamanatu falu: ‘Ha kua nakai tokanoa e Iehova  e mahani hepehepe, kua maeke fefe ia tautolu ke fakamaama e matematekelea he nakai fakafili tonu mo e tau gahua nakai fakamoli ne kua holofa lahi he lalolagi he vaha nei?’ Ko e nakai tonu pihia to nakai paleko e fakafili tonu ha Iehova. Ko e tau nakai fakafili tonu loga he lalolagi kelea nei, ko e fua he hala ne moua he tau tagata mai ia Atamu. He lalolagi ne ha ha ai e tau tagata nakai mitaki katoatoa ne fifili e lautolu e tau puhala agahala ha lautolu, ti tupu holofa ai e nakai fakafili tonu​—ka e to nakai leva.​—Teutaronome 32:5.

18, 19. Ko e heigoa ne fakakite to nakai fakauka tukumalagi a Iehova ki a lautolu ne holitu pauaki e tau fakatufono tututonu hana?

¹⁸ He fakakite e Iehova e fakaalofa hofihofi lahi ki a lautolu ne fakatata atu ki a ia mo e loto moli, to nakai fakauka tukulagi a ia ke he tuaga ne tamai e fakakelea ke he higoa tapu hana. (Salamo 74:​10, 22, 23) Ko e Atua fakafili tonu to nakai fakavai he taha a ia; to nakai puipui e ia e tau tagata ne taute pauaki e hala mai he fakafiliaga mavelavela kua lata ma e tau puhala ha lautolu. Ko Iehova “ko e Atua fakaalofa hofihofi, mo e fakaalofa noa; kua fakatuai hana ita, to lahi e fakaalofa, to fakamoli; . . . ka e nakai toka noa e ia a lautolu kua hala.” (Esoto 34:​6, 7) Moli ke he tau kupu nei, kua kitia ai e Iehova he falu magaaho kua lata ke fakahoko e fakafiliaga ki a lautolu ne holitu pauaki e tau fakatufono tututonu hana.

¹⁹ Mailoga, ke fakatai ki ai, e tau fakafehagaiaga he Atua mo Isaraela i tuai. Pete ni he nonofo he Motu he Maveheaga, ne liliu tumau e tau Isaraela ke nakai tua fakamoli. Pete he “fakahukia” he tau puhala nakai fakamoli ha lautolu a Iehova, ne nakai amanaki a ia ti tiaki a lautolu. (Salamo 78:​38-41) Ka kua foaki fakaalofa noa e ia e tau magaaho ma lautolu ke hiki e tau puhala ha lautolu. Ne ole age a ia: “Nakai fiafia au ka mate e tagata mahani kelea, ka kia liu mai a ia ne mahani kelea he tau mahani hana mo e moui ai; liliu ā, kia liliu kehe ā a mutolu he tau mahani kelea ha mutolu; ka kua fia mamate he ha a mutolu ko e magafaoa a Isaraela na e?” (Esekielu 33:11) He mailoga e uho he moui, ne foaki tumau e Iehova hana tau perofeta ke lata he tau Isaraela ke liliu mai he tau mahani kelea ha lautolu. Ka kua fakaheu ni e tau tagata loto mao ia ke fanogonogo mo e  fakatokihala. Fakahiku, ha ko e higoa tapu hana mo e tau kakano loga ne toka ai, ne tiaki e Iehova a lautolu ke he tau lima he tau fi ha lautolu.​—Nehemia 9:​26-30.

20. (a) Ko e heigoa ne fakaako he tau fakafehagaiaga ha Iehova mo Isaraela ki a tautolu, hagaao ki a ia? (e) Ko e ha ne latatonu e leona mo fakamailoga he fakafili tonu ha Iehova?

²⁰ Kua lahi e mena ne fakaako mai he fehagaiaga ha Iehova mo Isaraela ki a tautolu hagaao ki a ia. Kua ako e tautolu kua kitia he tau mata kitia-katoa hana e mahani hepehepe mo e lauia lahi ai a ia he mena ne kitia e ia. (Tau Fakatai 15:3) Kua mafanatia foki ke iloa nukua kumi a ia ke fakakite e fakaalofa hofihofi kaeke ha ha ai e fakaveaga ke taute pihia. Ke lafi ki ai, ne iloa e tautolu kua nakai lagataha e fakafili tonu hana ke fakatepetepe. Ha ko e fakauka mo e fakamanavalahi ha Iehova, kua tokologa e tagata ne hepehepe ke talahau to nakai fakahoko e ia e fakafiliaga ke he tau tagata mahani kelea. Ka kua mamao mai e mena ia he moli, ha kua fakaako foki he fakafehagaiaga he Atua mo Isaraela a tautolu na fai fakakaupaaga e fakauka faka-Atua. Kua mauokafua mo e tututonu a Iehova. He nakai tatai mo e tau tagata, ne fa liliu tua mai he fakagahuahua e fakafili tonu, ne nakai kaumahala a ia ke fakamalolo ke lalago e mena hako. Latatonu ai, ko e leona ko e fakamailoga he fakafili tonu malolo ne hagaao ke he ha ha hi nei mo e nofoaiki he Atua. * (Esekielu 1:10; Fakakiteaga  4:7) Kua lata ai ia tautolu ke iloa to fakamoli e ia e maveheaga hana ke utakehe e nakai fakafili tonu mai he lalolagi nei. E, ko e puhala fakafili hana kua lata ke tuku pehenai: mauokafua ke he mena kua lata, fakaalofa hofihofi ka maeke.​—2 Peteru 3:9.

21. He magaaho ka manamanatu fakahokulo a tautolu ke he puhala ne fakagahuahua e Iehova e fakafili tonu, ko e heigoa e puhala kua lata ia tautolu ke manamanatu hagaao ki a ia, mo e ko e ha?

²¹ He magaaho ka manamanatu fakahokulo a tautolu ke he puhala ne fakagahuahua e Iehova e fakafili tonu, kua lata ia tautolu ke nakai manamanatu ki a ia ko e iki fakafili fua momoko vaivai mo e mao, ne manako ni ke fakahala e tau tagata taute hehe. Ka e kua lata ia tautolu ke manamanatu ki a ia ko e Matua fakaalofa mo e mauokafua ne fehagai tumau mo e tau fanau hana ke he puhala mitaki lahi. Ha ko e Matua tonu, po ke tututonu, ne fakalagotatai e Iehova e mauokafua ma e mena kua hako mo e fakaalofa hofihofi totonu ke he fanau hana he lalolagi, ne manako ma e hana lagomatai mo e fakamagaloaga.​—Salamo 103:​10, 13.

22. He takitaki he fakafili tonu hana, ko e heigoa e amaamanakiaga ne taute e Iehova ke moua e tautolu, mo e ko e ha ne fehagai a ia mo tautolu ke he puhala nei?

²² Fakaaue ha ia ha tautolu ha kua mua atu e mena ne putoia ke he fakafili tonu faka-Atua mai he foaki e fakahala ki a lautolu ne taute hehe! He takitaki he hana fakafili tonu, ne taute e Iehova ke maeke ia tautolu ke moua e amaamanakiaga fiafia moli​—ko e moui tukulagi mitaki katoatoa he lalolagi ka “nofo ai e tututonu.” (2 Peteru 3:13) Kua fehagai e Atua ha tautolu ke he puhala nei mo tautolu, ha kua kumi e fakafili tonu hana ke fakamoui nakai ke fakahala. Moli, ko e maama mitaki he finagalo fakafili tonu ha Iehova ne fakatata atu a tautolu ki a ia! He tau veveheaga ka mumui mai, to onoono fakatata atu a tautolu ke he puhala ne fakakite e Iehova e fua homo ue atu nei.