Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO 12

“Sena Kuli Kutalulama Kuli Leza?”

“Sena Kuli Kutalulama Kuli Leza?”

1. Mbuti mbotukonzya kujatikizyigwa amicito iitaluleme?

 MUCEMBELE mukamufwu wabbidwa mali ngaakali kuyobola kutegwa akaligwasye kumbele. Mwana uucili muvwanda wasoogwa amuzyali silunya. Mwaalumi waangwa akaambo kakutamikizyigwa. Ino mulimvwa buti kujatikizya zintu eezyi zyakacitika? Cakutadooneka, zyeelede kuti zyamunyonganya kapati. Tobantunsi tulafwambaana ikuzyiba kuti cintu cimwi cililuzi naa taciluzi. Aboobo nokucitwa cintu citaluleme, tulacimwa kapati. Tulayandisya kuti ooyo uujatikizyidwe abbadelwe alimwi asikumubisizya asubulwe. Ikuti eeci tiicacitwa, tulakonzya kutalika kulibuzya kuti: ‘Mwati Leza ulazibona zicitika? Ino nkaambo nzi ncatabwezi ntaamu?’

2. Ino Habakuku wakalimvwa buti akutalulama kwakali kucitwa, alimwi ino nkaambo nzi Jehova ncaatakamunyemena kujatikizya makani aaya?

2 Kuzwa kaindi, babelesi ba Jehova basyomeka bali kwiibuzya mibuzyo njimunya eeyi. Mucikozyanyo, musinsimi Habakuku wakapaila kuli Leza ulaamba: “Ino nkaambo nzi ncondipa kubona zintu zibi? Alimwi nkaambo nzi ncolekelela mapenzi kuti kaacitika? Nkaambo nzi ncokuli lunyonyooko abugwebenga kumbele lyangu? Alimwi nkaambo nzi mazwanga akulwana ncozivwulide?” (Habakuku 1:3) Jehova kunyina naakamunyemena Habakuku akaambo kakubuzya kwakwe kwakutainda mumbali, nkaambo Ngonguwe iwakapa bantunsi nguzu zyakuyandisya bululami. Inzya, Jehova watupa bube bwakwe buli mbobubede bwakululama kwakwe kumaninide.

Jehova Ulakusulaika Kutalulama

3. Nkaambo nzi ncokunga kwaambwa kuti Jehova ulikuzyi kutalulama kucitwa kwiinda mbotukuzyi swebo?

3 Jehova uliibwene micito iitaluleme iicitika. Ulayibona yoonse buyo. Kujatikizya mazuba aa Nowa, Bbaibbele litwaambila kuti: “Jehova wakabona kuti bubi bwabantu bwavwulisya anyika, akuti makanze aabo amizeezo njibayeeya mumyoyo yabo yakali mibi ciindi coonse.” (Matalikilo 6:5) Amulange-lange ncokaamba ikaambo aaka. Kanji-kanji, ikuteelela kwesu kwamicito iitaluleme inga kuyeeme buyo aazintu zisyoonto nzyotwakamvwa naa izyakatucitikila. Mukwiimpana, Jehova ulikuzyi kutalulama koonse kucitika munyika yoonse. Ulakubona koonse buyo! Kwiinda waawo, ulakonzya kuzyiba muntu ncayeeya mumoyo, nkokuti ikuyeeya kubyaabi kupa kuti acite micito iitaluleme.​—Jeremiya 17:10.

4, 5. (a) Mbuti Bbaibbele mbolitondezya kuti Jehova ulabalanganya aabo ibeendelezyegwa munzila iitaluleme? (b) Mbuti Jehova lwakwe mbwalimvwa akutalulama kucitwa?

4 Pele Jehova tayiili buyo akuzyiba kuti kuli kutalulama. Ulabalanganya aabo ibateendelezyegwi munzila iiluleme. Ciindi bantu bakwe nobakeendelezyegwa calunya azisi zyabasinkondonyina, cakamucisa Jehova “akaambo kakutongela kwabo ikwakaletwa abaabo ibakali kubapenzya akubadyaaminina.” (Babetesi 2:18) Ambweni mwalibonena kuti ibantu bamwi mbobayaabuzumanana kubona micito iitaluleme, ayalo myoyo yabo ilayuma; inga tabaceetezyegwi abaabo bapenzyegwa pe. Jehova tayumyi moyo pe nabona micito iitaluleme. Wabona micito iitaluleme iicitwa munzila zyoonse kwamyaka iitandila ku 6,000, nokuba boobo, kunyina naacinca kujatikizya mbwakusulaika kutalulama. Muciindi caboobo, Bbaibbele litusyomezya kuti zintu mbuli “mulaka waamba zyakubeja,” “maanza aatila bulowa bwabantu banyina mulandu” alimwi a “kamboni wakubeja ooyo waamba zyakubeja zyalo-zyalo” zilamusesemya.​—Tusimpi 6:16-19.

5 Alimwi amulange-lange mbwaakabanyemena Jehova beendelezi bamu Israyeli ibatakaluleme. Wakakulwaizya musinsimi wakwe kubabuzya kuti: “Sena tamuli ndinywe nomweelede kuzyiba bululami?” Naakamana kupandulula cakutasisa kujatikizya mbobakali kuzibelesya bubyaabi nguzu zyabweendelezi, Jehova wakasinsima cakali kuyoobacitikila aaba baalumi bampelenge naakati: “Bayookwiilila Jehova kuti abagwasye, pele takabavwiili pe. Uyoobasisa busyu bwakwe kuciindi eeco, akaambo kamicito yabo mibyaabi.” (Mika 3:1-4) Eelo kaka ulaisulaika kapati Jehova micito iitaluleme! Kayi awalo mwini ikutalulama kwali kumucitikila. Kwamyaka minji, Saatani wali kumusampaula kakunyina akaambo. (Tusimpi 27:11) Kunze lyaboobo, Jehova wakabijilwa kapati kujatikizya micito iitaluleme iiyoosya kapati ciindi Mwanaakwe ‘iwatakacita cibi’ naakajaigwa mbuli cigwebenga. (1 Petro 2:22; Isaya 53:9) Cilasalala kuti, Jehova kunyina nalangilila buyo pe alimwi anatabikkili maano kumatongoosi abaabo ibapenzyegwa akutalulama.

6. Ino inga twalimvwa buti notweendelezyegwa munzila iitaluleme, alimwi nkaambo nzi?

6 Nokuba kuti twatulanga-langa twaambo ootu, ciindi notubona micito iitaluleme naa swebo lwesu notweendelezyegwa munzila mbyaabi, ncilengwa buya ncotwakazyalwa ancico ikulimvwa bubi kapati. Twakalengwa mucinkozya ca Leza alimwi ikutalulama kuliimpene kapati azyoonse nzyaiminina Jehova. (Matalikilo 1:27) Aboobo, ino nkaambo nzi Leza ncalekelede kutalulama?

Ikaambo Kayandika Kapati

7. Amupandulule zina lya Jehova abweendelezi bwakwe mbozyakabisyigwa.

7 Ibwiinguzi kumubuzyo uuli mumuncali wainda buliswaangene akaambo kayandika kapati. Mbubwenya mbotwabona, Mulengi ulijisi nguzu zyakweendelezya nyika alimwi abantu boonse bakkala mulinjiyo. (Intembauzyo 24:1; Ciyubunuzyo 4:11) Pele kuzwa ciindi nobakalengwa bantu bakusaanguna, izina lya Jehova lyakabisyigwa alimwi abweendelezi bwakwe. Ino eeci cakatalika buti? Jehova wakalailila mwaalumi wakusaanguna Adamu kuti atalyi micelo yamusamu umwi wakali mumuunda mumunzi wakwe wa Paradaiso. Ino ncinzi cakali kuyoocitika ikuti naakaaunduluzya malailile aayo? Leza wakamwaambila kuti: “Ncobeni uyoofwa.” (Matalikilo 2:17) Mulawo wa Leza tiicakali cintu ciminya pe kuli Adamu naa kumukaintu wakwe Eva. Nokuba boobo, Saatani wakamuzula Eva mumakani aakuti Leza wakali kuciindizya kukasya. Ino ncinzi cakali kuyoocitika ikuti Eva naakalya mucelo wamusamu ooyo? Saatani wakaambila Eva cakaanzambwene kuti: “Tamukonzyi kufwa pe. Nkaambo Leza ulizyi kuti buzuba mbomuyoolya kulincico, meso aanu ayoojaluka alimwi muyooba mbuli Leza, muyoozyiba bubotu abubi.”​—Matalikilo 3:1-5.

8. (a) Ino ncinzi ncaakali kwaamba Saatani mutwaambo ntwaakaambila Eva? (b) Ncinzi Saatani ncaakakazya kujatikizya zina lya Leza abulelo bwakwe?

8 Mukaambo aaka, Saatani wakali kwaamba kuti Jehova tanaakamusisa buyo makani aakali kuyandika Eva, pele akuti wakamucenga. Sikusunka wakapa kuti Eva atalike kumudooneka Jehova. Kwiinda mukucita boobu, Saatani wakaleta masampu aataambiki kuzina lya Leza. Alimwi wakakazya bulelo bwa Jehova naa nzila yakwe yakweendelezya. Saatani wakacenjela kapati kutadooneka kaambo kakuti Leza ngowakali mweendelezi mupati. Pele wakazikazya nguzu alimwi abululami bwabweendelezi oobo. Atwaambe kuti, wakakazya kuti Jehova tanaakali kubelesya bweendelezi bwakwe munzila iiluleme alimwi iigwasya kubantu mbalela.

9. (a) Ncisubulo nzi ncobakapegwa ba Adamu a Eva akaambo kakuzanga kwabo, alimwi ino eeci cakabusya mibuzyo nzi mipati? (b) Nkaambo nzi Jehova ncaatakabanyonyoona buyo basikuzanga?

9 Cakatobela ncakuti, boonse bobile ba Adamu a Eva bakamuzangila Jehova kwiinda mukulya mucelo wamusamu wakakasyidwe. Akaambo kakuti bakazanga, bakali kuyandika cisubulo mbubwenya Leza mbwaakabaambilide. Bubeji bwa Saatani bwakabusya mibuzyo minji. Sena Jehova ncobeni nguuyelede kweendelezya bantu naa bantu beelede kulyeendelezya beni? Sena Jehova ubelesya bweendelezi bwakwe munzila iigwasya kapati? Jehova naakabelesya nguzu zyakwe ziteeli kunyonyoona basikuzanga aabo eelyo ndilyonya. Pele itwaambo twakatalisyigwa twakali kujatikizya zina lya Leza lyalo ilibikkilizya anzila yakwe yakweendelezya, ikutali nguzu zyakwe. Aboobo, kunyonyoona ba Adamu, Eva alimwi a Saatani nokwatakasinizya bululami bwabweendelezi bwa Leza. Muciindi caboobo, nokwakabusya mibuzyo ayimbi kujatikizya bweendelezi bwakwe. Inzila ilikke yakali kunga yagwasya kuzyiba naa bantu bakali kukonzya kulyeendelezya beni cakuzwidilila kakunyina lugwasyo lwa Leza, yakali yakulekela kuti kwiinde ciindi cili mbocibede kutegwa twaambo ooto tusinizyigwe.

10. Ncinzi zintu zyali kucitika kuzwa kaindi ncozyatondezya kujatikizya bweendelezi bwabantu?

10 Ino ciindi cainda catondezya nzi? Kwamyaka minji yainda, bantu basoleka misyobo yamfwulumende minji kubikkilizya abweendelezi bwamuntu omwe, ibusalwa abantu, ibwabantu boonse alimwi amoomo cibeela comwe moceendelezya zintu zyamucisi zyoonse. Icacitika mubweendelezi boonse oobu cilaambwa mubufwaafwi mukaambo kamu Bbaibbele kakuti: ‘Muntu weendelezya muntunyina munzila iimuletela mapenzi.’ (Mukambausi 8:9) Wakajisi kaambo kamvwika ciindi musinsimi Jeremiya naakati: ‘O Jehova, muntu tapedwe nguzu zyakuzyiba nzila yakwe. Muntu weenda tapedwe nguzu zyakusololela noziba ntaamu zyakwe.’​—Jeremiya 10:23.

11. Nkaambo nzi Jehova ncaakazumizya bantunsi kucitikilwa mapenzi?

11 Jehova wakalizyi kuzwa kumatalikilo kuti, kulizandula kubweendelezi bwakwe naa kulyeendelezya kwakali kuyooleta mapenzi mapati. Sena eeci cakali kwaamba kuti tanaakaluleme kuzumizya bukkale bubyaabi boobo kuzumanana? Peepe! Mucikozyanyo: Amweezeezye kuti mujisi mwana weelede kwaandulwa kutegwa apone kubulwazi bumwi bukonzya kumujaya. Mulizyi kuti kwaandulwa kuyoopa kuti mwanaanu apenge kapati akaambo kakucisa, alimwi eeci cilamucisa mumoyo andinywe akumupa kweetela kapati. Pele alimwi mulizyi kuti ikucita boobo kuyoogwasya mwanaanu ikuba abuumi buli kabotu kumbele. Mbubwenya buyo, Leza wakalizyi, alimwi mane wakasinsima kuti, ikuzumizya bweendelezi bwabantunsi kwakali kunooletelezya amacise alimwi akupenga kumwi. (Matalikilo 3:16-19) Pele alimwi wakalizyi kuti kukatalukwa kutamani alimwi kugwasya kwakali kukonzyeka lilikke ikuti wazumizya bantu boonse kulibonena zintu zibi ziboola akaambo kakuzanga. Munzila eeyi, ikaambo kabweendelezi bwa Leza kakali kuyoomanizyilwa limwi, mane kukabe kutamani.

Ikaambo Kajatikizya Kusyomeka Kwabantu

12. Nkubejekezya nzi nkwaakabejelezya bantu Saatani kweelana acakacitikila Jobu?

12 Kuli lubazu lumbi lwamakani aaya. Mukukazya ikweelela alimwi akululama kwabweendelezi bwa Leza, Saatani tanaabejekezya buyo Jehova kujatikizya bulelo bwakwe azina lyakwe, pele alimwi wakabejekezya ababelesi ba Leza kujatikizya kusyomeka kwabo. Mucikozyanyo, amubone eeco Saatani ncaakaambila Jehova kujatikizya mwaalumi uululeme Jobu naakati: “Sena yebo tonoomuyakila lukwakwa lwakumukwabilila ilumuzingulukide walo abamuŋanda yakwe kubikkilizya azintu zyoonse nzyajisi? Yebo waileleka milimo yamaanza aakwe, alimwi zivwubwa zyakwe zilimwaikide munyika. Pele lino, kotandabika janza lyako unyonyoone zintu zyoonse nzyajisi, ulabona ulakutukila kolangilila.”​—Jobu 1:10, 11.

13. Ino Saatani wakali kwaamba nzi mutwaambo twakubejelezya ntwaakaamba kujatikizya Jobu, alimwi ino eeci cibajatikizya buti bantu boonse?

13 Saatani wakakakatila kwaamba kuti Jehova wakamuula makulo kwiinda mukubelesya nguzu zyakwe kumukwabilila ikutegwa Jobu kamukomba. Aboobo eeci cakali kwaamba kuti, ikusyomeka kwa Jobu kwakali kwakuupaupa ameso buyo akuti wakali kukomba Leza akaambo kazintu nzyaakali kunga wajana kwiinda mukucita boobo. Saatani wakakazya ategwa, ikuti Jobu wanyanzigwa zilongezyo nzyaakapedwe a Leza, naba nguwe wakali kunoomujazya nsoni Mulengi wakwe. Saatani wakalizyi kuti Jobu wakalilibedelede mukuba “mwaalumi uululeme alimwi uusyomeka, uuyoowa Leza akutantamuka cibi.” a Aboobo, ikuti Saatani naakakonzya kumuzunda Jobu mukusyomeka kwakwe, sena eeco tiicakali kunooamba kuti wakali kukonzya akunyonyoona kusyomeka kwabantu boonse? Aboobo Saatani mubwini wakali kukudooneka kusyomeka kwabantu boonse ibayanda kubelekela Leza. Masimpe, Saatani alimwi wakajatikizya akusyomeka kwabantu boonse naakaambila Jehova kuti: “Muntu uyoopa zintu zyoonse nzyajisi kutegwa avwune buumi bwakwe.”​—Jobu 1:8; 2:4.

14. Ino iciindi cainda catondezya nzi kujatikizya kubejelezya bantu kwa Saatani?

14 Mukwiimpana abwakaamba Saatani, iciindi cainda catondezya kuti ibantu banji mbubwenya mbuli Jobu balakonzya kuzumanana kusyomeka kuli Jehova nokuba kuti bali kuliyumya mumasunko. Babotezya moyo wa Jehova kwiinda mubukkale bwabo bwakusyomeka, alimwi eeci capa kuti Jehova akonzye kumwiingula Saatani kujatikizya kusampaula kwakwe kwakuti bantu bayooleka kubelekela Leza nobasikilwa mapenzi. (Bahebrayo 11:4-38) Inzya, bantu bajisi myoyo mibotu bakaka kuzangila Leza. Neliba leelyo nobazyingwa abukkale bukatazya, balazumanana kusyoma Jehova kuti uyoobapa nguzu zyakuti baliyumye.​—2 Bakorinto 4:7-10.

15. Mubuzyo nzi uubuka kujatikizya mbeta zya Leza zyamusyule alimwi aziciza kumbele?

15 Pele bululami bwa Jehova mukweendelezya zintu bujatikizya zinji kunze buyo lyatwaambo tujatikizya bulelo bwakwe alimwi akusyomeka kwabantu. Bbaibbele lilatupa makani aambeta zya Jehova zijatikizya bantu alimwi mane azisi zyoonse mbozizulwa. Alimwi lilijisi businsimi bwambeta nzyayoocita kumbele. Nkaambo nzi ncotunga twasyoma kuti Jehova waliluleme alimwi unooluleme mumbeta nzyayoocita kumbele?

Bululami bwa Leza Ncobusumpukide Kapati

Kunyina Jehova ‘nayoonyonyoona baluleme antoomwe ababi’

16, 17. Nzikozyanyo nzi zitondezya kuti zimwi ziindi bantunsi tabaziteeleli kabotu zintu caboola kumakani aabululami bwini-bwini?

16 Kujatikizya Jehova, ncobeni kulakonzya kwaambwa kuti: “Nzila zyakwe zyoonse zililuleme.” (Deuteronomo 32:4) Kunyina akati kesu uunga walyaamba boobo, nkaambo kayi bunji bwaziindi kuyeeya kwesu kutalondokede kulatunyonganya mukuteelelesya zintu ziluzi. Mucikozyanyo, amulange-lange ncaakacita Abrahamu. Wakakombelezya Jehova kujatikizya lunyonyooko lwa Sodoma, nokuba kuti bubi bwakaliindilide mumunzi ooyu. Wakabuzya Jehova ategwa: “Sena uyoonyonyoona baluleme antoomwe ababi?” (Matalikilo 18:23-33) Mubwini, ibwiinguzi bwakali bwakuti, peepe. Jehova “wakawisya mulilo asulufa mu Sodoma” lilikke naakabona kuti muntu mululami Loti alimwi abana bakwe basimbi basika mumunzi wa Zoari. (Matalikilo 19:22-24) Mukwiimpana, Jona “wakanyema kapati” ciindi Leza naakabafwida luzyalo bantu baku Nineve. Mbwaanga Jona wakali lwaambilizyide kale lunyonyooko lwabo, naakabotelwa kulibonena kumanizyigwa kwabo, kunyina makani akweempwa kwabo kwamoyo woonse.​—Jona 3:10–4:1.

17 Jehova wakamusyomezya alimwi Abrahamu kuti kubelesya bululami bwakwe kulabikkilizya akufwutula baluleme kunze lyakunyonyoona buyo basizibi. Kulubazu lumwi, Jona wakaiya kuti Jehova ngusilubomba. Ikuti basizibi basanduka, baleka nzila zyabo zibi, “ulilibambilide kulekelela zibi.” (Intembauzyo 86:5) Mukwiimpana abantunsi ibayoowa akaambo kacuuno ncobajisi, Jehova kunyina nabeteka bantu kutegwa atondezye nguzu zyakwe, alimwi taakwe naleka kweetelela akaambo kakuyoowa kuti bantu inga bamubona kuti ulikompeme. Inzila yakwe yakucita zintu njakutondezya lubomba kufwumbwa nokwayandika.​—Isaya 55:7; Ezekieli 18:23.

18. Amutondezye kuzwa mu Bbaibbele kuti Jehova tabwezi ntaamu mbwaamvwida buyo cintu cimwi.

18 Pele Jehova takonzyi kweenwa kwiinda mukumvwa buyo kaambo kamwi. Bantu bakwe nobakamaninide mukukomba mituni, cakusinizya Jehova wakati: “Ndilamubeteka kweelana anzila zyanu akumupa cisubulo akaambo kamicito yanu yoonse iisesemya. Meso aangu taakoomweetezya nywebo; alimwi mebo tandikoomufwida lubomba pe, nkaambo ndilamuletela mpindu yanzila zyanu.” (Ezekieli 7:3, 4) Aboobo bantu nobayuminina mumicito yabo, Jehova ulababeteka kweelana amicito eeyo. Pele ilubeta lwakwe luyeeme buyo aabumboni bwini-bwini. Aboobo ciindi naakamvwa “kulilauka” kupati kujatikizya minzi ya Sodoma a Gomora, Jehova wakati: “Ndilaunka ndikabone naa kulila ikwandisikila nkwamasimpe akuti naa zibi zyayo zyaindila ncobeni.” (Matalikilo 18:20, 21) Tulalumba kapati kaka kuti Jehova tali mbuli bantu banji ibafwambaana kubweza ntaamu yakubeteka kabatana kusinizya twaambo toonse tujatikizyidwe! Masimpe, Jehova uli mbuli mbolimutondezya Bbaibbele kuti, “ngu Leza uusyomeka uutaciti zitaluleme.”​—Deuteronomo 32:4.

Amubusyome Bululami bwa Jehova

19. Ncinzi ncotukonzya kucita ikuti katujisi mibuzyo iitukatazya kujatikizya mbwabelesya bululami bwakwe Jehova?

19 Bbaibbele taliyiinguli mibuzyo yoonse iijatikizya milimo ya Jehova njaakacita musyule; alimwi kunyina nolipa twaambo toonse kujatikizya mbwayoobeteka bantu bamisyobo yoonse kumbele. Notukatazyigwa azibalo naa businsimi bujanika mu Bbaibbele ibunyina makani aalimvwisya, tulakonzya kutondezya kusyomeka kwesu mbubwenya bwakacita musinsimi Mika iwakalemba kuti: “Cakukkazika moyo ndinoolindila Leza walufwutuko lwangu.”​—Mika 7:7.

20, 21. Nkaambo nzi ncotunga twasyoma kuti lyoonse Jehova unoocita zintu ziluzi?

20 Tulakonzya kusinizya kuti muzintu zyoonse, Jehova uyoocita ziluleme. Neliba leelyo kutalulama ikucitwa nokulibonya kuti takulanganizyigwi abantu, Jehova usyomezya kuti: “Ndime ndisubula; ndime nendiyoopilusya cibi.” (Baroma 12:19) Ikuti twazumanana kulindila cakukkazika moyo, tuyakwaayinduluka majwi aakaambwa amwaapostolo Paulo calusyomo naakati: “Sena kuli kutalulama kuli Leza? Peepe!”​—Baroma 9:14.

21 Calino, tupona ‘muziindi zikatazya ncobeni.’ (2 Timoteyo 3:1) Ikutalulama alimwi ‘amicito yoonse yakudyaaminina iicitwa’ zyaleta zintu zyalunya zinji kapati. (Mukambausi 4:1) Nokuba boobo, makanze aa Jehova kunyina naacinca pe. Ucikusulaika kutalulama, alimwi ulababikkila maano kapati aabo ibeendelezyegwa munzila iitaluleme. Ikuti twazumanana kusyomeka kuli Jehova akubulelo bwakwe, uyootupa nguzu zyakuliyumya kusikila ciindi ncabikkide eelyo nayookumanizya kutalulama koonse mubweendelezi bwa Bwami bwakwe.​—1 Petro 5:6, 7.

a Kujatikizya Jobu, Jehova wakati: “Kunyina muntu naba omwe uuli mbuli nguwe munyika.” (Jobu 1:8) Aboobo, kulangilwa kuti Jobu wakapona kuciindi kafwide kale Josefa, alimwi Musa katanasalwa kuba musololi wabana Israyeli. Aboobo kuciindi eeco kwakali kunga kwaambwa cakululama kuti kwakanyina muntu uumbi wakali kusyomeka mbuli Jobu.