1, 2. ?Ngue ti yɛ sran sunman be kloman mmla nga sran’m be kpɛ be’n niɔn? ?É yó sɛ naan y’a klo Ɲanmiɛn i mmla mun?

 NVLE sunman nun’n, sran’m be buman mmla nga be kpɛ be’n be like fi. Afin mmla sɔ’m be ti sukusuku. Asa ekun’n, mɛn siefuɛ’m be bu sran wie’m be lufle. Yɛ be nga be se jɔlɛ difuɛ’m be kɛ be uka be’n, blɛ sunman’n be minndɛ lele ngbɛn, yɛ be sika’n kwlakwla wie be sa nun.

² Sanngɛ amun nian ndɛ yɛ mɔ jue tofuɛ kun kannin w’a di afuɛ kɔe 2.700. Ɔ seli kɛ: “N klo ɔ mmla’n kpa!” (Jue Mun 119:97) ?Ngue ti yɛ jue tofuɛ’n klo mmla’n i dan sɔ-ɔ? Mmla ng’ɔ kɛn i ndɛ kpa sɔ’n, ɔ finman klɔ sran’m be awa mun, sanngɛ ɔ fin Ɲanmiɛn Zoova. Kɛ amún súan Zoova i mmla’m be su like bé kɔ́’n, amun kusu amún kló i mmla mun kɛ jue tofuɛ’n sa wie. Kpɛkun amún sí Ɲanmiɛn m’ɔ ti Mmla Kpɛfuɛ, m’ɔ ti Jɔlɛ Difuɛ mɔ Like Fi Nunmɛn i Sin’n i akunndan’n.

3, 4. ?Wafa sɛ yɛ Zoova kleli kɛ i yɛ ɔ ti Mmla Kpɛfuɛ’n niɔn?

³ Biblu’n waan Ɲanmiɛn Zoova “kunngba cɛ yɛ ɔ ti Mmla Kpɛfuɛ nin Jɔlɛ Difuɛ-ɔ.” (Zaki 4:12) Biblu’n se kɛ mmla ng’ɔ kpɛli be’n be su yɛ anglo ba’n nin nzraama mun, ɔ nin ninnge uflɛ wie mɔ be o nglo lɔ’n, be nanti-ɔ. (Zɔbu 38:33) Zoova i anzi mɔ be sɔnnin kpa’n be kusu be nanti i mmla’m be su wie. Ɔ siesieli be akpasuaakpasua, yɛ ɔ kle be wafa ng’ɔ fata kɛ  be di junman be mɛn i’n.—Jue Mun 104:4; Ebre Mun 1:7, 14

⁴ Zoova mannin klɔ sran’m be mmla wie. Ɔ mannin e kwlakwla e klun akunndan naan y’a kwla yo sa nuan su sɛsɛ kɛ i sa. E klun akunndan sɔ’n ti kɛ mmla wie m’ɔ o e klun lɔ’n sa. Ɔ uka e naan y’a wun sa kpa’n ɔ nin sa tɛ’n be ngbaciɛ’n. (Rɔmunfuɛ Mun 2:14) Kɛ Zoova yili Adan nin Ɛvu’n, be klun akunndan’n ti sanwun, ɔ maan ɔ nunman nun kɛ ɔ man be mmla kpanngban. (Bo Bolɛ 2:15-17) Sanngɛ klɔ sran mɔ fɔ o be nun’n be liɛ’n, ɔ fata kɛ be man be mmla kpanngban naan b’a kwla yo Ɲanmiɛn i klun sa’n. Ɲanmiɛn Zoova mannin Nowe, nin Abraamun ɔ nin Zakɔbu mɔ be ti awlobo kpɛn’n be mmla wie mun. Yɛ be kusu be boli su kleli be awlofuɛ mun. (Bo Bolɛ 6:22; 9:3-6; 18:19; 26:4, 5) Kɛ Zoova seli Moizi kɛ ɔ klɛ Mmla’n man Izraɛli nvle’n, i lɛ nun yɛ ɔ kleli kpa kɛ ɔ ti Mmla Kpɛfuɛ’n niɔn. Wafa nga Zoova yo sa i nuan su sɛsɛ’n, Mmla sɔ’n yiyi nun kpa man e.

5. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ Moizi Mmla’n i nun ndɛ’m be wlɛ wunlɛ’n nin be su nantilɛ’n timan kekle-ɔ?

⁵ Sran kpanngban be kwla bu i kɛ Moizi Mmla’n nun ndɛ’m be ti tɛkɛtɛkɛ dan ti’n, be wlɛ wunlɛ’n nin be su nantilɛ’n ti kekle. Sanngɛ nɛ́n i su-ɔ. Mmla kunngunngun nga be o Moizi Mmla’n nun’n, be tra 600. E kwla bu i kɛ be sɔnnin dan. Sanngɛ amun bɔbɔ be nian: Lele nin i kɛ afuɛ 2000 fá bó i bo’n, fluwa nga i nun yɛ be klɛli Amlɛnkɛn’m be mmla mun’n, i nun fluwa nɲa’m be tra akpiakpi ya akpiakpi ablenun (150.000). Afuɛ nɲɔn kwlaa’n, be kpɛ mmla ya  nsiɛn (600) ekun uka su! Ɔ maan klɔ sran’m be mmla’m be sɔnnin tra Moizi Mmla’n lelele. Sanngɛ Moizi Mmla’n i nun ndɛ wie mɔ be ukali Izraɛlifuɛ mun’n, be kanman be ndɛ klɔ sran’m be mmla’m be nun kaan sa. Maan e fa e ɲin e sie i ndɛ sɔ’m be nun wie’m be su e nian.

6, 7. (1) ?Ngue ti yɛ Moizi Mmla’n leman wunsu-ɔ? ?Yɛ Moizi Mmla’n i nun ndɛ cinnjin kpafuɛ’n yɛle benin? (2) ?Wafa sɛ yɛ Izraɛlifuɛ kun kwla kle kɛ ɔ wun i wlɛ kɛ Zoova le atin sie like kwlaa-ɔ?

⁶ Moizi Mmla’n kle kɛ Zoova yɛ ɔ sie like kwlaa-ɔ. Ɔ maan Mmla sɔ’n leman wunsu. Moizi Mmla’n i nun ndɛ cinnjin kpafuɛ’n yɛ: “Izraɛli, sie ɔ su: Zoova ti e Ɲanmiɛn, yɛ Zoova ti kunngba cɛ. Fa ɔ awlɛn’n kwlaa nin ɔ nguan’n kwlaa nin ɔ wunmiɛn’n kwlaa fa klo Zoova m’ɔ ti ɔ Ɲanmiɛn’n.” ?Ngue yɛ Ɲanmiɛn kunndɛ kɛ Izraɛlifuɛ’m be yo fa kle kɛ be klo i-ɔ? Ɔ kunndɛ kɛ be su i. Yɛle kɛ be ɲin yi i, afin ɔ ti be Siefuɛ.—Mmla’n 6:4, 5; 11:13.

⁷ Kɛ Izraɛlifuɛ kun i ɲin yi be nga be sieli be kpɛn’n, ɔ yi i nglo kɛ ɔ wun i wlɛ kɛ Zoova yɛ ɔ le atin sie like kwlaa-ɔ. Siɛ nin niɛn mun, nin jɔlɛ difuɛ mun, nin kpɛnngbɛn mun, nin Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ mun, ɔ nin famiɛn’n, be kwlaa be ti Ɲanmiɛn i janunfuɛ. Sɛ Izraɛlifuɛ kun yo ɲin kekle be su’n, Zoova ɲrun’n, ɔ ti kɛ i bɔbɔ su yɛ w’a yo ɲin kekle sa. Asa kusu’n, sɛ i janunfuɛ sɔ’m be yo i nvle’n i nunfuɛ’m be tɛtɛ’n, annzɛ be bu be lufle’n, ɔ́ fá be wun ya dan kpa. (Ezipti Lɔ Tulɛ 20:12; 22:28; Mmla’n 1:16, 17; 17:8-20; 19:16, 17) Ɔ maan ɔ fata kɛ Izraɛlifuɛ nga be ti Ɲanmiɛn i janunfuɛ’n, ɔ nin nvlefuɛ onga’m be kwlaa be ɲin yi Ɲanmiɛn m’ɔ ti be Siefuɛ’n.

8. ?Wafa sɛ yɛ Moizi Mmla’n yi Zoova i sanwun m’ɔ ti’n i nglo-ɔ?

⁸ Moizi Mmla’n yi Zoova i sanwun m’ɔ ti’n i nglo.  Moizi Mmla’n nun’n, Ebre nun ndɛ nga be kaci i kɛ “sanwun’n,” ɔ o nun kpɛ ya nɲɔn ablaɔcuɛ (280) tra su. Moizi Mmla’n ukali Ɲanmiɛn i nvle’n nunfuɛ mun naan b’a wun ngbaciɛ ng’ɔ o like ng’ɔ ti sanwun’n ɔ nin ng’ɔ timan sanwun’n be afiɛn’n. Mmla’n kannin ninnge kɔe 70 mɔ be kwla wla Izraɛlifuɛ kun fiɛn nun’n be ndɛ. Ɔ maan ɔ nin i wiengu’m be kwlá suman Ɲanmiɛn likawlɛ. I wie yɛle be wun yɛinyɛin yolɛ’n, nin like ng’ɔ fataman kɛ be di’n. Moizi mmla’n sasa be tukpacɛ’m be lika kpa. a Sanngɛ like cinnjin kpa kun ti yɛ Zoova mannin mmla sɔ’n niɔn. Yɛle kɛ mmla sɔ’n sɛsɛ i nvle’n nunfuɛ mun naan nvle nga be bo sin yia be’n be ayeliɛ tɛtɛ’m b’a saman be, naan Zoova i klun w’a jɔ be wun. Maan e fa sa kun e yiyi nun.

9, 10. ?Moizi Mmla’n se kɛ sɛ yasua kun nin bla kun be si sua’n, annzɛ sɛ bla kun wu ba’n, nn ngue yɛ w’a kan be-ɔ? ?Yɛ wafa sɛ yɛ mmla sɔ’n sasali be-ɔ?

⁹ Moizi Mmla’n se kɛ sɛ bla kun nin yasua kun be si sua’n, kannzɛ bɔbɔ be jali’n, nn fiɛn w’a kan be. I kunngba’n yɛle bla nga w’a wu ba’n. Ɔ fata kɛ blɛ wie sin ka naan b’a yo sanwun ekun. (Sanwun Yolɛ 12:2-4; 15:16-18) Nán kɛ Moizi Mmla’n su se kɛ ninnge sɔ’m be ti tɛ ti-ɔ. Afin Ɲanmiɛn yɛ ɔ mannin klɔ sran mun ninnge sɔ’m be yolɛ’n i wun atin-ɔn. (Bo Bolɛ 1:28; 2:18-25) Sanngɛ mmla sɔ’n kle kɛ Zoova ti sanwun. Ɔ yo maan ayeliɛ tɛtɛ’n saman i sufuɛ mun. Bian nin bla kunndɛlɛ sukusuku’n yɛ nvle nga be  mantan Izraɛli nvle’n i nunfuɛ’m be fa sɔ be amuin mun-ɔn. Kanaanfuɛ’m be amuin sɔlɛ nun’n, bla nin yasua’m be si tekle. I sɔ ayeliɛ liɛ’n wa truli tɛtɛ kpa. Sanngɛ Moizi Mmla’n yoli maan Izraɛlifuɛ’m b’a kwlá faman bian nin bla kunndɛlɛ sukusuku sɔ’n b’a wlaman Zoova i sulɛ’n nun kaan sa. b Mmla’n yoli Izraɛlifuɛ’m be ye sa uflɛ wie’m be nun ekun.

¹⁰ Mmla sɔ’n kle like cinnjin kpa kun. c ?Wafa sɛ yɛ fɔ m’ɔ o Adan nun’n, ɔ sali i osu’n nunfuɛ mun lele w’a fa ju andɛ-ɔ? Kɛ yasua kun nin bla kun be si sua mɔ bla’n wunnzɛ m’ɔ wu ba’n, i lɛ nun yɛ fɔ’n sa klɔ sran mun-ɔn. (Rɔmunfuɛ Mun 5:12) Ɲanmiɛn i Mmla’n kpɛn i nvle’n nunfuɛ’m be wla kɛ fɔ sɔ’n o be nun. Sa tɛ nun yɛ be wuli e kwlaa-ɔ. (Jue Mun 51:5) Ɔ fata kɛ Ɲanmiɛn m’ɔ ti sanwun’n ɔ yaci e wun sa cɛ e, yɛ ɔ kpɔ e ti kwlaa naan y’a kwla fa e wun y’a mɛntɛn i.

11, 12. (1) ?Wafa sɛ yɛ sa nuan su sɛsɛ yolɛ’n i ɲin fite Mmla’n nun-ɔn? (2) ?Wafa sɛ yɛ Mmla’n sasali sran mun naan be wiengu’m b’a yoman be tɛ-ɔ?

¹¹ Moizi Mmla’n yi Zoova i sa nuan su sɛsɛ yolɛ mɔ fiɛn kaan sa nunmɛn i sin’n, i nglo. Moizi Mmla’n kle kɛ, kɛ bé dí jɔlɛ’n, maan be yo sa’n i nuan su sɛsɛ. Moizi Mmla’n se kɛ: “Sran ng’ɔ kun sran’n, maan be kun i wie. Sran ng’ɔ bo sran kun i ɲinma’n, maan  be bo i liɛ’n wie. Sran ng’ɔ bu sran kun i je’n, maan be bu i liɛ’n wie. Sran ng’ɔ bu sran kun i sa’n, maan be bu i liɛ’n wie. Sran ng’ɔ kpɛ sran kun i ja’n, maan be kpɛ i liɛ’n wie.” (Mmla’n 19:21) Sran kun i sa tɛ ng’ɔ yoli’n i su yɛ be nian tu i fɔ-ɔ. Ɲanmiɛn i sa nuan su sɛsɛ yolɛ’n i ɲin fite Moizi Mmla’n nun, yɛ ɔ kwla uka e naan y’a wun like nga ti yɛ Klisi Zezi fɛli i wun yili e ti kpɔlɛ tɛ’n i wlɛ kpa. Fluwa nga i Ndɛ tre 14 wá yíyí ndɛ sɔ’n nun.—1 Timote 2:5, 6.

¹² Asa ekun’n, Moizi Mmla’n sasa sran mun naan be wiengu uflɛ w’a yoman be tɛ. I wie yɛle kɛ sɛ lalofuɛ’m be ti nɲɔn annzɛ be tra nɲɔn’n, i lɛ’n nun yɛ jɔlɛ difuɛ’m be kwla jran be ndɛ su be bu sran kun i fɔ-ɔ. Sɛ sran kun tɔn i wiengu suɛn’n, fɔ nga bé tú i’n ɔ timan blɛblɛ. (Mmla’n 19:15, 18, 19) Sɛ sran kun mɛn i wiengu adi ninnge’n, nán maan ɔ sɔ nun. (Ezipti Lɔ Tulɛ 23:8; Mmla’n 27:25) Aata dilɛ nin sika ndɛ’n be nun’n, ɔ fata kɛ Ɲanmiɛn i nvle’n nunfuɛ’m be nian Zoova i sa nuan su sɛsɛ yolɛ’n su. (Sanwun Yolɛ 19:35, 36; Mmla’n 23:19, 20) Mmla kpa sɔ’n yoli Izraɛlifuɛ’m be ye dan!

13, 14. ?Kɛ sran kun wua sran kun i like’n ajalɛ klanman benin yɛ Moizi Mmla’n kle-ɔ?

¹³ ?Moizi Mmla’n kle kɛ nán maan be si sran aunnvɔɛ? Cɛcɛ! Ɲanmiɛn maan famiɛn Davidi klɛli kɛ: “Fiɛn kaan sa nunman Zoova i mmla’n i sin.” (Jue Mun 19:7) Davidi si kpa kɛ Mmla’n kle kɛ maan be si sran aunnvɔɛ, yɛ be bu be wiengu’m be sran.

¹⁴ Andɛ mɛn’n i lika wie’m be nun’n, mmla’n jran sa tɛ yofuɛ’m be sin tra be bɔbɔ nga be yoli be sa’n. I  wie yɛle kɛ awiefuɛ nga be tra be’n be kɔ bisua. Sua nga be la nun lɔ’n, ɔ nin like nga be di i lɔ’n, be nga be wuali be’n be lapo nga be tua’n, yɛ be fa yo i kwlaa sɔ’n niɔn. Kusu nn be ninnge bɔbɔ nga be wuali’n, atrɛkpa’n be su yi manman be. Laa Izraɛli lɔ’n, bisua nga e wun be andɛ yɛ’n i wie nunman lɔ. Be tuman sran fɔ lele tratraman su. (Mmla’n 25:1-3) Like nga sran kun wuali’n, ɔ yi sie i osu. Kpɛkun be fu i alamannin uka su. Alamannin sɔ’n kacikaci. Afin jɔlɛ difuɛ’m be jran sa wie’m be su nian ka naan b’a fu alamannin’n. I wie yɛle kɛ awiefuɛ’n i sa tɛ’n kwla yo i nsisɔ kpɛkun ɔ kaci i ayeliɛ’n. I sɔ’n ti yɛ like nga Sanwun Yolɛ 6:1-7 nun’n, be waan awiefuɛ’n yi man’n, ɔ ti kaan dan tra like nga Ezipti Lɔ Tulɛ 22:7 nun’n be waan ɔ yi man’n niɔn.

15. ?Sɛ nán sran kun i ɲinfu yɛ ɔ kunnin i wiengu’n, wafa sɛ yɛ Mmla’n kle kɛ Ɲanmiɛn si sran’n i aunnvɔɛ naan i kunngba’n ɔ yo sa i nuan su sɛsɛ-ɔ?

¹⁵ Moizi Mmla’n kle kɛ Zoova si sran aunnvɔɛ. Afin sa tɛ nga sran wie’m be yo’n, nán be ɲinfu-ɔ. I wie yɛle sran m’ɔ kun i wiengu’n i liɛ’n. Sɛ nán i ɲinfu yɛ ɔ kunnin i’n, naan ɔ wanndi ko fia fiawlɛ klɔ mɔ be o Izraɛli lɔ’n be nun kun su’n, ɔ fataman kɛ be kun i wie. Kɛ jɔlɛ difuɛ’m be ko di i jɔlɛ’n, ɔ fata kɛ ɔ ka lɔ lele saan Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ dan’n w’a wu. I sin yɛ ɔ kwla fite ko tran lika ng’ɔ klo’n niɔn. I sɔ’n kle kɛ Ɲanmiɛn si sran sɔ’n i aunnvɔɛ. Kpɛkun mmla sɔ’n yi i nglo kɛ nguan’n ti like cinnjin.—Kalɛ 15:30, 31; 35:12-25.

16. ?Wafa sɛ yɛ Moizi Mmla’n sasali sran mun naan b’a yoman be wanzo-ɔ?

¹⁶ Moizi Mmla’n sasali sran mun naan b’a yoman be wanzo. Sɛ sran kun usali bosia’n, Moizi Mmla’n se kɛ  nán be wlu i awlo lɔ be ko fa bosia m’ɔ usali’n i su aowa. Sanngɛ ɔ fata kɛ bosia manfuɛ’n ɔ ka gua su lɔ naan sran’n bɔbɔ fa aowa’n blɛ i. I liɛ’n, be su wlumɛn i awlo lɔ ngbɛnngbɛn. Sɛ yalɛfuɛ’n i kondro’n yɛ bosia manfuɛ’n fali’n, ɔ fata kɛ ɔ fɛ i kondro’n ko mɛn i naan aliɛ w’a san, afin ɔ́ fá kɛ́tɛ i wun kɔnguɛ.—Mmla’n 24:10-14.

17, 18. ?Alɛ kunlɛ nun’n, ngbaciɛ benin yɛ ɔ o Izraɛli nvle’n ɔ nin nvle onga’m be afiɛn-ɔn? ?Yɛ ngue ti-ɔ?

¹⁷ Alɛ kunlɛ nun bɔbɔ’n, Moizi Mmla’n kle Izraɛlifuɛ mun like ng’ɔ fataman kɛ be yo’n. Nán kɛ Ɲanmiɛn i nvle’n nunfuɛ’m be kunndɛ kɛ bé ɲán kwlalɛ dan ti yɛ be kunnin alɛ-ɔ. Sanngɛ ‘Zoova i alɛ mun’ yɛ be kunnin be-ɔ. (Kalɛ 21:14) Blɛ sunman nun’n, sɛ Izraɛlifuɛ’m be nin klɔ kun be su wa kun alɛ’n, be dun mmua se lɔfuɛ’m be kɛ be nin be siesie be afiɛn ka. Sɛ b’a kplinman su’n, yɛ be ko utu be-ɔ. Sanngɛ i sɔ yolɛ nun’n, be nian Ɲanmiɛn i mmla’n su. Asa ekun’n, be yoman like nga sonja’m be tɛ i yo’n wie. Yɛle kɛ be traman bla mun be nin be laman kekle nun. Asa kusu’n, be tɔman sran’m be su be kunman be ngbɛnngbɛn sa. Yɛ be kpɛkpɛman be kpɔfuɛ’m be waka ng’ɔ su mma’n be bo. d Nvle uflɛ fi nun sonja’m be leman mmla kɛ ngalɛ’n sa.—Mmla’n 20:10-15, 19, 20; 21:10-13.

¹⁸ ?Kɛ amun ti i kɛ klɔ wie’m be su’n, be fa ba kanngan mun wlɛ i sonja nun’n, i sɔ’n yo amun ya? Laa  Izraɛli lɔ’n, yasua nga be nin-a ɲanman afuɛ ablaɔn (20) be diman sonja. (Kalɛ 1:2, 3) Be tannin yasua ng’ɔ ti srɛfuɛ dan’n i alɛ kunlɛ. Sɛ sran kun w’a ja bla uflɛuflɛ’n, ɔ di afuɛ klonglo kun, ɔ kɔman alɛ kunlɛ. I liɛ’n, ɔ́ kwlá wú i aja difuɛ kun. Kɛ nga Moizi Mmla’n fa yiyi nun’n sa’n, “ɔ kɛ i awlo lɔ,” yɛ ɔ yo maan “i yi’n i klun jɔ.”—Mmla’n 20:5, 6, 8; 24:5.

19. ?Wafa sɛ yɛ Moizi Mmla’n sasa bla mun nin ba mun nin awlobo mun, ɔ nin angbeti bla mun nin aika ba mun-ɔn?

¹⁹ Moizi Mmla’n sasa bla mun nin ba mun ɔ nin awlobo mun wie, yɛ ɔ nian be lika. Mmla’n se kɛ ɔ fata kɛ siɛ nin niɛn mun be nian be mma’m be su kpa naan be kle be Ɲanmiɛn ndɛ’n. (Mmla’n 6:6, 7) Mmla’n wla be su nun kɛ nán be di plɔplɔ. Sran ng’ɔ yo sɔ’n be kun i. (Sanwun Yolɛ ndɛ tre 18) Asa ekun’n, ɔ tannin be yi bo bla annzɛ be wun bo bian kunndɛlɛ, afin i sɔ’n saci awlobo’n yɛ ɔ yo sran wanzo. Moizi Mmla’n waan be nian angbeti bla mun nin aika ba’m be lika. Yɛ ɔ se kɛ nán maan be yo be tɛtɛ.—Ezipti Lɔ Tulɛ 20:14; 22:22-24.

20, 21. (1) ?Ngue ti yɛ Moizi Mmla’n mannin Izraɛlifuɛ’m be atin kɛ be ja bla kpanngban-ɔn? (2) ?Bla yralɛ nun’n, ngue ti yɛ ndɛ nga Moizi Mmla’n kan’n ɔ nin Zezi liɛ’n be timan kun-ɔn?

²⁰ Sanngɛ sran wie’m be kwla usa be wun kɛ: ‘?Ngue ti yɛ Moizi Mmla’n kplinnin su kɛ be ja bla kpanngban-ɔn?’ (Mmla’n 21:15-17) Ɔ fata kɛ e bu sa nga be ju blɛ sɔ’n nun’n, be akunndan. Be nga be jran e blɛ liɛ nga su sran’m be ninnge yolɛ wafa’m be su be bu Moizi Mmla’n i fɔ’n, be su wunman Mmla sɔ’n i wlɛ le. (Ɲanndra Mun 18:13) Edɛnin fie’n nun lɔ’n, Zoova siesieli i kɛ yasua kun ja bla kunngba cɛ, naan be tran aja’n nun titi. (Bo Bolɛ 2:18, 20-24) Sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, sran’m be wa jali bla kpanngban.  Be yoli sɔ i osu cɛli kpa lele naan Moizi w’a klɛ Zoova i Mmla’n w’a man Izraɛli nvle’n. Zoova si kpa kɛ i nvle’n nunfuɛ’m “be ɲin su ti kekle.” Kpɛ sunman’n, b’a fɛmɛn i mmla’m be su. Be tɔli amuin sɔlɛ’n nun. (Ezipti Lɔ Tulɛ 32:9) Ɔ maan ngwlɛlɛ m’ɔ si i’n ti’n, w’a seman be blɛ sɔ’n nun kɛ be kaci be ayeliɛ sɔ’n. Nán e wla fi su kɛ Zoova w’a seman be kɛ be ja bla kpanngban. Sanngɛ ɔ kpɛli i su mmla wie mun naan sran ng’ɔ ja bla kpanngban’n w’a yoman be nun wie’m be tɛtɛ.

²¹ Asa ekun’n, Moizi Mmla’n se kɛ sɛ bla kun yo sa wie mɔ be timan su’n, yasua’n kwla yrɛ i. (Mmla’n 24:1-4) Zezi seli kɛ, kɛ mɔ Zifu’m be “awlɛn’n ti ketewa dan’n” i ti yɛ Ɲanmiɛn mannin be atin kɛ be yo sɔ-ɔ. Sanngɛ ɔ su kaman sɔ, afin Zezi kleli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ aja’n i su ajalɛ klikli nga Zoova fali’n i su yɛ ɔ fata kɛ be di-ɔ.—Matie 19:8.

22. ?Klolɛ’n i su ndɛ benin yɛ Moizi Mmla’n kan-ɔn? ?Yɛ wan mun yɛ ɔ fata kɛ be klo be-ɔ?

²² Nvle wie fi i nun mmla’n ɔ seman sran’m be kɛ be klo be wiengu. Sanngɛ Moizi Mmla’n i liɛ’n, ɔ kleli sran’m be kɛ klolɛ’n i nglo yilɛ’n ti cinnjin tra like kwlaa. Mmla’n fluwa’n i ngunmin nun’n, be kan “klolɛ’n” i wafawafa’m be ndɛ kpɛ kɔe 20 tra su. Moizi Mmla’n nun’n, mmla cinnjin’m be nɲɔn su’n yɛ: “Klo ɔ wiengu kɛ a fa klo ɔ bɔbɔ wun’n sa.” (Sanwun Yolɛ 19:18; Matie 22:37-40) Ɔ fata kɛ Ɲanmiɛn i nvle’n nunfuɛ’m be klo be wun, sanngɛ ɔ fata kɛ be klo aofuɛ mun wie. Afin Izraɛlifuɛ’m be bɔbɔ be yoli aofuɛ mɛn wie nun laa. Kpɛkun ɔ fata kɛ be klo  yalɛfuɛ mun, yɛ be uka be. Sanngɛ ɔ fataman kɛ be nian kɛ be ti yalɛfuɛ ti’n bé bú be lufle. I kpa bɔbɔ’n, Moizi Mmla’n se be kɛ be nian be nnɛn’m be lika kpa wie.—Ezipti Lɔ Tulɛ 23:6; Sanwun Yolɛ 19:14, 33, 34; Mmla’n 22:4, 10; 24:17, 18.

23. ?Ngue yɛ sran ng’ɔ klɛli Jue Mun 119 miɛnnin i ɲin yoli-ɔ? ?Yɛ ngue yɛ e kusu e kwla yo-ɔ?

²³ ?Nvle uflɛ benin yɛ be mɛnnin i mmla m’ɔ ɲannin su ye dan kɛ ngalɛ’n sa-ɔ? I sɔ’n ti’n, jue tofuɛ’n seli kɛ: “N klo ɔ mmla’n kpa!” Nán ndɛ kanlɛ sa ngbɛn-ɔn. Kɛ m’ɔ kloli Ɲanmiɛn i mmla’n ti’n, ɔ miɛnnin i ɲin nantili su titi. Ɔ kan guali su kɛ: “N bu su akunndan aliɛ ba kwlaa nun.” (Jue Mun 119:11, 97) Nanwlɛ, ɔ fali blɛ suannin Zoova i mmla mun titi. I sɔ’n yoli maan ɔ kloli mmla sɔ mun, kpɛkun ɔ klo Ɲanmiɛn Zoova m’ɔ kpɛli be’n, i kpa ekun. Amun kusu, sɛ amun suan Zoova i mmla’n titi’n, amun kwla fa amun wun mɛntɛn i kpa wie. I yɛ ɔ ti Mmla Kpɛfuɛ Danfuɛ’n, ɔ nin Ɲanmiɛn m’ɔ yo sa’n i nuan su sɛsɛ’n niɔn.