1, 2. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga andũ aingĩ manyarare watho, no ithuĩ nĩ mawoni marĩkũ tũngĩgĩa namo kwerekera mawatho ma Ngai?

 “WATHO nĩ irima rĩtarĩ gĩturi, . . . ũthũkagia maũndũ mothe.” Ciugo icio cioonekire ibuku-inĩ rĩmwe rĩacabirũo mwaka-inĩ wa 1712. Mwandĩki warĩo aamenagĩrĩria mũtaratara ũmwe wa kĩĩwatho ũrĩa watũmaga maciira mamwe matũũre mũno magooti-inĩ, nginya arĩa maamatwarĩte makahara. Thĩinĩ wa mabũrũri maingĩ, mĩtaratara ya kĩĩwatho ĩkoragwo ĩrĩ mĩritũ mũno, ĩiyũirũo nĩ wagi wa kĩhooto, mũthutũkanio, na ti ya kwĩhokeka. Nĩkĩo ũhoro wa kũnyarara watho ũingĩhĩte ũguo.

² Ngũrani na ũrĩa andũ aingĩ monaga watho, mwandĩki ũmwe wa Thaburi aaugire ũũ mĩaka mĩingĩ mĩhĩtũku: “Nĩ nyendete watho waku mũno!” (Thaburi 119:97) Nĩ kĩĩ gĩatũmire mwandĩki wa Thaburi ende watho ũcio ũguo? Gĩtũmi nĩ tondũ watho ũcio aagathĩrĩirie woimanĩte na Jehova Ngai, no ti thirikari cia andũ. O ũrĩa ũkwĩruta mawatho ma Jehova, o nawe wahota kũmenda o ta mwandĩki wa Thaburi. Kwĩruta kũu nĩ gũgũtũma ũgĩe na ũũgĩ mũingĩ wĩgiĩ mũheani watho ũrĩa mũnene igũrũ na thĩ.

3, 4. Nĩ na njĩra irĩkũ Jehova onanĩtie atĩ we nĩ Mũheani Watho?

³ Bibilia ĩtwĩraga ũũ: “Mũheani Watho na Mũtuanĩri Ciira no ũmwe tu.” (Jakubu 4:12) Jehova nowe tu Mũheani-watho wa kwĩhokeka. O na indo ta mweri, njata, na riũa itongoragio nĩ “mawatho marĩa marũmagĩrĩrwo kũũrĩa igũrũ.” (Ayubu 38:33, The Holy Bible in Gĩkũyũ Language) Araika a Jehova makiri maingĩ o nao marũmagĩrĩra mawatho make, tondũ araika acio makoragwo mabangĩtwo kũringana na mawĩra mao, na Jehova nĩwe ũmeraga ũrĩa megwĩka marĩ ndungata ciake.—Thaburi 104:4; Ahibirania 1:7, 14.

 ⁴ Andũ o nao nĩ maheetwo mawatho nĩ Jehova. Ithuothe nĩ tũheetwo thamiri, ũndũ ũrĩa wonanagia atĩ Jehova nĩ endete kĩhooto. Tondũ thamiri nĩ watho ũkoragwo thĩinĩ witũ, no ĩtũteithie gũkũũrana wega na ũũru. (Aroma 2:14) Adamu na Hawa maaheetwo thamiri nginyanĩru, na kwoguo matiabataraga mawatho maingĩ. (Kĩambĩrĩria 2:15-17) No andũ matarĩ akinyanĩru nĩ mabataraga mawatho maingĩ ma kũmatongoria nĩguo meke wendi wa Ngai. Athuri a mahinda ma tene ta Nuhu, Iburahimu, na Jakubu maaheagwo mawatho nĩ Jehova, magacoka magakinyĩria famĩlĩ ciao mawatho macio. (Kĩambĩrĩria 6:22; 9:3-6; 18:19; 26:4, 5) Jehova aatuĩkire Mũheani Watho na njĩra ĩteekĩkĩte rĩngĩ mbere ĩyo rĩrĩa aaheire rũrĩrĩ rwa Isiraeli Watho kũgerera Musa. Watho ũcio nĩ ũtũteithagia kuona kĩhooto kĩa Jehova na njĩra ndikĩru.

5. Hihi Watho wa Musa warĩ na maathani maritũ, na ũngiuga ũguo nĩkĩ?

⁵ Andũ aingĩ monaga ta Watho wa Musa warĩ na maathani maritũ. No ũcio ti ũhoro wa ma o na hanini. Watho ũcio warĩ na maathani makĩria ma 600. Maathani macio no moneke marĩ maingĩ, no ta wĩcirie ũndũ ũyũ: Gũkinyĩria mũthia-inĩ wa karine ya 20, mawatho ma bũrũri wa Amerika (U.S.) mangĩaturanĩirũo, nĩ mangĩaiyũrire maratathi makĩria ma 150,000 ma mabuku ma watho. Na mawatho mangĩ ta 600 nĩ mongagĩrĩrũo o thutha wa mĩaka ĩĩrĩ! Kwoguo, ũhoro-inĩ wĩgiĩ ũingĩ, mawatho ma andũ maigana ta kĩrĩma makĩringithanio na Watho wa Musa. O na kũrĩ ũguo, Watho wa Musa nĩ watongoragia Aisiraeli maũndũ-inĩ mangĩ ma ũtũũro marĩa mawatho ma andũ ũmũthĩ o na mataaragĩrĩria. Ta reke twarĩrĩrie matemo ma watho ũcio.

6, 7. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũtũmaga Watho wa Musa ũkorũo ũrĩ ngũrani na watho ũngĩ o wothe, na rĩathani rĩaguo rĩrĩa inene nĩ rĩrĩkũ? (b) Aisiraeli maangĩoonanirie atĩa atĩ nĩ maatĩĩte wathani wa Jehova?

⁶ Watho ũcio nĩ watũũgagĩria ũnene wa Jehova. Nĩ ũndũ ũcio, Watho wa Musa ndũngĩringithanio na watho ũngĩ o wothe. Rĩathani rĩrĩa inene makĩria Watho-inĩ ũcio rĩarĩ rĩrĩ: “Thikĩrĩria wee Isiraeli: Jehova Ngai witũ nowe wiki Jehova. No mũhaka wende  Jehova Ngai waku na ngoro yaku yothe na muoyo waku wothe na hinya waku wothe.” Hihi andũ a Ngai maangĩoonanirie atĩa atĩ nĩ maamwendete? Na njĩra ya kũmũtungatĩra na gwathĩkĩra wathani wake.—Gũcokerithia Maathani 6:4, 5; 11:13.

⁷ Mũisiraeli o wothe oonanagia atĩ nĩ atĩĩte wathani wa Jehova na njĩra ya gwathĩkĩra arĩa meehokeirũo gũtongoria. Aciari, anene, atiirĩrĩri bũrũri, athĩnjĩri-Ngai, na thutha-inĩ athamaki, othe maarũgamagĩrĩra wathani wa Ngai. Kũrega gwathĩkĩra ũmwe wao kwarĩ ta kũremera Jehova. O nao andũ arĩa meehokeirũo ũtongoria mangĩekire arĩa maarĩ rungu rwao maũndũ matarĩ ma kĩhooto, nĩ mangĩarakaririe Jehova. (Thama 20:12; 22:28; Gũcokerithia Maathani 1:16, 17; 17:8-20; 19:16, 17) Aisiraeli othe, arĩa maatongoragia na arĩa maarĩ rungu rwao, nĩ maabataraga gwathĩkĩra wathani wa Ngai.

8. Watho wekĩrĩire ithimi cia Jehova ciĩgiĩ ũtheru na njĩra ĩrĩkũ?

⁸ Watho ũcio nĩ wekĩrĩire ithimi cia Jehova ciĩgiĩ ũtheru. Ciugo “mũtheru” na “ũtheru” cionekaga makĩria ma maita 280 Watho-inĩ wa Musa. Watho ũcio nĩ wateithagia andũ a Ngai gũkũũrana kĩndũ gĩtheru na gĩtarĩ gĩtheru, kĩndũ gĩ thahu na gĩtarĩ thahu, na ũkagweta maũndũ ta 70 marĩa mangĩatũmire Mũisiraeli oneke atarĩ mũtheru. Mawatho macio maaragĩrĩria ũhoro wĩgiĩ ũtheru, mĩrĩĩre, na nginya gũte gĩko. Nĩ maamateithagia gũkorũo na ũgima mwega wa mwĩrĩ. a No mawatho macio maarĩ na muoroto ũngĩ mũnene makĩria, wa gũtũma Aisiraeli metĩkĩrĩke harĩ Jehova, mamũranĩtio na maũndũ moru marĩa meekagwo nĩ ndũrĩrĩ iria ciamathiũrũrũkĩirie. Reke tuone ngerekano ĩmwe.

9, 10. Watho wa Musa warĩ na mawatho marĩkũ igũrũ rĩgiĩ ngomanio na kũgĩa ciana, na mawatho macio maarĩ na ũguni ũrĩkũ?

⁹ Watho ũcio woigĩte atĩ maũndũ megiĩ ngomanio nginya harĩ andũ arĩa mahikanĩtie, na megiĩ kũgĩa ciana, nĩ maatũmaga mũndũ akorũo atarĩ mũtheru kwa ihinda rĩigana ũna. (Maũndũ ma Alawii 12:2-4; 15:16-18) Mawatho ta macio ti kũnyarara maanyararaga  maũndũ macio mega moimĩte kũrĩ Ngai. (Kĩambĩrĩria 1:28; 2:18-25) Ithenya rĩa ũguo, meekagĩrĩra ũtheru wa Jehova, magatũma ndungata ciake cikare irĩ theru. Nĩ wega kũririkana atĩ ndũrĩrĩ iria ciathiũrũrũkĩirie Aisiraeli nĩ ciatukanagia ũthathaiya na ngomanio na ikũngũĩro cia ũciari. Ndini ya Akanaani nĩ yetĩkĩrĩtie ũmaraya wa arũme na wa atumia. Na njĩra ĩyo, mĩtugo mĩũru ĩkĩingĩha mũno na ĩgĩtherema. Mũgarũ na ũguo, Watho ũcio nĩ woigĩte atĩ ũthathaiya wa Jehova ndwaagĩrĩirũo gũtukanio na maũndũ ma ngomanio. b Watho ũcio ningĩ warĩ na ũguni ũngĩ.

¹⁰ Mawatho macio nĩ maarutanaga ũndũ ũmwe wa bata. c Hihi nĩ na njĩra ĩrĩkũ mehia ma Adamu matheremaga kuuma rũciaro rũmwe nginya rũrĩa rũngĩ? Na githĩ ti kũgerera maũndũ megiĩ ngomanio na kũgĩa ciana? (Aroma 5:12) Hatarĩ nganja, Watho wa Ngai nĩ waririkanagia andũ ake atĩ nĩ ehia. Ithuothe tũciaragwo tũrĩ na mehia. (Thaburi 51:5) Nĩ tũbataraga kuoherũo na gũkũũrũo nĩgetha tũhote gũkuhĩrĩria Ngai witũ mũtheru.

11, 12. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ kĩhooto woonanagio nĩ Watho wa Musa? (b) Nĩ na njĩra irĩkũ Watho wagiragĩrĩria andũ matikae kwagarara kĩhooto?

¹¹ Watho ũcio nĩ watĩtĩrithĩtie kĩhooto gĩkinyanĩru kĩa Jehova. Watho wa Musa nĩ woonanagia bata wa ũigananĩru ũhoro-inĩ wĩgiĩ kuonania kĩhooto. Nĩkĩo Watho ũcio woigĩte ũũ: “Muoyo ũrĩrĩhagwo na muoyo, riitho rĩkarĩhwo na riitho, igego rĩkarĩhwo na igego, guoko gũkarĩhwo na guoko, kũgũrũ gũkarĩhwo na kũgũrũ.” (Gũcokerithia Maathani 19:21) Nĩ ũndũ ũcio, no mũhaka mũndũ angĩatuĩrĩirũo kũringana na ihĩtia rĩrĩa eekĩte. Ũndũ ũcio wĩgiĩ kĩhooto kĩa Ngai nĩ wahutĩtie maathani mothe  ma Watho wa Musa, na o na rĩu nĩ ũtũteithagia gũtaũkĩrũo nĩ igongona rĩa ũkũũri rĩa Kristo Jesu, ta ũrĩa tũkoona Gĩcunjĩ-inĩ gĩa 14.—1 Timotheo 2:5, 6.

¹² Watho ũcio ningĩ nĩ wagiragĩrĩria andũ matikae kwagarara kĩhooto. Kwa mũhaano, nĩguo ũndũ ũrĩa mũndũ athitangĩirũo woneke nĩ wa ma, nĩ kwabataranagia aira erĩ. Mũndũ angĩarutire ũira wa maheeni, aaherithagio na njĩra nene. (Gũcokerithia Maathani 19:15, 18, 19) Ningĩ watho nĩ wagirĩtie ungumania na mahaki. (Thama 23:8; Gũcokerithia Maathani 27:25) O na maũndũ-inĩ megiĩ biacara, andũ a Ngai nĩ maagĩrĩirũo kũrũmia ithimi cia Jehova ciĩgiĩ kĩhooto. (Maũndũ ma Alawii 19:35, 36; Gũcokerithia Maathani 23:19, 20) Watho ũcio mũtũũgĩru na wa kĩhooto warĩ na ũguni mũnene harĩ Aisiraeli!

13, 14. Watho watigagĩrĩra atĩa atĩ kĩhooto nĩ kĩarũmĩrĩrũo harĩ mũici o hamwe na ũrĩa ũiyĩtwo?

¹³ Hihi Watho wa Musa warĩ mũritũ na wa kũhinyĩrĩria andũ? Aca o na hanini! Mũthamaki Daudi aatongoririo nĩ roho kwandĩka ũũ: “Watho wa Jehova nĩ mũkinyanĩru.” (Thaburi 19:7) Daudi nĩ eeyoneire atĩ Watho ũcio nĩ woonanagia bata wa kuonania tha na kwaga mũthutũkanio. Woonanagia ũguo na njĩra ĩrĩkũ?

¹⁴ Thĩinĩ wa mabũrũri mamwe ũmũthĩ, watho ũhaanaga ta ũrateithia arĩa mekĩte ũũru, gũkĩra ũrĩa ũteithagia arĩa mekĩtwo ũũru. Kwa mũhaano, aici no mohwo kwa ihinda rĩigana ũna. No arĩa maiyĩtwo indo mahota kwaga gũgaaciona rĩngĩ, o na gũtuĩka no merĩgagĩrĩrũo marĩhe igooti rĩrĩa rĩhũthagĩrũo kũrũmbũiya aici acio. Thĩinĩ wa Isiraeli ya tene, gũtiakoragwo na njera ta iria ikoragwo kuo ũmũthĩ. Watho nĩ waigĩte mĩhaka mĩrũmu ĩgiĩ ũrĩa mũndũ aagĩrĩire kũherithio. (Gũcokerithia Maathani 25:1-3) Mũici no mũhaka angĩacokeirie mwene kĩndũ kĩrĩa ekũiyĩte. Makĩria ma ũguo, no mũhaka angĩetirio irĩhi rĩngĩ. Rĩigana atĩa hihi? Nĩ kwaringanaga. Aciirithania nĩ maarĩ na wĩyathi wa kũrora maũndũ maigana ũna, ta kana hihi ũcio wĩhĩtie  nĩ erirĩte. Ũndũ ũcio nĩ ũtũteithagia kũmenya nĩkĩ irĩhi rĩrĩa mũici eetagio kũringana na Maũndũ ma Alawii 6:1-7, nĩ inini gũkĩra rĩrĩa rĩgwetetwo thĩinĩ wa Thama 22:7.

15. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Watho watigagĩrĩra atĩ mũndũ ũrĩa woragana atekwenda nĩ onio tha na kĩhooto?

¹⁵ Watho ũcio nĩ woonanagia wega atĩ ti hingo ciothe mũndũ eehagia akĩendaga. Kwa ngerekano, mũndũ angĩoragire ũrĩa ũngĩ atekwenda, to mũhaka o nake angĩoragirũo angĩorĩire rĩmwe rĩa matũũra ma kũũrĩra marĩa maarĩ kũndũ gũtiganĩte thĩinĩ wa Isiraeli. Thutha wa ciira wake gũthikĩrĩrio nĩ aciirithania arĩa magĩrĩire, aabataraga gũikara itũũra-inĩ rĩu rĩa kũũrĩra nginya mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene akue. Thutha ũcio, aarĩ na wĩyathi wa gũikara handũ o hothe, na njĩra ĩyo akagunĩka nĩ tha cia Ngai. O na gũtuĩka ũcio wĩhĩtie nĩ oonagio tha, watho ũcio nĩ woonanagia na njĩra nene atĩ muoyo wa mũndũ nĩ wa bata.—Ndari 15:30, 31; 35:12-25.

16. Watho wagitagĩra atĩa ihooto imwe cia mũndũ kĩũmbe?

¹⁶ Watho ũcio nĩ wagitagĩra ihooto cia mũndũ kĩũmbe. Ta wĩcirie ũrĩa wagitagĩra mũndũ ũrĩ na thiirĩ. Nĩ wagirĩtie mũndũ kũingĩra nyũmba ya mũndũ ũrĩa wĩ na thiirĩ wake gwĩtahĩra indo. Ithenya rĩa ũguo, ũrĩa ũrarandũrana aagĩrĩirũo gũikara nja eterere ũrĩa wĩ na thiirĩ amũtwarĩre kĩrĩa kĩngĩarũgamĩrĩire thiirĩ. Kwoguo, mũciĩ wa mũndũ ũcio ndũngĩaingĩrĩirũo oro ũguo. Ũrĩa ũrarandũrana angĩatahire nguo ya igũrũ ya ũrĩa ararandũra, aagĩrĩirũo kũmũcokeria nduma ĩtanaingĩra, tondũ no gũkorũo nĩ angĩamĩbatarire nĩguo ehumbĩre nayo ũtukũ.—Gũcokerithia Maathani 24:10-14.

17, 18. Maũndũ-inĩ megiĩ mbaara-rĩ, Aisiraeli maarĩ ngũrani atĩa na ndũrĩrĩ iria ingĩ, na nĩkĩ?

¹⁷ Watho ningĩ nĩ waheanĩte motaaro megiĩ mbaara. Andũ a Ngai maagĩrĩirũo kũrũa mbaara nĩguo marũgamĩrĩre Ngai “[Mbaara-inĩ] cia Jehova,” no ti getha mahingie wendi wao wa gũtongoria kana kũhũũra thũ ciao. (Ndari 21:14) Maita marĩa maingĩ, Aisiraeli maabataraga kũhe thũ ciao mweke wa kwĩneana hatarĩ mbaara. Itũũra o rĩothe rĩngĩagire gwĩka ũguo, Aisiraeli maabatiĩ kũrĩthiũrũrũkĩria, ĩndĩ meke ũguo makĩrũmĩrĩra uuge  wa Ngai. Mũgarũ na ũrĩa thigari nyingĩ ciĩkaga, arũme a mbũtũ ya Isiraeli nĩ maagirĩtio kũnyita atumia kĩa hinya kana kũũraga andũ o ũguo hatarĩ gĩtũmi. Ningĩ matiaagĩrĩirũo kwananga indo, ta gũthiĩ magĩtemengaga mĩtĩ ya matunda ya thũ ciao. d Mbũtũ cia ndũrĩrĩ icio ingĩ itiarĩ na mawatho ta macio.—Gũcokerithia Maathani 20:10-15, 19, 20; 21:10-13.

¹⁸ Hihi nĩ ũrakaraga rĩrĩa waigua atĩ mabũrũri-inĩ mamwe ciana nini nĩ imenyeragio gũtuĩka thigari? Thĩinĩ wa Isiraeli ya tene, mũndũrũme ũtakinyĩtie mĩaka 20 ndeetĩkĩragio kũingĩra mbũtũ-inĩ. (Ndari 1:2, 3) O na mũndũ ũhingĩtie mĩaka ĩyo nĩ eeheragio mbũtũ-inĩ angĩakorirũo na guoya. Mũndũ wakoretwo ahikania eeragwo aikare mũciĩ ihinda rĩa mwaka ũmwe atanacoka mbũtũ-inĩ, nĩguo akorũo agĩa mwana. Watho wataarĩirie atĩ na njĩra ĩyo, mũndũ ũcio nĩ angĩahotire “[gũikara] gwake mũciĩ ambe akenie mũtumia wake.”—Gũcokerithia Maathani 20:5, 6, 8; 24:5.

19. Watho warũmbũyagia atĩa atumia, ciana, famĩlĩ, atumia a ndigwa, na ciana iria itarĩ maithe?

¹⁹ Watho ũcio ningĩ nĩ wagitagĩra atumia, ciana, na famĩlĩ, na ũkarũmbũiya mabataro mao. Nĩ wataarĩte aciari mahũthagĩre mahinda hamwe na ciana ciao, na macirutage maũndũ ma kĩĩroho. (Gũcokerithia Maathani 6:6, 7) Nĩ wakaananĩtie ngomanio gatagatĩ-inĩ ka andũ a famĩlĩ, na mũndũ ũngĩekire ũguo no kũũragwo ooragagwo. (Maũndũ ma Alawii, mũrango wa 18) Ningĩ nĩ wagirĩtie ũtharia, tondũ kaingĩ nĩ ũharaganagia famĩlĩ na ũgathũkia ũrũmwe na gĩtĩo thĩinĩ wa famĩlĩ. Watho ũcio nĩ warũmbũyagia mabataro ma atumia a ndigwa na ciana iria itarĩ maithe, na ũgataarĩria na ciugo irĩ na ũritũ atĩ matiaagĩrĩirũo kũhinyĩrĩrio.—Thama 20:14; 22:22-24.

20, 21. (a) Watho wa Musa wetĩkĩrĩtie Aisiraeli mahikagie atumia aingĩ nĩkĩ? (b) Ũhoro-inĩ wĩgiĩ ndigano-rĩ, nĩ kĩĩ gĩatũmĩte Watho ũcio uuge ũndũ ngũrani na ũrĩa Jesu aacokire kuuga?

 ²⁰ No andũ amwe mahota kwĩyũria, ‘Watho wetĩkĩrĩtie andũ kũhikia atumia aingĩ nĩkĩ?’ (Gũcokerithia Maathani 21:15-17) Tũbatiĩ gwĩciria ũhoro wa mawatho ta macio kũringana na mahinda macio ma tene. Arĩa monaga Watho wa Musa kũringana na mwĩcirĩrie na ũndũire wa mahinda maya, no maage gũtaũkĩrũo nĩguo na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire. (Thimo 18:13) Jehova nĩ aaigire gĩthimi o mũgũnda-inĩ wa Edeni kĩa atĩ kĩhiko kĩagĩrĩire kũnyitithania mũthuri ũmwe na mũtumia ũmwe matũũranie. (Kĩambĩrĩria 2:18, 20-24) O na kũrĩ ũguo, gũkinyĩria hĩndĩ ĩrĩa Jehova aaheire Aisiraeli Watho, andũ nĩ maakoretwo makĩhikia atumia aingĩ kwa ihinda iraya. Jehova nĩ aamenyaga wega atĩ ‘andũ ake aremi’ nĩ mangĩagire gwathĩkĩra mawatho make ma bata, ta marĩa maakaananĩtie kũhoya mĩhianano. (Thama 32:9) Nĩkĩo oonire arĩ wega kwaga kũmarũnga ũhoro-inĩ wĩgiĩ kũhikia atumia aingĩ hĩndĩ ĩyo. No ndũkariganĩrũo atĩ Jehova tiwe wambĩrĩirie mũbango wa andũ kũhikia atumia aingĩ. O na kũrĩ ũguo, nĩ aahũthĩrire Watho wa Musa gũtaarana ũhoro-inĩ wĩgiĩ kĩhiko kĩa atumia aingĩ na kũmagirĩrĩria matigakĩrie njano ũndũ-inĩ ũcio.

²¹ Ningĩ Watho wa Musa nĩ wetĩkĩrĩtie mũthuri gũtigana na mũtumia wake nĩ ũndũ wa maũndũ maritũ mwanya mwanya. (Gũcokerithia Maathani 24:1-4) Jesu ooigire atĩ Ngai eetĩkĩrĩtie Ayahudi mekage ũguo ‘nĩ ũndũ wao kũũmia ngoro.’ No ndangĩetĩkĩririe ũndũ ũcio ũthiĩ na mbere ihinda iraihu. Jesu nĩ aacokirie mũbango wa Ngai wĩgiĩ kĩhiko harĩ arũmĩrĩri ake.—Mathayo 19:8.

22. Nĩ na njĩra irĩkũ Watho wa Musa wekĩraga andũ ngoro mendanage, na maagĩrĩirũo kwenda ũ?

²² Hihi nĩ ũkuona ta harĩ watho wĩ kuo ũmũthĩ wĩkĩraga andũ ngoro mendanage? Ũndũ ũrĩa Watho wa Musa wekĩrĩire mũno nĩ kuonania wendo. Ibuku rĩa Gũcokerithia Maathani riki rĩhũthĩrĩte kiugo “wendo” na njĩra itiganĩte makĩria ma maita 20. Rĩathani rĩa kerĩ inene rĩa Watho ũcio rĩarĩ, “no mũhaka wende  mũndũ ũrĩa ũngĩ o ta ũrĩa wĩyendete wee mwene.” (Maũndũ ma Alawii 19:18; Mathayo 22:37-40) Andũ a Ngai maagĩrĩirũo kwendana o ene, na mende nginya ageni arĩa maarĩ gatagatĩ-inĩ kao, makĩririkanaga atĩ o nao kwĩ hĩndĩ maarĩ ageni bũrũri-inĩ ũngĩ. Maagĩrĩirũo kwenda athĩni na andũ arĩa mataarĩ na hinya, kũmahe mabataro, na gwĩthema kũmeka maũndũ moru. O na nĩ maathĩtwo macayagĩre nyamũ.—Thama 23:6; Maũndũ ma Alawii 19:14, 33, 34; Gũcokerithia Maathani 22:4, 10; 24:17, 18.

23. Nĩ ũndũ ũrĩkũ mwandĩki wa Thaburi ya 119 aahutirio ngoro gwĩka, na nĩ itua rĩrĩkũ tũngĩtua?

²³ Gũtirĩ bũrũri ũngĩ ũkoragwo na mawatho mega ta macio! Nĩkĩo mwandĩki wa Thaburi ooigire ũũ: “Nĩ nyendete watho waku mũno!” No to kwenda eendete watho ũcio wa Ngai, ĩndĩ nĩ eerutanagĩria kũwathĩkĩra na gũtũũra kũringana na ũrĩa uugĩte. Aacokire akiuga ũũ: “Ndĩĩcũranagia igũrũ rĩaguo mũthenya wothe.” (Thaburi 119:11, 97) Nĩ aahũthagĩra mahinda maingĩ kwĩruta mawatho ma Jehova. Hatarĩ nganja gwĩka ũguo nĩ gwatũmaga ende mawatho macio makĩria. Na noguo wendo wake harĩ Jehova Ngai, Mũheani Watho, wathiaga wongererekete. O ũrĩa ũgũthiĩ na mbere kwĩruta watho wa Ngai, noguo o nawe ũgũkuhĩrĩria Jehova makĩria, o we Mũheani Watho Ũrĩa Mũnene na Ngai wa kĩhooto.