1. Paonan-o kita naaapektohan han kawaray-hustisya?

 USA nga lagas nga balo nga babaye an nalimbongan ha iya kwarta nga natirok ha iya bug-os nga kinabuhi. Usa nga waray-mahihimo nga minasus-an an binayaan han waray-kalooy nga ginikanan. Usa nga lalaki an ginpriso tungod ha krimen nga waray niya buhata. Ano an imo inaabat hini nga mga kahimtang? Posible nga an kada kahimtang nga gin-unabi nakakaguol ha imo, ngan natural ito. Kita nga mga tawo may-ada makusog nga pag-abat han husto ngan sayop. Kon ginbubuhat an kawaray-hustisya, nasisina gud kita. Karuyag naton nga mahatagan hin hustisya an biktima ngan sirotan an may sala. Kon diri ini nahitatabo, bangin maghunahuna kita: ‘Nakikita ba han Dios an nahitatabo? Kay ano nga diri hiya nagios?’

2. Paonan-o ginios hi Habakuk ha kawaray-hustisya, ngan kay ano nga waray sawaya hiya ni Jehova tungod hini?

² Ha bug-os nga kasaysayan, an matinumanon nga mga surugoon ni Jehova nagpapakiana hin pariho nga mga pakiana. Pananglitan, hi propeta Habakuk nag-ampo ha Dios: “Kay ano nga imo ako ginpapakita han duro nga kawaray-hustisya? Kay ano nga tinutugotan mo an kamadarahog, karaotan, krimen, ngan kabangis nga magsarang ha bisan diin?” (Habakuk 1:3, Contemporary English Version) Waray sawaya ni Jehova hi Habakuk ha iya sinsero nga pakiana, kay Hiya an usa nga nagbutang ha hunahuna han mga tawo han ideya mismo han hustisya. Oo, gintagan kita ni Jehova hin gutiay nga sukol han iya hilarom nga pagbati han hustisya.

3. Kay ano nga masisiring nga hi Jehova mas maaram han kawaray-hustisya kay ha aton?

³ Diri ginbabalewaray ni Jehova an kawaray-hustisya. Nakikita niya kon ano an nahitatabo. Mahitungod han panahon ni Noe, an Biblia nagsusumat ha aton: “Nakita ni Jehova nga duro an karaotan han tawo ha tuna ngan an tagsa nga inklinasyon han mga panhunahuna han iya kasingkasing maraot la ha ngatanan nga panahon.” (Genesis 6:5) Tagda an kahulogan hito nga pahayag. Agsob, an aton pagsabot ha kawaray-hustisya iginbabasar ha pipira nga mga hitabo nga aton hinbabatian o naieksperyensyahan mismo. Ha kabaliktaran, maaram hi Jehova han kawaray-hustisya ha bug-os nga kalibotan. Nakikita niya ito ngatanan! Labaw pa hito, nasasabtan niya an mga hilig han kasingkasing—an maraot nga panhunahuna ha luyo han waray-hustisya nga mga buhat.—Jeremias 17:10.

4, 5. (a) Paonan-o ipinapakita han Biblia nga nagtatagad hi Jehova hadton gintatrato hin waray-hustisya? (b) Paonan-o hi Jehova mismo naaapektohan han kawaray-hustisya?

⁴ Kondi labaw pa an ginbubuhat ni Jehova kay ha pagkita la ha kawaray-hustisya. Gintatagad liwat niya adton nabibiktima hito. Han an iya katawohan maraugdaog nga gintrato han kaaway nga mga nasud, nasubo hi Jehova “ha ira pangaraba tungod han mga nagtalumpigos ha ira ngan han mga nag-aabuso ha ira.” (Hukom 2:18) Bangin naoobserbahan mo nga samtang mas nakikita han iba nga mga tawo an kawaray-hustisya, mas nawawara an ira kalooy ha mga nabibiktima hito. Diri sugad hito hi Jehova! Nakikita niya an kawaray-hustisya ha bug-os nga sukol hito ha sulod hin mga 6,000 ka tuig na, kondi diri hiya nagluluya ha iya kangalas hito. Lugod, an Biblia nagpapasarig ha aton nga an mga butang sugad han “buwaon nga dila,” “mga kamot nga nagpapatay hin inosente nga tawo,” ngan  an “buwaon nga testigo nga nagbubuwa ha tagsa niya nga pagginhawa” mangil-ad ha iya.—Proberbios 6:16-19.

⁵ Tagda, liwat, an makusog nga pagsaway ni Jehova ha waray-hustisya nga mga lider ha Israel. “Diri ba angay niyo hibaroan kon ano an matadong?” giniyahan niya an iya propeta nga pakianhan hira. Katapos isaysay ha matin-aw nga mga pulong an ira pag-abuso han gahum, hi Jehova nagtagna han magigin resulta para hinin magraot nga mga tawo: “Mangangaro hira hin bulig kan Jehova, pero diri hiya mabaton ha ira. Itatago niya an iya nawong tikang ha ira hito nga panahon, tungod han ira magraot nga mga buhat.” (Micas 3:1-4) Nangangalas gud hi Jehova ha kawaray-hustisya! Aw, hiya mismo direkta nga nakakaeksperyensya hito! Yinukot ka mga tuig na, hi Satanas waray-hustisya nga nagpapakaraot ha iya. (Proberbios 27:11) Dugang pa, naapektohan hi Jehova han pinakamabangis nga buhat han kawaray-hustisya han an iya Anak, nga ‘waray nabuhat nga sala,’ ginpatay sugad nga kriminal. (1 Pedro 2:22; Isaias 53:9) Matin-aw, nakikita ngan gintatagad ni Jehova an kahimtang hadton nag-aantos han kawaray-hustisya.

6. Paonan-o kita nagios kon naatubang ha kawaray-hustisya, ngan kay ano?

⁶ Kondi, kon nakikita naton an kawaray-hustisya—o kon kita mismo an nabibiktima han diri-matadong nga pagtrato—natural la para ha aton nga masina gud hito. Ginlarang kita ha dagway han Dios, ngan an kawaray-hustisya nakontra gud ha ngatanan nga ginrirepresentaran ni Jehova. (Genesis 1:27) Salit, kay ano man nga tinutugotan han Dios an kawaray-hustisya?

7. Isaysay kon paonan-o gin-ayat an ngaran ni Jehova ngan an iya paagi han pagmando.

⁷ An baton hini nga pakiana may kalabotan ha importante nga isyu. Sugad han aton hinbabaroan, an Maglalarang  may-ada katungod nga magmando ha tuna ngan ha ngatanan nga naukoy dida hito. (Salmo 24:1; Pahayag 4:11) Kondi, temprano ha kasaysayan han tawo, an maopay nga ngaran ni Jehova ginpasiparahan ngan an iya paagi han pagmando gin-ayat. Paonan-o nahitabo ini? Ginsugo ni Jehova an siyahan nga lalaki, hi Adan, nga diri kumaon tikang ha usa nga kahoy ha garden nga amo an iya urukyan nga Paraiso. Ngan ano an mahitatabo kon magtalapas hiya? “Mamamatay ka gud,” nagsiring an Dios ha iya. (Genesis 2:17) Diri makuri an sugo han Dios kan Adan o ha iya asawa, hi Eva. Kondi, kinumbinse ni Satanas hi Eva nga an Dios istrikto hinduro. Ano an magigin resulta kon kumaon hiya tikang ha kahoy? Hi Satanas direkta nga nagsiring dayon kan Eva: “Diri gud kamo mamamatay. Kay maaram an Dios nga ha adlaw mismo nga kumaon kamo han bunga hito, mapupukrat an iyo mga mata ngan magigin pariho kamo ha Dios, mahibabaro kamo han maopay ngan maraot.”—Genesis 3:1-5.

8. (a) Ano an iginpasabot ni Satanas han iya mga pulong kan Eva? (b) Ano an gin-ayat ni Satanas mahitungod han ngaran ngan pagkasoberano han Dios?

⁸ Hini nga mga pulong iginpasabot ni Satanas nga diri la kay iginlirong ni Jehova an importante nga impormasyon tikang kan Eva kondi nagbuwa liwat Hiya ha iya. Naaghat han Paragsulay hi Eva nga ruhaduhaan an klase hin Persona nga ginrirepresentaran han ngaran nga Jehova. Salit daku gud nga pasipara an ginbuhat ni Satanas ha ngaran han Dios. Gin-ayat liwat niya an pagkasoberano ni Jehova, o an iya paagi han pagmando. Nag-ikmat gud hi Satanas nga diri pagruhaduhaan an pagkatotoo han pagkasoberano han Dios. Kondi gin-ayat niya an pagkahusto, katakos, ngan pagkamatadong hito. Ha iba nga mga pulong, iginpirit niya nga hi Jehova diri nagbubuhat han iya pagmando  ha matadong nga paagi ngan ha kaopayan han Iya mga sakop.

9. (a) Para kan Adan ngan Eva, ano an resulta han pagtalapas, ngan ano nga importante nga mga pakiana an iginbangon hini? (b) Kay ano nga waray bungkaga dayon ni Jehova an mga rebelde?

⁹ Katapos hito, hi Adan ngan Eva nagtalapas kan Jehova pinaagi han pagkaon tikang ha igindidiri nga kahoy. Tungod han ira pagtalapas, kinahanglan sirotan hira hin kamatayon, sugad la han iginpahayag han Dios. An buwa ni Satanas nagbangon hin importante nga mga pakiana. Totoo gud ba nga may katungod hi Jehova nga magmando ha katawohan, o sadang magmando an tawo ha iya kalugaringon? Ginbubuhat ba ni Jehova an iya pagkasoberano ha gimaopayi nga paagi? Mahimo unta gamiton ni Jehova an iya gidadakui nga gahum ha pagbungkag dayon ha mga rebelde. Kondi an mga isyu nga iginbangon, may kalabotan ha ngaran han Dios nga konektado ha iya paagi han pagmando, diri han iya gahum. Salit an pagbungkag kan Adan, Eva, ngan Satanas diri magpapamatuod han pagkamatadong han pagmando han Dios. Ha kabaliktaran, bangin magpabangon pa ngani ito hin dugang nga mga pakiana mahitungod han iya pagmando. An paagi la basi hibaroan kon malampuson ba nga makakagmando an mga tawo ha ira kalugaringon, nga bulag ha Dios, amo an pagtugot hin dugang nga panahon basi pamatud-an an mga butang.

10. Ano an iginpapahayag han kasaysayan mahitungod han pagmando han tawo?

¹⁰ Ano an iginpapahayag han paglabay han panahon? Ha bug-os nga mga milenyo, an mga tawo nagsasari han damu nga klase han gobyerno, upod na an awtokrasya, demokrasya, sosyalismo, ngan komunismo. An suma total hito ngatanan makikita ha prangka nga komento han Biblia: “Ginmamandoan han tawo an iya igkasi-tawo ha  iya ikakadaot.” (Eclesiastes 8:9) May maopay nga hinungdan nga hi propeta Jeremias nagsiring: “Maaram gud ako, O Jehova, nga an dalan han tawo diri iya. Diri para ha tawo bisan an paggiya han iya pitad.”—Jeremias 10:23.

11. Kay ano nga gintugotan ni Jehova nga mag-antos an katawohan?

¹¹ Maaram hi Jehova tikang ha tinikangan nga an pagbulag han katawohan, o pagmando-ha-kalugaringon, magriresulta hin duro nga pag-antos. Salit, kawaray-hustisya ba para ha iya an pagtugot nga magpadayon an diri-mapugngan nga mga kahimtang? Diri gud! Ha pag-ilustrar: Pananglitan may-ada ka anak nga kinahanglan operahan basi matambal ha makamaratay nga sakit. Maaram ka nga an operasyon magriresulta hin kasakit ha imo anak, ngan makasurubo gud ini para ha imo. Ha pariho nga panahon, maaram ka nga an operasyon mabulig ha imo anak nga magpahimulos han mas mahimsog nga kahimtang ha urhi ha kinabuhi. Ha pariho nga paagi, maaram an Dios—ngan nagtagna pa ngani—nga an iya pagtugot han pagmando han tawo magdadara hin kasakit ngan pag-antos. (Genesis 3:16-19) Kondi maaram liwat hiya nga posible an nagpapadayon ngan makahuluganon nga katalwasan kon tugotan la niya nga maeksperyensyahan han ngatanan nga katawohan an maraot nga resulta han pagrebelde. Hini nga paagi an isyu han pagkasoberano han Dios permanente nga masusulbad, ha kadayonan.

12. Sugad han igin-ilustrar ha kahimtang ni Job, ano nga akusasyon an gindara ni Satanas kontra han mga tawo?

¹² May-ada usa pa nga bahin hini nga isyu. Ha pag-ayat ha pagkahusto ngan pagkamatadong han pagmando han Dios, diri la kay ginpakaraot ni Satanas hi Jehova  mahitungod han Iya pagkasoberano ngan ngaran kondi ginpakaraot liwat niya an mga surugoon han Dios mahitungod han ira integridad. Tigamni, pananglitan, an ginsiring ni Satanas kan Jehova mahitungod han matadong nga tawo nga hi Job: “Diri ba nagbutang ka hin alad nga nagpapanalipod ha palibot niya ngan han iya panimalay ngan han ngatanan niya nga panag-iya? Imo ginbendisyonan an buhat han iya mga kamot, ngan an iya mga hayop nagdamu na gud ha tuna. Kondi basi maiba naman, ig-unat an imo kamot ngan kuhaa an ngatanan niya nga panag-iya, ngan sigurado nga igsusumpa ka niya ha imo mismo atubangan.”—Job 1:10, 11.

13. Ano an iginpasabot ni Satanas han iya mga akusasyon mahitungod kan Job, ngan paonan-o nahiuupod hini an ngatanan nga mga tawo?

¹³ Iginpirit ni Satanas nga ginagamit ni Jehova an Iya gahum ha pagpanalipod basi makuha an debosyon ni Job. Salit, iginpasabot hini nga an integridad ni Job salingkapaw la, nga nagsingba hiya ha Dios tungod la han iya makukuha tikang hito. Marig-on nga nagpahayag hi Satanas nga kon kukuhaon kan Job an bendisyon han Dios, panhihimarauton bisan hiton nga tawo an iya Maglalarang. Maaram hi Satanas nga hi Job bantogan ha pagin ‘matadong nga tawo nga may integridad; may kahadlok hiya ha Dios ngan nalikay ha karaotan.’ a Salit kon mabubungkag ni Satanas an integridad ni Job, ano an igpapasabot hini para ha ngatanan nga katawohan? Hini nga paagi tinuod nga ginruruhaduhaan ni Satanas an pagkamaunungon han ngatanan hadton karuyag mag-alagad ha Dios. Oo, ha pagpadaku han isyu, hi Satanas nagsiring kan Jehova: “Ihahatag  han usa nga tawo an ngatanan niya nga gintatag-iya basi panalipdan an iya kinabuhi.”—Job 1:8; 2:4.

14. Ano an ipinapakita han kasaysayan mahitungod han akusasyon ni Satanas kontra han mga tawo?

¹⁴ Ipinapakita han kasaysayan nga damu, pariho kan Job, an nagpapabilin nga maunungon kan Jehova bisan kon nag-aantos hira hin kakurian—kabaliktaran han akusasyon ni Satanas. Ira ginlilipay an kasingkasing ni Jehova pinaagi han ira matinumanon nga pagkinabuhi, ngan ini an baton ni Jehova ha mahambugon nga pagtamay ni Satanas nga an mga tawo maundang ha pag-alagad ha Dios kon mag-aantos hira hin kakurian. (Hebreo 11:4-38) Oo, an mga matadong-an-kasingkasing nagdudumiri ha pagtalikod ha Dios. Bisan kon nagugupong tungod han makuri hinduro nga mga kahimtang, labi pa gud nga nasarig hira kan Jehova nga magpapakusog ha ira basi makailob.—2 Corinto 4:7-10.

15. Ano nga pakiana an bangin bumangon mahitungod han naglabay ngan tidaraon nga mga paghukom han Dios?

¹⁵ Kondi an pagbuhat ni Jehova han hustisya nag-uupod hin labaw pa kay ha mga isyu han pagkasoberano ngan han integridad han tawo. An Biblia naghahatag ha aton han rekord han mga paghukom ni Jehova may kalabotan ha mga indibiduwal ngan ha bug-os nga mga nasud pa ngani. Nagsusulod liwat ito hin mga tagna han mga paghukom nga iya ipapadapat ha tidaraon. Kay ano nga makakasarig kita nga hi Jehova matadong ngan magigin matadong ha iya mga paghukom?

16, 17. Ano nga mga ehemplo an nagpapakita nga limitado an pagsabot han mga tawo may kalabotan ha totoo nga hustisya?

¹⁶ Mahitungod kan Jehova, husto nga masisiring ito: “Ngatanan niya nga dalan hustisya.” (Deuteronomio 32:4)  Waray usa ha aton an makakahimo han sugad nga pag-angkon mahitungod han aton kalugaringon, kay agsob gud nga an aton limitado nga pagsabot nagtatabon han aton paghunahuna ha kon ano an husto. Pananglitan, tagda hi Abraham. Nakimalooy hiya kan Jehova mahitungod han kabungkagan han Sodoma—bisan pa han kaylap nga karaotan didto. Hiya nagpakiana kan Jehova: “Imo gud ba pupoohon an magtadong kaupod han magraot?” (Genesis 18:23-33) Siyempre, an baton diri. Katapos la umabot nga talwas an matadong nga hi Lot ngan an iya mga anak nga babaye ha siyudad han Zoar, hi Jehova “nagpauran hin asupre ngan kalayo ha Sodoma.” (Genesis 19:22-24) Ha kabaliktaran, hi Jonas ‘nasina hinduro’ han nalooy an Dios ha mga tawo ha Nineve. Tungod kay iginpahibaro na ni Jonas an ira kabungkagan, tagbaw na unta hiya nga makita hira nga nabungkag—bisan pa han ira kinasingkasing nga pagbasol.—Jonas 3:10–4:1.

¹⁷ Ginpasarig ni Jehova hi Abraham nga an Iya pagbuhat han hustisya nag-uupod diri la han pagbungkag han magraot kondi pagluwas liwat ha magtadong. Ha luyo nga bahin, hinbaroan ni Jonas nga hi Jehova maloloy-on. Kon an magraot nagbabag-o han ira mga paagi, hiya “andam magpasaylo.” (Salmo 86:5) Diri sugad han iba nga nahahadlok nga mga tawo, hi Jehova diri nagpapadapat han makabungkag nga paghukom ha pagpakita la han iya gahum, diri man niya ginpupugngan an pagpaid tungod ha kahadlok nga tagdon hiya sugad nga maluya. An iya paagi amo an pagpakita hin kalooy kon may-ada basihanan hito.—Isaias 55:7; Ezekiel 18:23.

18. Ipakita tikang ha Biblia nga hi Jehova diri nagios sumala ha pagbati la.

¹⁸ Kondi, hi Jehova diri naaapektohan han pagbati la. Han an iya katawohan nahilubong ha idolatriya, hi Jehova marig-on nga nagpahayag: “Huhukman ko ikaw uyon ha imo  mga panggawi ngan bubulsan ko ikaw tungod han ngatanan mo nga mangil-ad nga binuhatan. An akon mata diri malolooy ha imo; diri liwat ako mapaid, kay ipapadapat ko ha imo an mga resulta han imo mismo mga panggawi.” (Ezekiel 7:3, 4) Salit kon an mga tawo nagtig-a na ha ira mga buhat, hi Jehova naghuhukom sumala hito. Kondi an iya paghukom iginbabasar ha marig-on nga ebidensya. Salit, han an makusog nga reklamo nakaabot ha iya mga talinga mahitungod han Sodoma ngan Gomorra, hi Jehova nagsiring: “Malusad ako basi kitaon kon nagbubuhat hira sugad han reklamo nga nakaabot ha akon.” (Genesis 18:20, 21) Mapasalamaton gud kita nga hi Jehova diri pariho han damu nga mga tawo nga madagmit maghukom antes hibatian an ngatanan nga mga impormasyon! Totoo, hi Jehova sugad gud han pagsaysay han Biblia mahitungod ha iya, “usa nga Dios nga matinumanon, nga diri gud nagbubuhat hin kawaray-hustisya.”—Deuteronomio 32:4.

19. Ano an mahihimo naton kon may-ada kita nakakagupong nga mga pakiana mahitungod han pagpadapat ni Jehova han hustisya?

¹⁹ Diri binabaton han Biblia an tagsa nga pakiana mahitungod han mga buhat ni Jehova ha naglabay; diri man iginhahatag hito an tagsa nga detalye kon paonan-o hi Jehova maghuhukom may kalabotan ha mga indibiduwal ngan mga grupo ha tidaraon. Kon nagugupong kita ha mga asoy o mga tagna ha Biblia nga kulang han sugad nga detalye, maipapakita naton an pariho nga pagkamaunungon sugad han ginbuhat ni propeta Micas, nga nagsurat: “Mapailubon ako nga maghuhulat ha Dios nga nagtatalwas ha akon.”—Micas 7:7.

20, 21. Kay ano nga makakasarig kita nga bubuhaton pirme ni Jehova an husto?

²⁰ Makakasarig kita nga ha tagsa nga kahimtang, bubuhaton ni Jehova an husto. Bisan kon an kawaray-hustisya  baga in ginbabalewaray han tawo, hi Jehova nagsasaad: “Akon an pagbulos; ako an mabulos.” (Roma 12:19) Kon maghuhulat kita, ipapakita naton an marig-on nga pagtoo nga iginpahayag ni apostol Pablo: “An Dios ba waray hustisya? Diri gud!”—Roma 9:14.

²¹ Samtang yana, nagkikinabuhi kita ha “peligroso nga mga panahon nga makuri pakiangayan.” (2 Timoteo 3:1) An kawaray-hustisya ngan mga “panalumpigos” nahitatabo tungod ha damu mabangis nga mga pag-abuso. (Eclesiastes 4:1) Kondi, hi Jehova diri nagbabag-o. Nangangalas pa gihapon hiya ha kawaray-hustisya, ngan nagtatagad gud hiya hadton mga biktima hito. Kon magpabilin kita nga maunungon kan Jehova ngan ha iya pagkasoberano, tatagan kita niya hin kusog basi makailob tubtob ha itinanda nga panahon kon iya na pagwad-on an ngatanan nga kawaray-hustisya ilarom han pagmando han iya Ginhadian.—1 Pedro 5:6, 7.