Julani

Lutani pa vo ve mukati

MUTU 11

“Nthowa Zaki Zosi Zaurunji”

“Nthowa Zaki Zosi Zaurunji”

1, 2. (a) Kumbi ndi vinthu vambula urunji nivi vo vinguchitikiya Yosefi? (b) Kumbi Yehova wanguchitanjipu kuti wamalisi vinthu vambula urunji venivi?

 VENGA vinthu vambula urunji ukongwa. Mnyamata munyaki wakuwoneka umampha, pengavi chechosi cho wangunanga, kweni wanguŵikika mujeri chifukwa chakumupusikiziya kuti wakhumbanga kukolere munthukazi. Kweni yaka kenga kakwamba cha kuti munyamata uyu wachitiriki vinthu vambula urunji. Pa nyengu yo wenga ndi vyaka 17, munyamata uyu yo zina laki ndi Yosefi, aku ŵaki chayiwu akhumbanga kumubaya. Yiwu angumugulisa kuti wakaje kapolu kucharu chinyaki. Kwenuku, muwolu wa mbuyaki wamunyengeriyanga kuti wagoni nayu. Kweni munthukazi uyu wati wawona kuti Yosefi wakana, wangumupusikiziya kuti wakhumbanga kumukolere ndipu venivi ndivu vinguchitiska kuti waje mujeri. Chakupaska chitima ntchakuti vawonekanga nge kuti pengavi weyosi yo watingi wamuwovyengi.

2 Chinanga kuti venga viyo, Chiuta yo “watanja urunji kweniso cheruzgu chambula kwanjiya” wawonanga vosi vo vachitikanga. (Salimo 33:5) Yehova wanguchitapu kanthu kuti wamalisi vinthu vambula urunji ndipu pakumaliya paki, Yosefi wangutuzgika mujeri. Kusazgiyapu yapa, Yosefi yo wenga mujeri wangupaskika udindu ukulu ukongwa kweniso ulemu wapade. (Genezesi 40:15; 41:41-43; Salimo 105:17, 18) Pakumaliya paki, ŵanthu wosi anguziŵa kuti Yosefi wengavi mlandu wewosi, ndipu iyu wangugwiriskiya ntchitu udindu waki pakovya khumbu laku Chiuta kuti lifiskiki.—Genezesi 45:5-8.

Yosefi wanguchitirika vinthu vambula urunji mujeri

3. Ntchifukwa wuli vakuziziswa cha kuti tosi tikhumba kuti ŵanthu atichitiyengi vinthu mwaurunji?

3 Nkhani yaku Yosefi njakuchiska ukongwa, chifukwa tosi ŵanthu anyaki akutichitiyapu vinthu vambula urunji, pamwenga tikuwonapu ŵanthu anyaki achichitirika vinthu vambula urunji. Kukamba uneneska, weyosi wakhumba kuti ŵanthu achitengi nayu vinthu mwaurunji kweniso mwambula kwanjiya. Venivi vakuziziswa cha, chifukwa Yehova wakutilenga munthowa yakuti tilongongi mijalidu yaki, ndipu urunji ngumoza mwa mijalidu yaki yikuluyikulu. (Genezesi 1:27) Mwaviyo, kuti timuziŵi umampha Yehova, tikhumbika kuvwisa mo iyu wawone urunji. Venivi vingatiwovya kuti tikondwengi ndi mo wachitiya vinthu kweniso kuti tije nayu pa ubwezi.

Kumbi Urunji Ntchinthu Wuli?

4. Kumbi kanandi ŵanthu aŵanaŵana kuti urunji ung’anamuwanji?

4 Kanandi, ŵanthu aŵanaŵana kuti urunji ung’anamuwa kugwiriskiya ntchitu marangu mwambula kwanjiya. Buku linyaki likamba kuti “urunji utende limoza ndi marangu, udindu, wanangwa, vo munthu watenere kuchita ndipuso fundu yakuti munthu watenere kulangika pamwenga kulonde mphotu chifukwa cha vo wachita.” (Right and Reason—Ethics in Theory and Practice) Kweni urunji waku Yehova, ung’anamuwa waka kuti iyu wagwiriskiya ntchitu marangu chifukwa chakuti wawona kuti ndimu wakhumbikiya kuchitiya cha.

5, 6. (a) Kumbi mazu ngo akungagwiriskiya ntchitu mu Bayibolu pakukonkhoska mazu ngakuti urunji, ngang’anamuwanji? (b) Kumbi Bayibolu ling’anamuwanji pakukamba kuti Chiuta ndi murunji?

5 Tingavwisa umampha vo urunji waku Yehova ung’anamuwa, asani tingaŵanaŵaniya mazu ngo akungagwiriskiya ntchitu mu Bayibolu, pakukonkhoska mazu ngakuti urunji. Mazu ngenanga ngangang’anamuwa “cho ntchamampha” ndipuso “kuchita cho ntchamampha.”—Genezesi 18:25; Amosi 5:24.

6 Mwaviyo, asani Bayibolu likamba kuti Chiuta ndi murunji, lilongo kuti iyu wachitiya munthu weyosi cho ntchamampha kweniso mwambula kwanjiya. (Aroma 2:11) Venivi viyanana waka ndi vo Elihu yo wamuziŵanga umampha Yehova wangukamba. Iyu wangukamba kuti: “Chiuta wauneneska wangachita cha vinthu viheni, wanthazizosi wangananga cha!” (Yobu 34:10) Kukamba uneneska, vingachitika nadi cha kuti Yehova wachiti vinthu vambula urunji. Ntchifukwa wuli tikamba viyo? Wonani vifukwa viŵi vikuluvikulu ivi.

7, 8. (a) Ntchifukwa wuli Yehova wangachita cha vinthu vambula urunji? (b) Kumbi ntchinthu wuli cho chichitiska kuti Yehova wachitiyengi ŵanthu vinthu vaurunji?

7 Chakwamba, iyu ndi mtuŵa. Ndipu nge mo tingusambiriya mu Mutu 3, Yehova ndi mtuŵa ukongwa kweniso ndi murunji. Mwaviyo, vingachitika cha kuti Yehova wachiti vinthu vambula urunji. Kumbi venivi ving’anamuwanji? Chifukwa chakuti Awusefwi a Yehova mbatuŵa, tingagomezga ndi mtima wosi kuti angatichitiya cha chinthu chechosi chiheni. Venivi ndivu so Yesu nayu wagomezganga. Pa usiku wakuti mawa laki wafwengi, iyu wangupemphera kuti: “Ada Atuŵa, avikiliyeni [akusambira] chifukwa cha zina linu.” (Yohane 17:11) Ndi Yehova pe yo mu Bayibolu wadanika kuti “Ada Atuŵa.” Mphakwenere nadi kuti Yehova wadaniki kuti Ada atuŵa chifukwa palivi munthu weyosi yo ndi mtuŵa nge iyu. Yesu wagomezganga ndi mtima wosi kuti Yehova yo ndi mtuŵa kweniso wambula ubudi wewosi waŵavikiliyengi akusambira ŵaki.—Mateyu 23:9.

8 Chachiŵi, chanju chaku Chiuta ntchambula chinyengu. Chanju chenichi ndichu chitimuchitisa kuti wachitengi vinthu mwaurunji ndi ŵanthu. Mwakupambana ndi venivi, ŵanthu mucharu ichi achita vinthu mwambula urunji, asankhana mitundu ndipuso mbakujiyanja, vo vipambana ukongwa ndi jalidu la chanju. Pakukamba va chanju cho Chiuta wenachu, Bayibolu lititisimikiziya kuti: “Pakuti Yehova ndi murunji. Iyu watanja ntchitu zaurunji.” (Salimo 11:7) Ndipu Yehova mweneku wakamba kuti: “Ini Yehova, nditanja urunji.” (Yesaya 61:8) Kumbi vakuchiska cha kuziŵa kuti Chiuta widu wakondwa pakuchita cho ntchamampha pamwenga kuti urunji?—Yeremiya 9:24.

Lisungu Kweniso Urunji Waku Yehova

9-11. (a) Kumbi pe kukoliyana wuli pakati pa urunji waku Yehova ndi lisungu laki? (b) Kumbi mo Yehova wachitiya vinthu ndi ŵanthu akubuda, walongo wuli kuti ndi murunji kweniso ngwalisungu?

9 Mwakuyanana waka ndi mijalidu yinyaki yosi yo Yehova wenayu, iyu walongo jalidu la urunji munthowa yamampha ukongwa. Mozesi wanguthamika Yehova ndi mazu ngakuti: “Jalawi, ntchitu zaki zakufikapu, pakuti nthowa zaki zosi zaurunji. Chiuta wakugomezgeka yo wachita cha vinthu vambula urunji; Iyu ndi murunji kweniso ngwakunyoloka.” (Dotoronome 32:3, 4) Nyengu zosi Yehova wachita vinthu mwaurunji. Ndipu iyu walekere cha vinthu viheni ndipuso wachita vinthu mwankhaza cha.

10 Pe kukoliyana pakati pa urunji waku Yehova ndi lisungu laki. Lemba la Salimo 116:5 likamba kuti: “Yehova ngwachitima ndipuso ndi murunji; Chiuta widu ngwalisungu.” Fundu yeniyi yilongo kuti Yehova ndi murunji kweniso ngwalisungu. Mijalidu yiŵi yeniyi yitende limoza. Asani Yehova walongo munthu lisungu, ving’anamuwa kuti wapepusa urunji waki cha, nge kuti asani wanguchita vinthu mwaurunji patingi paŵengi masuzgu. Mumalu mwaki, iyu walongo mijalidu yiŵi yeniyi panyengu yimoza. Wonani chakuyeruzgiyapu ichi.

11 Tosi tikuhara ubudi kutuliya kwaku Adamu ndipu te akwenere kulonde chilangu cha nyifwa. (Aroma 5:12) Kweni Yehova wakondwa cha ndi nyifwa ya munthu wakubuda. Iyu ndi ‘Chiuta wakugowoke, wachitima ndipuso walisungu.’ (Nehemiya 9:17) Kweni chifukwa chakuti ndi mtuŵa, walekere cha vinthu vambula urunji. Sonu kumbi wangaŵalongo wuli lisungu ŵanthu wo akuhara ubudi? Kwamuka kwa fumbu lenili kusanirika mu yimoza mwa fundu zakuzirwa zauneneska za mu Mazu ngaku Chiuta. Fundu yaki njakuti: Yehova wakupereka sembi yakuwombole kuti wataski ŵanthu. Mu Mutu 14 tazamusambira vinandi pa nkhani yeniyi. Vo Yehova wanguchita vilongo ŵaka kuti iyu ndi murunji kweniso ngwalisungu. Ndipu kuziya mu sembi yeniyi, Yehova wangalongo lisungu ŵanthu akubuda wo alapa, kweni panyengu yeniyo pe walondo mbwenu fundu zaki zaurunji.—Aroma 3:21-26.

Urunji Waku Yehova Utitichitiska Kuti Timuyanjengi

12, 13. (a) Ntchifukwa wuli urunji waku Yehova utitichitisa kuti tindere nayu kufupi? (b) Kumbi Davidi wangusambiranji vakukwaskana ndi Yehova, nanga isi vingatipembuzga wuli?

12 Urunji waku Yehova utitichitiska cha kuti tije nayu kutali, kweni utitiwovya kuti tindere nayu kufupi. Bayibolu likonkhoska umampha ukongwa kuti Yehova walongo urunji waki munthowa yamampha kweniso yachanju. Tiyeni tiwoni vakuyeruzgiyapu vakukondwesa ivi.

13 Urunji waku Yehova utimuchitiska kuti walongongi kugomezgeka, ukongwa kwa ateŵeti ŵaki. Davidi wanguziŵa kuti Yehova lenga bwezi laki la urunji ndipu wangusambira vinandi va mo Yehova walongore jalidu laki lenili ku ŵanthu anyaki. Ndichu chifukwa chaki wangukamba kuti: “Yehova watanja cheruzgu chaurunji, ndipu wazakuŵajowo cha ŵanthu ŵaki akugomezgeka. Nyengu zosi yiwu avikilirikengi.” (Salimo 37:28) Venivi vakuchiska ukongwa! Chiuta widu wangaŵajowo cha ateŵeti waki wo mbakugomezgeka kwaku iyu. Chifukwa chakuti iyu ndi murunji, tisimikiza kuti wajengi nasi pafupi ndipu watiphweriyengi mwachanju!—Nthanthi 2:7, 8.

14. Kumbi Dangu lo Yehova wangupaska Ayisirayeli lilongo wuli kuti iyu wafipiya mtima ŵanthu akusuzgika?

14 Urunji waku Yehova utimuchitiska kuti waŵanaŵaniyengi ŵanthu akusuzgika. Ndipu fundu yeniyi yiwoneke umampha mu Dangu lo wangupaska Ayisirayeli. Mwakuyeruzgiyapu, mu Dangu lenili mwenga ulongozgi wapade wakukwaskana ndi kuphwere ŵana alanda kweniso vyoko. (Dotoronome 24:17-21) Pakuziŵa kuti ŵanthu ŵenaŵa aja umoyu wakusuzgika, Yehova iyu mweneku wanguja Wiskewu, Wakweruzga kweniso Wakuŵavikiliya. Ve viyo chifukwa iyu “wayeruzga mwaurunji mwana mulanda kweniso choko.” a (Dotoronome 10:18; Salimo 68:5) Yehova wangutcheŵeska Ayisirayeli kuti asani achitiyengi nkhaza anthukazi kweniso ŵana ambula wakuŵavikiliya, iyu wazamukuvwa kuliya kwawu. Iyu wangukamba kuti: “Ukali wangu wazamukore.” (Ekisodo 22:22-24) Chinanga kuti kukwiya ndimoza mwa mijalidu yikuluyikulu yaku Yehova cha, kweni chifukwa chakuti iyu ndi murunji, wakwiya asani mwadala ŵanthu achitiya anyawu vinthu vambula urunji, ukongwa ŵanthu wo mbakusika kweniso ambula wakuŵawovya.—Salimo 103:6.

15, 16. Kumbi ndi fundu yambula kususkika niyi yo yilongo kuti Yehova walivi sankhu?

15 Yehova watitisimikiziya so kuti iyu “watanjiya munthu weyosi cha ndipuso walonde vinyeda cha.” (Dotoronome 10:17) Mwakupambana ndi vo ŵanthu anandi wo ŵe ndi udindu pamwenga nthazi achita, Yehova wanyengeka cha ndi chuma pamwenga mo munthu wawoneke. Iyu watanjiya cha chinanga nkhamanavi. Mwakuyeruzgiyapu, ŵanaŵaniyani fundu yambula kususkika iyi yo yilongo kuti Yehova walivi sankhu. Mwaŵi wakuja ateŵeti ŵaki kweniso kuzija ndi umoyu wamuyaya ukuperekeka ŵaka ku ŵanthu amanavi cha. Mumalu mwaki, Bayibolu likamba kuti mwaŵi wenuwu ukuperekeka ku “munthu wakutuliya mu mtundu wewosi yo watimuwopa ndi kuchita urunji.” (Machitidu 10:34, 35) Mwaviyo, Yehova wapereka mwaŵi wapade wenuwu ku munthu weyosi mwambula kutole kanthu mo ŵanthu anyaki atimuwone, mtundu waki pamwenga charu cho watuliya. Kumbi urunji ungajumpha penapa?

16 Pe nthowa yinyaki so yo Yehova walongore urunji waki yeniyo tikhumbika kuyiŵanaŵaniya. Nthowa yaki njakukwaskana ndi mo wachitiya vinthu ndi ŵanthu wo aleka kuvwiya fundu zaki zaurunji.

Yehova Wazamulanga wo Achita Vinthu Viheni

17. Ntchifukwa wuli vinthu viheni vo vichitika mucharu mbukaboni cha wakuti Yehova ngwambula urunji?

17 Anyaki angafumba kuti: ‘Pakuti Yehova wakondwa cha ndi vinthu vambula urunji, nanga ntchifukwa wuli mazuŵa nganu ŵanthu ambula kunanga asuzgika, kweniso mijalidu yinyaki yiheni ye peposi?’ Vinthu viheni venivi vingatichitiska cha kuti tiyambi kukayika kuti Yehova ndi murunji. Ve viyo chifukwa vinthu vinandi vambula urunji vo vichitika mucharu ichi, vichitika chifukwa cha ubudi wo tikuhara kutuliya kwaku Adamu. Kusazgiyapu yapa, mucharu ichi muchitika vinthu vambula urunji chifukwa chakuti ŵanthu anandi asankha kuchita vinthu viheni, kweni venivi vimalengi pambula kuswera yapa.—Dotoronome 32:5.

18, 19. Kumbi ntchinthu wuli cho chilongo kuti Yehova walekeliyengi cha ŵanthu wosi wo aphwanya fundu zaki zaurunji?

18 Chinanga kuti Yehova walongo lisungu likulu ku ŵanthu wo akhumbisiska kundere kufupi ndi iyu, wazomerezgengi cha kuti zina laki lilutirizgi kunyozeka. (Salimo 74:10, 22, 23) Chiuta widu murunji wanganyozeka cha ndipu wazomerezgengi cha kuti ŵanthu wo aleka kumuvwiya mwadala aleki kulonde chilangu cho atanere kulonde. Tikamba viyo chifukwa Bayibolu likamba kuti Yehova ndi “Chiuta walisungu kweniso wawezi, wambula kukwiya liŵi ndipuso wakuzaza ndi chanju chambula kumala kweniso uneneska, . . . kweni waleka cha kulanga munthu yo wananga.” (Ekisodo 34:6, 7) Mwakukoliyana ndi mazu ngenanga, nyengu zinyaki Yehova wawona kuti mphakukhumbika kulanga ŵanthu wo aleke dala kuvwiya marangu ngaki ngaurunji.

19 Mwakuyeruzgiyapu, wanaŵaniyani mo Chiuta wachitiyanga vinthu ndi Ayisirayeli. Pa nyengu yo Ayisirayeli ajanga mu charu chakulayizgika, yiwu amubudiyanga Yehova mwakuwerezawereza. Chinanga kuti vinthu vinandi vo yiwu achitanga ‘vamuguŵiskanga’ Yehova, kweni iyu wanguŵajowo cha. (Salimo 78:38-41) Mumalu mwaki, wanguŵalongo lisungu mwakuŵapaska mwaŵi wakuti asinthi vakuchita vawu. Iyu wanguŵaŵeyere kuti: “Ndikondwa cha ndi nyifwa ya munthu muheni, kweni ndikondwa asani munthu muheni wasintha nthowa yaki ndipu walutirizga kuja ndi umoyu. Tuwaniku, tuwaniku ku nthowa zinu ziheni, mufwiyengenji yimwi a munyumba yaku Isirayeli?” (Ezekiyeli 33:11) Chifukwa chakuti Yehova wawona kuti umoyu ngwakuzirwa, iyu waŵatumiziyanga achimi mwakuwerezawereza kuti aŵawovyi kuti asinthi nthowa zawu ziheni. Kweni, anandi mwaku yiwu atoliyangaku kanthu cha pa mo Yehova wavwiyanga ndipu akananga kumuvwiya kweniso akhumbanga cha kulapa. Pakumaliya paki, chifukwa cha zina laki lakupatulira kweniso vo ling’anamuwa, Yehova wanguŵapereka mu manja mwa arwani ŵawu.—Nehemiya 9:26-30.

20. (a) Kumbi tisambiranji vakukwaskana ndi Yehova pa mo wachitiyanga vinthu ndi Ayisirayeli? (b) Ntchifukwa wuli mphakwenere kuyeruzgiya chiganga cho nkharamu ye nachu ndi urunji waku Yehova?

20 Tingasambira vinandi kwaku Yehova pa mo wachitiyanga vinthu ndi Ayisirayeli. Tisambira kuti Yehova wawona vinthu vosi vambula urunji vo vichitika ndipu wakwaskika ukongwa. (Nthanthi 15:3) Vakuchiska so ukongwa kuziŵa kuti Yehova wakhumbisiska kutilongo lisungu asani talapa. Kusazgiyapu yapa, iyu wazikira ndipu wapereka mwaŵi kuti ŵanthu asinthi. Chifukwa chakuzikira kwaku Yehova, ŵanthu anandi awona kuti iyu waperekengi cha cheruzgu ku ŵanthu aheni. Kweni venivi vauneneska cha, chifukwa mo Chiuta wachitiyanga vinthu ndi Ayisirayeli vititisambiza kuti kuzizipizga kwaku Chiuta kwe ndi mphaka. Ndipu nyengu zosi Yehova wachita vinthu mwaurunji. Mwakupambana ndi ŵanthu wo kanandi atondeka kulongo urunji, iyu wachita chiganga kuti urunji uwoneki. Ndichu chifukwa chaki mu Bayibolu ayeruzgiya chiganga cho nkharamu ye nachu, ndi urunji waku Yehova. b (Ezekiyeli 1:10; Chivumbuzi 4:7) Mwaviyo tikayika cha kuti wazamufiska malayizgu ngaki ngosi mwakutuzgapu vinthu vambula urunji pacharu. Yapa tingakamba kuti iyu wayeruzga munthowa iyi: Walongo chiganga asani mphakukhumbika, walongo lisungu asani mphakwenere.—2 Peturo 3:9.

Ndereni Kufupi ndi Chiuta wa Urunji

21. Asani tiŵanaŵaniya mo Yehova wagwiriskiya ntchitu urunji waki, kumbi tikhumbika kumuwona wuli, nanga ntchifukwa wuli?

21 Asani tiŵanaŵaniya mo Yehova wagwiriskiya ntchitu urunji waki, tikhumbika cha kuŵanaŵana kuti iyu ndimuvwa zaki, pamwenga ngwakweruza wambula kuŵanaŵaniya ŵanthu kweniso yo nyengu zosi ŵanaŵaniya waka vakupereka cheruzgu. Mumalu mwaki, tikhumbika kumuwona kuti ndi da wachanju kweniso wachiganga yo watovya ŵana waki munthowa yamampha ukongwa. Nge Da murunji, Yehova walongo chiganga pakuchita cho ntchamampha, kweni panyengu yeniyo pe walongo lisungu ku ŵana waki a pacharu chapasi wo akhumba chovyu chaki kweniso kuti waŵagowoke.—Salimo 103:10, 13.

22. Mwakulongozgeka ndi urunji waki, kumbi Yehova watinozge vinthu wuli kunthazi, nanga ntchifukwa wuli wachita nasi vinthu munthowa yeniyi?

22 Tikhumbika kumuwonga ukongwa Yehova, chifukwa walongo urunji waki pakupereka chilangu pe cha! Urunji waku Yehova wachitisa kuti tizilonde umoyu wamuyaya mucharu chifya, ‘mwenimo mwazamuja urunji.’ (2 Peturo 3:13) Mwaviyo, Chiuta widu wachita nasi vinthu munthowa yeniyi chifukwa urunji waki ngwakuti watitaski, mumalu mwakutimaliya limu. Kuvwisa umampha urunji waku Yehova kutitichitisa kundere kufupi ndi iyu! Mu nkhani yakulondopu, tazamuwona mo Yehova walongore mijalidu yaki yapachanya.

a Mazu ngakuti “mwana wambula awisi” ngalongo kuti Yehova wafipiya mtima ŵana wosi ambula awusewu, kwali mbanyamata pamwenga asungwana. Yehova wanguwonesesa kuti mu Dangu mwalembeka vakukwaskana ndi cheruzgu cho chinguperekeka pa nkhani ya chihara cha ŵana anthukazi aku Zelofehadi. Ndipuso wanguwonesesa kuti cheruzgu chenichi chilembeki kuja limoza mwa marangu ndipu dangu lenili lavikiriyanga wanangwa wa ŵana anthukazi ambula awusewu.—Numeri 27:1-8.

b Vakukondwesa kuziŵa kuti Yehova wangujiyeruzgiya ndi nkharamu pakupereka cheruzgu kwa Ayisirayeli ambula kugomezgeka.—Yeremiya 25:38; Hoseya 5:14.