1, 2. Nganong daghang tawo ang wala kaayoy pagtahod sa balaod, apan unsay mahimong bation nato bahin sa mga balaod sa Diyos?

 “ANG balaod maoy gahong nga dili matugkad, kini . . . molamoy sa tanang butang.” Ang maong pamulong makita diha sa usa ka libro nga gipatik niadtong 1712. Ang awtor niana nagsaway sa usa ka sistema sa balaod diin ang mga kaso dangtan usahay ug daghang katuigan diha sa mga korte, nga makabuslot sa bulsa niadtong nagtinguhag hustisya. Sa daghang nasod, ang pamalaod ug hudisyal nga mga sistema kuti kaayo, nga napunog inhustisya, pagkamapihigon, ug mga pagsumpakiay, mao nga daghan ang nawad-ag pagsalig sa balaod.

² Sa pagtandi, tagda ang mga pulong nga gisulat mga 2,700 ka tuig kanhi: “Gihigugma gyod nako ang imong balaod!” (Salmo 119:97) Nganong hilabihan ang paghigugma sa salmista? Kay ang balaod nga iyang gidayeg naggikan man, dili sa sekular nga gobyerno, kondili kang Jehova nga Diyos. Samtang ikaw magtuon sa mga balaod ni Jehova, mas bation pod nimo ang gibati sa salmista. Ang maong pagtuon makahatag kanimo ug pagsabot sa panghunahuna sa Kinalabwang Tighatag ug Balaod ug Maghuhukom sa uniberso.

3, 4. Sa unsang mga paagi si Jehova napamatud-ang Tighatag ug Balaod?

³ “Usa lang ang Tighatag ug Balaod ug Maghuhukom,” ang Bibliya nagsulti kanato. (Santiago 4:12) Sa pagkatinuod, si Jehova mao ang bugtong matuod nga Tighatag  ug Balaod. Bisan ang mga lihok sa langitnong mga butang gimandoan sa iyang “mga balaod sa kalangitan.” (Job 38:33, The New Jerusalem Bible) Ang mga panon sa balaang mga anghel ni Jehova susamang gimandoan sa balaod sa Diyos, kay sila naorganisar ngadto sa mga ranggo ug nag-alagad ilalom sa mando ni Jehova ingon nga iyang mga ministro.—Salmo 104:4; Hebreohanon 1:7, 14.

⁴ Si Jehova naghatag usab ug mga balaod sa katawhan. Matag usa kanato adunay konsensiya, nga nagpabanaag sa pagbati ni Jehova bahin sa hustisya. Tungod kay kini usa man ka matang sa balaod sa kahiladman, ang konsensiya makatabang kanato sa pag-ila sa matarong gikan sa sayop. (Roma 2:14) Ang atong unang mga ginikanan gipanalanginan ug hingpit nga konsensiya, busa pipila ra ka balaod ang ilang gikinahanglan. (Genesis 2:15-17) Apan ang dili hingpit nga tawo nagkinahanglan ug mas daghang balaod aron mogiya kaniya sa pagbuhat sa kabubut-on sa Diyos. Ang mga patriarka sama kang Noe, Abraham, ug Jacob nakadawat ug mga balaod gikan kang Jehova nga Diyos ug nagpaambit niana ngadto sa ilang mga pamilya. (Genesis 6:22; 9:3-6; 18:19; 26:4, 5) Si Jehova nahimong Tighatag ug Balaod sa bag-ong paagi dihang iyang gihatag ang usa ka hugpong sa Balaod ngadto sa nasod sa Israel pinaagi ni Moises. Ang maong mga balaod mohatag kanato ug dakong pagsabot sa pagbati ni Jehova bahin sa hustisya.

5. Ang Balaod ni Moises ba maoy bug-at, komplikadong mga balaod, ug nganong kana ang imong tubag?

⁵ Daghan ang naghunahuna nga ang Balaod ni Moises maoy bug-at, komplikadong mga balaod. Halayo sa  kamatuoran ang maong panghunahuna. Ang Balaod ni Moises adunay kapin sa 600 ka balaod. Morag daghan kana nga paminawon, apan hunahunaa ra: Sa kataposan sa ika-20ng siglo, ang mga pederal nga balaod sa United States nakapuno sa kapig 150,000 ka panid sa mga libro sa balaod. Matag duha ka tuig ginadugang ang mga 600 pa ka balaod! Busa kon hisgotan ang gidaghanon, ang samag bukid sa mga balaod sa tawo makapagamay sa Balaod ni Moises. Bisan pa niana, ang Balaod sa Diyos naggiya sa mga Israelinhon sa pipila ka bahin sa ilang kinabuhi, nga wala sa modernong mga balaod. Tagda ang pipila niini.

6, 7. (a) Unsay nakapalahi sa Balaod ni Moises gikan sa bisan unsang mga balaod sa tawo, ug unsa ang kinalabwang sugo sa maong Balaod? (b) Giunsa pagpakita sa mga Israelinhon nga gitahod nila ang pagkasoberano ni Jehova?

⁶ Ang Balaod nagtudlo sa pagkasoberano ni Jehova. Busa, ang Balaod ni Moises dili ikatandi sa bisan unsang mga balaod sa tawo. Ang kinalabwan sa mga balaod niini mao kini: “Paminaw, Oh Israel: Si Jehova ang atong Diyos; usa lang gyod si Jehova. Higugmaa si Jehova nga imong Diyos sa bug-os mong kasingkasing, sa bug-os mong kalag, ug sa bug-os mong kusog.” Sa unsang paagi ipahayag sa katawhan sa Diyos ang ilang gugma alang kaniya? Sila kinahanglang moalagad kaniya, nga magpasakop sa iyang pagkasoberano.—Deuteronomio 6:4, 5; 11:13.

⁷ Ang mga Israelinhon nagpakita sa ilang pagtahod sa pagkasoberano ni Jehova pinaagi sa pagpasakop niadtong gihatagag awtoridad ibabaw kanila. Ang mga ginikanan, pangulo, maghuhukom, mga saserdote, ug bisan ang hari nagrepresentar sa awtoridad sa Diyos. Giisip ni Jehova ang bisan unsang pagrebelde batok niadtong may awtoridad ingong pagrebelde batok kaniya. Sa laing  bahin, kadtong may awtoridad makaagom sa kasuko ni Jehova kon ang ilang pagdumala sa iyang katawhan walay hustisya ug sa hinambog nga paagi. (Exodo 20:12; 22:28; Deuteronomio 1:16, 17; 17:8-20; 19:16, 17) Busa kadtong may awtoridad o nailalom sa awtoridad kinahanglang magpasakop sa pagkasoberano sa Diyos.

8. Giunsa pagtuboy sa Balaod ang sukdanan sa pagkabalaan ni Jehova?

⁸ Ang Balaod nagtudlo sa sukdanan sa pagkabalaan ni Jehova. Ang mga pulong “balaan” ug “pagkabalaan” makitag kapin sa 280 ka beses diha sa Balaod ni Moises. Ang Balaod nakatabang sa katawhan sa Diyos sa pag-ila kon unsay hinlo ug hugaw, putli ug dili putli, nga naghisgot ug mga 70 ka nagkalainlaing butang nga makapahugaw sa usa ka Israelinhon sa seremonyal nga paagi. Kining mga balaora naghisgot bahin sa lawasnong kahinlo, pagkaon, ug bisan paghipos sa hugaw sa tawo. Ang maong mga balaod naghatag ug talagsaong mga kaayohan sa panglawas. a Apan kini may mas labawng katuyoan—aron padayong maangkon sa katawhan ang pabor ni Jehova, nga bulag gikan sa makasasalang mga buhat sa daotang mga nasod sa ilang palibot. Tagda ang usa ka pananglitan.

9, 10. Ang pakigsaad sa Balaod naglakip sa unsang mga balaod mahitungod sa seksuwal nga relasyon ug pagpanganak, ug unsang mga kaayohan ang gihatag sa maong mga balaod?

⁹ Ang Balaod ni Moises nagpahayag nga ang seksuwal nga relasyon—bisan taliwala sa mga minyo—ug ang pagpanganak  nagpahinabog usa ka yugto sa pagkahugaw. (Levitico 12:2-4; 15:16-18) Ang maong mga balaod wala magtamay niining mahinlong mga gasa sa Diyos. (Genesis 1:28; 2:18-25) Hinuon, ang maong mga balaod nagtudlo sa pagkabalaan ni Jehova ug nakatabang sa iyang mga magsisimba nga magpabiling hinlo ug dili mahugawan sa bakak nga pagsimba. Mamatikdan nga ang silingang mga nasod sa Israel may kiling nga isagol ang sekso ug ang mga rituwal sa pagsanay diha sa pagsimba. Ang Canaanhong relihiyon naglakip sa prostitusyon sa lalaki ug babaye. Misangpot ug mikaylap ang labing grabeng pagkadaotan. Sa kasukwahi, ang Balaod naghimo sa pagsimba kang Jehova nga bug-os bulag sa seksuwal nga mga butang. b May ubang mga kaayohan usab.

¹⁰ Ang maong mga balaod nagtudlo ug usa ka bililhong kamatuoran. c Sa unsang paagi, sa tinuoray gayod, napasa ang mansa sa sala ni Adan gikan sa usa ka kaliwatan ngadto sa sunod? Dili ba pinaagi sa seksuwal nga relasyon ug sa pagpanganak? (Roma 5:12) Oo, ang Balaod sa Diyos nagpahinumdom sa iyang katawhan nga makahimo gyod silag sala. Ngani, kitang tanan natawo nga makasasala. (Salmo 51:5) Gikinahanglan nato ang kapasayloan ug pagtubos aron masuod sa atong balaang Diyos.

11, 12. (a) Ang Balaod nagtudlo sa unsang bililhong prinsipyo sa hustisya? (b) Sa unsang paagi ang Balaod nanalipod batok sa pagtuis sa hustisya?

 ¹¹ Ang Balaod nagtudlo sa hingpit nga hustisya ni Jehova. Ang Balaod ni Moises nagtudlo sa prinsipyo sa pag-angay-angay o pagtimbangtimbang sa mga butang may kalabotan sa hustisya. Busa, ang Balaod nag-ingon: “Kinabuhi para sa kinabuhi, mata para sa mata, ngipon para sa ngipon, kamot para sa kamot, tiil para sa tiil.” (Deuteronomio 19:21) Nan, sa kriminal nga mga kaso ang silot kinahanglang katumbas sa krimen. Kining bahina sa hustisya sa Diyos nag-impluwensiya sa Balaod ug hangtod niining adlawa gikinahanglan aron masabtan ang halad lukat ni Kristo Jesus, sumala sa ipakita sa Kapitulo 14.—1 Timoteo 2:5, 6.

¹² Ang Balaod nanalipod sab batok sa pagtuis sa hustisya. Pananglitan, labing menos duha ka saksi ang gikinahanglan aron maestablisar ang pagkakatuohan sa usa ka sumbong. Ang silot alang sa pagpanumpa sa kabakakan maoy bug-at. (Deuteronomio 19:15, 18, 19) Ang korapsiyon ug panghiphip estrikto usab nga gidili. (Exodo 23:8; Deuteronomio 27:25) Bisan sa ilang mga paagi sa negosyo, ang katawhan sa Diyos kinahanglang magtuboy sa taas nga sukdanan sa hustisya ni Jehova. (Levitico 19:35, 36; Deuteronomio 23:19, 20) Ang maong halangdon ug patas nga mga balaod maoy usa ka dakong panalangin sa Israel!

13, 14. Giunsa pagpakita sa Balaod nga patas ang pagtratar sa kawatan ug sa iyang biktima?

¹³ Ang Balaod ni Moises ba estrikto ug walay kaluoy? Dili gayod! Si Haring David gidasig sa pagsulat: “Ang  balaod ni Jehova hingpit.” (Salmo 19:7) Sumala sa iyang nasayran pag-ayo, ang Balaod nagpakita sa kaluoy ug patas nga pagtratar. Sa unsang paagi?

¹⁴ Sa pipila ka nasod karon, ang balaod daw nagpakitag mas dakong konsiderasyon ug pabor ngadto sa mga kriminal kay sa mga biktima. Pananglitan, ang mga kawatan tingali mabilanggo sa kadiyot nga panahon. Kasamtangan, ang mga biktima nahikawan pa sa ilang gikawat nga mga butang, bisan pa niana kinahanglang sila mobayad ug buhis nga maoy motaganag puy-anan ug mopakaon sa maong mga kriminal. Sa karaang Israel, walay mga bilanggoan sama sa atong nasayran karon. May estriktong mga limitasyon bahin sa kagrabe sa mga pagsilot. (Deuteronomio 25:1-3) Kinahanglang bayran sa kawatan ang biktima alang sa butang nga gikawat. Dugang pa, kinahanglang dugangan sa kawatan ang bayad. Pila man? Nagkalainlain. Lagmit ang mga maghuhukom magsusi sa kahimtang, sama sa paghinulsol sa makasasala, ug modesisyon kon pilay angayng ibayad. Kana makapatin-aw kon nganong ang gipabayad sa usa ka kawatan sumala sa Levitico 6:1-7 maoy ubos kaayo sa giingon sa Exodo 22:7.

15. Sa unsang paagi gipasalig sa Balaod ang kaluoy ug hustisya sa kaso sa usa nga aksidenteng nakapatayg tawo?

¹⁵ Sa kamaluluy-on, ang Balaod nag-ila nga dili tanang daotang buhat maoy tinuyo. Pananglitan, sa dihang ang usa ka tawo aksidenteng nakapatay, siya dili kinahanglang mobayad ug kinabuhi alang sa kinabuhi kon tukma siyang molihok pinaagi sa pagkalagiw ngadto sa usa sa mga siyudad nga dangpanan nga gitagana ni Jehova sa tibuok Israel. Human sa pagsusi sa kuwalipikadong mga maghuhukom sa iyang kaso, kinahanglang magpuyo  siya sa siyudad nga dangpanan hangtod sa pagkamatay sa hataas nga saserdote. Unya siya may kagawasan sa pagpuyo bisan diin niya gusto. Sa ingon siya makapahimulos sa kaluoy sa Diyos. Sa samang panahon, ang maong balaod nagpasiugda sa pagkabililhon sa kinabuhi sa tawo.—Numeros 15:30, 31; 35:12-25.

16. Sa unsang paagi ang Balaod nanalipod sa pipila ka personal nga mga katungod?

¹⁶ Ang Balaod nanalipod sa personal nga mga katungod. Tagda ang mga paagi nga gipanalipdan niini kadtong nakautang. Ang Balaod nagdili sa pagsulod sa balay sa nakautang aron pagsakmit ug butang isip garantiya sa gihulam nga kuwarta. Hinuon, ang tigpautang magpabilin sa gawas ug ang nakautang maoy magdala sa garantiya nganha kaniya. Busa ang balay sa usa ka tawo dili malapas. Kon ang tigpautang nagkuha sa panggawas nga besti sa nakautang isip garantiya, kinahanglang iyang iuli kana inigkagabii, kay lagmit kana gikinahanglan sa nakautang aron makapainit kaniya inigkagabii.—Deuteronomio 24:10-14.

17, 18. Kon bahin sa pagpakiggubat, sa unsang paagi ang mga Israelinhon lahi kay sa ubang mga nasod, ug ngano?

¹⁷ Bisan ang pagpakiggubat gimandoan sa Balaod. Ang katawhan sa Diyos makiggubat, dili aron tagbawon ang kahakog sa gahom o aron sa pagsakop, kondili aron magsilbing mga hawas sa Diyos diha sa “Mga Gubat ni Jehova.” (Numeros 21:14) Sa daghang kahimtang, ang mga Israelinhon kinahanglang motanyag unag mga kondisyon sa pagsurender. Kon isalikway sa usa ka siyudad ang tanyag, nan ang Israel makaatake niana—apan sumala sa mga lagda sa Diyos. Lahi sa daghang sundalo sa tibuok kasaysayan, ang mga lalaki sa kasundalohan sa Israel dili tugotan sa paglugos sa mga babaye o magpatuyang  sa pagpamatay. Angay pa gani nilang tahoron ang kalikopan, dili pamutlon ang mamunga nga mga kahoy sa kaaway. d Ang ubang kasundalohan walay ingon niana nga mga restriksiyon.—Deuteronomio 20:10-15, 19, 20; 21:10-13.

¹⁸ Ngilngigan ba kang makadungog nga sa ubang nasod ang mga bata ginabansay nga magsundalo? Sa karaang Israel, walay lalaking ubos sa 20 anyos ang dawaton nga magsundalo. (Numeros 1:2, 3) Bisan ang usa ka hingkod nga lalaki napahigawas kon siya sobra ka hadlokan. Ang usa ka lalaking bag-ong minyo napahigawas sulod sa tibuok tuig aron nga sa dili pa mosugod sa maong peligrosong pag-alagad, basin makakita pa siya sa pagkatawo sa iyang panganayng anak. Sa maong paagi, ang Balaod nag-ingon nga ang bag-ong minyo nga lalaki makahimo sa ‘pagpuyo sa balay ug sa paghatag ug kalipay sa iyang asawa.’—Deuteronomio 20:5, 6, 8; 24:5.

19. Unsang mga tagana ang gilakip sa Balaod alang sa panalipod sa mga babaye, bata, pamilya, biyuda, ug batang wala nay ginikanan?

¹⁹ Ang Balaod nanalipod usab sa mga babaye, bata, ug pamilya, nga nag-atiman kanila. Kini nagsugo sa mga ginikanan nga ang mga bata gahinag panahon ug instruksiyon sa espirituwal nga mga butang. (Deuteronomio 6:6, 7) Kini nagdili sa tanang matang sa pag-unay, nga ang silot mao ang kamatayon. (Levitico, kapitulo 18) Kini nagdili usab sa pagpanapaw, nga subsob kaayong magbungkag sa mga pamilya ug magdaot sa ilang kasegurohan  ug dignidad. Ang Balaod nagseguro nga matagan-an ang panginahanglan sa mga biyuda ug batang wala nay ginikanan, ug sa labing puwersadong mga pulong nagdili sa pagdagmal kanila.—Exodo 20:14; 22:22-24.

20, 21. (a) Nganong ang Balaod ni Moises nagtugot sa poligamiya taliwala sa mga Israelinhon? (b) Kon bahin sa diborsiyo, nganong ang Balaod lahi sa sukdanan nga gipasig-uli sa ulahi ni Jesus?

²⁰ Apan, mahitungod niini ang pipila tingali mahibulong, ‘Nganong ang Balaod nagtugot sa poligamiya?’ (Deuteronomio 21:15-17) Angay natong hisgotan ang maong mga balaod sumala sa kahimtang sa panahon. Kadtong mohukom sa Balaod ni Moises sumala sa panghunahuna sa modernong kapanahonan ug mga kultura seguradong dili makasabot niana. (Proverbio 18:13) Ang sukdanan ni Jehova, nga gihikay didto pa sa Eden, naghimo sa kaminyoon ingong malungtarong panaghiusa sa usa ka bana ug usa ka asawa. (Genesis 2:18, 20-24) Apan, sa panahong gihatag ni Jehova ang Balaod sa Israel, ang mga batasan sama sa poligamiya nakagamot na pag-ayo sulod sa kasiglohan. Si Jehova nahibalo pag-ayo nga ang iyang ‘gahig ulo nga katawhan’ sagad mapakyas sa pagsunod bisan sa labing pangunang mga sugo, sama niadtong nagdili sa pagsimbag diyosdiyos. (Exodo 32:9) Nan, sa pagkamaalamon wala niya pilia kadtong yugtoa ingong panahon aron bag-ohon ang tanan nilang batasan labot sa kaminyoon. Hinuon, ibutang sa hunahuna nga si Jehova dili mao ang nagsugod sa poligamiya. Apan iyang gigamit ang Balaod aron maseguro nga mapanalipdan ang mga babaye ug dili sila abusohan sa mga lalaki.

²¹ Sa susama, ang Balaod ni Moises nagtugot sa usa ka lalaki sa pagdiborsiyo sa iyang asawa pinasukad sa nagkadaiyang seryosong mga hinungdan. (Deuteronomio 24: 1-4) Si Jesus nagtawag niini nga usa ka pagtugot nga gihatag sa Diyos sa Hudiyong katawhan “tungod sa katig-a sa [ilang] kasingkasing.” Bisan pa niana, temporaryo ra ang maong pagtugot. Alang sa iyang mga sumusunod, gipasig-uli ni Jesus ang orihinal nga sukdanan ni Jehova alang sa kaminyoon.—Mateo 19:8.

22. Sa unsang mga paagi ang Balaod ni Moises nagdasig sa pagpakitag gugma, ug ngadto kang kinsa?

²² Makahunahuna ba ka ug usa ka legal nga sistema sa modernong panahon nga nagdasig sa pagpakitag gugma? Ang Balaod ni Moises nagpasiugda pag-ayo sa pagpakitag gugma. Gani, sa basahon sa Deuteronomio lamang, ang pulong alang sa “gugma” makita sa kapig 20 ka beses diha sa nagkalainlaing mga porma. “Higugmaa ang imong isigkatawo sama sa imong kaugalingon” mao ang ikaduha nga kinadak-ang sugo sa tibuok Balaod.  (Levitico 19:18; Mateo 22:37-40) Ang katawhan sa Diyos kinahanglang magpakita sa maong gugma dili lamang sa usag usa kondili ngadto usab sa langyawng mga residente sa ilang taliwala, nga maghinumdom nga ang mga Israelinhon usab sa nangagi maoy langyawng mga residente. Sila angayng magpakitag gugma ngadto sa mga kabos ug sinakit, nga tabangan sila sa materyal nga paagi ug likayan ang pagpahimulos sa ilang mga kalisdanan. Gisugo pa gani sila nga pakitaag kaayo ug konsiderasyon ang ilang mga hayop.—Exodo 23:6; Levitico 19:14, 33, 34; Deuteronomio 22:4, 10; 24:17, 18.

23. Ang magsusulat sa Salmo 119 natukmod sa pagbuhat sa unsa, ug unsay determinado natong buhaton?

²³ Aduna bay laing nasod nga napanalanginan sa maong matang sa mga balaod? Dili katingalahang ang salmista misulat: “Gihigugma gyod nako ang imong balaod!” Ang iyang gugma, hinunoa, dili lamang usa ka pagbati. Kadto nagtukmod kaniya sa paglihok, kay siya naningkamot sa pagsunod sa maong balaod ug sa pagkinabuhi uyon niana. Dugang pa, siya miingon: “Gipamalandong nako kini sa tibuok adlaw.” (Salmo 119:11, 97) Oo, siya regular nga migugol ug panahon sa pagtuon sa mga balaod ni Jehova. Walay duhaduha nga samtang gibuhat niya kadto, ang iyang gugma niana midako. Sa samang higayon, ang iyang gugma alang sa Tighatag ug Balaod, si Jehova nga Diyos, midako usab. Samtang padayon nimong tun-an ang balaod sa Diyos, hinaot nga ikaw usab mas masuod kang Jehova, ang Dakong Tighatag ug Balaod ug Diyos sa hustisya.