Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO 11

“Nzila Zyakwe Zyoonse Zililuleme”

“Nzila Zyakwe Zyoonse Zililuleme”

1, 2. (a) Nzintu nzi zipati zyatakaluzi nzyaakacitikilwa Josefa? (b) Mbuti Jehova mbwaakaalulamika makani aatakaluzi?

 TEELWAKALUZI abuniini lubeta oolo. Imulombwana mubotu ciwa kunyina cibi ncaakacitide, pele wakabikkwa muntolongo yaansi imwakali kusiya mbii kapedwe mulandu wakubeja wakuti wakali kuyanda kujata mukamuntu. Pele aaya tanaakali ngamatalikilo aakucitikilwa zintu zitaluleme. Imyaka iili mbwiibede musyule, kali amyaka yakuzyalwa iili 17, ooyu mulombwana Josefa, wakaabwa abanabokwabo, balo mane ibakatiimujaye. Mpoonya wakasambalwa mubuzike kunyika yakule. Kali kooko kunyina naakazumina koongelezyegwa amukaintu wasimalelaakwe kuti aone anguwe. Mukaintu iwakacimidwe wakalipangila makani aakubeja, aboobo aaka nkakaambo Josefa nkaakabikkilwa muntolongo. Mukubula coolwe, kwakalibonya kuti kunyina wakali kunga wamugwasya Josefa mumakani aayo.

2 Nokuba boobo, Leza ‘uuyandisya bululami akubeteka cakutasalulula’ wakali kulangilila. (Intembauzyo 33:5) Jehova wakabweza ntaamu yakululamika zyoonse zyakalubide, wakazyeendelezya zintu cakuti kumbele Josefa wakaangununwa. Kunze lyaboobo, kumbele Josefa​—imwaalumi ooyo iwakabikkidwe muntolongo wakazikubikkwa acuuno camulimo mupati abulemu bugambya. (Matalikilo 40:15; 41:41-43; Intembauzyo 105:17, 18) Kumamanino, kwakasinizyigwa kuti Josefa wakabejelezyedwe buya, eelyo wakabelesya cuuno cakwe cisumpukide kapati ikuzwidilizya makanze aa Leza.​—Matalikilo 45:5-8.

Josefa wakapengela ncatazyi muntolongo

3. Nkaambo nzi ncocitagambyi kuti toonse tuyanda kweendelezyegwa munzila iili kabotu?

3 Icibalo cili mbuli bwaceeci citupa kweetezyegwa, sena tabusyi oobo? Nguni akati kesu uutana kubona kutalulama kakucitwa naa ooyo uutanacitikilwa nkuko? Masimpe, toonse tulombozya kweendelezyegwa munzila iiluzi, yakutasalulula. Eeci tacigambyi pe, mbwaanga Jehova wakatupa bube ibutondezya mbwabede mwini, alimwi bululami mbumwi bwabube bwakwe bupati. (Matalikilo 1:27) Ikutegwa tumuzyibe kabotu-kabotu Jehova, tuyandika kubuteelela bululami bwakwe. Aboobo tulakonzya kuzimvwisya akuzibikkila maanu kapati inzila zyakwe zibotu alimwi akukulwaizyigwa kuba acilongwe anguwe.

Ino Bululami Ninzi?

4. Mbuti bululami mbobuteelelwa kanji-kanji kubantunsi?

4 Kubantunsi, kanji-kanji bululami buteelelwa kuba buyo nzila yakutobela malailile aamulawo weendelezya ciinga cabantu. Ibbuku litegwa Right and Reason​—Ethics in Theory and Practice lyaamba kuti, “bululami buliswaangene amulawo, mulimo, inguzu amikuli, alimwi mbobweendelezya kukosolwa kwatwaambo munzila yakutasalulula naa kweelana azyakacitwa.” Pele bululami bwa Jehova bujatikizya zinji kunze lyakwiile kukakatila kumilawo cakwiinzya buyo mulawo naa kuti nkaambo ngomulimo uucitwa.

5, 6. (a) Ino mabala aamumwaambo wakusaanguna aasanduludwe kuti “bululami” aamba nzi? (b) Ino caamba nzi ikwaamba kuti Leza uliluzi?

5 Nzyobujatikizya alimwi anzyobwaamba bululami bwa Jehova zilakonzya kuteelelwa kabotu kwiinda mukulanga-langa mabala aamumwaambo wakusaanguna aabelesyedwe mu Bbaibbele. Mu Magwalo aa Chihebrayo, kubelesyedwe mabala mapati otatwe. Ibbala libelesyegwa kanji-kanji ilisanduludwe kuti “bululami” lilakonzya alimwi kusandululwa kuti “kubeteka cakutasalulula” naa kuti “ciluzi.” (Matalikilo 18:25) Imabala aambi obile kanji-kanji asandululwa kuti “bululami.” Mu Magwalo aa Banakristo aa Chigiriki, ibbala lisanduludwe kuti “bululami” lyaambwa kuti “mbube bwakululama naa kubula kampenda.” Aboobo, mubwini kuli kukozyanya akati kabululami akubeteka cakutasalulula.​—Amosi 5:24.

6 Aboobo, eelyo Bbaibbele nolyaamba kuti Leza uliluzi, litwaambila kuti ucita zintu ziluleme cabulondo alimwi akuti ulacita oobo cakusyomeka, talangi ciwa camuntu pe. (Baroma 2:11, 15) Masimpe, talangilwi kuti inga wacita zintu munzila yiimpene ayeeyi. Elihu uusyomeka wakati: “Leza mwini-mwini takonzyi kucita bubi nokuceya, alimwi Singuzuzyoonse takonzyi kubisya pe!” (Jobu 34:10) Ncobeni, tacikonzyeki kuti Jehova alubizye. Nkaambo nzi? Nkaambo katwaambo tobile tuyandika kapati.

7, 8. (a) Nkaambo nzi Jehova ncatakonzyi kucita zintu munzila iitaluzi? (b) Ncinzi cimukulwaizya Jehova ikuba muntu uululeme alimwi uuyendelezya munzila iiluzi?

7 Ikaambo kakusaanguna nkakuti, ulasalala. Mbubwenya mbokwaambidwe mu Cibalo 3, ikusalala akululama kwa Jehova takweeli pe. Aboobo, tacikonzyeki kulinguwe ikucita zintu munzila iitaluleme naa iitaluzi. Amulange-lange ncocaamba eeco. Ibusalali bwa Taateesu wakujulu butupa kaambo kapati ncotweelede kuba alusyomo lwakuti kunyina nayooyendelezya bana bakwe calunya. Oolo ndolusyomo ndwaakajisi Jesu. Ibuzuba bwamamanino imasiku katanafwa, wakapaila ategwa: ‘Taata Oosalala, kobakwabilila basikwiiya akaambo kazina lyako.’ (Johane 17:11) Mu Magwalo, mabala aakuti “Taata Oosalala” agamikwa buyo kuli Jehova alikke. Eeci cileelela nkaambo kunyina usyi muntunsi uunga weezyanisyigwa a Leza kubusalali. Jesu wakali alusyomo lumaninide lwakuti basikwiiya bakwe bakali kunooliibide mubukwabilizi bwa Taata, ooyo uuteeli mukusalala alimwi waandaanisyidwe kapati kucibi cili coonse.​—Matayo 23:9.

8 Ikaambo kabili, nduyando, oobu mbwabede Leza talangi ciwa camuntu. Luyando luli boobo lumukulwaizya kuzumanana kuba muntu uululeme mukweendelezya bamwi. Pele ikutalulama koonse​—ikubikkilizya akusalaulana musyobo, kulangana ziimo aciwa​—kanji-kanji kulacitwa akaambo kabulyatu akuliyanda, izintu ziimpene kapati aluyando. Kalyaamba Leza siluyando, Ibbaibbele litusyomezya kuti: “Jehova uliluleme; uyandisya milimo iiluleme.” (Intembauzyo 11:7) Jehova ulyaamba kuti: “Mebo, nde Jehova, ndilabuyanda bululami.” (Isaya 61:8) Sena tacuumbulizyi ikuzyiba kuti Leza wesu ulakukkomanina kucita zintu ziluleme?​—Jeremiya 9:24.

Lweengelelo a Bululami bwa Jehova Bulondokede

9-11. (a) Ino bululami bwa Jehova alweetelelo lwakwe ziswaangene buti? (b) Mbuti bululami bwa Jehova alimwi alweetelelo lwakwe mbozilibonya munzila mbwayendelezya bantu basizibi?

9 Ibululami bwa Jehova, mbubwenya buyo mbuli bube bwakwe bumbi butakonzyi kukozyanyisyigwa bulilondokede, kunyina cibulide muli mbubo pe. Katembaula Jehova, Musa wakalemba kuti: “Nindomba, milimo yakwe ililondokede, nkaambo nzila zyakwe zyoonse zililuleme. Ngu Leza uusyomeka, uutaciti zitaluleme; uliluleme alimwi uliluzi.” (Deuteronomo 32:3, 4) Zyoonse Jehova nzyacita mubululami bwakwe zinyina kampenda​—tatulendekezyi pe alimwi taciti zintu calunya.

10 Ibululami bwa Jehova buliswaangene kapati alweetelelo lwakwe. Ibbuku lya Intembauzyo 116:5 lyaamba kuti: “Jehova ngusilweetelelo alimwi uliluleme; Leza wesu ngusiluse.” Inzya, Jehova uliluleme alimwi ulaalweetelelo. Ibube oobu bobile tabukazyanyi pe. Lweetelelo lwakwe taluubyi-ubyi bululami bwakwe mbuli kuti bubetesi bwakwe bulakonzya kwiindilila cakuzwa munzila. Muciindi caboobo, ibube oobu bobile kanji-kanji ulabutondezya aciindi comwe alimwi akububelesya aciindi comwe. Amulange-lange cikozyanyo.

11 Bantu boonse mbaasizibi akaambo kakuti bakakona cibi, aboobo beelede cisubulo cakubisya​—nkokuti lufwu. (Baroma 5:12) Pele Jehova kunyina nalukkomanina lufwu lwabasizibi. Ngu “Leza uulibambilide kulekelela, silweetelelo alimwi siluse.” (Nehemiya 9:17) Nokuba boobo, akaambo kakuti ulasalala, kunyina nanga walekela kutalulama kuzumanana. Aboobo ino mbuti mbwaakali kunga watondezya lweetelelo kubantunsi basizibi? Ibwiinguzi bujanwa mumakani aakasimpe aataliboteli aamu Jwi lya Leza: Ibubambe bwa Jehova bwacinunuzyo ikutegwa afwutule bantu. Mu Cibalo 14 tuyakwiiya azimbi kujatikizya bubambe oobu bwaluyando. Bubambe oobu buliluzi kapati alimwi ndweetelelo lwini-lwini buya. Kwiinda muli mbubo, Jehova ulakonzya kutondezya luzyalo kuli basizibi ibeempwa kumwi kakakatila kuzyeelelo zyakwe zyabululami bulondokede.​—Baroma 3:21-26.

Bululami bwa Jehova Bulakondelezya

12, 13. (a) Nkaambo nzi bululami bwa Jehova ncobutupa kuba acilongwe anguwe? (b) Ino Davida wakaakosola buti makani kujatikizya bululami bwa Jehova, alimwi mbuti mbocituumbulizya eeci?

12 Bululami bwa Jehova, tabuli bube bwalunya ibutwaandaanya, pele mbube bulombozyeka ibutupa kuba acilongwe anguwe. Cakusalazya, Ibbaibbele lilabupandulula bululami bwa Jehova kuti mbwalubomba. Atulange-lange nzila zimwi zikondelezya mwalo Jehova mwatondezya bululami bwakwe.

13 Ibululami bwa Jehova bulondokede bumukulwaizya kutondezya lusyomo akusyomeka kubabelesi bakwe. Kwiinda muzintu zyakamucitikila, sintembauzyo Davida wakaciteelela kabotu cibeela eeci cabululami bwa Jehova. Ino Davida wakaakosola buti makani akaambo kazintu eezyo zyakamucitikila alimwi akwiinda mukwiiya mbwayendelezya zintu Leza? Wakati: “Jehova uyandisya bululami, aboobo takabalekelezyi pe bantu bakwe basyomeka. Banoolindwa lyoonse.” (Intembauzyo 37:28) Cilakatalusya akaka cisyomezyo eeco! Leza wesu kunyina ciindi nayoobalekelezya aabo ibasyomeka kulinguwe. Aboobo tulakonzya kusyoma mucilongwe cakwe alimwi akulanganya kwaluyando nkwacita. Ibululami bwakwe bulacisinizya eeci!​—Tusimpi 2:7, 8.

14. Mbuti kulanganya kwa Jehova kujatikizya bantu bapengede mbokutondezyedwe mu Mulawo ngwaakapa bana Israyeli?

14 Bululami bwa Leza bulabikkila maanu kuzintu ziyandika kubantu bali mumapenzi. Ikubikkila maanu kwa Jehova kubantu bapengede kulabonwa mu Mulawo ngwaakapa bana Israyeli. Mucikozyanyo, mu Mulawo kwakali bubambe bwaalubazu bwakubona kwaamba kuti bamucaala abamukabafwu balalanganizyigwa. (Deuteronomo 24:17-21) Akaambo kakuti wakalizyi mbobwakali buyumu buumi kumikwasyi eeyi, Jehova mwini ngowakaba Mubetesi wabo silweetelelo a Mukwabilizi, “ulababeteka cabululami bamucaala abamukabafwu.” (Deuteronomo 10:18; Intembauzyo 68:5) Jehova wakacenjezya bana Israyeli kuti, ikuti kabapenzya bamakaintu abana ibatajisi uubaiminina, wakali kuyookuteelela kulila kwabo. Wakati: “Bukali bwangu buyoomusikila.” (Kulonga 22:22-24) Nokuba kuti bukali tabuli akati kabube bwa Jehova mbwabelesya lyoonse, ulakalazyigwa cabululami amicito iitaluzi iicitwa acaali, ikwaambisya eelyo aabo ibapenzyegwa nobatajisi nguzu alimwi nobanyina uubaiminina.​—Intembauzyo 103:6.

15, 16. Ncitondezyo nzi cigambya kapati cakutalanga ciimo Jehova nkwacita?

15 Alimwi Jehova utusyomezya kuti “tasalululi naa kutambula cisinkamulomo.” (Deuteronomo 10:17) Mukwiimpana abantunsi bajisi nguzu naa bweendelezi, Jehova kunyina nayungwa ambono zyakumubili naa ciwa camuntu. Kunyina Jehova nacita zintu munzila iitaluzi nokuba kuyanda bamwi kapati kwiinda bambi. Amulange-lange citondezyo ca Jehova cigambya kapati cakutalanga ciimo camuntu. Icoolwe cakuba bakombi bakwe beni-beni, ibajisi bulangizi bwabuumi butamani tacili buyo cabantu basyoonto balibedelede mbasalide pe. Muciindi caboobo, “muzisi zyoonse kufwumbwa muntu uumuyoowa akucita ziluleme ulatambulwa kulinguwe.” (Milimo 10:34, 35) Oobu bulangizi butaliboteli bulapegwa kuli boonse kunyina makani abukkale bwabo, cikanda cabo naa cisi mobakkala. Sena oobu tabuli mbobululami bulondokede?

16 Kuli lubazu alumbi lwabululami bwa Jehova bulondokede mbotweelede kulanga-langa akulemeka: mbwayendelezya basikusotoka zyeelelo zyakwe ziluleme.

Kunyina Waangulukide Kucisubulo

17. Amupandulule ikutalulama ikuli munyika eeyi ncokutakazyi kululama kwa Jehova.

17 Bamwi balakonzya kutelaika kuti: ‘Mbwaanga Jehova talekeleli kutalulama, mbuti mbotunga twakupandulula kupenga amicito yabumpelenge iidumide kapati munyika sunu?’ Imicito mibyaabi iili boobo kunyina noinyonganya bululami bwa Jehova. Ibunji bwazintu zitaluzi izicitwa munyika eeyi mbyaabi nkozili akaambo kacibi ncobakakona bantunsi kuzwa kuli Adamu. Munyika eeyi bantu batalondokede mobalisalila nzila zyabo beni zibyaabi, ikutalulama kulidumide kapati​—pele takukoozumanana pe.​—Deuteronomo 32:5.

18, 19. Ncinzi citondezya kuti Jehova takabalekeli kuzumanana aabo ibasotoka milawo yakwe iiluleme acaali?

18 Nokuba kuti Jehova ulabeetelela kapati aabo ibaba balongwe bakwe ncobeni, kunyina nayoolekela bukkale busampaula izina lyakwe lisalala kuzumanana mane kukabe kutamani. (Intembauzyo 74:10, 22, 23) Leza wabululami takonzyi kucapwa; kunyina naya kukwabilila basizibi balubizya acaali kulubeta lubyaabi ilweelede bukkale bwabo. Jehova ngu “Leza siluse alimwi silweetelelo, uutafwambaani kukalala alimwi uuzwide luyando lutamani akasimpe, . . . nokuba boobo aabo babisya tabaleki buyo katabasubuli.” (Kulonga 34:6, 7) Kweelana amajwi aaya, zimwi ziindi Jehova wali kusinikizyigwa kubasubula aabo ibasotoka milawo yakwe iiluleme acaali.

19 Mucikozyanyo, amulange-lange mbuli mbwaakabeendelezya Leza bana Israyeli bansiku. Neliba leelyo kabakkede kale mu Nyika Yakasyomezyegwa, bana Israyeli bakacita zintu zitaluleme cakwiinduluka-induluka. Nokuba kuti inzila zyabo zibyaabi ‘zyakamucisizya moyo’ Jehova,’ kunyina naakabakaka ndilyonya pe. (Intembauzyo 78:38-41) Muciindi cakucita boobo, calubomba wakabapa ciindi cakuti bacince bukkale bwabo. Wakakombelezya ulaamba: “Tandilukkomanini pe lufwu lwamuntu mubi, pele ndiyanda kuti muntu mubi aleke nzila yakwe akuzumanana kupona. Amupiluke, amupiluke kuzwa kunzila zyanu zibyaabi, ino muyanda kufwida nzi nywebo nobamuŋanda ya Israyeli?” (Ezekieli 33:11) Akaambo kakuti buumi bulisetekene kulinguwe, Jehova cakwiinduluka-induluka wakatuma basinsimi bakwe kuti babagwasye bana Israyeli kuleka nzila zyabo zibyaabi. Pele bunji bwabantu aabo basicinguni tiibakaswiilila alimwi kunyina nobakeempwa. Kumamanino, akaambo kazina lyakwe lisalala alimwi azyoonse nzyoliiminina, Jehova wakabalekelezya mumaanza aabasinkondonyina.​—Nehemiya 9:26-30.

20. (a) Ino Jehova utuyiisya nzi kujatikizya nguwe kweelana ambwaakabeendelezya bana Israyeli? (b) Nkaambo nzi ncoceelela kuti syuumbwa uliswaangene akubako kwa Leza alimwi acuuno cakwe cabwami?

20 Nzinji nzyotwiiya kujatikizya mbwaakabeendelezya bana Israyeli Jehova. Twiiya kuti imeso aakwe aabona zintu zyoonse alakubona kutalulama koonse alimwi akuti cilamujatikizya kapati akaambo kazintu nzyabona. (Tusimpi 15:3) Alimwi cilakatalusya ikuzyiba kuti uyandaula kutondezya luzyalo ikuti kakuyandika kucita boobo. Kunze lyaboobo, twiiya kuti tabeteki bantu cakufwambaana pe. Akaambo kakukkazika moyo kwa Jehova, ibantu banji cakulubizya bayeeya kuti kunyina nayoobabeteka bantu babyaabi. Pele kuyeeya kuli boobo takuluzi abuniini, nkaambo izintu nzyaakacita Leza mukweendelezya bana Israyeli zilatuyiisya akuti kukkazika moyo kwa Leza kuli mpokugolela. Jehova ulayandisisya kucita zintu cabululami. Mukwiimpana abantunsi, balo ibayoowa kucita bululami, walo kunyina nabula busicamba bwakucita zintu ziluzi. Cakweelela, syuumbwa uuli ncecitondezyo cabululami bwabusicamba uliswaangene akubako kwa Leza alimwi acuuno cakwe cabwami. a (Ezekieli 1:10; Ciyubunuzyo 4:7) Aboobo tulakonzya kusinizya kuti uyoocizuzikizya cisyomezyo cakwe cakumanizya kutalulama koonse anyika. Masimpe, inzila yakwe yakubeteka ilakonzya kwaambwa boobu mubufwaafwi: ulakakatila nokuyandika, ulaalubomba kufwumbwa nokukonzyeka.​—2 Petro 3:9.

Ikuba Acilongwe a Leza Wabululami

21. Notutelaika mbwabubelesya bululami Jehova, muunzila nzi motweelede kumuyeeyela alimwi ino nkaambo nzi?

21 Notutelaika mbwabubelesya bululami Jehova, tatweelede kumubikka muciimo camubetesi uutasangaalizyi, silunya, uubikkila buyo maanu kukubeteka basizibi. Muciindi caboobo, tweelede kumubona kuba Taata siluyando pele uukanza kweendelezya bana bakwe munzila mbotu kapati. Mbwali Taata uubeteka bweelede naa munzila iiluleme, Jehova weendelezya kukakatila kuzintu ziluzi antoomwe alubomba kujatikizya bana bakwe baanyika, aabo ibayandika lugwasyo lwakwe akulekelelwa.​—Intembauzyo 103:10, 13.

22. Akaambo kakusololelwa abululami bwakwe, ino Jehova utupa kuba abulangizi buli buti? Ino nkaambo nzi ncatweendelezyela boobu?

22 Eelo kaka tulakonzya kulumba kapati kuti bululami bwa Leza bujatikizya zintu zinji, kutali buyo kubeteka basizibi! Kasololelwa abululami bwakwe, Jehova wapa kuti tucikonzye kuba abulangizi bukkomanisya​—bwabuumi butamani bulondokede munyika ‘munooli bululami.’ (2 Petro 3:13) Leza wesu mbwatweendelezya oobu akaambo kakuti bululami bwakwe bumukulwaizya kuti atufwutule muciindi cakutusinganya. Masimpe, ikuteelela nzyobujatikizya alimwi anzyobwaamba bululami bwa Jehova kutukulwaizya kuba acilongwe anguwe! Muzibalo zitobela, tulalanga-langa mbwabutondezya Jehova bube oobu bulombozyeka kapati.

a Icikondelezya ncakuti, nacita lubeta kubana Israyeli batasyomeki, Jehova ulikozyanisya kuli syuumbwa.​—Jeremiya 25:38; Hosea 5:14.