1. Ania ti mabalin nga epekto kadatayo dagiti kinaawan hustisia?

SINAURDA ti kuarta nga inurnong ti baketen a balo. Ti awan gawayna a maladaga binaybay-an ti awanan asi nga ina. Naibalud ti maysa a lalaki gapu iti krimen a naipabasol laeng kenkuana. Ania ti reaksionmo kadagitoy a pasamak? Nalabit marurodka kadagita, ket natural laeng dayta. Kas tattao, nabatad a mailasintayo ti naimbag ken dakes. Maluksawtayo no adda naaramid a di kinahustisia. Kayattayo a masupapakan ti biktima ken madusa ti nagbasol. No saan a mapasamak daytoy, mabalin a panunotentayo: ‘Makita kadi ti Dios dagiti mapaspasamak? Apay a di agtignay?’

2. Ania ti reaksion ni Habakuk iti kinaawan hustisia, ket apay a saan a binabalaw ni Jehova gapu iti daytoy?

² Iti intero a historia, inyimtuod dagiti matalek nga adipen ni Jehova ti umasping a salsaludsod. Kas pagarigan, inkararag ni propeta Habakuk iti Dios: “Apay nga ipakitam kaniak ti kasta a nakaal-alingget a kinaawan hustisia? Apay nga ipalubosmo nga agraira ti kinaranggas, kinakillo, krimen, ken kinadangkok iti amin a lugar?” (Habakuk 1:3, Contemporary English Version) Saan a binabalaw ni Jehova ti prangka a saludsod ni Habakuk, tangay Isu ti nangitukit kadagiti tattao ti mismo a kapanunotan maipapan iti kinahustisia. Wen, pinaraburannatayo ni Jehova iti sangkabassit a pannakaawat iti di matukod a panangmatmatna iti kinahustisia.

3. Apay a maikuna nga ad-adda a pagaammo ni Jehova ti kinaawan hustisia ngem iti ammotayo?

³ Ammo ni Jehova ti kinaawan hustisia. Makitana ti mapaspasamak. Maipapan iti kaaldawan ni Noe, kuna kadatayo ti Biblia: “Nakita ni Jehova a ti kinadakes ti tao naruay iti daga ken tunggal pagannayasan ti pampanunot ti pusona dakes laeng iti amin a tiempo.” (Genesis 6:5) Usigem ti kaipapanan  dayta a sasao. Masansan a ti pannakatarustayo iti di kinahustisia ket maibatay iti sumagmamano a pasamak a nangngegtayo wenno personal a napasarantayo. Maisupadi iti dayta, pagaammo ni Jehova ti kinaawan hustisia iti sangalubongan. Makitana amin! Malaksid iti dayta, mailasinna dagiti pagannayasan ti puso—dagiti rinuker a kapanunotan a pakaigapuan dagiti nakillo nga aramid.—Jeremias 17:10.

4, 5. (a) Kasano ti panangipakita ti Biblia a maseknan ni Jehova kadagidiay nabiktima iti kinaawan hustisia? (b) Kasano a naapektaran a mismo ni Jehova iti kinaawan hustisia?

⁴ Ngem saan laeng a basta kitkitaen ni Jehova ti kinaawan hustisia. Maseknan met kadagidiay nabiktima iti dayta. Idi napasaran ti ilina ti naulpit a panangtrato dagiti kabusor a nasion, naladingitan ni Jehova “iti panagasugda gapu kadagiti mangirurrurumen kadakuada ken kadagidiay mangidupirdupir kadakuada.” (Uk-ukom 2:18) Nalabit napaliiwmo a bayat a masansan ti pannakakita ti dadduma a tattao iti kinaawan hustisia, ad-adda a mapukawen ti asida kadagiti biktima. Saan a kasta ni Jehova! Nakitana ti amin a kinaawan hustisia iti agarup 6,000 a tawen, ngem saan a bimmaaw ti gurana iti dayta. Imbes ketdi, ipasigurado kadatayo ti Biblia a nakarimrimon kenkuana dagiti banag a kas iti “ulbod a dila,” “im-ima nga agibukbukbok iti awanan basol a dara,” ken “ulbod a saksi nga agyesngaw kadagiti kinaulbod.”—Proverbio 6:16-19.

⁵ Usigem met ti nakaro a panangbabalaw ni Jehova kadagiti nakillo a panguluen ti Israel. Pinaltiinganna ti mammadtona a mangyimtuod kadakuada: “Saan aya a biangyo nga ammuen ti kinahustisia?” Kalpasan ti nabatad a panangdeskribirna iti panangabusoda iti pannakabalin, impakpakauna ni Jehova ti pagbanagan dagitoy a rinuker a tattao: “Umasugdanto ken Jehova maipaay ti tulong, ngem saannanto a sungbatan ida. Ket ilingednanto ti rupana manipud kadakuada iti dayta a tiempo, maitunos iti panagaramidda iti kinadakes kadagiti pannakilangenda.” (Mikias 3:1-4) Anian a panangbusor ni Jehova iti di kinahustisia! Kinapudnona, napasaranna a mismo dayta! Iti rinibu a tawen, napasaranna ti di nainkalintegan a pananglais  ni Satanas. (Proverbio 27:11) Maysa pay, naapektaran ni Jehova gapu iti nakaal-alingget a kinaawan hustisia idi napapatay a kasla kriminal ti Anakna, idinto ta “saan a nakaaramid iti basol.” (1 Pedro 2:22; Isaias 53:9) Nalawag, ammo ni Jehova ken maseknan unay iti nakalkaldaang a kasasaad dagidiay naglak-am iti kinaawan hustisia.

6. Ania ti reaksiontayo no mapasarantayo ti kinaawan hustisia, ken apay?

⁶ Kaskasdi, no makitatayo ti kinaawan hustisia—wenno no datayo a mismo ti mabiktima iti di umiso a panangtrato—natural laeng a makapungtottayo. Naparsuatayo iti ladawan ti Dios, ket ti kinaawan hustisia naan-anay a maisupadi iti amin nga irepresentar ni Jehova. (Genesis 1:27) No kasta, apay nga ipalpalubos ti Dios ti kinaawan hustisia?

7. Deskribirem no kasano a nakarit ti kinasoberano ni Jehova.

⁷ Ti sungbat iti daytoy a saludsod ket nainaig iti isyu ti kinasoberano. Kas nakitatayon, adda kalintegan ti Namarsua a mangituray iti daga ken amin nga agnanaed iti dayta. (Salmo 24:1; Apocalipsis 4:11) Nupay kasta, iti rugrugi ti pakasaritaan ti tao, nakarit ti kinasoberano ni Jehova. Kasano a napasamak daytoy? Binilin ni Jehova ti immuna a tao, ni Adan, a di mangan iti bunga ti maysa a kayo iti minuyongan a Paraiso a pagtaenganna. Ket ania ngay no sumukir? “Mataykanto a di bumurong,” kuna ti Dios kenkuana. (Genesis 2:17) Saan a narigat ti bilin ti Dios para ken Adan wenno iti asawana, a ni Eva. Nupay kasta, pinamati ni Satanas ni Eva nga estrikto unay ti Dios. Ania ngay no mangan ni Eva iti bunga ti kayo? Deretsa a kinuna ni Satanas ken ni Eva: “Sigurado a saankayto a matay. Ta ammo ti Dios nga iti mismo nga aldaw a pannanganyo manipud iti dayta sigurado a maluktan dagiti matayo ket sigurado nga agbalinkayo a kas iti Dios, a makaammo iti naimbag ken dakes.”—Genesis 3:1-5.

8. (a) Ania ti imparipirip ni Satanas iti imbagana ken Eva? (b) Ania ti kinarit ni Satanas maipapan iti kinasoberano ti Dios?

⁸ Iti daytoy a sasao, saan laeng nga imparipirip ni Satanas nga  adda napateg nga impormasion nga impaidam ni Jehova ken ni Eva no di pay ket nagulbod kenkuana ti Dios. Inannadan ni Satanas a dina kinuestion ti kinapudno ti kinasoberano ti Dios. Ngem kinaritna ti kinaumiso, kaikarian, ken kinalinteg dayta. Iti sabali a pannao, kunana a di nalinteg ti panangusar ni Jehova iti kinasoberanona ken di maseknan iti pagimbagan dagiti iturayanna.

9. (a) Para kada Adan ken Eva, ania ti imbunga ti panagsukir, ket ania dagiti napateg a saludsod nga imbangon daytoy? (b) Apay a saan a dinadael a dagus ni Jehova dagiti nagrebelde?

⁹ Idi agangay, agpadpada a sinukir da Adan ken Eva ni Jehova babaen ti pannanganda iti maiparit a kayo. Gapu ta simmukirda, maikarida a madusa iti ipapatay, a kas iti inkeddeng ti Dios. Ti panagulbod ni Satanas nangpataud iti sumagmamano a napateg a saludsod. Pudno kadi nga adda kalintegan ni Jehova a mangituray iti sangatauan, wenno rumbeng kadi a ti tao ti mangituray iti kabukbukodanna? Us-usaren ngata ni Jehova ti kinasoberanona iti kasayaatan a wagas? Mabalin koma nga usaren ni Jehova ti kabibilgan a pannakabalinna a mangdadael a dagdagus kadagiti nagrebelde. Ngem dagiti isyu a timmaud ket nainaig iti turay ti Dios, saan a ti pannakabalinna. Gapuna, saan a mapatalgedan ti kinalinteg ti turay ti Dios babaen ti panangpukawna kada Adan, Eva, ken Satanas. Iti kasunganina, nalabit dayta koma ti ad-adda a nakakuestionaran ti panagturayna. Ti kakaisuna a wagas tapno maammuan no maiturayan a sibaballigi ti tao ti bagbagida, a naisina iti Dios, ket babaen ti panaglabas ti panawen.

10. Ania ti impalgak ti historia maipapan iti turay ti tao?

¹⁰ Ania ti impalgak ti panaglabas ti panawen? Iti panaglabas ti adu a milenio, nageksperimento dagiti tattao iti adu a kita ti gobierno, a pakairamanan ti autokrasia, demokrasia, sosialismo, ken komunismo. Ti resulta amin dagita ket nagupgop iti nabatad a komento ti Biblia: “Ti tao dinominaranna ti tao iti pakadangrananna.” (Eclesiastes 8:9) Nainkalintegan ngarud ti kinuna ni propeta Jeremias: “Pagaammok unay, O Jehova, a saan a kukua ti naindagaan a tao ti dalanna. Saan a kukua ti tao  a magmagna uray ti panangiturong iti addangna.”—Jeremias 10:23.

11. Apay nga impalubos ni Jehova nga agsagaba ti sangatauan?

¹¹ Sipud pay idi punganay ammo ni Jehova a ti panagwaywayas, wenno bukod a panangituray ti sangatauan, ket agresulta iti nakaro a panagsagaba. No kasta, nakillo kadi ti Dios yantangay impalubosna nga agtultuloy ti dakes a kasasaad? Saan a pulos! Kas panangyilustrar: Ipapanmo nga adda anakmo a kasapulan a maopera tapno maagasan ti makapapatay a sakitna. Ammom nga agsagabanto ti anakmo gapu iti operasion, ket daytoy ti mangpaladingit unay kenka. Ngem ammom a ti operasion ket makatulongto iti anakmo a mangtagiragsak iti nasaysayaat a salun-at iti masanguanan. Umasping iti dayta, ammo ti Dios—ken impakpakaunana pay—a mapakuyogan iti rigat ken panagsagaba ti panangipalubosna iti panagturay ti tao. (Genesis 3:16-19) Ngem ammona met a posible laeng ti mataginayon ken napaypayso a bang-ar no ipalubosna a mapasaran ti intero a sangatauan dagiti dakes nga imbunga ti iyaalsa. Iti kastoy a wagas, permanente ken agnanayonen a marisut ti isyu.

12. Kas nayilustrar iti kaso ni Job, ania ti akusasion ni Satanas kadagiti tattao?

¹² Adda pay sabali nga aspeto daytoy a banag. Yantangay kinaritna ti kinaumiso ken kinalinteg ti turay ti Dios, saan laeng a ni Jehova ti pinardaya ni Satanas maipapan iti kinasoberanona; pinardayana met dagiti adipen ti Dios maipapan iti kinatarnawda. Kas pagarigan, imutektekam ti kinuna ni Satanas ken ni Jehova maipapan iti nalinteg a tao a ni Job: “Saan aya a sika nangikabilka iti alad iti aglikmutna ken iti aglikmut ti balayna ken iti aglikmut ti tunggal banag nga adda kenkuana iti intero nga aglawlaw? Ti aramid dagiti imana binendisionam,  ket dagiti met laeng dinguenna nagwaras a sisasaknap iti daga. Ngem, kas pamaliwan, iyunnatmo ta imam, pangngaasim, ket sagidem ti isuamin nga adda kenkuana ket kitaem no saannakanto nga ilunod ita mismo a rupam.”—Job 1:10, 11.

13. Ania ti imparipirip ni Satanas kadagiti akusasionna maipapan ken Job, ket kasano a nairaman amin a tattao iti daytoy?

¹³ Impapati ni Satanas nga us-usaren idi ni Jehova ti pannakabalinna a mangsalaknib tapno magatangna ti debosion ni Job. Gapuna, imparipirip daytoy a panaginsisingpet laeng ti kinatarnaw ni Job, a daydayawenna ti Dios gapu laeng iti maalana a gunggona. Kinuna ni Satanas nga uray ni Job, ilunodna ti Namarsua kenkuana no saan a bendisionan ti Dios. Ammo ni Satanas a naisangsangayan ni Job yantangay “awan pakababalawanna ken nalinteg, agbuteng iti Dios ken sumiasi iti dakes.” * Gapuna, no madadael ni Satanas ti kinatarnaw ni Job, dina aya maaramid dayta kadagiti sabsabali a tattao? No kasta, pudno a kukuestionaran idi ni Satanas ti kinasungdo dagiti amin nga agtarigagay nga agserbi iti Dios. Kinapudnona, tapno mapalawa ni Satanas ti isyu, kinunana ken Jehova: “Isuamin nga adda iti maysa a tao [saan laeng a ni Job] itednanto maigapu iti kararuana.”—Job 1:8; 2:4.

14. Ania ti impakita ti historia maipapan iti akusasion ni Satanas kadagiti tattao?

¹⁴ Impakita ti historia nga adu ti kas ken Job a nagtalinaed a nasungdo ken Jehova nupay naipasangoda kadagiti pakasuotan—a maisupadi iti kuna ni Satanas. Pinaragsakda ti puso ni Jehova babaen ti kinamatalekda, ket daytoy ti nangipaay ken Jehova iti pangsungbatna iti napasindayag a panangumsi ni Satanas a saanen nga agserbi dagiti tattao iti Dios no maipasangoda iti rigat. (Hebreo 11:4-38) Wen, saan a timmallikud iti Dios dagiti nalinteg a tattao. Uray nagsagabada gapu kadagiti narigat unay a kasasaad, ad-adda pay a nagtalekda ken  Jehova a mangpapigsa kadakuada nga agibtur.—2 Corinto 4:7-10.

15. Ania a saludsod ti mabalin a tumaud maipapan kadagiti panangukom ti Dios iti napalabas ken iti masanguanan?

¹⁵ Ngem saan laeng a dagiti isyu maipapan iti kinasoberano ken kinatarnaw ti tao ti nainaig iti panangipakat ni Jehova iti kinahustisia. Ipaayannatayo ti Biblia iti rekord maipapan kadagiti panangukom ni Jehova mainaig kadagiti indibidual ken uray pay kadagiti nasion. Naglaon met dayta kadagiti padto maipapan iti masanguanan a panangukomna. Apay a makapagtalektayo a nalinteg dagiti panangukom ni Jehova iti napalabas ken iti masanguanan?

16, 17. Aniada a pagarigan ti mangipakita a limitado ti panangmatmat ti tattao no maipapan iti pudno a kinahustisia?

¹⁶ Maipapan ken Jehova, umiso unay a kunaen: “Amin a daldalanna kinahustisia.” (Deuteronomio 32:4) Awan kadatayo ti makaibaga iti kasta maipapan iti bagbagitayo, yantangay masansan a ti limitado a panangmatmattayo libegenna ti pannakatarustayo no ania ti umiso. Kas pagarigan, panunotem ni Abraham. Nagpakpakaasi ken Jehova maipapan iti pannakadadael ti Sodoma—nupay nasaknap ti kinadakes sadiay. Insaludsodna ken Jehova: “Pudno kadi a punasemto ti nalinteg a mairaman iti nadangkes?” (Genesis 18:23-33) Siempre, saan. Sa laeng “pinagtudo ni Jehova iti asupre ken apuy” idiay Sodoma idi nakagtengen a sitatalged ni Lot ken dagiti babbalasangna iti siudad ti Zoar. (Genesis 19:22-24) Maisupadi iti dayta, ni Jonas “nagpudot buyogen ti unget” idi kinaasian ti Dios dagiti umili ti Nineve. Yantangay inwaragawagen ni Jonas ti pannakadadaelda, mapneken a makakita iti pannakatalipuposda—uray pay adda naimpusuan a panagbabawida.—Jonas 3:10–4:1.

¹⁷ Impatalged ni Jehova ken ni Abraham a saan laeng a panangdadael kadagiti nadangkes ti ramanen ti panangipakatna iti hustisia no di pay ket ti panangisalakanna kadagiti nalinteg. Iti sabali a bangir, nasken a maammuan ni Jonas a naasi ni  Jehova. No agbalbaliw dagiti nadangkes, “sisasagana a mamakawan” ni Jehova. (Salmo 86:5) Saan a kas iti dadduma a tattao a di natalged ti panagriknada, saan nga ipataw ni Jehova ti nainget a panangukom tapno pagminarenna laeng ti pannakabalinna, ken dina met ipaidam ti asi gapu laeng ta maamak nga amangan no mamatmatan a nakapuy. Kayatna nga ipakita ti asi no adda pakaibatayan dayta.—Isaias 55:7; Ezequiel 18:23.

18. Ipakitam manipud iti Biblia a saan nga agtignay ni Jehova gapu laeng iti sentimiento.

¹⁸ Nupay kasta, saan a makullaapan ni Jehova gapu laeng iti sentimiento. Idi naigamer ti ilina iti idolatria, siiinget a kinuna ni Jehova: “Ukomenkanto maitunos kadagiti dalanmo ket ipagtengko kenka ti amin a nakarimrimon a bambanagmo. Ket ti matak saanto a maay-ay kenka, saanakto met a mangngaasi, ta ipagtengkonto kenka dagiti bukodmo a dalan.” (Ezequiel 7:3, 4) Gapuna, no dakes unayen dagiti tattao, ipaay ni Jehova ti maitutop a panangukom. Ngem naibatay iti natibker nga ebidensia ti panangukomna. Gapuna, idi nangngegna ti napigsa nga “ikkis ti panagreklamo” maipapan iti Sodoma ken Gomorra, kinuna ni Jehova: “Determinadoak unay nga umulog tapno makitak no naan-anay nga agtigtignayda sigun iti ikkis gapu iti dayta a dimteng kaniak.” (Genesis 18:20, 21) Anian a yamantayo ta ni Jehova ket saan a kas iti adu a tattao a nakaal-alisto nga agkonklusion uray dida pay ammo ti amin a pasamak! Pudno unay, maikanatad ti panangiladawan ti Biblia ken ni Jehova, “maysa a Dios ti kinamatalek, a kenkuana awan ti di kinahustisia.”—Deuteronomio 32:4.

19. Ania ti mabalintay nga aramiden no addaantayo kadagiti narikut a saludsod maipapan iti panangipakat ni Jehova iti kinahustisia?

¹⁹ Ti Biblia dina sungbatan amin a saludsod maipapan kadagiti aramid ni Jehova iti napalabas; dina met ilawlawag amin a detalye no kasanonto nga ukomen ni Jehova dagiti indibidual ken grupo iti masanguanan. No mariribukantayo maipapan kadagiti salaysay wenno padto iti Biblia a di naglaon iti  kasta a detalye, mabalintayo a tuladen ti kinasungdo ni propeta Mikias, a nagsurat: “Ipakitakto ti panagur-uray iti Dios ti pannakaisalakanko.”—Mikias 7:7.

20, 21. Apay a makapagtalektayo a kanayon nga aramiden ni Jehova ti nalinteg?

²⁰ Makapagtalektayo nga iti amin a kasasaad, aramidento ni Jehova ti nalinteg. Uray no kasla di ikankano ti tao dagiti kinaawan hustisia, ikari ni Jehova: “Kukuak ti pammales; supapakakto.” (Roma 12:19) No naanustayo nga aguray, maaddaantayo iti natibker a kombiksion a kas iti inyebkas ni apostol Pablo: “Adda aya di kinahustisia iti Dios? Saan koma a pulos agbalin a kasta!”—Roma 9:14.

²¹ Kabayatanna, agbibiagtayo iti “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan.” (2 Timoteo 3:1) Ti di kinahustisia ken “dagiti aramid ti panangirurumen” ket nangibunga iti adu a naulpit a panangabuso. (Eclesiastes 4:1) Nupay kasta, saan a nagbaliw ni Jehova. Kaskasdi a kagurana ti di kinahustisia, ket maseknan unay kadagidiay nabiktima iti dayta. No agtalinaedtayo a nasungdo ken Jehova ken iti kinasoberanona, pabilgennatayo nga agibtur agingga iti naituding a panawen a panangilintegna iti amin a di kinahustisia iti sidong ti turay ti Pagarianna.—1 Pedro 5:6, 7.