1, 2. (a) Eaa te tu tau kore tei kiteaia e Iosepha? (e) Akapeea a Iehova i te akatika anga i taua tu tau kore?

 E TU tau kore kino tikai te reira. Kare taua tane manea i rave ana i te kino, inara kua kite atu aia iaia uaorai i roto i te vaarua, kua akaapa pikikaaia no te tauta anga i te rave i te tauati. Inara kare teia i te taime mua i aro atu ei aia i te tu tau kore. I te au mataiti i mua atu, i te 17 mataiti, kua pikikaaia teia mapu tane, ko Iosepha, e tona uaorai ai tuakana, tei vaitata atu i te tamate iaia. Kua okoia aia i reira ei tangata tuikaa ki tetai enua ke. I reira, kua patoi aia i te akameamea anga a te vaine a tona pu. Kua maani tuatua pikikaa taua vaine tei patoiia ra, e akapera oki aia i te mou angaia. Ma te maromaroa, i te akara anga kare e tangata i reira ei akao mai no Iosepha ra.

² Inara, te akara ua maira te Atua ‘inangaro i te tuatua-tika e te tuatua-tau.’ (Salamo 33:5) Kua rave angaanga a Iehova no te akatikatika i te au tu tau kore, te akatanotanoanga i te au tupu anga kia tukunaia ki vao a Iosepha i te openga ra. E maata atu i te reira, ko Iosepha—te tangata tei tukunaia ki roto i te “vaarua”—i te openga ra kua tukunaia ki runga i tetai turanga maata te apainga e te tu ngateitei tuke ua akerai. (Genese 40:15; 41:41-43; Salamo 105:17, 18) I te openga ra, kua akakoreia te apa o Iosepha, e kua taangaanga aia i tona turanga teitei i te akamaata atu i ta te Atua akakoroanga.—Genese 45:5-8.

3. Eaa i kore ei i te mea poitirere e te inangaro ra tatou katoatoa e kia akonoia mai ma te tu tau ua?

³ Te akakeu ra taua tataanga i to tatou ngakau, kare ainei? Koai ia tatou tei kore i kite ana i te tu tau kore me kare kua takinokinoia no te reira? E tika, te umuumu ra tatou katoatoa kia akonoia ma te tu tau e te tano ua. Kare teia i te mea poitirere,  i te mea e kua oronga mai a Iehova kia tatou i te au tu te akaata ra i tona uaorai tu peretana, e ko te tuatua tau tetai o tona au tu maata. (Genese 1:27) Kia kite meitaki ia Iehova, ka anoanoia tatou kia marama i tona tu tuatua tau. I reira tatou e ariki maata ei i tona au mataara meitaki e kia akakeuia kia akavaitata atu kiaia.

4. Mei te akaraanga a te tangata, akapeea te tu tuatua tau i te marama angaia?

⁴ Mei te akaraanga a te tangata, te marama putuputuia ra te tuatua tau e ko te rave tano ua anga i te au arai anga o te ture. Te puka Right and Reason—Ethics in Theory and Practice te akakite maira e te “piri ra te tuatua tau ki te ture, te apainga, te au tikaanga, e te au angaanga akanooia, e te akono ra i te au akava anga kia tau ki te tu aiteite me kare tano ua.” Inara, to Iehova tuatua tau, e maata te o maira i te taangaanga ua anga i te au arairai anga no te angaanga me kare te apainga.

5, 6. (a) Eaa te aiteanga o te au tuatua mua tei taikuia e “tuatua tau”? (e) Eaa te aite anga e tau ua te Atua?

⁵ Te atea e te oonu o te tuatua tau o Iehova ka marama meitakiia na te akamanakoanga i te au tuatua mua tei taangaangaia i roto i te Pipiria. I roto i te au Tuatua Tapu Epera, e toru tuatua maata te o maira. Te tuatua tei taiku maataia no te “tuatua tau” penei ka uri katoaia e ko te “mea tika.” (Genese 18:25) Te uriia ra tetai atu nga tuatua ko te “tuatua-tika.” I roto i te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano, te tuatua tei uriia te “tuatua-tika” te akatakaia ra e ko te “tu kia tika me kare kia tau ua.” Tera te aite anga, e pirianga to te tuatua tika ki te tuatua tau.—Amosa 5:24.

⁶ No reira, i te akakite anga te Pipiria e e tau ua te Atua, te akakite maira te reira kia tatou e te rave ra aia i te mea tika e te tano ua e te rave tamou ra aia i te reira, ma te kore te papaki tai. (Roma 2:11) E tikai, e mea tau kore e kia rave tu ke aia. Kua tuatua a Eliu tiratiratu e: “Kia atea ke atu te tuatua kino i  te Atua; e te ara i te Mana katoatoa.” (Iobu 34:10) Ae, kare e rauka ia Iehova kia rave i te tuatua tau kore. No teaa ra? No nga tumu puapinga e rua.

7, 8. (a) Eaa a Iehova i kore ei e tau kia rave i te tu tau kore? (e) Eaa te akakeu ra ia Iehova kia tuatua tika, me kare kia tuatua tau, i roto i tana au akonoanga?

⁷ Te mea mua, e tapu oki aia. Mei ta tatou i kite mai i te Pene 3, e tu viivii kore ua atu a Iehova e te tu tika. No reira, kare e rauka iaia te rave i te tuatua tika kore, me kare te tu tau kore. Ka akamanako ana i te aite anga o te reira. Te tapu tikai o to tatou Metua i te rangi ra te oronga maira kia tatou i te au tumu kia irinaki e kare rava aia e akono kore i tana tamariki. Kua rauka ia Iesu taua tu irinaki. I te po openga o tona oraanga i te enua nei, kua pure atu aia: ‘E taku Metua Tapu ra e, ka tiaki koe ia ratou [te au pipi] i taau i o mai noku i toou ingoa.’ (Ioane 17:11) Te ‘Metua Tapu’—i roto i te au Tuatua Tapu, te taikuia ra taua tuatua anga kia Iehova ua. Te tau ra teia, kare oki tetai metua tangata e rauka i te akaaiteia atu Kiaia no te tu tapu tikai. Kua akarongo takiri a Iesu e ka akonoia tana au pipi i roto i te nga rima o te Metua, tei ma tikai e te viivii kore e tei akatakakeia mei te au tu ara ravarai.—Mataio 23:9.

⁸ Te rua, e tu tikai te aroa noinoi kore o te tu natura o te Atua. Te akakeu ra taua aroa ra iaia kia vai tuatua tika, me kare tuatua tau, i roto i tana akonoanga i tetai atu. Inara te tu tau kore ma tona au tu e manganui—kapiti mai te iriiri pakiri, te akavaavaa anga, e te papaki tai—e putuputu te taime te tupu maira mei te noinoi e te karapii, te tuke o te aroa. No runga i te Atua aroa, te akapapu maira te Pipiria: “Te inangaro ra oki a Iehova tuatua-tika ra i te tuatua-tika.” (Salamo 11:7) Te tuatua ra a Iehova nona uaorai e: “Ko au ko Iehova tei inangaro i te tuatua-tau.” (Isaia 61:8) Kare ainei i te mea pumaana i te kite e te mareka maira to tatou Atua i te raveanga i te mea tika, me kare te mea tau?—Ieremia 9:24.

9-11. (a) Eaa te piri anga i rotopu i to Iehova tuatua tau e tona tu akaaroa? (e) Akapeea te kitea angaia to Iehova tuatua tau e pera te tu akaaroa i roto i tana akonoanga i te au tangata ara ua?

⁹ To Iehova tuatua tau, mei tetai atu au tuanga o tona tu peretana aiteite kore, e tiama ia, kare i kore i tetai apinga. Te akatenitenianga ia Iehova, kua tata a Mose: “Te Mato ra, e tiama tana angaanga ra, e tuatua tau tona au mataara ravarai. E Atua pikikaa kore, ma te kore e kitea te tu tau kore ra; e tuatua tika e te tu tika ra aia.” (Deuteronomi 32:3, 4, NW) E kino kore te au tuatua ravarai o te tuatua tau o Iehova—kare rava e tukutuku ua, e kare rava e kino ana.

¹⁰ Te vaira te pirianga vaitata i rotopu i to Iehova tu tuatua tau e tona tu akaaroa. Te na ko ra a Salamo 116:5 e: “Ko te takinga-meitaki e te tuatua-tika [“tau ua,” The New American Bible] ta Iehova; e aroa oki to to tatou Atua.” Ae, e tau ua e te akaaroa to Iehova. Kare nga tu e tuke ana. Tana akonoanga i te tu akaaroa kare ia e te akameangiti ra i tona tu tuatua tau, mei te mea atura e e pakari tikai tona tu tuatua tau. Mari ra, te akaari putuputuia maira nga tu e ia i taua taime rai, e ma taua angaanga rai. Ka akamanako ana i tetai akaraanga.

¹¹ Kua tu ia te au tangata ravarai e te ara e no reira te tau ra i te utunga a te ara—te mate. (Roma 5:12) Inara kare a Iehova e mareka ana i te mate o te aronga ara. “E Atua koe, e akakore mairai i te ara, e te aroa ua, e te akaperepere mai.” (Nehemia 9:17) Noatu rai, no te mea e tapu aia, kare e rauka iaia te akatika ua i te tuatua tika kore. Akapeea, i reira, aia i te akaari anga i te tu akaaroa ki te au tangata tei tu ia e te ara? Ka kitea te pau anga i roto i te au tuatua mou akaperepere ravaia atu o te Tuatua a te Atua: ta Iehova oronga anga mai i te oko e ora no te au tangata ravarai. I te Pene 14 ka apii maata atu tatou no runga i teia akapapaanga aroa ua. E oonu tau uaia e i taua taime rai e e tu akaaroa teitei tikai. Na roto i te reira, ka rauka ia Iehova te akaari i te tu akaaroa ki te aronga ara tei tataraara  koi akono tamou ei i tana au turanga o te tuatua tau tiama.—Roma 3:21-26.

12, 13. (a) Eaa ra to Iehova tuatua tau i akavaitata atu ei ia tatou kiaia? (e) Eaa te taopenga tei rauka ia Davida no runga i to Iehova tuatua tau, e akapeea teia i te akapumaana anga ia tatou?

¹² Kare to Iehova tuatua tau, i te tu manako kore te patoi ra ia tatou, mari ra e tu akaperepereia te akavaitata atura ia tatou kiaia. Te akataka meitaki ra te Pipiria i te tu aroa ua o te tuatua tau o Iehova, me kare te tuatua tika. Ka akara ana tatou i etai o te au tu pumaana te akono ra a Iehova i tona tuatua tau.

¹³ Te akakeu ra to Iehova tuatua tau tiama iaia kia akaari i te tu pikikaa kore e te tu tiratiratu ki tona au tavini. Kua kite mai te tata taramo ko Davida i teia turanga o to Iehova tuatua tau. Mei tana uaorai kite anga e mei tana apiianga i te au tu o te Atua, eaa ta Davida i taopenga? Kua akakite aia: “E mea inangaro oki na Iehova te tuatua-tau, kare oki aia e akaruke i tona aronga tapu ra. E vai rai ratou e tuatau ua atu.” (Salamo 37:28) Mei teaa te akapapu anga pumaana! Kare rava to tatou Atua e akaruke i te aronga tei vai tiratiratu kiaia. Ka rauka i reira ia tatou te irinaki ki runga i tona pirianga vaitata e tana akono anga aroa ua. Te akapapu maira tona tuatua tau i teia!—Maseli 2:7, 8.

14. Akapeea to Iehova manako anga i te aronga manuia kore i te kite angaia i roto i te Ture tana i oronga ki to Iseraela?

¹⁴ Te manako ra te tuatua tau tu-Atua i te au anoano o te aronga takinga kinoia. Te kitea ra to Iehova manako anga i te aronga tei ngere i te au apinga i roto i te Ture tana i oronga ki to Iseraela. Ei akaraanga, kua akono te Ture i te au akapapaanga takake kia akapapu e te akonoia ra te au matiroeroe e te au takaua. (Deuteronomi 24:17-21) Te kiteanga e mei teaa te ngata o te oraanga no taua au pamiri, kua riro mai a Iehova uaorai e ko to ratou Akava e te Paruru mei te metua  rai, ko tei “akatika i ta te matiroeroe, e ta te vaine takaua.” a (Deuteronomi 10:18; Salamo 68:5) Kua akamatakite a Iehova i to Iseraela me takinga kino ratou i te au vaine paruru koreia e te au tamariki, ka akarongo mai aia i te aue a taua aronga ra. Kua tuatua oki aia: “Ka otooto toku riri i reira.” (Exodo 22:22-24) Koi kore ei te riri e ko tetai tu maata o Iehova, te akaririia ra aia ma te riri tuatua tika no te au raveanga akakoro o te tu tau kore, koia tikai me ko te au tangata tei takinga kinoia e aronga akaaka e te aronga tauturu koreia.—Salamo 103:6.

15, 16. Eaa tetai akakite anga umere tikai o te tu papaki tai kore o Iehova?

¹⁵ Te akapapu katoa maira a Iehova kia tatou nona ra e “ko tei kore e akono i te tu o te tangata, e te kore e rave i te tutaki.” (Deuteronomi 10:17) Kare mei te au tangata e manganui ma te mana me kare te akakeu anga, kare a Iehova i akamanaia e te apinga materia me kare te kite anga o vao. Kare ona tu papaki tai me kare manako iriiri i tetai. Ka akamanako ana i tetai akakite anga umere tikai o to Iehova tu papaki tai. Te tuatau no te riro anga mai ei aronga akamori mou iaia, ma te oraanga mutu kore ei manakonakoanga, kare i kotingaia ki tetai pupu tokoiti ua. Mari ra, “ko te mataku ra iaia, e ko te rave i te tuatua-tika, i te pa enua ravarai, ko tei kiteia mai ïa e ia.” (Angaanga 10:34, 35) Te akatueraia nei teia manakonakoanga meitaki ki te katoatoa noatu to ratou turanga i roto i te taiate, te kara o to ratou pakiri, me kare te enua e noo ra ratou i roto. Kare ainei te reira i te tuatua tau mou meitaki roa?

¹⁶ Te vai katoa ra tetai turanga o te tuatua tau tiama o Iehova te tika ra e kia akamanakoia e kia akangateiteiia e tatou: te mataara o tana akono anga i te aronga tei aati i tana au turanga tuatua tika.

17. Akamarama mai eaa te au tu aiteite kore i roto i teia ao i kore ei i tamaki atu i to Iehova tuatua tau.

¹⁷ Penei ka manako etai: ‘I te mea e kare a Iehova e akatika ana i te tuatua tika kore, akapeea tatou i te akamarama anga i te mamae anga tau kore e te au raveanga kino te matauia nei i roto i teianei ao?’ Kare taua au tu aiteite kore e tamaki ana i to Iehova tuatua tau. Te au tu tau kore e manganui i roto i teia ao kino e tupu anga ia o te ara tei rauka mai i te au tangata ra mei ia Adamu. I roto i tetai ao kua iki te au tangata apa ua i to ratou uaorai au aerenga ara ua, kua maata te tu tau kore—inara kare no tetai tuatau roa.—Deuteronomi 32:5.

18, 19. Eaa te akaari maira e kare rava a Iehova e akakoromaki mutu kore i te aronga rave akakoro i te aati i tana au ture tuatua tika?

¹⁸ Koi akaari ei a Iehova i te tu akaaroa maata ki te aronga te akavaitata atura kiaia ma te ngakau tae, kare rava aia e akakoromaki ua atu i tetai turanga te akakino ra i tona ingoa. (Salamo 74:10, 22, 23) Kare te Atua tuatua tau i tetai te ka akavareia; kare aia e paruru i te aronga rave akakoro i te kino mei te akavaanga kino te tau ra no to ratou aerenga oraanga. A Iehova “e Atua takinga-meitaki, e te aroa ua, e te akakoromaki maata, e te meitaki maata, e te tuatua-mou, . . . kare e tuatua ki te tangata kino e, e tangata kino kore.” (Exodo 34:6, 7) E tika rai ki teia au tuatua, kua kite atu a Iehova i tetai taime no te akono i te akautunga anga ki runga i te aronga tei rave akakoro i te aati i tana au ture tuatua tika.

¹⁹ Ka akara ana, ei akatau anga, i ta te Atua akonoanga ia Iseraela taito. Noatu i te noo anga i roto i te Enua Taputouia, kua ripiti ua to Iseraela i te raveanga i te tu pikikaa ua. Noatu kua akatupu to ratou au aerenga kino i te “akaongoongo anga atu” ia Iehova, kare roa aia i akaatea viviki atu ia ratou. (Salamo 78:38-41) Mari ra, kua akatotoa aroa ua aia i te au tuatau kia ratou kia taui i to ratou aerenga. Kua pati atu aia: “Kare rava oku e mareka anga i te mate o te tangata kino ra; kia ariu maira te tangata kino i tona aerenga kia ora: e ariu mai kotou, e ariu mai kotou i to kotou au aerenga kino; eaa oki kotou i inangaro ei ki te mate, e te ngutuare o Iseraela e?” (Ezekiela 33:11) Te manako  anga i te oraanga ei mea akaperepereia, kua tuku taokioki ua a Iehova i tana au peroveta e raukai i to Iseraela i te uri mai mei to ratou au aerenga kino. Inara, i te maata anga o te taime, kua patoi taua au tangata ngakau ketaketa i te akarongo atu e te tataraara. I te openga ra, no tona ingoa tapu ra e te aite anga o te reira, kua tuku atu a Iehova ia ratou ki roto i nga rima o to ratou au enemi.—Nehemia 9:26-30.

20. (a) Te apii maira ta Iehova akonoanga i to Iseraela kia tatou i teaa no runga iaia? (e) Eaa te riona i riro ei ei akairo tau no te vai anga o te Atua e tona terono?

²⁰ Te apii maata maira oki ta Iehova akono anga i to Iseraela kia tatou no runga iaia. Te kite ra tatou e te kite maira tona nga mata akara ua i te au tuatua tika kore e te akakeu oonuia ra aia e tana e kite atura. (Maseli 15:3) E akapapu anga katoa i te kite e te kimi ra aia i te akaari i te tu akaaroa me e tumu anga to te reira no te rave akapera. Kapiti mai, te kite ra tatou e kare rava e rave vivikiia ana tona tu tuatua tau. No to Iehova tu akakoromaki, e manganui te au tangata tei taopenga tarevake ua e kare rava aia e akono i te akavaanga ki rungao i te aronga kino. Inara kare te reira e tika ana, te apii katoa maira oki ta Iehova akono anga i to Iseraela ia tatou e e kotinga to te akakoromaki tu-Atua. E tu ngaueue kore to Iehova no te tuatua tika. Kare mei te au tangata rai, tei unui putuputu ki muri mei te akonoanga i te tuatua tau, kare rava aia e kore ana i te tu mataku kore kia tu no tei tika ra. Ma te tau ra, te riona ei akairo no te tuatua tau mataku  kore te piri atura ma te vai anga o te Atua e tona terono. b (Ezekiela 1:10; Apokalupo 4:7) Ka papu ia tatou i reira e ka akatupu aia i tana taputou no te akakore i te tu tau kore mei te enua. Ae, ka taopengaia tana mataara akavaanga mei te ka aru mai: kia akono i te tu ngaueue kore i te ngai tau, kia akono i te tu akaaroa i te ngai te rauka ra.—2 Petero 3:9.

21. Me akamaara tatou akapeea a Iehova i te akono anga i te tuatua tau, na roto i teea tu ta tatou manako anga iaia, e no teaa ra?

²¹ Me akamaaraara tatou e akapeea a Iehova i te akonoanga i te tuatua tau, auraka tatou e manako iaia ei akava pakari e te pumaana kore te manako ua ra i te tuku ua i te akavaanga ki runga i te aronga kino. Mari ra, kia akamanako tatou iaia ei Metua aroa ua e te ngaueue kore te akono ua ra i tana tamariki na roto i te mataara meitaki te rauka ra. Ei Metua tau, me kare tuatua tika, te akaaiteite ra a Iehova i te tu ngaueue kore no te tika ma te tu tangi aroa no tana tamariki i te enua nei, te umuumu ra i tana tauturu e te akakore anga i te ara.—Salamo 103:10, 13.

22. Aratakiia e tona tuatua tau, kua akariro a Iehova e kia rauka ia tatou teea manakonakoanga, e eaa ra aia i akono ei ia tatou na taua tu ra?

²² Mei teaa ta tatou akameitaki anga e e maata atu te o maira ki roto i te tuatua tau tu-Atua i te tuku ua anga i te utunga ki rungao i te aronga kino! Tei aratakiia e tona tuatua tau, kua akariro a Iehova e kia rauka ia tatou tetai manakonakoanga meitaki tikai—tetai oraanga apa kore, e te ope kore i roto i tetai ao i reira te “vai tika anga o te tuatua-tika ra.” (2 Petero 3:13) Te akono ra to tatou Atua ia tatou na roto i teia mataara no te mea te kimi ra tona tuatua tau i te akaora kare i te akaapa. E tikai, te marama meitaki anga i te atea maata o te tuatua tau o Iehova te akavaitata atura ia tatou kiaia! I roto i nga pene e aru mai nei, ka akara matatio tatou akapeea a Iehova i te akaari anga i teia tu meitaki tikai.