Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

MTWE 11

“Yitendo Yawo Yosope Yili . . . ya Chilungamo”

“Yitendo Yawo Yosope Yili . . . ya Chilungamo”

1, 2. (a) Ana Yosefe jwasimene ni yindu yangali chilungamo yapi? (b) Ana Yehofa jwajinjililepo wuli panganiji?

NGANICHIŴA chilungamo amta panandi. Mnyamata jwakusalala nganijulemwa chilichose. Nambo jwasimanikwe ali mu ukayidi ligongo lyakumlambuchisya kuti akamulile ŵakongwe. Nambo keleka nganikaŵa kandanda kusimana ni yangali chilungamo. Mkaniyitendekwe yeleyi, Yosefe ali akwete yaka 17, achakulugwe ŵamtendele yindu yangali chilungamo mwamti ŵasigele panandi kum’wulaga. Kaneko jwalakwe ŵamsumisye kuti akaŵe kapolo m’chilambo cha asyene. Pajwaliji kweleko, jwalakwe jwakanile kutenda yaŵasakaga ŵamkwawo abwana ŵakwe. Jwamkongweju jwamlambuchisye magambo Yosefe, yayatendekasisye kuti aŵichidwe mu ukayidi. Chakutesya chanasa chili chakuti, yawonekaga kuti pangali jwalijose juŵaliji kumbali ja Yosefe.

Yosefe pajwaliji “mu ukayidi,” jwalasile ni yindu yangali chilungamo

2 Nambope, Mlungu jwakusatenda “ya chilungamo ni kulamula mwagolosya” jwayiwonaga yayatendekwagayi. (Salimo 33:5) Yehofa jwajinjililepo panganiji, mwamti jwatendekasisye kuti Yosefe agopoledwe. Yehofa jwatesilesoni chindu chine kwa Yosefe. Pambesi pakwe, Yehofa ŵampele ‘m’kayidiju’ udindo wekulungwa soni uchimbichimbi. (Genesesi 40:15; 41:41-43; Salimo 105:17, 18) Myoyo, Yehofa ŵampele udindo Yosefe ligongo lya kukulupichika kwakwe. Udindo wakwewu ŵawukamulichisye masengo pakwawusya pasogolo chakulinga cha Mlungu.—Genesesi 45:5-8.

3. Ligongo chichi nganiyiŵa yakusimonjesya kuti jwalijose akusasaka kutendeledwa yindu yachilungamo?

3 Ngani jeleji jili jakutesya chanasa, ngati myoyo? Ŵani mwa m’weji ŵanganituyiwoneje kapena kutendeledwa yindu yangali chilungamo? Yisyene, jwalijose akusasaka kutendeledwa yindu mwachilungomo soni mwangali lusagu. Yeleyi nganiyiŵa yakusimonjesya ligongo Yehofa ŵatupele ndamo syasikusalosya mwaŵelele jwalakwe. Chilungamo jili jimo mwa ndamo syakwe syapenani. (Genesesi 1:27) Kuti tummanyilile chenene Yehofa, tukusosekwa kupikanichisya mwachiŵelele chilungamo chakwe. Yeleyi mpaka yitukamuchisye kuti tuyamichileje matala gakwe gakutendela yindu soni kuti tumŵandichile mnope jwalakwe.

Ana Chilungamo Chili Chichi?

4. Ana ŵandu akusaganisya kuti chilungamo ni chichi?

4 Ŵandu akusaganisya kuti chilungamo chili kukamulichisya masengo malamusi mwangali chinyengo. Buku jine (Right and Reason—Ethics in Theory and Practice) jikusasala kuti, “chilungamo chikusakamulana ni malamusi, udindo, ufulu, masengo soni chikusajelusya mwangali lusagu.” Nambope, Yehofa pakukuya chilungamo chakwe jwangamba kamulichisya masengo malamusi ligongo lyakuti akusosekwa kutenda yeleyo.

5, 6. (a) Ana maloŵe gakuti “chilungamo,” m’chiŵecheto chandanda gakusagopolela chichi? (b) Ana kujila kuti Mlungu ali jwachilungamo yikusagopolela chichi?

5 Kuti tupikanichisye chenene chilungamo cha Yehofa, tukusosekwa kuganichisya maloŵe gaŵagakamulichisye masengo m’Baibulo mu chiŵecheto chandanda. M’malemba ga Chihebeli, ŵakamulichisye masengo maloŵe gatatu. Liloŵe lyaŵaligopolele kuti “chilungamo,” mpaka ligopolelesoni kutenda “yakuŵajilwa.” Maloŵe gaŵili ganego mpaka gagopolele “kulungama.” M’Malemba ga Chigiliki ga Chiklistu, liloŵe lyaŵaligopolele kuti “kulungama” likusagopolela “kutenda yakuŵajilwa kapena chilungamo.” Yeleyi yikulosya kuti pangali kulekangana pasikati pa kulungama ni chilungamo.

6 Myoyo, Baibulo pajikusala kuti Mlungu ali jwachilungamo, jikusatusalila kuti jwalakwe akusatenda yindu mwakuŵajilwa, mwangali chinyengo soni mwangali lusagu. (Aloma 2:11) Yisyene, Mlungu nganaŵa atesile yakutindana ni yeleyi. Mundu jwakulupichika Elihu jwatite, “Mlungu jwangatenda yindu yakusakala, soni Mlungu jwamachiligosopejo ngaŵa mkulamula mwangalungama.” (Yobu 34:12) Yisyene, Yehofa nganaŵa alamwile “mwangalungama.” Ligongo chichi tukuti myoyo? Pa magongo gaŵili gakusosekwa.

7, 8. (a) Ligongo chichi Yehofa nganaŵa atesile yindu yangali chilungamo? (b) Ana chichi chachikusamtendekasya Yehofa kutenda yindu mwachilungamo pakutenda yindu ni ŵane?

7 Ligongo lyandanda lili lyakuti jwalakwe ali jwamswela. Mpela mwatwayiwonele mu Mtwe 3, Yehofa ali jwamswela soni jwakulupichika. Myoyo, jwalakwe nganaŵa atesile yindu yangali chilungamo. Ana yeleyi yikugopolela chichi? Ligongo lyakuti Atati ŵetu ŵakwinani ali ŵaswela, yikusatupa magongo gakututendekasya kwakulupilila kuti ngasiŵatendela ŵanache ŵawo yindu yangali chilungamo. Yesu jwekwetesoni chikulupichi. Chilo chakumalisya cha umi wakwe wapachilambo chapasi, jwalakwe jwapopesile kuti, “Atati ŵangu, ŵali Ŵaswela! Ŵasunje ni machili gawo.” (Yohane 17:11) M’Baibulo, maloŵe gakuti “Atati ŵangu, ŵali Ŵaswela!” gakusasala ya Yehofa jikape. Yeleyi yili yakuŵajilwa. Tukuti myoyo ligongo pangali mtati jwa pachilambo chapasi pano jwali jwamswela mpela Mlungu. Ligongo lyakuti Yehofa ali jwamswela soni kuti jwangali ulemwa, Yesu ŵakwete chikulupi chakuti ŵakulijiganya ŵakwe chiŵasamalile mwakuŵajilwa.—Mateyu 23:9.

8 Ligongo lyaŵili lili lyakuti chinonyelo chisyesyene jili ndamo ja Mlungu. Pakutenda yindu ni ŵane, chinonyelochi chikusamtendekasya jwalakwe kuŵa jwachilungamo. Nambo ungali chilungamo uliwonse, chinga kuwuwona mtundu wenu kuŵa wakusosekwa soni lusagu, yikusatanda ligongo lya kutunduka soni kulinonyela yayili yakutindana ni chinonyelo. Pakwamba ya Mlungu jwa chinonyelo, Baibulo jikusatusalila kuti, “Ambuje ali ŵakulungamika, soni akuyinonyela yitendo yambone.” (Salimo 11:7) Yehofa msyene akusati, “Une Ambuje ngusanonyela chilungamo.” (Yesaya 61:8) Ana nganiyiŵa yakulimbikasya kumanyilila kuti Mlungu jwetu akusanonyela kutenda yindu yakuŵajilwa soni yachilungamo?—Yelemiya 9:24.

Chanasa Soni Chilungamo cha Yehofa

9-11. (a) Ana chilungamo cha Yehofa soni chanasa chakwe chikusakamulana chamtuli? (b) Ana chilungamo cha Yehofa soni chanasa chakwe chikusalosya chamtuli yakusati pakutenda yindu ni ŵandu ŵangali umlama?

9 Chilungamo cha Yehofa chili chamlama, changapelembela chilichose, mpela mwajiŵelele mbali jilijose ja ndamo syakwe. Pakumlumba Yehofa, Mose jwatite, “Ambuje ni ŵali ŵakumchenjela ŵenu ŵamachili, yitendo yawo yosope yili yagoloka ni yachilungamo. Mlungu jwenu ali jwakulupichika ni jwakuwona, akusatenda yindu yakwenela ni yamtendele.” (Detulonomo 32:3, 4) Chilungamo cha Yehofa chili chambone. Jwalakwe jwangatenda chanasa mnope soni jwangatenda ngasa.

10 Pana mkamulano pasikati pa chilungamo cha Yehofa ni chanasa chakwe. Lilemba lya Salimo 116:5 likusati, “Ambuje ali ŵambone mtima, ni ŵagoloka [“ŵachilungamo,” NWT], Mlungu jwetu ali jwa chanasa.” Yisyene, Yehofa ali jwachilungamo soni jwachanasa. Ndamo siliŵisi sili syakamulana. Jwalakwe jwangakamulichisya masengo chanasa chakwe pakusaka kunandiya machili ga chilungamo chakwe mpela kuti chilungamo chakwe chili changasa. Mwakulekangana ni yeleyi, Yehofa akusasilosya ndamo siŵilisi pandaŵi jimo atamosesoni pa chakutendekwa chimo. Kwende tulole chisyasyo achi.

11 Ŵandu wosope ŵajigalile ulemwa kwa Adamu, myoyo chilango chakwe chili chiwa. (Aloma 5:12) Nambo Yehofa jwangasangalala ni chiwa cha ŵandu ŵakulemwa. Jwalakwe “ali Mlungu jwakululuka; jwambone mtima soni jwa chinonyelo [“chanasa,” NWT].” (Nehemiya 9:17) Nambope pakuŵa ali jwamswela nganaŵa atesile yangali chilungamo. Ana jwalakwe mpaka alosye chamtuli chanasa kwa ŵandu ŵakulemwa? Kwanga kwakwe kukusimanikwa mu usyesyene wa M’maloŵe ga Mlungu, wakuti Yehofa jwatuwombwele kupitila mu mbopesi ja Yesu. Mu mtwe 14 tuchilijiganya ya dongosolo ja chinonyelo jeleji. Chelechi chili chinonyelo chekulungwa. Kupitila mu mbopesiji Yehofa akusalosya chanasa kwa ŵakulemwa ŵapitikwiche mtima, kwineku ali mkukuya chilungamo.—Aloma 3:21-26.

Chilungamo cha Yehofa Chili Chakulimbikasya

12, 13. (a) Ligongo chichi chilungamo cha Yehofa chikusatutendekasya kuti tumŵandichile? (b) Ana Daudi jwamanyilile chichi pakwamba ya chilungamo cha Yehofa soni ana yeleyi mpaka yitulimbikasye chamtuli?

12 Chilungamo cha Yehofa chikusatutendekasya kuti tumŵandichile jwalakwe. Baibulo jikusasala mwakupikanika chenene kuti Yehofa akusalosya chilungamo chakwe mwachanasa. Kwende tulole yakusati Yehofa pakulosya chilungamo chakwe.

13 Chilungamo cha Yehofa chikusamlimbikasya jwalakwe kwatendela ŵakutumichila ŵakwe yindu mwakulupichika. Kutyochela pa yakusimana nayo, jwamasalimo Daudi jwamanyilile mwachiŵelele chilungamo cha Yehofa. Kupitila pa yajwasimene nayo soni pakulijiganya matala ga Mlungu, ana jwalakwe jwamanyilile chichi? Jwalakwe jwamanyilile kuti, “Ambuje akuchinonyela chilungamo, ni ngajasa ŵandu ŵakwe ŵakulupichika. Ŵagoloka tachasamalila kwa yaka yosope.” (Salimo 37:28) Maloŵe gelega gali gakulimbikasya mnope. Mlungu jwetu ngasiŵaleka amta panandi ŵandu ŵali ŵakulupichika kwa jwalakwe. Myoyo, mpaka tudalile kuti jwalakwe chachitusamalila mwachinonyelo. Chilungamo chakwe chikusatusimichisya yeleyi.—Misyungu 2:7, 8.

14. Ana chilamusi chiŵapeleche Yehofa kwa Aisalaeli chikusalosya chamtuli kuti akusiŵaganichisya ŵandu ŵakulaga?

14 Ligongo lyakuti Mlungu ali jwachilungamo, jwalakwe akusamanyilila yakusosechela ya ŵandu ŵakulaga. Chilamusi chiŵapeleche kwa Aisalaeli chikulosya kuti Yehofa akusiŵaganichisya ŵandu ŵakulaga. Mwachisyasyo, Chilamusi chasalaga kuti ŵanache soni achakongwe ŵamasije asamalilidweje chenene. (Detulonomo 24:17-21) Pakumanyilila kuti umi m’maŵasaga ukusaŵaga wakusawusya, Yehofa msyene jwaŵaga Jwakulamula soni Jwakwachenjela. Jwalakwe ‘jwakulolechesyaga kuti ŵanache ŵamasije ni achakongwe ŵamasije akutama chenene.’ (Detulonomo 10:18; Salimo 68:5) Yehofa jwakalamwisye Aisalaeli kuti naga akwatendela ngasa achakongwe soni ŵanache ŵamasijeŵa, jwalakwe chachipikana kulila kwawo. Jwalakwe jwaŵechete kuti, “Tinjitumbila mnope, ni kumwulaga pa ngondo.” (Ekisodo 22:22-24) Kutumbila nganijiŵa ndamo jakusosekwa ja Yehofa. Nambo jwalakwe akusatumbila mnope naga mundu jwine mwamele nganatenda yindu mwachilungamo, mnopemnope naga mundu jwakulagajo ali jwakutuluka.—Salimo 103:6.

15, 16. Ana ni umboni wapi wawukulosya kuti Yehofa jwangali lusagu?

15 Yehofa akusatusimichisyasoni kuti ‘jwangali lusagu soni jwangapochela yipupu.’ (Detulonomo 10:17) Mwakulekangana ni ŵandu ŵakwete machili kapena udindo, Yehofa jwangajigalika ni chipanje kapena kawoneche ka mundu. Jwalakwe jwangatenda yindu mwalusagu amta panandi. Kwende tulole umboni wapenani wakulosya kuti Yehofa jwangali lusagu. Upile wakuŵa ŵakulambila ŵakwe ŵasyesyene, ŵakwembecheya kuja kupochela umi wangamala, nganawupeleka kwa ŵandu ŵepenanipe. Mmalo mwakwe, “jwalijose jwakusamjogopa jwalakwe ni kutenda yambone akusampochela pangalola kuti akutyochela mtundu wapi.” (Masengo 10:34, 35) Jwalijose mpaka akole chembecheyochi. Yeleyi ngayikujigalila kuti mundujo ali jwamtuli, jwa mtundu wapi kapena akusatyochela chilambo chapi. Chelechi ni chilungamo chisyesyene.

16 Panasoni mbali jine ja chilungamo cha Yehofa jatukusosekwa kujiganichisya. Mbali jakwe jikukwaya yakusati pakutenda yindu ni ŵakasile malamusi gakwe.

Jwalakwe Jwangamgopola Jwalemwisye

17. Ligongo chichi mpaka tujile kuti yindu yakusakala yayikutendekwa m’chilambochi ngayikulosya kuti Yehofa jwangali chilungamo?

17 Ŵane mpaka aliwusyeje kuti, ‘Pakuŵa Mlungu akusaŵengana ni yangali chilungamo, nambi ligongo chichi ŵandu ŵajinji akulaga ligongo lya ungali chilungamo wawugumbele m’chilambochi?’ Kutendekwa kwa yakusakalayi ngayikulosya kuti Yehofa jwangali chilungamo. Yindu yangali chilungamo yayikutendekwa m’chilambo chakusakalachi yili yakuyichisya ya ulemwa wele ŵandu ŵawujigele kutyochela kwa Adamu. M’chilambomu ŵandu ŵangali umlama asagwile kutenda yakusakala, mwamti mwana yitendo yangali chilungamo yejinji. Nambo ngayijendelechela mpaka kalakala.—Detulonomo 32:5.

18, 19. Ana chichi chachikulosya kuti Yehofa ngasalechelela amta panandi jwalijose jwakusakasa malamusi gakwe gachilungamo?

18 Atamose kuti Yehofa akusiŵatendela chanasa ŵandu ŵakusamŵandichila jwalakwe yisyesyene, nambo ngasalechelela yitendo yayikusasakasya lina lyakwe. (Salimo 74:10, 22, 23) Mlungu jwachilungamo nganituŵa tumloŵesye. Jwalakwe ngasiŵachenjela ŵakulemwa mwamele kuti akapochela chilango ligongo lyayitendo yawo yakusakala. Yehofa ali “Mlungu jwa chanasa, ni jwambone mtima, jwangatumbila chitema, ŵakugumbala ni chinonyelo changamala, soni jwakulupichika kwa ŵandu ŵakwe, . . . nambo ngasiŵalechelela ŵakulemwa, ni tachipeleka yipwetesi.” (Ekisodo 34:6, 7) Mwakamulana ni maloŵega, Yehofa ndaŵi sine akusayiwona kuŵa yakuŵajilwa kupeleka chilango kwa mundu jwakasile malamusi gakwe mwamele.

19 Mwachisyasyo, kwende tulole yaŵatendaga Mlungu ni mtundu wa Aisalaeli. Atamose paŵatamilichiche m’Chilambo Chelaguchisye, Aisalaeli mwakuwilisyawilisya ŵatendaga yindu mwangakulupichika. Atamose kuti yitendo yawoyi ‘yamdandawulisyaga,’ jwalakwe nganiŵaleka ndaŵi jijojo. (Salimo 78:38-41) Mmalo mwakwe, jwalakwe mwachanasa jwapaga upile wakuti achenje ndamo syawo. Jwalakwe jwachondelele kuti, “Jwangasangalala ni chiwa cha mundu jwakulemwa. Tinjinonyelwa kuti aleche kulemwako kuti aŵe ni umi. Jemanja Aisalaeli, mleche ulemwa umkutendawo. Ana ligongo chichi mkusaka kuwa?” (Esekiele 33:11) Ligongo lyakuti akusawuwonaga umi kuŵa wakusosekwa, Yehofa mwakuwilisyawilisya ŵatumile ŵakulochesya ŵakwe kuti mwine Aisalaeli chaleche yitendo yawo yakusakala. Ndaŵi syejinji, ŵandu ŵakusakala mitimawo ŵakanile kupikanila soni nganaleka yakulemwa yawo. Pambesi pakwe, pakusaka kulichenjela lina lyakwe soni yalikusajimila, Yehofa jwapeleche jemanjaji m’miyala mwa adani ŵawo.—Nehemiya 9:26-30.

20. (a) Ana muŵatendelaga yindu Yehofa ni Aisalaeli yikusatujiganya chichi pakwamba ya jwalakwe? (b) Ligongo chichi lisimba lili lyakuŵajilwa kwimila chilungamo cha Yehofa?

20 Muŵatendelaga Yehofa yindu ni Aisalaeli yikusatujiganya yejinji yakwamba jwalakwe. Tukusalijiganya kuti jwalakwe akusayiwona yakutendekwa yangali chilungamo soni yikusamkwaya mumtima. (Misyungu 15:3) Yili yakulimbikasyasoni kumanyilila kuti jwalakwe akusalosya chanasa naga pakusosechela. Kupwatika pelepa, tukusalijiganyasoni kuti jwalakwe jwangawutuchila kupeleka chilango. Ligongo lyakuti Yehofa ali jwakuwusimana mtima, ŵandu ŵajinji akusaganisya kuti jwalakwe ngasapeleka chilango kwa ŵandu ŵakusakala. Nambo yeleyi nganiyiŵa yisyene ligongo muŵatendelaga yindu ni Aisalaeli yikusatujiganyasoni kuti kuwusimana mtima kwakwe kukwete malile. Yehofa ngasaleka chilungamo chakwe. Mwakulekangana ni ŵandu, ŵele ndaŵi syejinji akusalepela kutenda ya chilungamo, Yehofa akusaŵa jwakulimba mtima pakutenda chakuŵajilwa. Lisimba akusaliŵanichisya ni kuŵapo kwa Mlungu soni chitengu cha uchimwene. Yili myoyo ligongo lyakuti likusalosya chilungamo mwakulimba mtima. * (Esekiele 1:10; Chiwunukuko 4:7) Myoyo, tuli ŵakusimichisya kuti jwalakwe chachikwanilisya yajwasasile yakuti chachityosya yangali chilungamo yosope pachilambo chapasi. Yisyene, mwakata mpaka tujile kuti jwalakwe akusapeleka chilango mwakulimba mtima papakusosechela soni akusalosya chanasa pachikusosechela.—2 Petulo 3:9.

Kumŵandichila Mlungu Jwachilungamo

21. Patukuganichisya mwakusakamulichisya masengo Yehofa chilungamo chakwe, ana tukusosekwa kuganisyaga kuti ali jwamtuli soni ligongo chichi?

21 Patukuganichisya ya mwakusakamulichisya masengo Yehofa chilungamo chakwe, tukaganisyaga kuti jwalakwe ali jwangasamala ya ŵane kapena akusagamba kusangalala ni kupeleka chilango kwa mundu jwatesile chakulemwa. Mmalo mwakwe tuganichisyeje kuti jwalakwe ali Mtati jwachinonyelo soni jwakusatenda yindu ni ŵanache ŵakwe m’litala lyambone mnope. Mpela Mtati jwachilungamo, Yehofa akusatenda yindu mwakulimba mtima pakutenda chachili chambone. Nambosoni akusiŵatendela chanasa ŵanache ŵakwe ŵapachilambo chapasi, ŵakusasaka chikamuchisyo chakwe soni akusiŵakululuchila.—Salimo 103:10, 13.

22. Ligongo lya chilungamo chakwe, ana Yehofa atendekasisye kuti yiŵe yakomboleka kola chembecheyo chamtuli soni ligongo chichi akusatenda ni m’weji yindu m’litala lyeleli?

22 Tuli ŵakuyamichila kumanyilila kuti chilungamo cha Mlungu chikusapwatikapo yejinji ngaŵa kwamba kupeleka chilango kwa ŵatesile yakulemwa. Ligongo lya chilungamo chakwechi, Yehofa atendekasisye kuti yiŵe yakomboleka kola chembecheyo chamlama chakutama ni umi wangamala m’chilambo “mwele tumuchiŵa m’mangwakwe mwa chilungamo.” (2 Petulo 3:13) Mlungu jwetu akusatenda yindu ni m’weji m’litala lyeleli ligongo lyakuti chilungamo chakwe chikusamlimbikasya kuti atuchenjeleje mmalo mwakwambaga kutujimba magambo. Yisyene, kumanyilila yakusati Yehofa pakulosya chilungamo chakwe yikusatutendekasya kuti tumŵandichile. M’mitwe jakuyichisya, chitulole yakusati Yehofa pakulosya ndamo jakusangalasyaji.

^ ndime 20 Yili yakusangalasya kuti Yehofa jwaliwanichisye ni lisimba pakupeleka chilango kwa Aisalaeli ŵangakulupichika.—Yelemiya 25:38; Hoseya 5:14.