1. Tu liyeva ndati nda etu ale vakuetu va tatiwa lekambo liesunga?

 OCIMBUMBA cimue ca kuka, ci nyaniwa kuenda ci pumba olombongo viaye a talavaya komuenyo waye wosi. Oñaña ka yi kuete ndomo yi liteyuila, yi yandulukiwa la ina yaye ka kuete ocisola. Ulume umue o kapiwa vokayike omo lioku lundiliwa cimue ka lingile. Ove o liyeva ndati poku yeva ovina ndevi? Citava okuti, ci ku sakalaisa calua. Etu tumanu, tu kuete olondunge vioku tepisa eci ciwa leci cĩvi. Eci tu mola umue o linga ekambo liesunga, tu sumua loku kuata onyeño yalua. Tu kuata onjongole yokuti, omunu o talisiwa ohali o tambula onima yiwa, pole, una wa koka ekambo liesunga o kangisiwa. Nda ka ku lingiwa ovina viaco, vamue va lipula ndoco: ‘Anga hẽ Suku ka lete eci ci kasi oku pita? Momo lie ka ci tetuluila?’

2. Havakuki wa liyeva ndati poku mola ekambo liesunga kuenda momo lie Yehova ko pisilile?

² Vembimbiliya tu tangamo okuti, afendeli vamue vakuekolelo va Yehova va lingilevo apulilo amuamue. Ndeci, uprofeto Havakuki wa likutilila ku Suku ndoco: “Momo lie o ndekisila evĩho? Kuenda momo lie ecelela ohali? Momo lie kovaso yange ku kasilili enyõleho lungangala? Kuenda momo lie ku kasilili ema kuenda ovoyaki?” (Havakuki 1:3) Yehova ka pisile Havakuki omo lioku linga apulilo aco. Momo Yehova wa tu lulika lonjongole yoku linga esunga.

3. Momo lie tu popela okuti Yehova o lete ekambo liosi liesunga okuti etu ci sule?

³ Yehova o lete ovina viosi viekambo liesunga omanu va siata oku linga. Catiamẽla koloneke via Noha Embimbiliya li tu sapuila ndoco: “Yehova wa mola okuti evĩho liomanu lia livokiya  calua kilu lieve kuenda ovisimĩlo viosi viovitima viavo, via tekelele lika kevĩho otembo yosi.” (Efetikilo 6:5) Sokolola kelomboloko liolondaka evi. Olonjanja vialua, ovisimĩlo vietu viatiamẽla kekambo liesunga vi kunamẽla kovina vimue tua yeva, ale kuevi tua mola. Pole, ca litepa letu ceci okuti, Yehova o mola ekambo liosi liesunga li lingiwa voluali luosi. Ca velapo vali ceci okuti, Yehova o kũlĩhĩsa utima kuenda o konomuisa ovisimĩlo ka via sungulukile vi koka ovilinga viekambo liesunga.—Yeremiya 17:10.

4, 5. (a) Embimbiliya li lekisa ndati okuti Yehova wa kapako vana va tatiwa lekambo liesunga? (b) Yehova wa sumuisiwa ndati lekambo liesunga?

⁴ Pole, Yehova o linga ovina vikuavo okuti, oku mola lika ekambo liesunga ci sule. Eye wa kapakovo vana va tatiwa lekambo liesunga. Afendeli vaye eci va enda oku tatiwa lungangala lovanyãli vavo, Yehova wa endavo oku yeva evalo omo ‘liohali yavo, yina ya kokiwa la vana va enda oku va talisa ohali kuenda vana va enda oku va kangisa.’ (Olonganji 2:18) Citava okuti wa limbuka ale eci ca siata oku pita lomanu vamue okuti, nda va tala ungangala walua, ka va lekisa ohenda komanu vakuavo. Eci haicoko ci pita la Yehova! Eye wa mola ovina vialua ka via sungulukile vokuenda kueci ci soka 6.000 kanyamo, pole, esuvu a kuetele ovina viaco, ka lia tepulukile. Pole, Embimbiliya li tu sapuila okuti ovina ndeci: “elimi li vangula uhembi,” “ovaka a pesela osonde yomunu ka kuete eko” kuenda “ombangi yesanda okuti yi kemba,” Suku wa vi suvuka.—Olosapo 6:16-19.

⁵ Kũlĩhĩsavo ndomo Yehova a suvukile ekambo liesunga liasongui vo ko Isareli. Eye wa vetiya uprofeto umue oku va pula ndoco: “Ene hẽ ka vu sukila oku kũlĩha eci cesunga?” Noke yoku popia catiamẽla kalume vaco vakuavitukiko konjila ndomo va talavaya lãvi lunene, Yehova wa popia onima va laikele oku kuata yokuti: “Ovo va ka vilikiya Yehova poku pinga ekuatiso, pole, eye ka ka va tambulula. Kotembo yaco, eye o ka salamisa ocipala caye kokuavo, omo liovilinga viavo vĩvi.” (Mika 3:1-4) Yehova wa suvuka calua ekambo liesunga! Momo eye  wa siatavo oku tala ohali mekonda liocituwa caco. Satana wa siata oku lekisa etombo ku Yehova vokuenda kuanyamo alua. (Olosapo 27:11) Handi vali, Yehova wa sumuisiwa calua lelinga liekambo liesunga eci Omõlaye una “ka lingile ekandu” a pondiwa ndondingaĩvi. (1 Petulu 2:22; Isaya 53:9) Ocili okuti, Yehova wa kapako ohali yomanu vana va tatiwa lekambo liesunga kuenda eye o lekisa ohenda kokuavo.

6. Tu liyeva ndati poku mola elinga limue liekambo liesunga kuenda momo lie?

⁶ Ndaño ndoco poku mola umue o tatiwa, ale etu muẽle tu liyaka lekambo liesunga, tua siata oku sumua loku kuata onyeño yalua. Momo tua lulikiwa lesetahãlo lia Suku kuenda ekambo liesunga ka li kuete elitokeko lekalo lia Yehova. (Efetikilo 1:27) Oco hẽ momo lie Suku a ecelela ekambo liesunga?

7. Lombolola ndomo onduko ya Yehova ya sepuiwa kuenda onjila yaye yoku viala ya tombiwa.

⁷ Tu pondola oku kũlĩha esunga lieci Suku a ecelela ekambo liesunga poku lilongisa epulilo limue li kuete esilivilo lialua lia votuiwa vocumbo Cedene. Ndomo tua lilongisa, Ululiki o kuete omoko yoku viala ongongo yosi kuenda vosi va sangiwamo. (Olosamo 24:1; Esituluilo 4:11) Pole, kefetikilo liulandu womanu onduko ya Yehova ya sepuiwa kuenda onjila yaye yoku viala ya tombiwa. Eci ca lingiwa ndati? Yehova wa handelekele Adama ulume watete okuti, ka catavele oku lia kuti umue wa kala vocumbo Cedene. Nye ca laikele oku pita laye nda ka pokuile? Suku wo lungula hati: “O fa muẽle.” (Efetikilo 2:17) Nda ka ca tĩlile ku Adama lukãi waye Eva oku pokola kocihandeleko ca Suku. Pole, Satana wa vetiya Eva oku tava okuti ocihandeleko Suku a va ĩha ka ca sungulukile. Ndomo eye a ci lekisa, nye ca laikele oku pita la Eva nda wa lile kuti waco? Satana wa popia hati: “Sio, oku fa ka vu fi. Momo Suku wa kũlĩha okuti eteke liosi vu lia kepako liuti waco, ovaso ene a letuluka kuenda vu kala nda Suku kuenje vu kũlĩha eci ciwa leci cĩvi.”—Efetikilo 3:1-5.

8. (a) Satana eci a vangula la Eva nye a lekisa? (b) Catiamẽla konduko kuenda komoko ya Suku yoku viala lipi lia kala etombo lia Satana?

 ⁸ Satana poku popia ovina viaco, wa kala oku lekisa okuti Yehova ka selekele lika olonumbi vi kuete esilivilo ku Eva, pole, wo kembavo. Satana wa vetiya Eva oku kuata atatahãi atiamẽla ku Yehova. Lonjila eyi Satana wa sepuisa onduko ya Suku. Eye wa tombavo onjila ya Yehova yoku viala. Eye wa kuata utate wokuti ka tatãla uvangi wokuti Suku eye Tõlo. Pole, etombo liaye lieli liokuti: Anga hẽ Suku o viala lonjila ya suapo, o kuete hẽ omoko yaco kuenda o ci linga lesunga? Volondaka vikuavo eye wa popia okuti Yehova ka vialele lonjila ya sunguluka kuenda ka kapeleko olonjongole viomanu Vaye a kala oku viala.

9. (a) Onima yipi Adama la Eva va kuata omo liesino liavo kuenda apulilo api a kuete esilivilo a votuiwa? (b) Momo lie Yehova ka kunduilile vakuesino?

⁹ Noke Adama la Eva ka va pokuile ku Yehova, kuenje va lia kepako ka ca tavele oku liako. Omo liesino liavo, vokuenda kuotembo va pisiwila olofa ndeci Suku a ci popele. Pole, uhembi wa Satana wa votola apulilo amue a kuete esilivilo lialua ndeci: Yehova o kuete muẽle omoko yoku viala omanu, ale omanu va pondola oku li viala ovo muẽle? Anga hẽ onjila yoku viala ya Yehova yiwa? Yehova Ululiki, lunene waye wa ponduile oku kundula vakuesino vepuluvi liaco. Ocitangi ca votuiwa ka ca tiamẽlele kunene wa Suku, pole, konduko yaye muna mua kongela onjila ndomo a viala. Omo liaco, oku kundula Adama la Eva kuenda Satana, nda ka ca lekisile okuti uviali wa Suku wesunga. Handi vali, nda ca votola atatahãi akuavo. Onjila yiwa yoku kũlĩha nda omanu va ponduile oku li tunda ciwa koku li viala ovo muẽle, oku ecelela otembo yimue.

10. Nye ovolandu a lekisa catiamẽla kuviali womanu?

¹⁰ Vokuenda kuotembo, nye ca limbukiwa? Vokuenda kuolohuluwa vianyamo, omanu va siata oku seteka olonjila vialua vioku viala ndeci: O autokrasia, o demokrasia, o sosialismu kuenda o komunismu. Onima yipi yeyililako? Olondaka vi kuãimo okuti viocili vi sangiwa Vembimbiliya, vi tambulula ndoco: “Omunu wa siata oku viala ukuavo oco o linge eci  cĩvi.” (Ukundi 8:9) Uprofeto Yeremiya wa kuatele esunga liwa lioku popia hati: “A Yehova, nda kũlĩha ciwa okuti onjila yomunu ka ya tiamẽlele kokuaye muẽle. Omunu enda, ka ca tiamẽle kokuaye ndaño muẽle oku songuila oku enda kuaye.”—Yeremiya 10:23.

11. Momo lie Yehova a ecelela okuti omanu va tala ohali?

¹¹ Tunde kefetikilo, Yehova wa kũlĩhĩle ale okuti nda omanu va li viala ovo muẽle va pondola oku liyaka lohali yalua. Anga hẽ ci lekisa ekambo liesunga omo a ecelela ohali yosi eyi? Sio, hacoko! Ndocindekaise: Sokolola okuti omõlove o sukila oku pelaliwa omo liuveyi umue u pondola oku u kokela olofa. Ove wa kũlĩha okuti oku pelaliwa ku ka kokela ohali komõlove, kuenje eci ci ku sumuisa calua. Vepuluvi limuamue, wa kũlĩhavo okuti oku pelaliwa, ku ka ecelela okuti omõlove o kuata uhayele. Cimuamue haico okuti, Suku wa kũlĩhĩle kuenda wa popele okuti, oku ecelela omanu oku li viala ovo muẽle, onima ya ponduile oku yililako, evalo lohali. (Efetikilo 3:16-19) Pole, wa kũlĩhĩlevo okuti eye wa ponduile lika oku malako evalo lohali, nda wa ecelela otembo yimue oco omanu va limbuke eci ci pondola oku pita nda va li viala ovo muẽle. Lonjila eyi, ocitangi caco nda ca potoluiwa onjanja yimosi otembo ka yi pui.

12. Ndomo ca lekisiwa vocindekaise catiamẽla ku Yovi, alundi api Satana a linga komanu?

¹² Kuli vali ocina cikuavo tu sukila oku kapako. Eci Satana a tatãla omoko, lonjila ndomo Suku a viala, wa tomba uviali kuenda onduko ya Yehova. Pole, hapoko lika a sulila. Letombo liaco, wa lundilavo afendeli va Suku catiamẽla kekolelo liavo. Ndeci, kũlĩhĩsa eci Satana a popia ku Yehova catiamẽla ku Yovi ulume umue ukuekolelo ndoco: “Kua kapele hẽ ocimbaka cimue coku u teyuila, loku teyuila onjo yaye kuenda  ovina viosi eye a kuete? Ove wa sumũlũisa upange wovaka aye kuenda oviunda viaye via lisanduila vofeka. Pole, olõla eka liove, upa ovina viosi eye a kuete kuenje o mola okuti eye o ka ku siñala kovaso yove.”—Yovi 1:10, 11.

13. Satana poku lundila Yovi, nye a yonguile oku lekisa kuenda omanu vosi va kongeliwamo ndati?

¹³ Satana wa popia okuti Yehova poku talavaya lunene waye woku teyuila Yovi, wa kala oku u vetiya oco o sole loku U vumba. Olondaka evi via lekisile okuti ekolelo lia Yovi lia kala ño liombambe kuenda wa vumbile ño Suku omo liovina a kuatele. Satana wa popia okuti nda Yovi wa pumbile ovipako viaye viosi, nda wa siñala Ululiki waye. Satana wa kũlĩhĩle okuti Yovi wa kũlĩhĩwile ndomunu umue “wa suñama kuenda ukuesunga, wa sumbila Suku kuenda o yuvula eci cĩvi.” a Nda Satana wa nyõlele ekolelo lia Yovi, nda nye ca lavokaiwa komanu vakuavo? Omo liaco, Satana wa kala oku kapa vatatahãi ekolelo liomanu vosi va yongola oku vumba Suku. Handi vali, poku amisako letombo liaco, Satana wa popia ku Yehova hati: “Omunu o ka eca cosi a kuete oco a teyuile omuenyo waye.”—Yovi 1:8; 2:4.

14. Nye ovolandu a siata oku lekisa catiamẽla kalundi Satana a linga komanu?

¹⁴ Ovolandu a lekisa okuti omanu valua ndeci Yovi, vamamako lekolelo ku Yehova poku liyaka loloseteko, kuenje va eca uvangi wokuti ovina Satana a popia, viuhembi. Omo liekolelo liavo, va sanjuisa utima wa Yehova kuenda va ecelela okuti Eye o kembulula ovina Satana a popia lepela viokuti, omanu ka va pondola oku vumba Suku nda va liyaka lovitangi. (Va Heveru 11:4-38) Omanu valua vakuacili ka va liwekelepo oku vumba Suku. Eci va liyaka lovitangi vi koka ohele, va kolela lutima wosi ku Yehova okuti, eye wa ponduile oku va ĩha ongusu yoku pandikisa.—2 Va Korindo 4:7-10.

15. Citava okuti ku votuiwa apulilo api atiamẽla kasombiso Suku a linga kosimbu la-a a ka linga kovaso yoloneke?

 ¹⁵ Onjila ndomo Yehova a liyaka lovitangi viatiamẽla kuviali waye kuenda kesunga lieci omanu vo vumbila, ovolandu aco haoko lika a lekisa okuti eye otembo yosi o linga eci ca sunguluka. Handi vali, Embimbiliya li tu sapuila ndomo eye a sombisa omanu kuenda olofeka kosimbu. Mua kongelavo ovitumasuku viatiamẽla kesombiso a ka linga kovaso yoloneke. Anga hẽ Yehova otembo yosi wa siata oku lekisa esunga kasombiso aye? Momo lie tu kolelela okuti otembo yosi Eye o ka sombisa lesunga?

16, 17. Ulandu upi u lekisa okuti omanu ka va kuete elomboloko liwa liatiamẽla kesunga liocili?

¹⁶ Catiamẽla ku Yehova, tu pondola oku popia lonjila ya suapo okuti: “Olonjila viaye viosi viesunga.” (Esinumuĩlo 32:4) Lomue pokati ketu o pondola oku tiamisila olondaka evi kokuaye muẽle, momo olonjanja vialua epondolo lietu lioku kuata elomboloko liovina, li tu tateka oku kuata elomboloko lieci ciwa. Kũlĩhĩsa ulandu wa Avirahama. Eci Yehova a laikele oku nyõla o Sodoma omo lievĩho lialua lia lingiwile volupale luaco, Avirahama wo pula hati: “O nyõla muẽle vakuesunga kumue lolondingaĩvi?” (Efetikilo 18:23-33) Ocili okuti Yehova ka ponduile oku ci linga. Noke lioku yovuiwa kua Lote ukuesunga lomãla vaye vakãi okuti va pitĩla volupale luo Cohara, oco lika Yehova a ponduile oku “lokisa ombela yofuofuo kuenda ondalu ko Sodoma.” (Efetikilo 19:22-24) Ca litepa lulandu owu ceci okuti, eci Suku a lekisa ohenda komanu vo ko Ninivei, Yona wa ‘temele calua.’ Omo okuti wa sandekele ale esapulo lioku nyõliwa kuolupale, eye wa yonguile oku mola ekundu liaco, ndaño omanu vaco va lik ekembela ale lutima wosi.—Yona 3:10–4:1.

¹⁷ Yehova wa sapuila Avirahama okuti vesunga liaye ka mua kongelele oku nyõla olondingaĩvi, pole, mua kongelelevo oku  popela vakuesunga. Handi vali, Yona wa sukilile oku lilongisa okuti Yehova ukuahenda. Nda olondingaĩvi vi pongoloka kovituwa viavo, eye “olonjanja viosi wa likapelako oku ecela.” (Olosamo 86:5) Ca litepa lomanu vamue ka va kolelepo ceci okuti, Yehova ka lingi esombiso ka lia sungulukile oco a lekise unene waye kuenda ka liwekapo oku lekisa ohenda omo liusumba woku tendiwa okuti wa hongua. Eye otembo yosi o lekisa ohenda nda kuli esunga liaco.—Isaya 55:7; Esekiele 18:23.

18. Ovolandu api Embimbiliya a lekisa okuti Yehova ka liwekapo oku sombisa omo liohenda?

¹⁸ Ndaño okuti Yehova ukuahenda, ka sitika ovaso aye ndu okuti ka lete ovina vĩvi vi kasi oku lingiwa. Eci afendeli vaye va litenga vefendelo lioviteka, Yehova lutõi walua wa sapuila omanu vaco hati: “Ndi ka ku sombisa ndomo ci likuata lovilinga viove kuenda ndi ka ku yambula omo liovilinga viove viosi ka via sungulukile. Iso liange ka li ka ku kuatela ohenda; kuenda si ka lekisa ocikembe, momo ndi ka nena kokuove onima yi tunda kovilinga viove.” (Esekiele 7:3, 4) Ci lekisa okuti nda omanu va linga ovina vĩvi, Yehova o va sombisa ndomo ci likuata lovilinga viavo. Pole, esombiso liaye li kunamẽla kovovangi ocili. Oku liyula kuomanu eci kua pitĩla vovatũi a Yehova omo lio Sodoma lo Gomora, wa popia hati: “Ndi lokilako oco ñulĩhĩse nda ovina va kasi oku linga vi likuata loku liyula nda yeva.” (Efetikilo 18:20, 21) Tu pandula calua omo okuti, Yehova ka kasi ndomanu valua va sombisa lonjanga vakuavo, osimbu ka va kũlĩhĩsile ovovangi osi! Ocili okuti, Embimbiliya li tukula ciwa Yehova ndoco: “Suku ukuacili okuti lalimue eteke a lekisa ekambo liesunga.”—Esinumuĩlo 32:4, 5.

19. Poku tanga catiamẽla kovilinga viesunga via Yehova, nye tu sukila oku linga?

¹⁹ Embimbiliya ka li lombolola etatahãi letatahãi liatiamẽla kovilinga via Yehova vio kosimbu, ka li lombololavo atosi osi ndomo a ka sombisa omanu kuenda ovimunga viomanu kovaso yoloneke. Poku tanga catiamẽla kovolandu ale kovitumasuku  Viembimbiliya vina ka tu kuete elomboloko vialio, tu sukila oku lekisa ocituwa cimuamue ndeci cuprofeto Mika wa soneha hati: “Ndi ka lekisa ocituwa coku kevelela ku Suku yange yepopelo.”—Mika 7:7.

20, 21. Momo lie tu kolelela okuti Yehova otembo yosi o ka linga eci ca sunguluka?

²⁰ Tu koleli okuti, otembo yosi Yehova kovina viosi o ka linga eci ca sunguluka. Ndaño pamue omanu va kala ndu okuti ka va lete ekambo liesunga li lingiwa, Yehova wa likuminya hati: “Efetuluinyo liange; ame ndi ka fetuluinya.” (Va Roma 12:19) Nda tu lekisa ocituwa coku kevelela, tu ka kuata ekolelo ndeli liupostolo Paulu wa popia hati: “Ku Suku kuli hẽ ekambo liesunga? Hacoko.”—Va Roma 9:14.

²¹ Osimbu tuamamako, “ekalo li ka tĩla calua halio li koka ohele.” (2 Timoteo 3:1) Omo liekambo liesunga kuenda “ovilinga viosi viohali,” tua siata oku mola ungangala walua. (Ukundi 4:1) Pole, Yehova ka pongolokele. Eye handi o nyãle ekambo liesunga kuenda wa kapako vana va talisiwa ohali lelinga liaco. Nda tuamamako oku kakatela ku Yehova kuenda kuviali waye, eye o ka tu ĩha ongusu yoku pandikisa toke kotembo ya sokiyiwa, vemẽhi liuviali Wusoma waye eci a ka malako ekambo liosi liesunga.—1 Petulu 5:6, 7.