Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

 13 YATICHÄWI

Jehová Diosan Leyinakapajj “cheqapawa”

Jehová Diosan Leyinakapajj “cheqapawa”

1, 2. ¿Kunatsa jaqenakajj leyinakar jiskʼachañ yatipjje, ukat kunjamsa jiwasajj Diosan leyinakap uñjaraktanjja?

LEYINAK toqetjja akham sasaw 1712 maran qellqat mä librojj säna: “Leyejj mä jachʼa pʼiyar uñtasitawa, [...] kunanakas ukar jalantaskakiwa” sasa. ¿Kunatsa ukham sispachäna? Kunjamsa jaqenakajj tribunalanakar quejasir sarasajj mara mara tʼaqhesipjje ukat qollqsa ina chʼusar aptʼasipjje, ukanak uñjasaw uka libro qellqerejj ukham säna. Jichhürunakanjja niya ukhamarakiw uñjasi. Yaqhep markanakan leyinakapajj janikiw walëjjeti, ukat tribunalanakansa janirakiw cheqaparjam uñj-jjapjjeti, jan juchaninakar yanaptʼañat sipansa antisakiw aynachtʼayapjje. Ukat awisajj pantjasiyirjam may maya leyinak apsusipjjaraki. Ukatwa jaqenakajj leyinakar jiskʼachañ yatipjje.

2 Ukampis niya 2.700 maranak nayrajj akham sasaw salmonak qellqerejj satayna: “Yatichäwimarojj [jan ukajj leyimarojj] walpun munasta” sasa (Salmo 119:97). ¿Khitin leyipatsa ukham säna? Janiw jaqenakan uñstayat leyinakat parlkänti, jan ukasti Jehová Diosan leyinakaparuw ukham munasïna. Jiwasatï Diosan leyinakapat jukʼampi yatjjatañänejja, salmonak qellqerjamarakiw amuyañäni. Ukat Diosajj leyinak Churirjamasa, Juesjamasa kunjam amuyunisa uksa yateqarakiñäniwa.

Leyinak Churiri

3, 4. Jehová Diosaw leyinak churirejja, ¿kunatsa ukham sistanjja?

3 “Maynikiw ley churirejj utji, jupa sapakirakiwa Taripirejja” sasaw Bibliajj sistu (Santiago 4:12). Cheqas Jehová sapakiw leyinak Churirejja. Warawaranakasa, Intisa, Phajjsisa jupan uchat leyinakarjamaw onjjtapjje (Job 38:33). Ukat millón millón angelanakas leyinakaparjamaw phoqapjje ukat suma uttʼayataw Diosar servipjjaraki (Hebreos 1:7, 14).

 4 Ukat jiwasarus Jehová Diosajj leyinak churarakistuwa. Nayraqatjja, sapa mayniruw mä conciencia churistu, ukatwa Diosjam cheqapar uñjirïtanjja. Uka concienciaw kunatejj walïki ukat jan walïki uk amuyañ yanaptʼistu (Romanos 2:14). Nayra awk taykasajj jan juchanjamajj wali suma conciencianïpjjänwa, janiw jupanakatakejj walja leyinakajj munaskänti (Génesis 2:15-17). Ukampis niyakejjay jiwasajj juchararästanjja, Diosan munañapa phoqañasatakejj walja leyinakaw munasi. Ukatwa Diosajj Noé, Abraham ukat Jacob sat nayra yupaychirinakaparojj leyinak churäna, ukat jupanakajj familianakaparuw uka leyinak yatichapjjarakïna (Génesis 6:22; 9:3-6; 18:19; 26:4, 5). Ukatsti, Moisés toqerakiw Israel markar Leyinak churäna, janiw kawki markas ukham katoqerïkänti. Jïsa, cheqapar uñjir Diosätapjja uka Leyinakaw jukʼamp uñachtʼayistu.

Diosan Leyinakap mä qhawqha uñjañäni

5. ¿Diosan Leyinakapajj sintiw sañäspati, ukat kunatsa?

5 Diosajj Moisés toqe israelitanakar churkäna uka Leyinakajj sintiw sasaw sapjje. Ukampis ukajj janiw cheqäkiti. Amuytʼañäni, 2000 maratakejja, Estados Unidos markanjj walja leyinakaw utjäna, taqe leyinakapajj 150.000 jananakaruw qellqasitayna, ukat sapa pä maraw niya 600 leyinakajj yaptʼasi sasaw sapjje. Ukampis Diosajj janiw israelitanakarojj ukataq leyinak churkänti. Jan ukasti taqpachajj 600 jilakïnwa. Ukatjja, uka leyinakajj sum jakasiñatakejj wali askïnwa, janiw jichhürunakanjja ukham suma leyinakajj utjkiti. Ukhamasti, uka Leyinakat mä qhawqha uñjañäni.

6, 7. 1) Yaqha leyinakat sipansa Diosan Leyinakapajj wali askïnwa, ¿kunatsa ukham sistanjja, ukat mä jachʼa leyipajj kamsänsa? 2) ¿Kunjamatsa israelitanakajj Diosar istʼapjjäna?

6 Diosan taqe kunjjar Munañanïtapwa Leyinakajj uñachtʼayäna. Cheqansa, ukham yaqha Leyinakajj janiw kawkins utjkänti. Nayrïr jachʼa leyejj akham sänwa: “Istʼam Israel marka: Jiwasan Tatitu Diosasti mä sapakiwa. Tatitu Diosamarusti taqe chuymamampi, taqe jakañamampi, taqe chʼamamampi  munam” sasa (Deuteronomio 6:4, 5; 11:13). ¿Kunjamsa israelitanakajj Diosar munasitanakapjja uñachtʼayapjjäna? Nayraqatjja, Juparuw servipjjäna ukat Apnaqeriparjamaw istʼapjjäna.

7 Diosajj pʼeqtʼirinakwa markapatakejj uttʼayäna. Awk taykanakaru, juesanakaru, jilïrinakaru ukat sacerdotenakaru, qheparusti reyinak uttʼayarakïna. Ukhamajj uka pʼeqtʼirinakar istʼasaw israelitanakajj Jehová Diosar Apnaqeriparjam uñjapjjäna. Ukampis jan istʼapkäna ukhajja, Juparus jan istʼapkaspa ukhamwa Diosajj uñjäna. Maysa toqetjja, khitinakatï pʼeqtʼirit uttʼayatäkasina jaqe masipar tʼaqhesiyapjjäna ukat jan walinak lurapjjäna ukhajja, Diosajj jupanakatakis colerasirakïnwa (Éxodo 20:12; 22:28; Deuteronomio 1:16, 17; 17:8-20; 19:16, 17). Ukhamasti, taqeniw Jehová Diosar istʼapjjañapäna.

8. ¿Kunjamsa Leyinakajj Jehová Diosan qollanätapjja uñachtʼayäna?

8 Diosan qollanätapwa Leyinakajj uñachtʼayäna. Diosajj churkäna uka Leyinak taypinjja, qollana siski uka arojj 280 kutitsa jilaw uñsti. Ukat kunanakas maynirojj Dios nayraqatan qʼañuchaspa ukanakjja, 70 toqetwa qhanañcharaki, ukhamatwa kunatejj qʼomäki, qʼañüki; walïki, jan walïki ukanakjja israelitanakajj yatipjjäna. Jañchin qʼom sarnaqañ toqetsa, basuranak jaqtañ toqetsa ukat manqʼañ toqetsa jupanakan askipatakiw sum yatichäna. * Ukampis yaqha amtampiw Jehová Diosajj uka Leyinak churarakitayna, janiw yaqha markankir jan wali jaqenakjam sarnaqapjjañap munkänti, jan ukasti Jupa nayraqatan qʼom jakasipjjaspa ukwa munäna. Uka toqet jichhajj may uñjapjjañäni.

9, 10. Chacha warm ikthapiñ toqetsa ukat ususiñ toqetsa, ¿kunsa Diosan Leyinakapajj yatichäna, ukat uka leyinakajj kunatsa wali askïnjja?

9 Matrimonio taypin walikïskchïnsa, Diosan Leyinakaparjamajj  chacha warmi ikthapirisa ukat ususir warmisa mä qhawqha tiempojj qʼañut uñjatäñapänwa (Levítico 12:2-4; 15:16-18). Uka arunakampejja, janiw kuntï Diosajj jaqenakar churkäna ukanak jiskʼachkänti (Génesis 1:28; 2:18-25). Jan ukasti, qollanätapwa uñachtʼayäna ukat yupaychirinakaparus qʼom sarnaqañwa yanaptʼarakïna. Ukampis uka jakʼankir markanakanjja, mayja amuyapjjäna. Diosanakapar yupaychasajj wachoq juchanak lurapjjäna, ukat wawanïñatakiw jan wali costumbrenak lurapjjarakïna. Canaán markan yupaychäwinakapanjja, chachanakas warminakas ajjtaskañ qʼañunak lurañatakiw cuerpop aljasipjjerïna. Cheqas ukanakajj taqe cheqan uñjasïna. Ukampis Jehová Diosar yupaychkasajj janiw akchʼas uka qʼañunak lurapjjätati sasaw Leyinakajj yatichäna. * Ukat yaqha askinakaw utjarakïna.

10 Kunatsa jaqenakajj juchararätanjja ukwa Diosan Leyinakapajj yaticharakïna. * ¿Kunjamatsa Adanan juchapajj awk taykat wawanakar sari? Chacha warmejj ikthapisaw wawarojj qalltatpach juch pasayapjje. Ukat taykajj ususjje ukhajja, juchaniw wawajj nasjje (Romanos 5:12). Cheqansa, taqe jaqenakaw juchan nasitätanjja, ukwa Diosan Leyinakapajj amtayäna (Salmo 51:5). Ukhamasti, janitejj juchanakasajj pampachatäkaspa ukat janirak khitis qhespiykistaspa ukhajja, janiw kunjamatsa qollan Diosar jakʼachasksnati.

11, 12. 1) ¿Diosan Leyinakapajj cheqapar phoqañ toqetjja kamsänsa? 2) ¿Kunjamsa taqe kunas cheqapar lurasiñapatakejj Leyinakajj yanaptʼäna?

11 Diosan cheqapätapwa Leyinakajj uñachtʼayäna. Taqe  kunas cheqapar lurasiñapatakiw Diosan Leyinakapajj yaticharakïna. Akham sasaw mä cheqajj säna: “Jakañatjja jakañaraki, nayratjja nayraraki, lakatjja lakaraki, amparatjja amparampiraki, kayutjja kayumpiraki” sasa (Éxodo 21:23, 24). Kunapachatï maynejj jan walinak lurkäna ukhajja, lurataparjamaw castigasiñapäna. Jïsa, taqe Leyinakaw cheqaparjam uñjañ yatichäna. Ukat Jesusan jiwatapajj qhawqha wakisirïnsa uk amuyañsa yanaptʼarakistuwa, uka toqetjja 14 yatichäwin jukʼampi yateqaskañäni (1 Timoteo 2:5, 6).

12 Ukatjja, taqe kunas cheqaparjam lurasiñapatakiw Diosan Leyinakapajj yanaptʼarakïna. Sañäni, maynejj jan walinak luräna ukhajja, pani irkatiriw jan ukajj testigonakaw utjañapa sasaw säna. Ukat yaqhanakar kʼarintañas wali jachʼa jucharakïnwa (Deuteronomio 19:15, 18, 19). Ukatjja, janirakiw khitis qollqempi chilltayasiñapäkänti ni chilltiris utjañapäkänti (Éxodo 23:8; Deuteronomio 27:25). Ukat kuna negocionak lurasas cheqaparjamaw kuns lurapjjañapäna (Levítico 19:35, 36; Deuteronomio 23:19, 20). Jïsa, uka suma Leyinakajj israelitanakatakejj wali askïnwa.

Taqenirus khuyapayasiñampiw cheqaparjam uñjasiñapäna

13, 14. Diosan Leyinakaparjamajj juchanis jan juchanisa, ¿kunjam uñjatäpjjañapänsa?

13 Taqenis khuyapayasiñampi cheqaparjam uñjatäpjjañapatakiw Diosajj Leyinak markapar churäna. Ukatwa Davitajj akham sispachäna: “Tatitun arsutanakapajj cheqapawa” sasa (Salmo 19:7). Uka toqet jichhajj uñjarakiñäni.

14 Jichha tiempo leyinakajj janikiw askëjjeti. Yaqhep markanakanjja, quejasirinakar arjjatañat sipansa, juchaninakarukiw yanaptʼjjapjje. Sañäni, mä lunthatarojj carcelaruw jistʼantapjje. Ukatjja, quejasirirojj janiw kunsa kuttʼayapkiti, antisakiw impuesto qollqe churatapampejj uka lunthatar manqʼsa ikiñsa churapjje. Nayra Israel markanjja janisay carcelanakajj utjkchïnjja, jan wali luririnakajj juchaparjam castigataw  uñjasipjjerïna (Deuteronomio 25:1-3). Mä lawrunajj qhawqjjay lunthatchi uk qʼal kuttʼayañapänwa ukat yapjjatañaparakïnwa. ¿Qhawqsa yapjjatañapäna? Ukjja juesanakaw uñj-jjapjjäna. Mä toqetjja, arrepentisiti janicha ukarjamaw waytʼapjjañapäna. Ukhamajj ukatwa Levítico 6:1-7 qellqatarjamajj juchanirojj jukʼaki mayispachäna, ukat Éxodo 22:4 qellqatarjamajj mä ukhampi mayisirakpachäna.

15. Mä israelitajj jan munasin maynir jiwayäna ukhajja, ¿kunjamsa Diosan leyinakaparjamajj cheqaparjam uñjasïna, ukat khuyaptʼayasirakïna?

15 Yaqhep israelitanakajj jan juch lurañ munasaw awisajj juchar puripjjerïna. Ukampis jupanakar khuyaptʼayañatakejj leyinakas utjarakïnwa. Amuytʼañäni, kunapachatï mä israelitajj jan munasin mä jaqer jiwayäna ukhajja, janiw jiwañapajj wakiskapunïnti. Jan ukasti, imantasiñ markanakaw Israel markpachan utjäna, ukanakaruw jan jiwañatakejj sarjjañapäna. Ukat kunjamatsa jiwayatayna ukwa juesanakajj nayraqat yatjjatapjjañapäna, ukat ukarjamaw jilïr sacerdoten jiwañapkama uka imantasiñ markan qheparañapäna. Ukhamatwa Diosajj leyinakap toqe israelitanakar khuyaptʼayäna, ukatjja jakäwejj kunja valoranis ukwa uñachtʼayarakïna (Números 15:30, 31; 35:12-25).

16. ¿Kunjamsa sapa maynirojj Leyinakajj arjjatarakïna?

16 Sapa mayni israelitanakan askipatakis leyinakas utjarakïnwa. Mä leyejj akham sänwa: “Jumanakatejj jaqe masimaru kuns maytʼapjjäta ukkhajj jan utaparu mantasinjja kuna yänakapsa aptasinipjjamti. Anqäjjaru qheparapjjam, ukatsti suytʼapjjam kuna prendtejj churañatak apsunkani uka” sasa. Ukhamatwa maytʼasirin utapar respetapjjäna. Ukat uka prendatï mä mantosapäna ukhajja, jaypʼthapejj kuttʼayjjañapänwa, uka mantompi janjjatasiñapataki (Deuteronomio 24:10-14).

17, 18. ¿Kunanaksa israelitanakajj guerrar sarasajj jan lurapjjañapäkäna, ukat kunatsa?

17 Chʼajjwañar sarañ toqetsa leyinakas utjarakïnwa. Janiw qhawqha chʼamanïpjjesa uk uñachtʼayañ laykuki nuwasir sarapjjañapäkänti,  jan ukasti ‘Tatitun nuwasiñapan’ yanapirinakapjamaw sarapjjañapäna (Números 21:14). Ukatjja, uñisir markanakampejja, nayraqat sumankañatwa parlapjjañapäna. Ukampis jan sumankañ munapkäna ukhakiwa, Diosan arunakaparjam katuntapjjañapäna. Maysa toqetjja, yaqha markankiri soldadonakajj jan sinttʼasisaw taqenir jiwarayapjjerïna ukat warminakarus munkir jan munkir abusapjjerïna, ukampis israelit soldadonakajj janiw uk lurapjjañapäkänti. Ukatjja, janiw uñisirinakapan qoqanakapsa tinkurayapjjañapäkänti. * Yaqha markanakanjja, janiw ukham leyinakajj utjkänti (Deuteronomio 20:10-15, 19, 20; 21:10-13).

18 Yaqhep markanakanjja, wawanakaruw soldadot sarapjjañapataki yatichapjje, ukajj janipuniw akchʼas walïkiti. Ukampis Israel markanjja, 20 maranit jilïrinakakiw soldadonakjam nuwasir sarapjjañapäna (Números 1:2, 3). Ukatjja, ajjsarir chachanakasa janiw sarapkänti. Jichhak casarasirinakasa mä maraw suytʼapjjañapäna, ukhamatwa wawapajj naskäna uk uñjapjjerïpachäna. Kunjamtï leyinakan siskänjja, “utapan [jakañapäna] warmipan kusisiñapataki” (Deuteronomio 20:5, 6, 8; 24:5).

19. ¿Kunjamsa Diosan Leyinakapajj warminakarusa, wawanakarusa, familianakarusa, viudanakarusa ukat wajchanakarus arjjatäna?

19 Ukat Diosan Leyinakapajj warminakarusa, wawanakarusa ukat familianakarus arjjatarakïnwa. Awk taykaw familiaparojj Dios toqet yatichapjjañapa ukat yanaptʼapjjañapa sasaw qhan säna (Deuteronomio 6:6, 7). Pachpa familiapamp kutisirinakajj jiwapjjañapaw sasaw säna (Levítico 18 jalja). Ukatjja, casaratäkasin yaqhanakampi sarnaqañas jachʼa jucharakïnwa. Familianakarus janiw waltʼaykänti ukat familian  honrapsa aljarakïnwa. Maysa toqetjja, viudanakar wajchanakar jan walinak lurañajj janiw akchʼas walïkiti sasaw Diosan Leyinakapajj qhan sarakïna (Éxodo 20:14; 22:22-24).

20, 21. 1) Diosan Leyinakaparjamajja, ¿kunatsa walja warminïñajj walikïskpachäna? 2) ¿Kamsänsa Jesusajj divorciasiñ toqetjja?

20 Uka toqet parlkasajj inas yaqhepajj akham sischispa: “Diosajj israelitanakar churkäna uka Leyinakarjamajja, ¿kunatsa walja warminïñajj walikïskpachänjja?” sasa (Deuteronomio 21:15-17). Uk amuytʼañatakejj kunanakas khä urunakan pasäna uk amtañasawa. Aka urunakan sarnaqapki ukarjam amuytʼañ munasajj pantjassnawa (Proverbios 18:13). Chachas warmis mayni sapampikiw casarasiñapa sasaw Jehová Diosajj Edén huertan säna (Génesis 2:18, 20-24). Ukampis israelitanakar Leyinak churkäna uka tiempotakejja, chachanakajj walja warminakampi casarasir yatitäpjjänwa. Ukatjja, ‘jan amuytʼasir’ qala chuyman jaqëpjjänwa, “janiw yaqha diosanakar yupaychapjjätati” satas janiw istʼasipkänti (Éxodo 32:9). Ukatwa wali yatiñani Jehová Diosajj casarasiñ toqetjja uka tiempon jan askichkänti. Ukat amtapjjapuniñäni, Diosajj janiw qalltanjja chachanakan walja warminakampi casarasiñapjja munkänti. Ukampis jan jukʼamp llakinakar mantapjjañapatakiw Leyinak toqejj yanaptʼäna.

21 Ukatjja, warmipat divorciasiñ munirinakarus janirakiw uka Leyinakajj añcha jarkʼkänti (Deuteronomio 24:1-4). “Jumanakan wali qala chuymanïtam laykuwa Moisesajj warmimp [divorciasiñjja] jaytawayapjjtamjja” sasaw Jesusajj judionakar säna. Ukampis ukanakajj tukusiñapänwa. Kunjamtï Diosajj casarasiñ toqet qalltatpach amtkänjja ukarjamaw arkirinakapar yatichawayäna (Mateo 19:8).

Munasipjjañapatakiw Leyinakajj yanaptʼäna

22. ¿Kunjamatsa Diosan Leyinakapajj munasiñ toqer yanaptʼäna, ukat khitinakarus ukham uñjasiñapäna?

22 Jupanakkam munasipjjañapatakiw Diosan Leyinakapajj israelitanakar yanaptʼäna. Deuteronomio libronjja, pä tunkats  jilaw munasiñ toqet parli. Ukampis ukham leyinakajj janiw jichhürunakan utj-jjeti. Moisesajj katoqkäna uka Leyinakan payïr jachʼa mandamientopajj akham sänwa: “Jaqe masimarusti juma kipkarjama munarakim” sasa (Levítico 19:18; Mateo 22:37-40). Ukatjja, israelitanakajj janiw jupanakkamakejj munasipjjañapäkänti. Kunjamas mä kutejj yaqha markan jakapjjäna uk amtasajja, yaqha markat jutatanakarus munasiñampirakiw uñjapjjañapäna. Ukatjja, pobrenakarus tʼaqhesitanakarus yänakampi yanaptʼapjjañapänwa, janiw jukʼampi tʼaqhesiyapjjañapäkänti. Ukat khumur uywanakarus khuyaptʼayapjjañapänwa (Éxodo 23:6; Levítico 19:14, 33, 34; Deuteronomio 22:4, 10; 24:17, 18).

23. ¿Salmo 119 qellqerejj kamsänsa, ukat kun lurañatakis chʼamachasiñasa?

23 Jehová Diosajj uka sapa markarukiw uka Leyinakampejj bendiciwayi. Ukatwa salmonak qellqerejj akham säna: “Yatichäwimarojj [jan ukajj leyimarojj] walpun munasta” sasa. Ukampis janiw aleqakejj munaskänti, jan ukasti uka leyinakarjamaw sarnaqäna. Ukatsti, akham sarakïnwa: “¡Sapüruw ukjjat lupʼiskta!” sasa (Salmo 119:11, 97). Jïsa, sapüruw jupajj Jehová Diosan leyinakapat yatjjatäna. Ukhamatwa Diosarus ukat leyinakaparus jukʼamp munasïna. Ukat jumatejj uka qollan leyinakat jukʼamp yatjjatäta ukhajja, jukʼampiw leyinak Churir cheqap Diosar jakʼachasirakïta.

^ tʼaqa 8 Mä qhawqha leyinakajj akanakänwa: kunapachatï maynejj necesidadap lurir saräna ukhajj oraqeruw allintañapäna, usutanakajj paqallq urunakaw jaqenakat jayankapjjañapäna, ukat maynejj jiwatar llamktʼasajj sum jareqasiñapäna. Jaya qhepa maranakatwa yaqha markanakajj ukham leyinak uñstayasisipkäna (Levítico 13:4-8; Números 19:11-13, 17-19; Deuteronomio 23:13, 14).

^ tʼaqa 9 Canaán markan utjir templonakanjja wachoq juch lurañataki utanakaw utjäna. Ukampis Diosan Leyinakaparjamajja, qʼañut uñjat jaqenakajj janiw templorus mantapkaspänti. Niyakejjay chacha warmi ikthapirinakas mä qhawqha tiempojj qʼañut uñjatäpjjchïnjja, janipuniw Diosar yupaychasajj kuna qʼañunaksa lurapjjañapäkänti.

^ tʼaqa 10 Diosan Leyinakapajj yatichañatakiw churasïna. “Ley” sasin jaqokipatäki uka toh·ráh hebreo arojja, “yatichäwi” sañ muni sasaw mä qellqatajj qhanañchi (Diccionario del Judaísmo).

^ tʼaqa 17 Diosan Leyipanjja akham sänwa: “Jan jumanakajj qoqanakapjja hachampi tinkurayapjjamti [...] ukanakasti pampankir qoqanakäpjjewa, janiw arsusipkaspati” sasa (Deuteronomio 20:19). Uka toqet parlkasajja, cristian tiempon jakir Filón sat yatjjatat mä jaqejja, akham sänwa: “Jaqetak colerasisa, jan juchaninakjjar coler samarayasiñajja, janipuniw akchʼas [Diosatakejj] askïkiti” sasa.