1, 2. (a) Xana i nsele wa muxaka muni lowu Yosefa a endliweke wona? (b) Xana Yehovha u yi lulamise njhani mhaka ya kona?

 A KU ri nsele lowukulu. Jaha ro saseka, a ri nga dyanga xa munhu, kambe ri tikume ri ri ekhotsweni, a ri hehliwe hi mavunwa ya leswaku a ri lava ku pfinya. Kambe a ku nga ri ro sungula ku va ri nga khomiwi kahle. Kasi loko jaha leri, ku nga Yosefa, ra ha ri ni malembe ya 17, ri xengiwe hi vamakwavo, lava a va ri kusuhi ni ku ri dlaya. Kambe eku heteleleni ri xavisiwe leswaku ri va hlonga etikweni rimbe. Loko ri ri kwalaho ri arile loko ri gangisiwa hi nsati wa n’wini wa rona. Hikwalaho ko hlundzuka wansati loyi u ri phyarheke hi xihehlo xa mavunwa, sweswo hi swona swi n’wi endleke a tikuma a ri ekhotsweni. Lexi twisaka ku vava, a nga vanga kona munhu wo lamulela Yosefa.

² Hambiswiritano, Xikwembu lexi ‘rhandzaka ku tshembeka ni vululami’ a xi lo swi nhwii, hi mahlo. (Pisalema 33:5) Yehovha u nghenelerile leswaku a kombisa vululami, u cince swiyimo lerova eku heteleleni Yosefa u ntshunxiwile. Ku engetela kwalaho, Yosefa—jaha leri pfaleriweke “ekhotsweni”—eku heteleleni u nyikiwe xikhundla xa le henhla ni ku xiximiwa hi ndlela yo hlawuleka. (Genesa 40:15; 41:41-43; Pisalema 105:17, 18) Eku heteleleni, Yosefa u hlurile, kutani a tirhisa xikhundlha xa yena leswaku a hetisisa xikongomelo xa Xikwembu.—Genesa 45:5-8.

3. Hikwalahokayini swi nga hlamarisi leswi hinkwerhu hi lavaka ku khomiwa hi ndlela leyinene?

³ Mhaka leyi yi hi khumba timbilu, a hi swona ke? I mani exikarhi ka hina la nga si tshamaka a vona  vuhomboloki kumbe la nga si tshamaka a khomiwa hi ndlela ya nsele? Ku hava, hinkwerhu hi navela ku khomiwa hi ndlela leyinene. Leswi a swi hlamarisi, hikuva Yehovha u hi endle hi va ni vumunhu lebyi kombisaka vumunhu byakwe, naswona byin’wana bya byona i vululami. (Genesa 1:27) Leswaku hi n’wi tiva kahle Yehovha, hi fanele hi twisisa vululami bya yena. Xisweswo hi ta swi kota ku ti twisisa kahle tindlela ta yena letinene, naswona hi ta susumeteleka ku tshinela eka yena.

4. Hi ku ya hi langutelo ra vanhu, vululami hakanyingi byi tekiwa byi ri yini?

⁴ Hi ku ya hi langutelo ra vanhu, vululami hakanyingi byi tekiwa byi ri ku namarhela nawu. Buku leyi nge Right and Reason—Ethics in Theory and Practice yi vula leswaku “vululami byi fambisana ni nawu, vutihlamuleri bya munhu ni timfanelo ta munhu, naswona a byi hlawuli ndluwa byi siya hove.” Hambiswiritano, vululami bya Yehovha a byi namarheli milawu hi ku sindzisiwa.

5, 6. (a) Xana marito ya ririmi ro sungula lama hundzuluxeriweke va ku “vululami” ma vula yini? (b) Xana swi vula yini leswaku Xikwembu xi lulamile?

⁵ Vuenti bya vululami bya Yehovha byi nga twisisiwa hi ku kambisisa marito ya ririmi ro sungula ra Bibele. Eka Matsalwa ya Xiheveru, ku tirhisiwa maritonkulu manharhu. Rito leri hakanyingi ri hundzuluxeriwaka va ku “vululami” ri nga ha hundzuluxeriwa va ku “leswi lulameke.” (Genesa 18:25) Marito laman’wana mambirhi hakanyingi ma hundzuluxeriwa va ku “ku lulama.” Eka Matsalwa ya Vukreste ya Xigiriki, rito leri ri hundzuluxeriweke va ku “ku lulama” ri hlamuseriwa tanihi “vumunhu byo endla leswinene.” Kahlekahle a ku na ku hambana exikarhi ka ku lulama ni vululami.—Amosi 5:24.

 ⁶ Hikokwalaho, loko Bibele yi vula leswaku Xikwembu xi lulamile, yi hi byela leswaku xi endla leswinene, ku nga ri swo biha, naswona xi swi endla hi ndlela leyi nga hundzukiki, xi nga ri na xihlawuhlawu. (Varhoma 2:11) Kunene, a hi nge anakanyi leswaku xi nga endla swin’wana leswi hambaneke ni vululami. Elihu lowo tshembeka u te: “Xikwembu xa ntiyiso a xi nge pfuki xi endle leswo homboloka, Lowa Matimba Hinkwawo a nga endli leswo biha!” (Yobo 34:10) Kunene, a swi koteki leswaku Yehovha a “endla hilaha ku nga lulamangiki.” Hikwalahokayini? Hikwalaho ka swivangelo swimbirhi swa nkoka.

7, 8. (a) Hikwalahokayini Yehovha a nga endli swilo hi ndlela yo pfumala vululami? b) I yini lexi endlaka Yehovha a tirhisana ni vanhu hi ndlela yo lulama?

⁷ Xo sungula, xa kwetsima. Hilaha hi swi xiyeke ha kona eka Ndzima 3, Yehovha u tengile naswona u lulamile hilaha ku heleleke. Hikwalaho, a swi endleki leswaku a endla leswo biha, kumbe a nga kombisi vululami. Xiya leswaku sweswo swi vula yini. Ku kwetsima ka Tata wa hina wa le tilweni ku hi nyika xivangelo lexi tiyeke xa leswaku a nge tshuki a khome vana va yena hi ndlela yo biha. Yesu a a swi tshemba sweswo. Eka vusiku bya yena byo hetelela laha misaveni, u khongerile a ku: “Tatana loyi a Kwetsimaka, va sirhelele hikwalaho ka vito ra wena leri u ndzi nyikeke rona.” (Yohane 17:11) “Tatana loyi a Kwetsimaka”—eMatsalweni, mavitanelo yo tano ma tirhisiwa eka Yehovha ntsena. Sweswo swa fanela, hikuva a nga kona tatana la nga munhu, la nga fanaka na Yena hi ku kwetsima. Yesu a a tiyiseka leswaku vadyondzisiwa a va ta va va sirhelelekile ehansi ka voko ra Tatana, loyi a tengeke hi ku helela, naswona a nga riki na xidyoho na xin’we.—Matewu 23:9.

⁸ Xa vumbirhi, Xikwembu xi na rirhandzu ro pfumala  vukanganyisi. Rirhandzu ro tano ri xi susumetela leswaku xi tirhisana ni van’wana hi ndlela leyi lulameke. Ku hambana ni sweswo vanhu lava khomaka van’wana ku biha va endla sweswo hikwalaho ka leswi va nga ni makwanga ni vukanganyisi, ku nga maritofularha ya rirhandzu. Mayelana ni Xikwembu xa rirhandzu, Bibele yi vula leswi: “Yehovha u lulamile; u rhandza swiendlo swo lulama.” (Pisalema 11:7) Yehovha hi yexe u te: “Mina Yehovha ndzi rhandza vululami.” (Esaya 61:8) Hakunene, swa tsakisa ku tiva leswaku Xikwembu xa hina xi rhandza ku endla leswinene—Yeremiya 9:24.

9-11. (a) Hi kwihi ku yelana loku nga kona exikarhi ka vululami ni tintswalo ta Yehovha? (b) Xana vululami bya Yehovha ni tintswalo ta yena, swi vonaka njhani eka ndlela leyi a tirhisanaka hayona ni vanhu lava nga ni xidyoho?

⁹ Ku fana ni vumunhu byakwe byo hlawuleka, Yehovha u kombisa vululami hi ndlela leyi hetisekeke. Muxe u dzunise Yehovha a ku: “Ribye, ntirho wakwe wu hetisekile, Tindlela takwe hinkwato ti lulamile. Xikwembu xo tshembeka, lexi nga endliki swo homboloka; Xi lulamile naswona a xi na xisandzu.” (Deteronoma 32:3, 4) Vuavanyisi bya Yehovha byi hetisekile a nga endli xihoxo—a nga honisi hambi ku ri ku kariha.

¹⁰ Ku ni ku yelana lokukulu exikarhi ka vululami bya Yehovha ni tintswalo ta yena. Pisalema 116:5 yi ri: “Yehovha u ni ntwelavusiwana naswona u lulamile; Xikwembu xa hina xi ni tintswalo.” Hakunene, Yehovha u lulamile naswona u ni tintswalo. Vumunhu lebyimbirhi a byi lwisani. Loko Yehovha a kombisa tintswalo a swi  vuli swona leswaku u honisa vululami. Ku ri ni sweswo, vumunhu lebyi byimbirhi u byi kombisa hi nkarhi wun’we eka xiendlakalo xin’we. Vona xikombiso lexi landzelaka.

¹¹ Vanhu hinkwavo va velekiwa va ri ni xidyoho hikwalaho ka Adamu naswona ha fa hikwalaho ka xona. (Varhoma 5:12) Yehovha a nga tsaki loko vadyohi va fa. “U Xikwembu lexi tiyimiseleke ku rivalela, u ni ntwelavusiwana ni tintswalo.” (Nehemiya 9:17) Hambiswiritano, leswi xi kwetsimaka, a xi byi seketeli vuhomboloki. Hikwalaho, a a ta va kombisa njhani tintswalo vanhu lava tswariweke va ri ni xidyoho? Nhlamulo yi kumeka eRitweni ra Xikwembu: Yehovha u nyikele hi nkutsulo leswaku vanhu va ta kota ku ponisiwa. Eka Ndzima 14 hi ta dyondza swo tala hi lunghiselelo leri ra rirhandzu. Ri lulamile naswona ri ni tintswalo. Hi ku tirhisa rona Yehovha a nga kombisa vadyohi lava hundzukaka tintswalo va tlhela va hlayisa milawu yakwe hetisekeke.—Varhoma 3:21-26.

12, 13. (a) Hikwalahokayini vululami bya Yehovha byi hi tshineta eka yena? (b) Xana Davhida u fikelele makumu wahi mayelana ni vululami bya Yehovha, naswona leswi swi nga hi chavelela njhani?

¹² Vululami bya Yehovha bya anakanyela naswona byi endla leswaku hi tsakela ku tshinela eka yena. Bibele yi swi veka erivaleni leswaku vululami bya Yehovha byi fambisana ni ntwelavusiwana. A hi kambisiseni tin’wana ta tindlela leti tsakisaka leti Yehovha a kombisaka vululami bya yena ha tona.

¹³ Vululami bya Yehovha lebyi hetisekeke byi n’wi endla a kombisa ku tshembeka eka malandza yakwe. Mupisalema Davhida u ku vone kahle tshembeka ka Yehovha. Hi  ku ya hi leswi a swi tokoteke ni ku dyondza ka yena tindlela ta Xikwembu, xana Davhida u fikelele makumu wahi? U te: “Yehovha u rhandza vululami, A nge ma fularheli malandza yakwe yo tshembeka. Ma ta tshama ma sirheleriwile.” (Pisalema 37:28) Hakunene leswi swi tiyisa nhlana! Xikwembu xa hina xi nga ka xi nga va tshiki lava tshembekaka eka xona. Hikwalaho, hi nga titshega hi rirhandzu ni nkhathalelo wa yena. Vululami bya yena bya swi tiyisekisa leswi!—Swivuriso 2:7, 8.

14. Xana leswaku Yehovha wa khathala hi swisiwana swi vonaka njhani eka Nawu lowu a wu nyikeke Vaisrayele?

¹⁴ Xikwembu xa swi khathalela swilaveko swa lava xanisekaka. Leswaku Yehovha wa va khathalela lava pfumalaka swi vonaka eka Nawu lowu a wu nyikeke Vaisrayele. Hi xikombiso, Nawu wu endle leswaku ku va ni lunghiselelo ro hlawuleka ro langutela swisiwana ni tinoni. (Deteronoma 24:17-21) Hi ku xiya leswaku a swi ta yi tikela swinene mindyangu leyi, Yehovha hi byakwe u ve Muavanyisi ni Musirheleri wa vona, yena loyi a avanyiselaka “n’wana loyi a nga riki na tatana ni noni.” (Deteronoma 10:18; Pisalema 68:5) Yehovha u tsundzuxe Vaisrayele leswaku loko vo xanisa vavasati ni vana lava nga kotiki ku tisirhelela, u ta xi twa xirilo xa vanhu vo tano. U te: “Ndzi ta hlundzuka swinene.” (Eksoda 22:22-24) Hambileswi vukarhi ku nga riki byin’wana bya vumunhu bya Yehovha, kambe wa hlundzuka loko vanhu va xanisa van’wana hi vomu, ngopfungopfu loko lava va xanisiwaka va ri swisiwana kumbe va nga swi koti ku tisirhelela.—Pisalema 103:6.

15, 16. Hi xihi xikombiso lexi xiyekaka xa leswaku Yehovha a nga na xihlawuhlawu?

¹⁵ Nakambe Yehovha wa hi tiyisekisa leswaku ‘“a nga na xihlawuhlawu naswona a nga xaviwi.” (Deteronoma 10:17) Yehovha u hambanile ni vanhu vo tala lava nga ni  vulawuri, a nga na mhaka ni rifuwo kumbe ku languteka ka munhu. A nga hlawuli ndluwa a siya hove. Vona xikombiso xin’wana lexi xiyekaka xa leswaku Yehovha a nga yi hi nghohe. Lunghelo ra ku va vagandzeri va ntiyiso, hi xikongomelo xo kuma vutomi lebyi nga heriki, a hi ra vanhu vo hlawuleka ntsena. Ematshan’weni ya sweswi, “eka tiko rin’wana ni rin’wana munhu loyi a xi chavaka a tlhela a endla leswinene wa amukeleka eka xona.” (Mitirho 10:34, 35) Ntshembo lowu wu pfulekele vanhu hinkwavo ku nga khathariseki xiyimo xa vona, muvala wa vona kumbe tiko leri va tshamaka eka rona. Hinkwerhu ha pfumela leswaku Yehovha u kombisa vululami hi ndlela leyikulu.

¹⁶ Sweswi a hi kambisiseni vumunhu byin’wana bya Yehovha byo hlamarisa ndlela leyi a kombisaka vululami lebyi hetisekeke: eka ndlela leyi a khomaka lava nga n’wi yingisiki hayona.

17. Hlamusela leswaku hikwalaho ka yini vuhomboloki lebyi nga kona emisaveni leyi, byi nga vuli swona leswaku Yehovha u pfumala vululami.

¹⁷ Van’wana va nga ha tivutisa: ‘Leswi Yehovha a nga byi seketeliki vuhomboloki, ku vuriwa yini hi vanhu lava xanisekaka va nga dyanga xa munhu ni vukungundzwana lebyi tateke misaveni namuntlha?’ Swiyimo leswi hinkwaswo swo biha a swi vuli swona leswaku Yehovha u rhandza vuhomboloki. Vuhomboloki lebyi nga kona laha misaveni, byi vangiwa hi xidyoho lexi vanhu va xi kumeke eka Adamu. Leswi vanhu lava nga hetisekangiki va hlawuleke ku hanya hi xidyoho emisaveni leyi, vuhomboloki byi andzile—kambe swi ta kuma ndzhuti swi yima.—Deteronoma 32:5.

18, 19. I yini lexi kombisaka leswaku Yehovha a nge va tshiki lava tlulaka milawu yakwe hi vomu?

 ¹⁸ Hambileswi Yehovha a kombisaka tintswalo eka lava va tshinelaka eka yena hi mbilu hinkwayo, a nge pfumeli leswaku vanhu va ya emahlweni va tisa xisandzu evitweni rakwe ro kwetsima. (Pisalema 74:10, 22, 23) Xikwembu xa vululami a xi vungunyiwi; a xi nge va sirheleli vanhu lava dyohaka hi vomu leswaku va nga kumi nxupulo lowu va faneleke. Yehovha i “Xikwembu xa tintswalo ni ntwelavusiwana, loyi a hlwelaka ku hlundzuka naswona a nga ni rirhandzu ni ntiyiso, . . . kambe a nge tshiki ku xupula loyi a dyoheke.” (Eksoda 34:6, 7) Hi ku pfumelelana ni marito lawa, mikarhi yin’wana Yehovha u boheke ku avanyisa vanhu lava tlulaka milawu yakwe yo lulama hi vomu.

¹⁹ Hi xikombiso, vona ndlela leyi Xikwembu xi tirhisaneke hayona na Israyele wa khale. Hambiloko se va tshamisekile eTikweni leri Tshembisiweke, Vaisrayele va ye emahlweni va dyoha. Hambileswi a va xi “twisa ku vava,” hikwalaho ka mahanyelo ya vona yo biha, Xikwembu a xi va tshikanga. (Pisalema 78:38-41) Ematshan’weni ya sweswo, u va kombe tintswalo, a va nyika nkarhi wo cinca tindlela ta vona. Yehovha u te: “A ndzi tsaki loko lowo homboloka a fa, kambe ndzi lava leswaku a hundzuka a ya emahlweni a hanya, Hundzukani, hundzukani etindleleni ta n’wina to biha, hikwalaho ka yini mi fanele mi fa, n’wina Vaisrayele?” (Ezekiyele 33:11) Leswi a tekaka vutomi byi ri bya nkoka, Yehovha a nga lavi leswaku ni un’we a lova hikwalaho u rhumele vaprofeta vakwe leswaku va pfuna Vaisrayele ku tshika tindlela ta vona. Kambe, vanhu vo tala a va nga ri na mhaka ni ndlela leyi Yehovha a titwa hayona naswona a va yingisanga. Hikwalaho ka vito ra yena ro kwetsima ni leswi ri yimelaka swona, eku  heteleleni Yehovha u va nyikete eka valala va vona.—Nehemiya 9:26-30.

20. (a) Hi dyondza yini eka ndlela leyi Yehovha a tirhisaneke na Vaisrayele hayona? (b) Hikwalaho ka yini nghala yi byi fanekisela kahle vululami bya Yehovha?

²⁰ Hi dyondza swo tala hi Yehovha, eka ndlela leyi a tirhisaneke na Vaisrayele. Hi dyondza leswaku matihlo yakwe ma vona swilo hinkwaswo, ma va vona vanhu vo biha naswona u twa ku vava hikwalaho ka swona. (Swivuriso 15:3) Hi tlhela hi dyondza leswaku Yehovha u lava tindlela to kombisa tintswalo eka lava hundzukaka naswona sweswo swa hi chavelela. Ku engetela kwalaho, hi dyondza leswaku vuavanyisi byakwe a nga byi endli hi magugu. Hikwalaho ka leswi Yehovha a lehisaka mbilu, vanhu vo tala va tixisa, va ehleketa leswaku a nge va avanyisi vanhu vo biha. Kambe sweswo a hi ntiyiso, hikuva ndlela leyi Xikwembu xi tirhisaneke na Vaisrayele hayona, yi tlhela yi hi dyondzisa leswaku ku lehisa ka Xikwembu mbilu ku ni swipimelo. Yehovha i Xikwembu xa vululami. A nga tshiki ku yimela leswo lulama naswona a nga fani ni vanhu, lava hakanyingi va tshikaka ku avanyisa  hi vululami. Hi yona mhaka leyi Bibele yi fanisaka nghala leyi nga ni xivindzi ku fana ni vululami bya Yehovha. a (Ezekiyele 1:10; Nhlavutelo 4:7) Kutani ha tiyiseka leswaku u ta hetisisa xitshembiso xa yena xo herisa vuhomboloki emisaveni. Hakunene, ndlela leyi a avanyisaka hayona yi nga katsakanyiwa hi ndlela leyi: u tiyisa voko loko swi laveka, u kombisa tintswalo loko swi fanela.—2 Petro 3:9.

21. Loko hi anakanyisisa hi ndlela leyi Yehovha a kombisaka vululami hayona, hi fanele hi n’wi teka njhani naswona hikwalahokayini?

²¹ Loko hi anakanyisisa hi ndlela leyi Yehovha a kombisa vululami hayona, a hi fanelanga hi n’wi teka tanihi muavanyisi wa nsele, la nga riki na ntwelavusiwana, loyi a tsakelaka ntsena ku avanyisa vadyohi. Ku ri na sweswo, hi fanele hi n’wi teka tanihi Tatana la nga ni rirhandzu kambe la tiyisaka voko loko swi fanela, loyi mikarhi hinkwayo a tirhisanaka ni vana vakwe hi ndlela leyinene. Tanihi leswi a nga Tata wo lulama, Yehovha u tiyisa voko a tlhela a kombisa ntwelavusiwana eka vana vakwe va laha misaveni, lava lavaka mpfuno wakwe ni ku rivaleriwa.—Pisalema 103:10, 13.

22. Hi ku kongomisiwa hi vululami bya yena, Yehovha u endle leswaku hi kota ku va ni ntshembo wihi, naswona hikwalahokayini?

²² Hi fanele hi nkhensa hileswi vululami bya Xikwembu byi nga katsiki ku avanyisa vadyohi ntsena! Hi ku kongomisiwa hi vululami bya yena, Yehovha u endla leswaku hi swi kota ku va ni ntshembo lowu tsakisaka swinene—vutomi lebyi hetisekeke, lebyi nga riki na makumu, emisaveni leyi nga ni “ku lulama.” (2 Petro 3:13)  Vululami bya yena byi n’wi susumetela ku ponisa vanhu ku nga ri ku xupula. Loko hi ma twisisa kahle matirhelo ya vululami bya Yehovha swi hi tshineta eka yena! Eka tindzima leti landzelaka, hi ta kambisisa vumunhu byin’wana byo hlamarisa bya Yehovha ni ndlela leyi a byi tirhisaka hayona.