1. Wawinjoga nade sama otim ne ng’ato marach?

 IWINJO nade kuom weche kaka ma luwogi? Chi liel moro moti owuond ma oma pesane mosebedo kokuno kuom ngimane duto. Nyathi moro mayom ma min-gi okawo mowito. Kata iwinjo nade ka otue ng’ato e jela ne ketho ma ok otimo. Kuom adier, moro ka moro kuom wechegi miyo iwinjo malit. To mano en nikech dhano ong’eyo gima ber gi gima rach. Sama otim ne ng’ato marach, wachno ok morwa. Wadwaro ni omi ng’at motimne marachno ratirone, to ng’at motimo ne nyawadgi marach oyud kum. To ka ok otim kamano to wapenjore ni, ‘Be Nyasaye neno gik ma timoregi? Ang’o momiyo ok okaw okang’?’

2. Habakuk ne otimo ang’o ka ne oneno timbe ma ok kare, to ang’o momiyo Jehova ne ok okwere ni otimo marach kuom penjo penjo kaka mago?

² Kinde duto ma dhano osedak e piny, jotich Jehova osepenjo penjo machalo kaka mago. Kuom ranyisi, janabi Habakuk nopenjo Nyasaye e lamo niya: “Ang’o momiyo iweyo aneno gik maricho? Ang’o momiyo iweyo mondo osand ji? Ang’o momiyo timbe gero kod kethruok nie nyima? Ang’o momiyo dhawo gi lweny medore ameda.” (Habakuk 1:3) Jehova ne ok okwero Habakuk ni ne otimo marach ka ne openjo penjo ma kamano nikech en e ma ne ochueyo dhano gi gombo ni otimnegi makare. Ee, Jehova nochueyo dhano gi kido mar dwaro ni otim gik moko e yo makare.

3. Ang’o momiyo wanyalo wacho ni Jehova ong’eyo timbe ma ok kare ma dhi nyime moloyo kaka wang’eyo?

³ Jehova neno gik ma ok kare ma dhi nyime. Oneno gik marichogo duto. Kuom ranyisi, ne ane gima ne otimore e kinde  Noa. Muma wacho niya: “Jehova ne oneno kaka richo ne osepong’o piny, kendo kaka pach dhano kod chunye ne gombo mana timo richo kinde duto.” (Chakruok 6:5) Ne ane tiend wechego. Kinde mang’eny, sama dhano wacho ni timbe ma ok kare onya, giwacho kamano mana kaluwore gi gik manok ma gisewinjo kata ma osetimorenegi e ngima. Mopogore kod dhano, Jehova to neno timbe ma ok kare ma timore e piny ngima. Onge kata achiel ma kale! To moloyo mano, ong’eyo paro manie chuny dhano, tiende ni paro maricho ma chwalo dhano timo gik ma ok karego.​—Jeremia 17:10.

4, 5. (a) Ere kaka Muma nyiso ni Jehova dewo jogo ma otimnegi marach? (b) Gin timbe mage maricho mosetim ne Jehova owuon?

⁴ Kata kamano, Jehova ok ne mana gik ma ok kare ma timore. Odewo nyaka jogo motimnegi marach. Ka ne wasik Jo-Israel timonegi marach, Jehova ne owinjo malit “koneno kaka giywak nikech jo ma ne sandogi kendo timonegi gik maricho.” (Jong’ad Bura 2:18) Nyalo bedo ni isefwenyo ni kaka dhano medo neno timbe maricho, e kaka gimedo dhil gi timbego. Jehova to ok en kamano! Oseneno gik maricho duto mosetim ne ji e piny kuom higni 6,000 to mano pok omiyo odhil. Pod osin gi timbe ma kamago kaka ne osin kodgi a chakruok. Kuom ranyisi, Muma nyisowa ni Jehova osin gi “lep mariambo kod lwedo machuero remb jo ma onge ketho,” kod “janeno mar miriambo, ma riambo seche te.”​—Ngeche 6:16-19.

⁵ Ne ane bende kaka Jehova ne okwero jotend Jo-Israel ma ne gin jomibadhi. Ne otayo janabine mondo openjgi niya: “Donge onego ung’e ni gima kare en ang’o?” Bang’ nyisogi kaka ne gitiyo gi tekogi e yo marach, Jehova ne okoro gima ne dhi timore ne jomibadhigo kowacho niya: “Gibiro ywak ne Jehova mondo okonygi, to ok obi dwokogi. Obiro pandonegi wang’e e kindego, nikech timbegi maricho.” (Mika 3:1-4) Mano kaka Jehova osin gi timbe ma ok kare! En owuon osetimne marach! Satan osebedo ka jare kuom higni gana gi gana. (Ngeche 27:11) E wi mano, Jehova ne owinjo malit ka ne oneg Wuode kaka jamahundu to Wuode ne “ok otimo  richo moro amora.” Mano e ma ne en tim marachie mogik mosetimore. (1 Petro 2:22; Isaya 53:9) Nenore maler ni Jehova dewo jogo ma ok timnegi e yo makare.

6. Wawinjo nade sama otimnwa kata otim ne jomoko marach, to nikech ang’o?

⁶ Kinde mang’eny, sama waneno ka itimo ne ng’ato gima ok kare kata wan e ma itimonwa marach, wawinjo ka litnwa. Ochuewa e kido mar Nyasaye to Jehova en Nyasaye ma osin chuth gi timbe ma ok kare. (Chakruok 1:27) To ka en kamano, kare ang’o momiyo Nyasaye oweyo timbe ma ok kare odhi nyime?

7. Ler ane kaka ne okwed nying Nyasaye kod yo molochogo.

⁷ Dwoko mar penjono otudore gi wach moro maduong’. Mana kaka waseneno, Jachuech nigi ratiro mar locho e wi piny kod e wi gik moko duto modak e iye. (Zaburi 24:1; Fweny 4:11) Kata kamano, kinde matin bang’ chueyo dhano, ne owach miriambo e wi nying Nyasaye kendo ne okwed yo ma nolochogo. Ere kaka mano notimore? Jehova ne ochiko Adam, dhano ma ne okwong chue, ni kik ocham olemb yath moro ma ne nie puodho mar Eden. To ne dhi bet nade kapo ni ne ok oluwo chikno? Nyasaye ne onyise niya: “Initho.” (Chakruok 2:17) Chik ma ne omi Adam gi Hawa ne ok en chik matek luwo. Kata kamano, Satan ne owuondo Hawa ni Nyasaye ne ridone chik ahinya. Ang’o ma ne Satan onyiso Hawa ni ne dhi timore kochamo olemono? Nonyiso Hawa achiel kachiel niya: “Ok unutho ngang’. Nimar Nyasaye ong’eyo ni chieng’ muchamee, wang’u noyepi mi unubed machal gi Nyasaye, kung’eyo ber gi rach.”​—Chakruok 3:1-5.

8. (a) Satan ne temo wacho ang’o e wi Jehova kuom weche ma ne owacho ne Hawa? (b) Satan ne oketo kiawa mane kuom nying Jehova kod yo molochogo?

⁸ Ka ne owacho ne Hawa kamano, Satan ne temo wacho ni Jehova ne pandonegi weche moko kendo ni Jehova ne wuondogi.  Jatem nochako miyo Hawa ochako keto kiawa kuom Jehova. E yo ma kamano, Satan noketho nying Nyasaye. Bende, nokwedo yo ma Jehova lochogo. Satan ne ok kwed adiera mong’ere ni Jehova e jaloch e wi gik moko duto. Gima ne oketoe kiawa ne en kabe Jehova nigi ratiro mar locho, kabe owinjorego, kata kabe olocho e yo makare. E yo machielo, gima ne owacho en ni Jehova ne ok loch e yo makare kendo ne ok oloch e yo ma konyo jogo molocho e wigi.

9. (a) Ang’o mane otimore ne Adam gi Hawa nikech ketho ma ne gitimo, to mano ne okelo weche mage? (b) Ang’o momiyo Jehova ne ok otieko joma ne ong’anyogo kanyo gi kanyo?

⁹ Adam gi Hawa noketho chik ma Jehova nomiyogi ka ne gichamo olemo ma ne okwergi. Richo ma ne gitimono nomiyo giwinjore gi kum mar tho, mana kaka Nyasaye ne osewachonegi. Miriambo ma ne Satan owacho ne okelo weche moko: Be Jehova nigi ratiro mar locho e wi dhano, koso dhano nyalo locho e wigi giwegi? Be Jehova locho e yo makare? Jehova ne nyalo tiyo gi tekone mogundho mondo oketh joma ne ong’anyogo kanyo gi kanyo. Kata kamano, Satan ne ok oketo kiawa e wi teko ma Nyasaye nigo, kar mano, noketo kiawa kuom nying Nyasaye kod yo ma olochogo. Omiyo, ketho Adam, Hawa, kod Satan ne ok dhi nyiso ni Nyasaye locho e yo makare. Kapo ni dine otiekogi kanyo gi kanyo, mano ne nyalo medo kiawa e wi ratiro mare mar locho. Yo maber ma ne nyalo nyiso kabe dhano ne nyalo locho e wigi giwegi ne en miyogi kinde mar timo kamano.

10. Sirkande duto ma dhano osetemo osenyiso ang’o?

¹⁰ Kinde mosekalo ma dhano osebedo ka locho e wigi giwegi osenyiso ang’o? Kuom higni gana gi gana dhano osetemo sirkande mopogore opogore moriwo sirkal ma ng’ato achiel e ma nigi teko e wi ji duto, sirkal mar demokrasia, loch madwaro ni ji te oyud mwandu marom, kata loch ma keto mwandu e lwet oganda. Sirkandegi duto osenyiso adiera mag weche ma Muma wachogi: ‘Loch dhano, en loch ma kelo mana hinyruok.’ (Eklesiastes 8:9) Mano e ma nomiyo Jeremia ondiko  niya: “A Jehova, ang’eyo malong’o ni dhano onge gi teko e wi yorene owuon. Dhano onge gi teko kata mar chiko ondamone.”​—Jeremia 10:23.

11. Ang’o momiyo Jehova ne oweyo oganda dhano ochandre?

¹¹ Jehova nong’eyo a chakruok ni ka dhano olocho e wigi giwegi, ne gidhi yudo chandruoge mang’eny. To wanyalo penjore ni, ka ne ong’eyo ni weche ne dhi bedo marach kamano, be ne owinjore owe dhano oloch e wigi giwegi? Ee, ne owinjore! Ne ane ranyisini: Wawach ni in gi nyathi matuo ma dwarore ni otimne yeng’o mondo eka ores ngimane. Iwinjo malit ni nyathini dhi winjo rem. Kata kamano, iyie mondo oyang’e nikech ing’eyo ni bang’e ngimane dhi bedo maber. E yo ma kamano bende, Nyasaye nong’eyo kendo nokoro ni weyo dhano oloch e wigi giwegi ne dhi kelo lit kod chandruok e okang’ moro. (Chakruok 3:16-19) Kata kamano, nong’eyo bende ni ber mochwere biro bedoe mana ka oweyo oganda dhano one giwegi rach mar ng’anyo. Timo kamano e ma ne nyalo tieko chuth kendo nyaka chieng’ kiawa ma ne oket e wi ratiro ma Nyasaye nigo mar locho.

12. Kaluwore gi gima Satan ne owacho e wi Ayub, notemo wacho ni ang’o momiyo dhano tiyo ne Nyasaye?

¹² Nitie wach machielo motudore gi wachni. Satan ne oketo kiawa e wi ratiro ma Jehova nigo mar locho, yo molochogo kod nyinge. Bende, nowacho miriambo ni jotich Jehova tiyone nikech gik ma omiyogi. Kuom ranyisi, ne ane gima Satan nowacho ne Jehova e wi Ayub ng’at makare: “Donge iseketo chiel molwore kaachiel gi joode kod gimoro amora ma en-go? Iseguedho tich lwete kendo jambe opong’o piny? To koro, rie lweti ikaw gik moko duto ma en-go mondo ine ka ok obi yanyi e wang’i.”​—Ayub 1:10, 11.

13. Ang’o ma ne Satan wacho kuom hango ne Ayub wach, to mano noriwo dhano duto e yo mane?

 ¹³ Satan ne wacho ni Jehova nong’iewo Ayub mondo otine kuom miye rit. Satan ne temo wacho ni Ayub ne ok ti ne Nyasaye nikech ohere, to notimo kamano nikech gik ma ne oyudo kuom Nyasaye. Ne owacho ni kapo ni Nyasaye ong’ado gueth ma ne omiyo Ayub, Ayub ne dhi kwedo Nyasaye. Satan nong’eyo ni Ayub noketo ranyisi maber ahinya kaka ‘ng’at ma onge ketho kendo ma timne tir, moluoro Nyasaye kendo otang’ gi richo.’ a Kapo ni Satan dine omiyo Ayub owe luwo tim makare, mano donyiso ang’o e wi oganda dhano duto? Ka ne oketo kiawa e wi gimomiyo dhano tiyo ne Nyasaye, Satan ne nyiso ni dhano ok ti ne Nyasaye nikech gihere to mana nikech gik ma Nyasaye miyogi. Kuom adier, Satan ne oriwo dhano duto e wachno ka ne owacho ne Jehova niya: “Dhano nyalo chiwo gimoro amora ma en-go mondo ores ngimane.”​—Ayub 1:8; 2:4.

14. Kinde ma dhano osedakgo e piny osenyiso ang’o e wi gima Satan nowacho e wi oganda dhano?

¹⁴ Mopogore gi gima Satan ne wacho, kuom kinde duto ma dhano osebedoe e piny, nitie joma osemakore gi Jehova e bwo tembe matek mana kaka Ayub. Gisemiyo chuny Nyasaye obedo mamor kuom makore kode, kendo mano osemiyo Jehova oyudo dwoko momiyo Satan ma jare ni dhano biro weyo tiyo ne Nyasaye ka giyudo chandruok. (Jo-Hibrania 11:4-38) Ee, joma chunygi ni kare ok oseweyo tiyo ne Nyasaye. Kinde ma gikalo e tembe kata chandruoge ma korgi tek, mago e kinde ma gimakoree moloyo gi Jehova mondo omigi teko mar nano.​—2 Jo-Korintho 4:7-10.

15. En penjo mane ma wanyalo penjore e wi kaka Jehova oseng’ado bura kinde mokalo kod kaka obiro ng’ado bura e kinde mabiro?

¹⁵ Kata kamano, tim makare mar Jehova ok ogik mana gi ratiro  mare mar locho kod kaka dhano makore kode. Muma oting’o ranyisi mag buche ma ne Nyasaye ong’ado ne ji achiel achiel kod buche ma ne ong’ado ne ogendni. Bende, Muma oting’o kum ma Jehova biro chiwo e kinde mabiro. Ang’o momiyo wanyalo bedo gadier ni kinde duto Jehova oseng’ado bura e yo makare kendo obiro dhi nyime timo kamano e kinde mabiro?

16, 17. Gin ranyisi mage ma nyiso ni dhano orem e yo ma ging’adogo bura?

¹⁶ Jehova kende e ma inyalo wach kuome niya: “Yorene duto ni kare.” (Rapar mar Chik 32:4) Onge ng’ato ang’ata kuomwa minyalo wach kuome kamano nikech nyalowa morem miyo ok wanyal neno gik moko e yo makare chuth. Wane ane ranyisi mar Ibrahim. Kata obedo ni Sodom ne en dala mosikore ahinya e richo, Ibrahim ne oywagore ne Jehova kopenje niya: “Be adier ibiro ketho jo makare kaachiel gi joricho?” (Chakruok 18:23-33) Kuom adier, Nyasaye ne ok nyal timo kamano. Jehova norito ma nyaka Lut kaachiel gi nyige ochopo dala mar Zoar eka “okelo mach gi salfa” ma notieko Sodom. (Chakruok 19:22-24) Jona to ne opogore gi Jehova nikech nobedo gi “mirima mager” ka ne Nyasaye okecho Jo-Nineve. Nikech Jona nosenyiso Jo-Nineve ni ne idhi kethgi, nodwaro mana neno kotiekgi chuth kata obedo ni ne giloko chunygi gadier.​—Jona 3:10–4:1.

¹⁷ Jehova nonyiso Ibrahim ni nikech en Nyasaye ma makore gi tim makare, ok oketh mana joma richo to bende oreso joma kare. Jona to ne onego opuonjre ni Jehova en Nyasaye ma kecho ji. Kapo ni joma richo oweyo timbegi maricho, Nyasaye ‘oikore weyonegi richogi.’ (Zaburi 86:5) Mopogore gi dhano, Jehova ok kum ji mana mondo onyis ji tekone, to bende ok otamre nyiso ji ng’wono koluor ni ji biro paro ni oyom yom. Onyiso ng’wono samoro amora ma mano owinjore.​—Isaya 55:7; Ezekiel 18:23.

18. Ti ane gi Ndiko e nyiso ni Jehova ok kaw okang’ ka pok onono weche.

 ¹⁸ Jehova ok nyis ng’wono ma onge gimomiyo. Ka ne joge osikore e lamo nyiseche manono, nowacho niya: “Abiro ng’adonu bura kaluwore gi yoreu, kendo abiro kumou nikech timbeu modwanyore. Ok abi kechou, kata nyisou ng’wono. To anakumu nikech yoreu maricho.” (Ezekiel 7:3, 4) Omiyo, ka dhano osiko e timbe maricho, bura ma Jehova ng’adonegi en mowinjore nikech ok oti gi weche miwinjo awinja. Mano e momiyo ka ne “ywak” Sodom gi Gomora ochopo ne Jehova, nowacho niya: “Abiro lor mondo ane ka ywak ma asewinjono en adier.” (Chakruok 18:20, 21) Ber manade ni Jehova opogore gi dhano ma rikni ng’ado bura ka pok ginono weche duto! Kuom adier, Jehova “en Nyasaye ma jadiera ma ok nyal timo ne ng’ato gima ok kare” mana kaka Muma wacho.​—Rapar mar Chik 32:4.

19. Ang’o ma wanyalo timo kapo ni waromo gi weche moko ma ok winjrenwa e wi kaka Jehova ng’ado bura?

¹⁹ Muma ok nyis weche duto e wi kum ma ne Jehova ochiwo e kinde mokalo, bende ok owach weche duto e wi kaka obiro ng’ado bura ne ji achiel achiel kod ne ogendni e kinde mabiro. Kapo ni wasomo Muma to wayudo weche moko ma ok wawinj e wi buche moko ma Jehova nong’ado kinde mokalo kod mobiro ng’ado kinde mabiro, chunywa ok onego ochandwa. Onego wabed gi chuny kaka mar janabi Mika ma ne omakore gi Nyasaye mowacho niya: “Abiro hora ka arito Nyasach warruokna.”​—Mika 7:7.

20, 21. Ang’o momiyo wanyalo bedo gadier ni kinde duto Jehova biro timo gima kare?

²⁰ Wanyalo bedo gadier chuth ni e chal moro amora, Jehova biro timo gima kare. Kata e kinde ma nenore ni dhano ok dew timbe ma ok kare ma dhi nyime, Jehova singo niya: “Chulo kuor en mara; abiro chulo.” (Jo-Rumi 12:19) Ka wanyiso  chuny mar rito, wabiro bedo gi adiera kaka ma ne Paulo nigo ka ne owacho niya: “Be mano nyiso ni Nyasaye osetimo gima ok kare? Ooyo ngang’!”​—Jo-Rumi 9:14.

²¹ Gie sani, wadak e “kinde matek ahinya.” (2 Timotheo 3:1) Timbe ma ok kare kod “yore duto ma isandogo ji e piny” osehinyo ji mang’eny. (Eklesiastes 4:1) Kata kamano, Jehova pok olokore. Osin gi timbe ma ok kare, kendo odewo ahinya jogo ma hinyore nikech timbego. Ka wasiko ka wamakore gi Jehova kendo riwo lwedo loch mare, obiro miyowa teko mar nano nyaka kinde moketo mar tieko timbe duto ma ok kare e bwo Pinyruodhe.​—1 Petro 5:6, 7.