1, 2. (a) Elinga lipi ka lia sungulukile Yosefe a liyaka lalio? (b) Ndamupi Yehova a pengulula elinga liaco?

 HEKAMBOKUOLIO liesunga. Ukuenje umue uwa, ka lingile lacimue cĩvi, wa kapiwa vokayike omo lioku lundiliwa okuti wa seteka oku kuata ukãi wamãle oco a linge laye ukahonga. Pole, eli halioko lia kala elinga liatete lioku u lingila eci ka ca sungulukile. Eci umalẽhe u Yosefe a kuata 17 kanyamo, wa suvukiwile lava huvaye kuenje va yonguile oku u ponda. Eye wa landisiwile kupika peka lia vakuafeka yimue yiñi. Kofeka yaco eye weya oku liyaka layonjo ukãi wa cime caye una wa yonguile oku linga laye ukahonga. Omo lioku u likala, ukãi wo lundila kuenje wa kapiwa vokayike. Ci sumuisa calua omo okuti Yosefe wa kala ndomunu umue ka kuete oñuatisi.

² Pole, Suku omo okuti “o sole esunga” wa kala loku ci mõla. (Osamo 33:⁠5) Yehova wa pengulula elinga eli ka lia sungulukile poku potolola ũvi wa kala oku lingiwila Yosefe kuenje wa “popeliwa vokayike.” Yosefe omo liesunguluko liaye Yehova wo popela vokayike, kuenje wa ihĩwa omangu yimue ya velapo vali vofeka haiyo yulamba. (Efetikilo 40:15; 41:​41-43; Osamo 105:​17, 18) Omo liocikele Yosefe a kala laco, vofeka wa teyuila esunga kuenda ocipango ca Suku.​—⁠Efetikilo 45:​5-8.

3. Momo lie ka ci komohĩsila okuti vosi yetu tu yongola oku tatiwa lonjila yimue yesunga?

³ Ulandu owu, u veta kovitima vietu, ale hacoko? Helie pokati ketu ka la mõla elinga limue ka lia sungulukile, ale oku tala ohali omo lielinga limue ka lia sungulukile? Ocili okuti, vosi yetu tu yongola oku tatiwa lonjila yimue yesunga okuti halocameko. Ocituwa eci ka ci komohĩsa, momo Yehova  wa tu ĩha ovituwa vi lekisa emolẽho liokutuwa kuaye, okuti esunga olio limue pokati kovituwa viaye via velapo. (Efetikilo 1:27) Oco tu kũlĩhe ciwa Yehova, tu sukila oku kuata elomboloko liesunga liaye. Nda tua ci linga tu pondola oku kuatela vali ombili kolonjila viaye vi komohĩsa kuenda oku vetiyiwa oku kuata ukamba laye.

4. Kovaso omanu olonjanja vimue esunga li lomboloka nye?

⁴ Kovaso omanu, esunga olonjanja vialua li lomboloka ño oku kuama ovihandeleko. Elivulu limue li lombolola okuti “esunga li kuete elitokeko locihandeleko, lekisiko, leci ca suñama kuenda esumbilo poku ci sokisa lelinga lieci ca pita pokati.” Pole, vesunga lia Yehova mua kongela vali calua okuti oku pokola ño kolonumbi viovihandeleko vieci ca suñama kuenda ekisika, ci sule.

5, 6. (a) Elomboloko lipi li sangiwa kolondaka viatete via pongoluiwa ‘esunga’? (b) Oku popia hati Suku ukuesunga ci lomboloka nye?

⁵ Upati kuenda oku longa kuesunga lia Yehova ku pondola oku tu lomboloka ciwa poku kũlĩhĩsa olondaka viaco vupopi watete u sangiwa Vembimbiliya. Vovisonehua via va Heveru, mu lekisa olondaka vitatu via velapo vieci ci lekisa esunga. Ondaka “esunga” olonjanja vimue yi lomboloka okuti “ceci ca suñama.” (Efetikilo 18:25) Olondaka vikuavo vivali olonjanja vimue vi pongoluiwavo okuti “esunguluko.” Vovisonehua via va Helasi, ondaka yoku popia hati esunguluko ya lomboluiwa okuti “ocituwa ca suñama ale ceci cesunga.” Omo liaco pokati kesunguluko kuenda esunga ka pali etepiso.​—⁠Amosi. 5:⁠24.

⁶ Eci Embimbiliya li lombololola okuti Suku ukuesunga, olio li tu lomboluila okuti eye wa sunguluka haeye wa lipua okuti ka kuete ocame. (Va Roma 2:11) Kokuaye ca tĩla calua oku linga cimue lonjila yimue ka ya sungulukile. Ukuekolelo Elihu wa popia hati: ‘Ci kale ocipãla la Suku oku linga evĩho. Ci kale ocipãla la Tõlo oku linga ndomo ka mua sungulukile.’  (Yovi 34:10) Ocili okuti ku Yehova, ca tĩla oku linga ‘ndomo ka mua sungulukile.’ Momo lie? Momo liasunga avali a velapo.

7, 8. (a) Momo lie okuti ca tĩla Yehova oku linga eci ka ca sungulukile? (b) Nye ci vetiya Yehova oku kala ukuesunguluko ale ukuesunga kovilinga viaye?

⁷ Catete ceci okuti, eye o kola. Ndomo tua lilongisa kocipama 3, Yehova otembo yosi wa yela haeye wa suñama. Omo liaco, ci tĩla calua kokuaye oku linga eci ka ca sungulukile. Kũlĩhĩsa eci ci lomboloka. Okukola kua Isietu wokilu, ku tu ĩha esunga lialua lioku kolela okuti eye lalimue eteke aka tata lãvi omãla vaye. Yesu wa kuatele ekolelo liaco. Kuteke wa sulako womuenyo waye palo posi, eye wa likutilila ndoco: “A Tate o kola, [olondonge] vi lavela vonduko yove eyi wa nyiha.” (Yoano 17:11) “Tate o kola,” Vovisonehua upopi umue u tiamĩsiwila lika ku Yehova. Eci ca sunguluka, momo okukola Kuaye ka ku sokisiwa la ise umue ukuetimba liositu. Yesu wa kuatele ekolelo liasuapo liokuti olondonge viaye vika popeliwa la Ise, una okuti wa suapo koku lipua, koku yela haeye wa litepa kakandu osi.​—⁠Mateo 23:⁠9.

⁸ Cavali ceci okuti, ocisola ca velapo lika ceci ca Suku. Ocisola caco, oco cu vetiya oku kala ukuesunguluko ale ukuesunga koku linãla la vakuavo. Pole, vocituwa ka ca sungulukile mua kongela olonepele viakova, oku tata lãvi vakuekova liñi kuenda ocame okuti olonjanja vialua ca litepa locisola. Catiamẽla kocisola ca Suku, Embimbiliya li tu sapuila okuti: “Yehova ukuesunga, o sole ovilinga via sunguluka.” (Osamo 11:⁠7) Eye muẽle Yehova wa popia hati: ‘Ame ndi Yehova ndi sole esunga.’ (Isaya 61:⁠8) Anga ka ci lembeleka hẽ oku kũlĩha okuti Suku yetu ukuesanju koku linga eci ca suñama ale ceci cesunga?​—⁠Yeremiya 9:⁠24.

9-11. (a) Elitokeko lipi li sangiwa pokati kesunga lia Yehova kuenda ohenda yaye? (b) Ndamupi esunga kuenda ohenda ya Yehova vi lekisiwila kocituwa ndomo eye a siata oku tata omanu vakuakandu?

⁹ Esunga lia Yehova, oku lisokisa lovituwa viaye vikuavo vina ka vi sokisiwa, lia lipua kuenda ka li lueyisiwa. Mose oku vetiyiwa la Yehova wa soneha hati: “Eye Handa, lupange waye wa lipua. Momo olonjila viaye viosi viesunguluko. Haeye Suku yocili, ka kuete etime. Ukuesunga, wa suñama cimue.” (Esinumuĩlo 32:​3, 4) Yehova o lekisa esunga liaye lonjila yimue ya lipua kuenda lalimue eteke a lekisa ohenda yimue ka ya sungulukile ale oku tĩla.

¹⁰ Pokati kesunga lia Yehova kuenda ohenda yaye pali elitokeko liocili. Osamo 116:5 yi popia okuti: “Yehova ukuacali haeye ukuesunga. Suku yetu o kuete ohenda.” Ocili okuti, Yehova ukuesunga haeye ukuahenda. Ovituwa evi vivali ka vi lipatãla. Oku lekisa kuaye ohenda ka ku honguisa esunga liaye, ndu okuti esunga liaco lia tĩla ño enene. Pole ovituwa viaco evi olonjanja vialua eye wa siata oku vi lekisila votembo yimuamue kuenda velinga limuamue. Kũlĩhĩsa ocindekaise cimue.

¹¹ Omanu vosi va piñala ekandu kuenje onima yaco yekandu okufa. (Va Roma 5:12) Pole Yehova ka sanjukila olofa via vakuekandu. Eye o ‘Suku yimue yovilinga viongecelo, ukuacali haeye ukuahenda.’ (Nehemiya 9:17) Handi vali, omo okuti Yehova o kola, eye ka ci tava okuti o linga eci ka ca sungulukile. Oco hẽ, ndamupi eye a lekisa ohenda komanu va piñala ekandu? Etambululo li sangiwa vocili ca velapo Condaka ya Suku, okuti eliangiliyo lia Yehova lia tiamẽla kocisembi coku yovola omanu. Kocipama 14, tuka lilongisako vali catiamẽla keliangiliyo eli liocisola. Eci oco ci lekisa uvangi ukuavo wesunga lia Yehova kuenda ohenda yaye ya velapo. Omo lie liangiliyo liaco, Yehova o pondola oku lekisa ohenda  yaye kolondingakandu vina vi likekembela haivo va amamako oku pokola kolonumbi viaye viesunga lia lipua.​—⁠Va Roma 3:​21-26.

12, 13. (a) Momo lie esunga lia Yehova li tu kuatisila oku kuata ukamba laye? (b) Petosi lipi Daviti a pitĩla poku kũlĩhĩsa esunga lia Yehova? Kuenda ndamupi olondaka evi vi tu lembeleka?

¹² Esunga lia Yehova hacituwa cimueko ca pola okuti ci tu nyehũla, pole ocituwa cimue ci tu tokeka kokuaye. Embimbiliya li lombolola ciwa ohenda yesunga lia Yehova, ale esunguluko. Omo liaco, tu kũlĩhĩsi ciwa olonjila vimue ndomo Yehova a lekisa esunga liaye lutima waye wosi.

¹³ Oku lipua kuesunga lia Yehova ku u vetiya oku lekisa ekolelo lesunguluko komanu vaye. Ukualosamo Daviti, weya oku kuata elomboloko liesunga lia Yehova. Vokuenda kuomuenyo waye kuenda oku kũlĩhĩsa olonjila via Suku, petosi lipi Daviti a pitĩla? Eye wa popia hati ‘Yehova o sole esunga, eye ka yanduluka ava vosungulukila. Vakuesunga va tatiwa oloneke viosi.’ (Osamo 37:28) Hahuminyokuoyo yelembeleko li tu kolisa! Suku yetu lalimue eteke aka yanduluka omanu vosungulukila. Omo liaco, etu tu pondola oku kuata ekolelo liokuti eye olonjanja viosi oka kala kumuamue letu kuenda oka tu tata locisola caye. Esunga liaye li ci likuminya!​—⁠Olosapo 2:​7, 8.

14. Ndamupi esakalalo lia Yehova lomanu vana va kuahali lia muĩwila vocihandeleko eye a ecele ku va Isareli?

¹⁴ Esunga lia Suku li kũlĩhĩsa asukila omanu vana vakuahali. Esakalalo lia Yehova lomanu vana vakuahali lia muĩwila Kocihandeleko eye a ecele ku va Isareli. Vocihandeleko mua kongelele eliangiliyo limue lia velapo lioku kuatisa olosiwe kuenda ovimbumba. (Esinumuĩlo 24:​17-21) Yehova oku limbuka okuti omuenyo womanu vaco uka tĩla calua, eye muẽle wa linga Isia yavo, onganji haeye Upopeli wavo poku “muĩsa  esunga osiwe locimbumba.” a (Esinumuĩlo 10:18; Osamo 68:⁠5) Yehova wa lunguile va Isareli okuti nda ovo va fũkĩlisa akãi kuenda omãla vana ka va kuete oñuatisi, eye o yeva muẽle oku litetela kuomanu vaco. Eye wa popia hati: “Onyeño yange yi wenguka.” (Etundilo 22:​22-24) Ndaño okuti onyeño hacituwa cimueko ca viala Yehova, pole onyeño yaye yi wenguka lovilinga vimue ka via sungulukile, ca piãla enene eci omanu vana va sunguluka haivo ka va kuete eteyuilo va talisiwa ohali.​—⁠Osamo 103:⁠6.

15, 16. Uvangi upi u lekisa okuti Yehova ka kuete ocame?

¹⁵ Yehova o tu kolisavo okuti eye “ka tati omanu locame kuenda ka tambula ovitukiko.” (Esinumuĩlo 10:17) Yehova wa litepa lomanu valua va kuete unene haivo va kemãla, momo eye ka yuliwa locituwa cukuasi ale leci ci molẽha ño kilu. Eye ka kuete ocame ale olonepele. Kũlĩhĩsa uvangi umue u lekisa okuti Yehova ka kuete ocame. Epuluvi lioku kala afendeli vaye vocili, lomuenyo umue wenda ño hu, ka lieciwa lika kocimunga comanu vamue ño vatito. Pole, “volofeka viosi, wosi u sumbila loku linga esunga, u sungulukila.” (Ovilinga 10:​34, 35) Epuluvi liaco li komohĩsa lia yulukila omanu vosi, cikale vakuekalo lia litepa, vakuekova liñi ale vofeka omu ovo va tunga. Eci hẽ ka ci lekisa esunga liocili okuti lia velapo?

¹⁶ Kuli onepa yikuavo yoku lipua kuesunga lia Yehova okuti yi sukila oku kũlĩhĩsiwa kuenda oku sumbiwa letu okuti, onjila ndomo eye a linalisa lomanu vana va tomba ovihandeleko viaye viesunga.

17. Lombolola esunga lieci ũvi wo voluali lulo ka u pongoluila esunga lia Yehova.

¹⁷ Omanu vamue va pondola oku pula ndoco: Omo okuti  Yehova ka lingi eci ka ca sungulukile, ndamupi tu pondola oku lombolola eci catiamẽla kohali ka ya sungulukile kuenda ovilinga vĩvi vina via siata oku lingiwa voluali koloneke vilo? Ũvi waco ka u pongolola ocituwa cesunga lia Yehova. Ovina vialua ka via sungulukile vi kasi oku lingiwa voluali lulo lũvi, onima yekandu omanu va piñala ku Adama. Ndaño okuti voluali omanu ka va lipuile ovo va siata oku nõlapo onjila yimue ka ya sungulukile, pole ovina viaco ka vika amamako otembo yalua.​—⁠Esinumuĩlo 32:⁠5.

18, 19. Nye ci lekisa okuti Yehova kaka ecelela ño- hũ vana va sinila ovihandeleko viaye viesunga?

¹⁸ Ndaño okuti Yehova o lekisa ohenda yaye komanu vana va kuete ukamba wocili laye, eye lalimue eteke aka ecelela ekalo lina li sepula onduko yaye yi kola. (Osamo 74:​10, 22, 23) Suku yesunga ka tombiwa; eye kaka teyuila omanu va sina kesombiso liavo va sesamẽla. Yehova o “Suku yimue yohenda, ukuacali, ukuakulivala konyeño, ukuacisola calua haeye ukuacili. . . . kuenje ka yovuisa ukueko.” (Etundilo 34:​6, 7) Lolondaka evi viocili, Yehova wa siata oku sanga epuluvi lioku yambula vosi vana va sinila kocipango ovihandeleko viaye viesunga.

¹⁹ Handi vali, kũlĩhĩsa ndomo Suku a linalisa la va Isareli yosimbu. Ndaño muẽle ceci va Isareli va kala ale Vofeka Yohuminyo, ovo ka va lekisile ekolelo ku Suku. Ndaño okuti ovilinga viavo vievĩho via enda oku ‘nyumalisa’ Yehova, pole eye ka va yandulukile vonjanja yaco. (Osamo 78:​38-41) Eye lohenda yaye wa enda oku eca epuluvi kokuavo oco va pongoloke kovituwa viavo ka via sungulukile. Eye wa va vetiya hati: “Si sanjukila okufa kuondingaĩvi. Eci puãi sanjukila ceci, nda ondingaĩvi yi tinduka konjila yaye ha yi kala lomuenyo. Apata lia Isareli tinduki, tinduki kolonjila viene vĩvi. Vu fila nye?” (Esekiele 33:11) Omo okuti omuenyo u kuete esilivilo liocili kovaso aye, Yehova olonjanja vialua wa tumaile ovaprofeto vaye oku lungula va Isareli oco va tinduke kolonjila viavo ka via sungulukile. Pole, omanu vaco omo lioku sina kuovitima  viavo va likala oku u yevelela kuenda ka va tavele oku likekembela. Oku sulako, omo lionduko yaye yi kola kuenda ekalo liaye, Yehova wa va eca peka liovanyali vavo.​—⁠Nehemiya 9:​26-30.

20. (a) Ocituwa Yehova a lekisa poku linalisa la va Isareli ci tu longisa nye catiamẽla kokuaye? (b) Momo lie ca sungulukila ohosi oku yi sokisa lesunga lia Yehova?

²⁰ Oku linala kua Yehova la va Isareli ku tu longisa calua catiamẽla kokuaye. Etu tu lilongisa okuti ovaso aye a lete olovilinga viosi ka via sungulukile kuenda eye ka sanjukila ũvi a siata oku mõla. (Olosapo 15:⁠3) Eci ci vetiyavo oku kũlĩha okuti eye o sandiliya oku lekisa ohenda yaye nda okuti ku li esunga liaco lioku yi lekisa. Handi vali, etu tua lilongisa okuti esunga liaye lalimue eteke lia kuatele onjanga. Omo liepandi lia Yehova, omanu valua locisimĩlo ka ca sungulukile va siata oku sima okuti eye lalimue eteke aka nyõla olondingaĩvi. Pole eci haciliko, momo ocituwa Suku a lekisa poku linala la va Isareli ci tu longisavo okuti epandi liaye li kuete esulilo. Yehova wa sokapo koku lekisa esunga. Ca litepa lomanu vana okuti olonjanja vialua va siapo oku linga esunga, ceci okuti eye lalimue eteke a siapo oku vetiya oku linga eci ca sunguluka. Ocili okuti, ohosi ndocindekaise cesunga liutõi, yi kuete  elitokeko lesetahãlo lia Suku kuenda ocalo caye.  b(Esekiele 1:10; Esituluilo 4:⁠7) Etu tu pondola oku kuata ekolelo liokuti, eye oka tẽlisa ohuminyo yaye yoku nyõla oluali olu haluesungako. Onjila yesombiso liaye ci tava oku yi lombolola loku teta onimbu okuti, oku pama apa ci sukiliwa kuenda oku lekisa ohenda eci yi sukiliwa.​—⁠2 Petulu 3:⁠9.

21. Osimbu tuamamako loku sokolola kesunga lia Yehova, konepa yipi tu kuete oku u sokolola, kuenda momo lie?

²¹ Eci tu sokolola ndomo Yehova a lekisa esunga, ka tu ka simi okuti eye onganji yimue ongangala okuti o sakalala lika loku pisa vakuekandu. Pole, tu kuete oku u tenda nda Isia umue ukuacisola haeye wa kolapo okuti olonjanja viosi o tata omãla vaye lonjila yimue yi sesamẽla. Yehova ndonjali yimue ka yi kuete ocame haeye ukuesunga, o lekisila kumuamue esunguluko liaye lioku linga eci ciwa, kuenda ohenda komãla vaye va kasi vongongo, vana va sukila ekuatiso longecelo yaye.​—⁠Osamo 103:​10, 13.

22. Poku endisiwa lesunga liaye, Yehova wa siata oku tu ĩha elavoko lie, kuenda momo lie eye a linalela letu lonjila eyi?

²² Holopandukuovio tu pondola oku eca poku kũlĩha okuti vesunga lia Suku mua kongela vali calua okuti ka lilekisiwa lika koku sombisa olondingaĩvi! Poku endisiwa lesunga liaye, Yehova wa tu ĩha elavoko liocili li komohĩsa liomuenyo wenda ño-hũ voluali lumue okuti muka “kala esunga.” (2 Petulu 3:13) Suku yetu wa siata oku linala letu lonjila eyi, momo esunga liaye li sandiliya oku yovola pole ka li sandiliya oku pisa. Ocili okuti, oku kuata elomboloko limue lia velapo lia tiamẽla kesunga lia Yehova ci tu kuatisa oku kuata ukamba wocili laye. Kovipama vikuãimo, tuka kũlĩhĩsa ndomo Yehova a lekisa ocituwa eci ca lipua.