1. Xana hi titwa njhani loko hina kumbe van’wana va nga khomiwi kahle?

 KOKWANA la nga noni u tekeriwa mali yakwe leyi nga ebangini hi vukanganyisi. Ricece ri cukumetiwile hi mutswari la nga riki na rirhandzu. Wanuna u hoxiwe ekhotsweni hikwalaho ko hehliwa hi nandzu lowu a nga wu tiviki. Xana u titwa njhani hi timhaka leti? A swi kanakanisi leswaku hinkwato ta ku karhata, naswona swa fanela leswaku ti ku karhata. Hina vanhu hi hatla hi swi vona leswi nga swinene ni leswi hoxeke. Loko hi nga khomiwi kahle, ha vila. Hi lava leswaku loyi a xanisiwaka a kombiwa vululami, kutani loyi a n’wi dyoheleke a xupuriwa hi ndlela leyi n’wi faneleke. Loko swi nga endleki hi ndlela yoleyo, hi nga ha hlamala hi ku: ‘Xana Xikwembu xa swi vona leswi endlekaka? Hikwalahokayini xi nga endli nchumu ha swona?’

2. Xana Habakuku u titwise ku yini hi ku pfumaleka ka vululami, naswona hikwalahokayini Yehovha a nga n’wi solanga hikwalaho ka sweswo?

² Ematin’wini hinkwawo, malandza ya Yehovha yo tshembeka ma vutise swivutiso leswi fanaka. Hi xikombiso, muprofeta Habakuku u khongele eka Xikwembu a ku: “Hikwalaho ka yini u ndzi tshika ndzi vona vubihi? Hikwalaho ka yini u tshika vanhu va tshikileriwa? Hikwalaho ka yini ndzi vona ku lovisiwa ni madzolonga? Hikwalaho ka yini ku tele timholovo ni ku lwa?” (Habakuku 1:3) Yehovha a nga n’wi solanga Habakuku hi ku vutisa swivutiso swakwe, hikuva hi Yena a vumbeke vanhu, a va endla va navela vululami. Ina, Yehovha u hi  nyike mpimo wo karhi wa vululami, hambiloko wu nga nyawuli.

3. Hikwalahokayini ku nga vuriwaka leswaku Yehovha u byi vona kahle vuhomboloki ku tlula hina?

³ Yehovha wa byi vona vuhomboloki. Wa swi vona leswi endlekaka. Bibele yi hi byela leswi mayelana ni siku ra Nowa: “Yehovha a vona leswaku vubihi bya vanhu byo ya byi nyanya emisaveni nileswaku a va tshamela ku ehleketa swilo swo biha.” (Genesa 6:5) Xiya leswi xivulwa lexi xi vulaka swona. Hakanyingi matwisiselo ya hina ya vuhomboloki ma sekeriwe eka timhaka ti nga ri tingani leti hi titweke kumbe leswi tshameke swi endleka eka hina. Ku hambana na sweswo, Yehovha wa byi vona vuhomboloki lebyi nga kona emisaveni hinkwayo. U byi vona hinkwabyo! Ku tlula kwalaho, u vona leswi nga embilwini—mianakanyo yo bola leyi fambisanaka ni mitirho yo homboloka.—Yeremiya 17:10.

4, 5. (a) Xana Bibele yi swi kombisa njhani leswaku Yehovha wa karhateka loko vanhu va khomiwa hi ndlela yo biha? (b) Xana Yehovha u titwe njhani hi vuhomboloki lebyi a langutaneke na byona?

⁴ Kambe Yehovha a ngo vona vuhomboloki, kutani swi helela kwalaho. Wa karhateka hi lava va khomiwaka hi nsele. Loko vanhu va Yehovha va khomiwa hi ndlela ya lunya, a a va twela vusiwana “vanhu lava a va tshikileriwa hi valala va vona.” (Vaavanyisi 2:18) Kumbexana u swi xiyile leswaku loko vanhu va ya va vona vuhomboloki, va hetelela va nga ha ri na mhaka na byona. Yehovha a nga tano! U vone vuhomboloki hinkwabyo ku ringana malembe ya 6 000, kambe a nga tshikanga ku byi venga. Ematshan’weni ya sweswo, Bibele ya hi tiyisekisa leswaku swilo swo tanihi “ku hemba,” “ku halata ngati leyi nga riki na nandzu,” ni “mbhoni leyi tshamelaka  ku vulavula mavunwa,” swa n’wi nyenyetsa.—Swivuriso 6:16-19.

⁵ Xiya ndlela leyi Yehovha a va tshinyaka hayona varhangeri lavo biha va Vaisrayele. U huhutele vaprofeta vakwe leswaku va va vutisa leswi, “Xana a mi fanelanga mi tiva leswi lulameke?” Endzhaku ko yi veka erivaleni ndlela leyi va ma tirhisaka hayona matimba hi ndlela yo biha, Yehovha u vule vuyelo bya kona eka vanhu lava vo biha a ku: “Va ta kombela mpfuno eka Yehovha, kambe a nge va hlamuli. Enkarhini wolowo u ta va fularhela, hikwalaho ka mitirho ya vona yo biha.” (Mikiya 3:1-4) Wa nga vona ndlela leyi Yehovha a byi vengaka hayona vuhomboloki! Phela na yena u khomiwe hi ndlela ya nsele! Se ku hundze magidi ya malembe Sathana a ri karhi a n’wi tlhontlha. (Swivuriso 27:11) Ku tlula kwalaho, Yehovha u vavisiwe hi vuhomboloki lebyikulu swinene loko N’wana wa yena, la nga ‘endlangiki xidyoho,’ a dlayiwa bya xigevenga. (1 Petro 2:22; Esaya 53:9) Swi le rivaleni leswaku Yehovha wa ma vona maxangu ya lava xanisekaka.

6. Hi nga titwa njhani loko hi khomiwa hi ndlela yo biha, naswona hikwalahokayini?

⁶ Kambe loko hi vona vuhomboloki—kumbe loko hina hi hexe hi khomiwa hi ndlela yo biha—i swa ntumbuluko leswaku hi vila. Hi endliwe hi xifaniso xa Xikwembu, naswona Yehovha a nga twanani na byona vuhomboloki. (Genesa 1:27) Kutani ke, hikwalahokayini Xikwembu xi pfumelela vuhomboloki?

7. Hlamusela ndlela leyi vito ra Yehovha ni ndlela leyi a fumaka hayona swi tlhontlhiweke hayona.

⁷ Nhlamulo ya xivutiso lexi, yi yelana ni mhaka ya nkoka. Hilaha hi swi voneke hakona, Muvumbi u ni mfanelo  yo fuma misava ni hinkwaswo leswi nga eka yona. (Pisalema 24:1; Nhlavutelo 4:11) Loko vanhu va ha ku tumbuluxiwa, vito lerinene ra Yehovha ri hehliwile naswona ndlela leyi a fumaka hayona yi tlhontlhiwile. Xana leswi swi tise ku yini? Yehovha u lerise wanuna wo sungula Adamu leswaku a nga dyi murhi wo karhi lowu a wu ri entangeni, laha a ku ri kaya ra yena leri nga Paradeyisi. A ku ta humelela yini loko a nga yingisi? Xikwembu xi n’wi byele xi ku: “U ta fa.” (Genesa 2:17) Xileriso xa Xikwembu a xi nga ri xa ku tikisela Adamu ni nsati wakwe, Evha. Nilokoswiritano, Sathana u khorwise Evha leswaku Xikwembu a xi n’wi sivela swi nga fanelanga. A ku ta humelela yini loko a dya eka murhi lowu? Hiloko Sathana a byela Evha a ku: “Ku vula ntiyiso, a mi nge fi. Xikwembu xi tiva leswaku siku mi nga ta yi dya, matihlo ya n’wina ma ta pfuleka, mi ta fana ni Xikwembu, mi ta tiva leswinene ni leswo biha.”—Genesa 3:1-5.

8. (a) Xana Sathana a a vula yini hi marito lawa a ma byeleke Evha? (b) I yini leswi Sathana a swi vuleke mayelana ni vuhosi bya Xikwembu?

⁸ Loko a vula leswi, Sathana a a nga vuli ntsena leswaku Yehovha u tumbetele Evha swin’wana, kambe a a vula ni leswaku u n’wi byele mavunwa. Muringi loyi u endle leswaku Evha a kanakana muxaka wa Munhu loyi a yimeriwaka hi vito leri nge Yehovha. Xisweswo Sathana u tise xisandzu lexikulu ehenhla ka vito ra Xikwembu. U tlhele a hlasela vuhosi bya Yehovha, kumbe ndlela yakwe ya ku fuma. Sathana a nga swi lavi ku vula leswaku Xikwembu i Mufumi wa swilo hinkwaswo. Kambe u yi khumbile mhaka ya ku faneleka ka byona ni ku lulama ka byona. Hi marito man’wana u vule leswaku Yehovha a a nga yi tirhisi kahle ndlela yakwe ya ku fuma, naswona a a nga yi tirhiseli ku va pfuna vakwe.

9. (a) Xana vuyelo byi ve byihi eka Adamu na Evha loko va tlule nawu, naswona leswi swi tlakuse swivutiso swihi swa nkoka? (b) Hikwalahokayini Yehovha a nga va lovisanga xikan’wekan’we vaxandzuki lava?

 ⁹ Hiloko Adamu na Evha va tlula nawu wa Yehovha, va dya eka murhi lowu yirisiweke. Ku tlula ka vona nawu ku va vangele leswaku va xupuriwa hi rifu, hilaha Xikwembu xi leriseke hakona. Mavunwa ya Sathana ma vange swivutiso swa nkoka. Xana Yehovha u na yona mfanelo yo fuma vanhu, kumbe vanhu va fanele va tifuma? Xana Yehovha u fuma hi ndlela leyinene? Yehovha a a ta va a tirhise matimba ya yena ku herisa vaxandzuki hi nkarhi wolowo. Kambe swivutiso leswi vutisiweke a swi nga khumbi matimba ya Xikwembu, kambe a swi khumba vito ra yena, leri a ri katsa ndlela leyi a fumaka hayona. Hikwalaho, ku lovisa Adamu, Evha na Sathana, a swi nga ta kombisa leswaku Xikwembu xi fuma hi ku lulama. Ku ri na sweswo, a swi ta va swi lo pfuxa ku kanakana kun’wana mayelana ni ku lulama ka ku fuma ka xona. Ndlela yin’we ntsena leyi a yi ta kombisa leswaku vanhu a va nge swi koti ku tifuma hi ndlela leyi humelelaka handle ko pfuniwa hi Xikwembu a yi ta vonaka hi ku famba ka nkarhi.

10. Xana matimu ma paluxe yini mayelana ni ku fuma ka vanhu?

¹⁰ Xana ku famba ka nkarhi ku paluxe yini? Se ku hundze magidi ya malembe, vanhu va ri karhi va ringeta tindlela to tala ta ku fuma, leti katsaka mfumo wa ndzeriso, xidemokrati, vusoxalisi ni vukhomunisi. Hinkwato ka tona ti faneriwa hi marito lawa ma kumekaka eBibeleni: “Munhu u fuma munhu un’wana ku n’wi endla swo biha.” (Eklesiasta 8:9) Hi xivangelo lexi twalaka, muprofeta Yeremiya u te: “Yehovha Xikwembu xanga, ndzi swi tiva kahle leswaku munhu a nge tikongomisi. Munhu la fambaka a nga ka a nga ma kongomisi magoza yakwe.”—Yeremiya 10:23.

11. Hikwalahokayini Yehovha a pfumelela leswaku vanhu va xaniseka?

 ¹¹ Yehovha u swi tive ka ha ri eku sunguleni leswaku ku tifuma ka vanhu, ku ta endla leswaku vanhu va xaniseka swinene. Kutani ke, xana Yehovha u hombolokile, hikwalaho ka leswi a tshikeke xiyimo lexi xi nga papalatekiki leswaku xi ya emahlweni? Doo! Hi xikombiso: A hi nge u ni n’wana la faneleke a endliwa vuhandzuri leswaku a tshunguriwa eka vuvabyi lebyi nga koxaka vutomi byakwe. Kambe wa swi xiya leswaku vuhandzuri lebyi byi nga endla leswaku n’wana wa wena a twa ku vava naswona leswi swa ku karhata swinene. Hi nkarhi lowu fanaka, wa swi tiva leswaku vuhandzuri lebyi byi ta endla leswaku n’wana wa wena a va ni rihanyo lerinene hi ku famba ka nkarhi. Hilaha ku fanaka, Xikwembu a xi swi tiva—naswona xi tlhele xi swi vula ka ha ri emahlweni—leswaku ku tshika ka xona vanhu va tifuma ku ta tisela vanhu ku xaniseka hi mpimo wo karhi. (Genesa 3:16-19) Nakambe a xi swi tiva leswaku xiyimo lexi xi nga lulamiseka ntsena loko a pfumelela vanhu va vona vuyelo byo biha bya ku xandzuka ka vona. Leyi hi yona ndlela yo yi lulamisela makumu mhaka leyi.

12. Hilaha swi kombisiweke hakona emhakeni ya Yobo, hi xihi xihehlo lexi Sathana a xi phyarhekeke vanhu?

¹² Ku ni yinhla yin’wana eka mhaka leyi. Loko Sathana a tlhontlha ku faneleka ni ku lulama ka ku fuma ka Xikwembu, a nga hembelanga Yehovha hi vuhosi ni vito Rakwe ntsena kambe u tlhele a hembela ni malandza  ya Xikwembu mayelana ni vutshembeki bya wona. Hi xikombiso, xiya leswi Sathana a swi vuleke eka Yehovha mayelana ni wanuna wo lulama Yobo: “Xana a wu n’wi sirhelelanga matlhelo hinkwawo, u tlhela u sirhelela ni ndyangu wakwe ni hinkwaswo leswi a nga na swona? U katekise hinkwaswo leswi a swi endlaka naswona swifuwo swakwe swi tele hinkwako emisaveni. Kambe, wa nga tlakusa voko ra wena u herisa hinkwaswo leswi a nga na swona, u ta swi vona u ta ku rhukana.”—Yobo 1:10, 11.

13. Kahlekahle xihehlo xa Sathana mayelana na Yobo a xi vula yini, naswona hikwalahokayini leswi swi katsa vanhu hinkwavo?

¹³ Sathana u vule leswaku Yehovha u tirhisa matimba Yakwe yo sirhelela, leswaku Yobo a ta ya emahlweni a n’wi gandzela. Leswi kahlekahle, a swi vula leswaku ku tshembeka ka Yobo a ku nga ri ka xiviri, ni leswaku a a gandzela Xikwembu ntsena leswaku a kuma swo karhi. Sathana u vule leswaku loko Xikwembu xi nga n’wi katekisi Yobo, a ta rhukana Muvumbi wakwe. Sathana a a swi tiva leswaku Yobo “U lulamile naswona wa tshembeka, u chava Xikwembu naswona u papalata leswo biha?” a Loko Sathana a a lo swi kota ku endla leswaku Yobo a tshika vutshembeki byakwe, xana sweswo a swi ta vula yini hi vanhu lavan’wana hinkwavo? Xisweswo Sathana a a kanakana vutshembeki bya vanhu hinkwavo lava lavaka ku tirhela Xikwembu. Entiyisweni, loko hi veka timhaka kahle, Sathana u byele Yehovha a ku: “Munhu u ta humesa hinkwaswo leswi a nga na swona leswaku a ponisa vutomi byakwe.”—Yobo 1:8; 2:4.

14. Xana matimu ma kombise yini mayelana ni xihehlo lexi Sathana a hehlaka vanhu ha xona?

 ¹⁴ Matimu ma kombise leswaku vanhu vo tala vo fana na Yobo va tshame va tshembekile eka Yehovha hambiloko va langutane ni ndzingo—ku hambana ni leswi Sathana a swi vuleke. Va tsakise mbilu ya Yehovha hikokwalaho ka vutshembeki bya vona, naswona leswi swi endle leswaku Yehova a kota ku hlamula Sathana loyi hi ku tikukumuxa a vulaka leswaku vanhu va ta tshika ku gandzela Xikwembu loko swilo swi va fambela ximatsi. (Vaheveru 11:4-38) Ina, vanhu va timbilu letinene va arile ku fularhela Xikwembu. Hambiloko va pfilunganyiwa hi swiyimo leswi khomisaka gome, va ye emahlweni va titshega swinene hi Yehovha leswaku a va nyika matimba yo tiyisela.—2 Vakorinto 4:7-10.

15. Hi xihi xivutiso lexi nga vaka kona mayelana ni ku avanyisa loku Xikwembu xi tshameke xi ku endla ni loku xi nga ta ku endla enkarhini lowu taka?

¹⁵ Kambe ku kombisa ka Yehovha vululami swi katsa swo tala ku tlula timhaka ta vuhosi bya vuako hinkwabyo ni vutshembeki bya vanhu. Bibele yi hi nyika rungula ra ndlela leyi Yehovha a tshameke a avanyisa vanhu ni matiko hayona, nakambe yi ni vuprofeta lebyi vulavulaka hi vuavanyisi lebyi a nga ta byi endla enkarhini lowu taka. Hikwalahokayini hi tiyiseka leswaku Yehovha u avanyisa hi ku lulama ni leswaku u ta ya emahlweni a endla tano?

16, 17. Hi swihi swikombiso leswi kombisaka leswaku a hi mikarhi hinkwayo vanhu va avanyisaka hi ndlela leyi lulameke?

¹⁶ Mayelana na Yehovha swa fanela ku vula hi ku: “Tindlela takwe hinkwato ti lulamile.” (Deteronoma 32:4) Ku hava ni un’we la nga tivulaka la lulameke, hikuva  hakanyingi ku koma ka miehleketo ya hina ku endla leswaku hi nga swi voni leswi lulameke. Hi xikombiso, anakanya hi Abrahama. U vulavurisane na Yehovha mayelana ni ku lovisiwa ka Sodoma—ku nga khathariseki ku tala ka vuhomboloki. U vutise Yehovha a ku: “Xana u ta lovisa ni lavo lulama loko u lovisa lavo homboloka?” (Genesa 18:23-33) Nhlamulo ya kona i doo! Hikuva Yehovha u “nis[e] xivavula ni ndzilo” eSodoma loko Lota lowo lulama ni vana va yena va xisati se va fikile emutini wa Sowara. (Genesa 19:22-24) Ku hambana ni sweswo, Yonasi “a hlundzuka swinene” loko Xikwembu xi komba vanhu va le Ninivha tintswalo. Leswi Yonasi ana se a va tivisile hi ta ku lovisiwa ka vona, a ta tsaka ku vona va lovisiwa, ku nga khathariseki ku hundzuka ka vona hi mbilu hinkwayo.—Yonasi 3:10–4:1.

¹⁷ Yehovha u tiyisekise Abrahama leswaku ku tirhisa ka Yena vululami a swi katsi ntsena ku herisa vanhu vo biha, kambe swi katsa ni ku ponisa vanhu vo lulama. Hi hala tlhelo, Yonasi u dyondze leswaku Yehovha u ni tintswalo. Loko lavo biha va cinca tindlela ta vona, u “lunghekele ku rivalela.” (Pisalema 86:5) Ku hambana ni vanhu lava nga titshembiki, Yehovha a nga xupuli ntsena leswaku a kombisa matimba yakwe, naswona a nga tshiki ku kombisa tintswala hi ku chava leswaku vanhu va ta ku u tsanile. Swa yena i ku kombisa tintswalo loko ku ri ni xivangelo xa ku endla tano.— Esaya 55:7; Ezekiyele 18:23.

18. Kombisa hi ku tirhisa Bibele leswaku Yehovha a nga lawuriwi hi mitlhaveko.

¹⁸ Hambiswiritano, Yehovha a nga hambukisiwi hi mitlhaveko. Loko vanhu vakwe va tipeta eku gandzeleni ka swifaniso, Yehovha u te: “Ndzi ta ku avanyisa hi ku ya hi tindlela ta wena ndzi tlhela ndzi ku xupula hikwalaho ka  swiendlo swa wena leswi nyenyetsaka. A ndzi nge ku tweli vusiwana naswona a ndzi nge ku tsetseleli, hikuva ndzi ta ku hakela hi ku ya hi swiendlo swa wena.” (Ezekiyele 7:3, 4) Kutani loko vanhu va nga ti tshiki tindlela ta vona to biha Yehovha u va nyika nxupulo lowu va faneleke. Kambe ku avanyisa ka yena ku sekeriwa eka vumbhoni lebyi tiyeke. Xisweswo loko a twe xirilo mayelana na Sodoma na Gomora Yehovha u te: “Ndzi ta ya ndzi ya vona loko xirilo lexi ndzi xi tweke hi vona xi ri ntiyiso.” (Genesa 18:20, 21) Kutani hi fanele hi tsaka swinene leswi Yehovha a nga faniki ni vanhu vo tala lava tekelaka timhaka ehenhla va nga si kuma ntiyiso wa mhaka! Hakunene, Yehovha u hilaha Bibele yi n’wi hlamuselaka hakona, i “Xikwembu xo tshembeka, lexi nga endliki swo homboloka.”—Deteronoma 32:4.

19. Xana hi fanele hi endla yini loko hi nga yi twisisi kahle ndlela leyi Yehovha a tirhisaka vululami byakwe hayona?

¹⁹ Bibele a yi hlamuseli xin’wana ni xin’wana lexi Yehovha a nga tshama a xi endla; hambi ku ri ku vula vuxokoxoko bya leswaku Yehovha u ta va avanyisa njhani vanhu enkarhini lowu taka. Loko timhaka tin’wana kumbe vuprofeta bya Bibele hi nga byi twisisi kahle hi nga kombisa ku tshembeka ko fana ni loku Muprofeta Mikiya a ku kombiseke, la tsaleke a ku: “Ndzi ta rindzela Xikwembu lexi ndzi ponisaka.”—Mikiya 7:7.

20, 21. Hi nga tiyiseka njhani leswaku mikarhi hinkwayo Yehovha u ta endla leswi lulameke?

²⁰ Hi nga tiyiseka leswaku emhakeni yin’wana ni yin’wana Yehovha u ta endla leswi lulameke. Hambiloko swi vonaka onge vanhu va honisa vuhomboloki, Yehovha wa tshembisa: “Hi mina ndzi nga ta rihisela; ndzi ta va xupula.” (Varhoma 12:19) Loko hi kombisa moya wo  rindza, hi ta tiyiseka ku fana na muapostola Pawulo la vuleke a ku: “Xana Xikwembu a xi lulamanga? A swi tano nikatsongo!”—Varhoma 9:14.

²¹ Namuntlha, hi hanya eka “mikarhi yo nonon’hwa leyi swi tikaka ku hanya eka yona.” (2 Timotiya 3:1) Vuhomboloki ni ‘swiendlo swa ku tshikilela’ swi vange leswaku vo tala va khomiwa hi ndlela yo biha. (Eklesiasta 4:1) Hambiswiritano, Yehovha a nga cincanga. Ni sweswi, wa ha byi venga vuhomboloki, naswona wa karhateka swinene hi lava va xanisiwaka. Loko hi tshama hi tshembekile eka Yehovha ni vuhosi bya yena, u ta hi nyika matimba yo tiyisela kukondza ku fika nkarhi lowu vekiweke lowu hawona a nga ta susa vuhomboloki hinkwabyo loko se ku fuma Mfumo wakwe.— 1 Petro 5:6, 7.