Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA WA 12

‘Nzambi utu ne kansungasunga anyi?’

‘Nzambi utu ne kansungasunga anyi?’

1. Ntshinyi tshitudi pamuapa mua kumvua tuetu bamone benzelangana malu kampanda mabi?

FUANYIKIJABI ne: mbashimakaje mukaji mukamba kampanda ukadi mununu, bamudie makuta avuaye mushale nawu bua kudiambuluisha. Mbimanshe muana wa pambidi kudi mamuende udi kayi ne muoyo wa luse. Mbele muntu kampanda mu buloko kayi muenze bualu. Udi umvua bishi bua malu a mushindu eu? Pamuapa adi akunyingalaja; ne ki mbibi bua kunyingalala to. Tuetu bantu tutu ne lungenyi lua kumona tshidi tshimpe ne tshidi tshibi. Patutu tumona benzelangana malu mabi, bitu bituenza tshiji. Tutu tujinga bua bafute udibu benzele bibi, kadi banyoke udi muenzelangane bibi. Kadi bualu ebu buobu kabuyi buenzeke, tudi pamuapa mua kudiebeja ne: ‘Nzambi eu ki mmumonaku malu adi enzeka aa anyi? Bua tshinyi mmushale mupuwe nunku?’

2. Pavua Habakuka mumone malu mabi, wakamba tshinyi? Bua tshinyi Yehowa kavua mumutandishe?

2 Katshia anu ku kale, bantu ba Nzambi bakadi pabu bele nkonko ya nunku. Tshilejilu, muprofete Habakuka wakalomba Nzambi ne: “Bua tshinyi udi ummuenesha malu matambe bubi a kansungasunga mushindu eu? Bua tshinyi udi mulekele malu a tshikisu, a dishipa dia mikenji, a buenzavi, ne a luonji bitangalaka miaba yonso?” (Habakuka 1:3Contemporary English Version) Yehowa kakatandisha Habakuka bua lukonko luende elu luela ne muoyo mujima to, bualu yeye ke udi mufuke bantu ne ngikadilu wa buakane. Bushuwa, Yehowa mmutupeshe ndambu wa lungenyi lua buakane buende bupite bunene.

Yehowa mmukine malu mabi

3. Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: Yehowa utu umona malu mabi adi enzeka kutupita?

3 Yehowa katu upanga kumona malu mabi to. Udi umona bionso bidi bienzeka. Bible udi utuambila bua tshikondo tshia Noa ne: ‘Yehowa wakamona ne: mibi ya bantu idi idiundadiunda munkatshi mua ba pa buloba ne meji adibu bela mu mitshima yabu adi mabi matuku onso.’ (Genese 6:5) Tumonayi tshivua mêyi aa umvuija. Misangu ya bungi, tutu tumanya ne: bantu badi benza malu mabi anu bua malu kampanda makese atudi mua kuikala bumvue anyi batuilangane nawu. Kadi Yehowa yeye mmumanye malu mabi onso adi enzeka pa buloba bujima. Mmuamone onso. Kabidi, utu umona meji mabi adi mu mutshima wa muntu, bualu owu ke atu afikisha ku bienzedi bibi.​—Yelemiya 17:10.

4, 5. a) Mmunyi mudi Bible uleja mutu Yehowa uditatshisha bua bantu badibu bakengesha kakuyi bualu? b) Leja mukadi malu mabi manyingalaje Yehowa.

4 Kadi Yehowa katu anu umona malu mabi tshianana paku kujika to. Utu kabidi uditatshisha bua badibu bakengesha. Pavuabu bakengesha bantu bende bibi kudi bisamba bivua nabu lukuna, Yehowa wakumvua bibi ‘bua kutua kua mikemu yabu yakatuabu pakadibu babakengesha ne pakadibu babatatshisha.’ (Balumbuluishi 2:18) Imue misangu ukadi mumone ne: patu bamue bantu batamba kumona malu mabi, badi benda bibidilangana nawu kabatshiyi kabidi bumvuila badi bakengeshibua luse. Kadi Yehowa katu nanku to. Yeye ukadi muamone mu mishindu yawu yonso bidimu bitue ku 6000, kadi ki mmushintuluke mu mushindu utuye muakine to. Bible udi utujadikila ne: malu bu mudi “ludimi ludi lushima,” ‘bianza bidi bimatshisha mashi a badi kabayi ne tshilumbu panshi’ ne ntemu anyi ‘mumanyi wa malu udi wamba mêyi a kudinga,’ mmalu mabi ku mêsu kua Yehowa.​—Nsumuinu 6:16-19.

5 Mona kabidi muvua Yehowa ubipisha bakalenge ba mu Isalele bavua benza malu avua kaayi makane. Wakabakonka ku butuangaji bua muprofete wende ne: ‘Munyi munudi kanuyi bamanye mua kulumbuluisha biakane?’ Yehowa mumane kubaleja patoke muvuabu benza malu bibi ne bukokeshi buabu, wakalaya ne: ‘Nebadile kudi Yehowa, kadi yeye kena ubumvuila; yeye mene neasokoke mpala wende kudibu mu tshikondo atshi, bualu bua bakuenza malu mabi.’ (Mika 3:1-4) Ebu mbualu budi buleja mutu Yehowa mukine malu mabi. Kadi yeye muine si mmuntu uvuabu benzele pende malu mabi. Kukadi bidimu binunu ne binunu bidi Satana mufuile anu mu dimubanda ne malu a dishima. (Nsumuinu 27:11) Kabidi, biakatonda Yehowa pavuabu benze bualu butambe bubi bua dipanga buakane pavuabu bashipe Muanende bu muenji wa malu mabi, pende ‘kayi muenze bubi.’ (1 Petelo 2:22; Yeshaya 53:9) Bushuwa, padi Yehowa umona nsombelu wa bantu badibu bakengesha kabayi ne bualu, bitu bimutonda bikole.

6. Tudi mua kumvua bishi patudi tutuilangana ne malu mabi? Bua tshinyi?

6 Bulelela, patutu tumona bantu benzelangana malu mabi anyi padibu batuenzelawu katuyi benze bualu, tudi anu mua kunyingalala. Tudi bafukibue mu tshimfuanyi tshia Yehowa Nzambi, ne malu mabi kaatu apetangana ne tshintu tshionso tshidi tshiumvuangana nende nansha kakese. (Genese 1:27) Kadi bua tshinyi Nzambi mmulekele malu mabi enzeka?

Tshilumbu tshia bumfumu bua Nzambi

7. Umvuija muvuabu baluishe bumfumu bua Yehowa.

7 Tudi mua kupeta diandamuna dia lukonko elu mu tshilumbu tshia bukenji bua kukokesha tshivua Satana mujule. Anu mutuvua bamone, Mufuki wetu udi ne bukenji bua kukokesha buloba ne bionso bidipu. (Musambu 24:1; Buakabuluibua 4:11) Kadi bakaluisha bumfumu bua Yehowa ebu anu ku ntuadijilu kua malu a bantu. Bivua bienzeke bishi? Yehowa uvua mukandike Adama bua kudia tshimuma tshia mutshi kampanda wa mu Mparadizu mu budimi bua Edene muvuaye musombele. Kadi ntshinyi tshivua mua kuenzeka pavuaye utshidia? Nzambi uvua mumuambile ne: “Wewe neufue bulelela.” (Genese 2:17) Mukenji wa Nzambi eu kawuvua ubueja Adama ne mukajende Eva mu dikenga to. Nansha nanku, Satana wakafikisha Eva ku diela meji ne: Nzambi mmuele kalele ne dibelela mikenji. Ntshinyi tshivua mua kufikila Eva pavuaye udia tshimuma? Satana wakajadikila Eva ne: ‘Kanuena nufua bulelela, bualu bua Nzambi udi mumanye ne: panuadia mamuma au, mêsu enu neabululuke, nenuikale bu Nzambi, nenumanye malu mimpe ne malu mabi.’​—Genese 3:1-5.

8. a) Ntshinyi tshivua Satana musue kuamba pavuaye muyukile ne Eva? b) Ntshinyi tshivuaye muele mpata mu tshilumbu tshia bumfumu bua Nzambi?

8 Mu mvese eu, Satana kavua usua kuamba anu muvua Nzambi musokoke Eva malu avua akengedibua to, kadi uvua uleja kabidi muvuaye mumushime. Satana uvua mudimuke, kavua muele mpata bua mudi Nzambi muikale ne bumfumu ku mutu kua bionso to. Kadi tshivuaye muele mpata mbukenji bua kuikala ne bumfumu bua nanku, dikala mubukumbanyine; muele kabidi mpata ne: bumfumu abu ki mbuakane to. Mu mêyi makuabu, Satana uvua usua kuamba ne: Nzambi udi ukokesha bibi anyi kayi ne buakane, ne kena ukokesha bua kupetesha bantu bende diakalenga to.

9. a) Dibenga kutumikila dia Adama ne Eva diakabakebela tshinyi? Bualu ebu buakajula nkonko kayi ya mushinga? b) Bua tshinyi Yehowa kavua mushipe bantomboji abu diakamue?

9 Ke Adama ne Eva kudiabu tshimuma tshivua Yehowa mubakandike. Bua dibenga kutumikila, Nzambi wakabakosela tshibawu tshia lufu anu mukavuaye mubambile. Mafi a Satana akajula imue nkonko ya mushinga eyi: Yehowa udiku bushuwa ne bukenji bua kukokesha bantu anyi peshi badi ne bua kudikokesha nkayabu? Yehowa udiku ukokesha mu mushindu muimpe menemene anyi? Bu mudi Yehowa Nzambi Wa Bukole Buonso, uvua mua kuikala mubutule bantomboji abu anu musangu umue. Tumanye ne: tshivuabu bele mpata ki mbukole buende to, kadi mmushindu wende wa kukokesha. Nanku kushipa kua Adama ne Eva ne Satana ki nkuvua mua kuleja ne: Nzambi uvua ukokesha ne buakane to. Kadi kuvua mua kunyanga kabidi malu bibi be, kujudija too ne mpata mikuabu. Mushindu umuepele wa kumanya bikala bantu ni bavua mua kudikokesha nkayabu bimpe uvua wa kuanji kulekela tshikondo tshipita.

10. Malu akadi menzeke mmaleje tshinyi bua bukokeshi bua bantu?

10 Malu mmaleje tshinyi mu bikondo bionso bikadi bipite ebi? Mu bule bua bidimu binunu ne binunu bikadi bipite, bantu mbatete kuenza mbulamatadi ya mishindu yonso, bu mudi ya ba tshikokesha nkaya, ya demokrasi, ya bukokeshi bua tshinsangasanga ne ya bukokeshi bua diabanyangana bia pa mudimu kakuyi kansungasunga. Malu adiyi buonso buayi mienze adi ajadika anu bulelela budi Bible wamba bua ne: ‘Badi ne bumfumu [badi] bakengesha bantu nabu.’ (Muambi 8:9MMV) Nanku muprofete Yelemiya uvua muambidilamu pakambaye ne: ‘Yehowa, ndi mumanye ne: njila wa muntu kena munda muende; muntu kena ne bukole munda muende bua kuendesha nabu biendedi biende bimpe.’​—Yelemiya 10:23.

11. Yehowa mmuanji kulekela bantu batata ne makenga bua tshinyi?

11 Yehowa uvua mumanye anu katshia ku ntuadijilu ne: bantu bobu badikadile anyi badikokesha nkayabu, badi mua kufika ku dikenga bikole. Nunku, tuambe ne: mmuenze bibi padiye mulekele tshivua bantu badikebele tshibafikila anyi? Nansha kakese! Fuanyikijabi ne: udi ne muana usama disama dia lufu didi dikengela bua bamupande. Udi mumanye ne: bobu bamupande, nebimusame ndambu, ne bualu ebu budi bukutonda bikole. Kadi udi mumanye kabidi ne: dipanda muanebe nedimuambuluishe bua kushishaye kumvua bimpe. Bia muomumue, Nzambi uvua mumanye ne wakadianjila kumanyisha ne: dilekela diende dia bantu badikokesha divua ne bua kukebesha ntatu ne makenga ndambu. (Genese 3:16-19) Kadi uvua mumanye kabidi ne: bua bantu kupetabu disulakana dikumbane dia kashidi, bavua ne bua kuanji kudimuena bonso ntatu idi buntomboji bukebeshe. Mushindu eu ke uvua tshilumbu tshia bumfumu bua Nzambi mua kudikosa bua kashidi ne tshiendelele.

Tshilumbu tshia muoyo mutoke wa bantu

12. Anu bu mudibi mu tshilejilu tshia Yobo, mbualu kayi buvua Satana mudingidile bantu?

12 Kudi kabidi bualu bukuabu mu tshilumbu etshi. Pavua Satana muele mpata ya bukenji bua Nzambi bua kukokesha ne ya buakane bua nkokeshilu wende, kavua anu mushiminyine Yehowa mu bualu bua bumfumu buende patupu to; uvua mushiminyine kabidi bantu bende bua muoyo wabu mutoke uvuaye welesha mpata. Tshilejilu, tangila tshivua Satana muambile Yehowa bua muntu muakane Yobo. Wakamba ne: ‘Wewe kuakumunyunguluka ne nzubu wende ne bintu biende bionso ne bulami buebe anyi? Wewe wakuvudijila mudimu wa bianza biende disanka, ne bimuna biende biakuvulangana pa buloba. Kadi mpindieu olola tshianza tshiebe, lenga bintu bionso bidiye nabi, ne yeye neakudiule ku mêsu kuebe.’​—Yobo 1:10, 11.

13. Pavua Satana mubande Yobo, uvua musue kuamba kabidi tshinyi? Bualu abu budi butangila bantu bonso bishi?

13 Satana uvua wamba muvua Yehowa ulama Yobo ne bukole buende bua kumukosa mishiku bua Yobo amulamate. Uvua usua kuamba ne: Yobo uvua ne lulamatu lua lubombu, ne uvua utendelela Nzambi anu bua bintu bivuaye upeta kudiye. Satana wakamba ushindika ne: Nzambi yeye mulekele kubenesha Yobo, Yobo uvua umubenga. Satana uvua mumanye muvua Yobo tshilejilu tshitambe buimpe bua muvuaye ‘muntu wa mutshima mutoke ne wa malu makane, uvua utshina Nzambi ne wepuka malu mabi.’ * Bu Satana munyange muoyo mutoke wa Yobo, kavuaku mua kunyanga kabidi muoyo mutoke wa bantu bakuabu bonso anyi? Nanku Satana uvua mu bulelela wela lulamatu lua bonso bavua basue kuenzela Yehowa mudimu mpata. Bushuwa, bua kualabaja tshilumbu, Satana wakambila Yehowa ne: ‘Bionso bidi muntu nabi [ki n’Yobo nkayende to] yeye neabifile bua kusungila muoyo wende.’​—Yobo 1:8; 2:4.

14. Ntshinyi tshidi malu akadi menzeke maleje bua tshivua Satana mubande natshi bantu?

14 Mu kupita kua bidimu, malu mmaleje ne: bantu ba bungi mbashale balamate Yehowa nansha mu makenga anu bu Yobo, bishilangane ne muvua Satana muambe. Lulamatu luabu ndusankishe mutshima wa Yehowa ne ndumupeshe mushindu wa kuandamuna Satana uvua uditambisha wamba ne: bantu nebalekele kuenzela Nzambi mudimu bobu mu ntatu mikole. (Ebelu 11:4-38) Bushuwa, bantu bakane mbabenge bua kuela Nzambi nyima. Nansha padi ntatu mikole ibalubakaja, badi beyemena kabidi Yehowa bikole bua abapeshe bukole bua kuyitantamena.​—2 Kolinto 4:7-10.

15. Ndukonko kayi ludi mua kujuka bua dilumbuluisha dia Yehowa dia kale ne didi kumpala eku?

15 Kadi dilumbuluisha dia Yehowa kadiena ditangila anu tshilumbu tshia bumfumu ne tshia muoyo mutoke wa bantu to. Mu Bible mudi bilejilu bia bungi bia muvua Yehowa mulumbuluishe bisamba bijima anyi bantu kampanda basunguluke. Mudi kabidi milayi ya tshiprofete ya mualumbuluishaye bantu kumpala eku. Mmunyi mutudi mua kujadika ne: Yehowa uvua ulumbuluishangana ne buakane ne nealumbuluishe kabidi ne buakane?

Buakane bua Nzambi mbupite bua bantu

Yehowa ‘kakushipa bakane ne babi popamue’ nansha

16, 17. Mbilejilu kayi bidi bileja mudi buntu buetu butupangisha bua kujingulula bimpe malu adi atangila buakane?

16 Mbambilamu bua bualu bua Yehowa ne: ‘Njila yende yonso idi milulame’ anyi miakane. (Dutelonome 32:4) Tuetu katuena mua kudiamba nunku to, bualu buntu buetu butu butupangisha misangu ya bungi bua kujingulula bimpe tshidi tshiakane. Tuangate tshilejilu tshia Abalahama pavuaye usengelela Nzambi bua kabutu ka Sodoma nansha muvuamu malu mabi atua apela. Wakakonka Yehowa ne: ‘Neushipe bantu bakane ne bantu babi popamue anyi?’ (Genese 18:23-33) Yehowa kavua mua kuenza nanku to. Yehowa ‘wakamatshisha sufre ne kapia’ mu Sodoma anu pakafika muntu muakane Lota bimpe ne bana bende ba bakaji mu tshimenga tshia Soâ. (Genese 19:22-24) Kadi Yona yeye ‘wakakuatshika tshiji’ tshikole pavua Yehowa mufuile bena mu Niniwe luse. Bu mukavuaye mumane kumanyisha kabutu kabu, uvua muindile yeye anu bua kumona muvuabu bababutula nansha bobu bakudimune mutshima.​—Yona 3:10–4:1.

17 Yehowa wakajadikila Abalahama ne: dilumbuluisha diende kaditu anu dia kubutula bantu babi to, kadi ndia kupandisha kabidi bantu bakane. Kadi Yona yeye uvua mulonge ne: Yehowa utu ufuilangana luse. Bantu babi bobu bashintuluke, udi ‘ubabuikidila mibi yabu.’ (Musambu 86:5) Yehowa mmushilangane ne bantu batu ne buôwa; katu ufila dinyoka bua kuleja mudiye ne bukole, anyi ubenga bua kulejangana luse ne buôwa bua ne: nebalue kuamba mudiye kayi ne bukole to. Yeye utu ulejangana luse padiye umona ne: kudi malu a kululejila.​—Yeshaya 55:7; Yehezekele 18:23.

18. Umvuija ne Bible mushindu utu Yehowa kayi ukosa bilumbu mu mpukampuka.

18 Nansha nanku, Yehowa katu wenza malu ku mpukampuka to. Pakadifila bantu bende ku ditendelela dia mpingu, wakamba ne muoyo mujima ne: ‘Nennulumbuluishe bu mudi bienzedi bienu; nennupingajile difutu bua malu enu onso manyanguke. Dîsu dianyi kadiena dinutangila ne dinanga ne tshiena nnufuila luse; kadi nennupingajile difutu dia bienzedi bienu bibi.’ (Yehezekele 7:3, 4) Nanku padi bantu benza malu mabi kabayi banyingalala, Yehowa udi ubapesha dinyoka didi dibakumbanyine. Kadi utu unyokangana anu padiku malu majalame a kunyokelangana. Ke bualu kayi, pakafika “muadi” wa bualu bua Sodoma ne Amola ku matshi kua Yehowa, wakamba ne: ‘Nyaya katataka bua kubamona ni badi benza bu mudi muadi wabu wakufika kundi.’ (Genese 18:20, 21) Tudi ne disanka dikole bua mudi Yehowa kayi bu bantu batu badianjila kukosa tshilumbu kabayi banji kumvua malu atshi onso. Bushuwa, anu mudi Bible uleja, Yehowa udi “Nzambi wa kalolo udi kayi ne bubi” anyi kansungasunga.​—Dutelonome 32:4.

Eyemena buakane bua Yehowa

19. Tuetu ne malu atudi katuyi bumvue bimpe a dilumbuluisha dia Yehowa, tudi mua kuenza tshinyi?

19 Bible kena utumvuija bualu ne bualu buonso bua muvua Yehowa mulumbuluishe bantu kale to; ne kena anu utumvuija bualu buonso bua mualumbuluishaye muntu ne muntu anyi bisumbu bia bantu kumpala eku to. Tuetu babale malu anyi milayi kampanda ya buprofete mu Bible idi kayiyi ne malu onso kadi katuyi bumvue mudiyi, tuikale ne lulamatu bu lua muprofete Mika wakamba ne: ‘Nengindile Nzambi wa lupandu luanyi.’​—Mika 7:7.

20, 21. Bua tshinyi mbimpe tuikale bajadike ne: Yehowa neenze anu malu adi makane?

20 Tuikalayi bashindike ne: mu bualu buonso, Yehowa neenze anu tshidi tshiakane. Nansha padibi bimueneka ne: bantu mbalengulule malu mabi adi enzeka, Yehowa yeye udi ulaya ne: “Disombuela ndianyi; meme nemfute.” (Lomo 12:19) Tuetu bindile Yehowa, netuambe petu ne dishindika dionso bu mupostolo Paulo ne: “Nzambi udi ne kansungasunga anyi? Nansha kakese!”​—Lomo 9:14.

21 Bua mpindieu, tutshidi mu “bikondo bibi bidi bikole mua kupita nabi.” (2 Timote 3:1) Malu adi kaayi makane ne ‘makenga onso adibu bakengesha nawu bantu’ mmakebeshe malu a tshikisu a bungi. (Muambi 4:1) Kadi Yehowa ki mmushintuluke to. Utshidi anu mukine malu mabi ne udi uditatshisha bikole bua bantu badibu bakengesha. Tuetu bashale balamate Yehowa ne bumfumu buende, neatupeshe bukole bua kunanukila too ne pakumbana tshikondo tshiajikijaye malu mabi onso mu Bukalenge buende.​—1 Petelo 5:6, 7.

^ tshik. 13 Yehowa wakamba bua Yobo ne: ‘Kakuena muntu mukuabu bu yeye pa buloba.’ (Yobo 1:8) Nunku, bidi bimueneka ne: Yobo uvuaku panyima pa Jozefe mumane kufua, kadi kumpala kua kusungulabu Mose bua kulombola bena Isalele. Ke bualu kayi bivua bikumbane bua kuamba ne: kakuvua muntu mukuabu wa muoyo mutoke bu Yobo to.