Inda koshikalimo

Inda koshikalimo

ONTOPOLWA 13

“Ompango yOMUWA kaku na we”

“Ompango yOMUWA kaku na we”

1, 2. Omolwashike aantu oyendji ya dhina oompango, ihe otu na okukala tu uvitile ngiini oompango dhaKalunga?

EMBO limwe lya nyanyangidhwa mo 1712 otali ti: ‘Ompango oya fa olumbogo oluleleeka ndoka halu ninagula po kehe shimwe.’ Omunyoli gwembo ndyoka okwa popi oohapu ndhoka omolwiipotha mbyoka hayi kala tayi undulilwa komeho omimvo odhindji nohayi tokeke mboka taya kongo uuyuuki. Miilongo oyindji omilandu dhopaveta odha kitakana unene nodha kwatela mo okwaahenuuyuuki, ontondo notadhi kondjithathana, shoka sha ningitha aantu apuhe ya kale ye dhi dhina.

2 Mekondjithathano naashoka, tala oohapu ndhika dha nyolwa oomvula 2 700 lwaampono dha piti: “Ompango yoye ondi yi hole ngiini!” (Episalomi 119:97) Omolwashike omupisalomi a li e yi hole unene? Omolwaashoka Ompango ndjoka inayi totwa kaapangeli yopantu, ihe okuJehova Kalunga mwene. Sho to konakona oompango dhe, oto kala wu uvite naanaa ngaashi omupisalomi. Ekonakono lya tya ngaaka otali ke ku pa uunongo wu mone nkene Omugandjimpango Omunenenene meshito alihe ha dhiladhila.

Omugandjimpango Omunenenene

3, 4. Omomikalo dhini Jehova u ulike kutya oku li Omugandjimpango?

3 Ombiimbeli otayi ti: “Kalunga oye omugandjimpango nomupanguli.” (Jakob 4:12) Odhoshili kutya oye awike Omugandjimpango gwashili. Nokuli nomaminikilo gokegulu ohaga wilikwa ‘koompango dhe dhomewangandjo.’ (Job 38:33) Aayengeli yaJehova aayapuki omamiliyona ogendji nayo ohaya wilikwa kOmpango ye, molwaashoka oyu unganekwa moongundu dhontumba nohaya longo ye li aakalele ye.—Aahebeli 1:7, 14.

4 Jehova okwa pa wo aantu oompango dhe. Kehe gumwe gwomutse oku na eiyuvo tali ulike kutya otwa shitilwa uukwatya wuuyuuki. Molwaashoka eiyuvo olyo ompango ya shitilwa mutse, ohali tu kwathele tu yoolole shoka shi li mondjila naashoka sha puka. (Aaroma 2:14) Aakuluntu yetu yotango oya li ya shitwa ye na eiyuvo lya gwanenena, onkee ano, kaya li ya pumbwa oompango odhindji. (Genesis 2:15-17) Aantu inaaya gwanenena oya pumbwa oompango odhindji dhi ya wilike mokulonga ehalo lyaKalunga. Tatekulululwa Noa, Abraham naJakob oya li ya pewa oompango kuJehova Kalunga noye dhi longitha momaukwanegumbo gawo. (Genesis 6:22; 9:3-6; 18:19; 26:4, 5) Jehova okwa ningi Omugandjimpango kaaku na we sho a pe oshigwana shaIsraeli Ompango okupitila muMoses. Oompango ndhoka otadhi tu kwathele tu mone lela kutya Jehova oku hole uuyuuki.

Iinima yimwe mbyoka ya kwatelwa mOmpango yaMoses

5. Mbela Ompango yaMoses oya li ondhigu noya kitakana, nomolwashike to tile ngawo?

5 Aantu oyendji ohaya dhiladhila kutya Ompango yaMoses oya li ondhigu noya kitakana. Edhiladhilo ndyoka olya puka. Ompango oya li owala yi na oompango dhi vulithe 600. Otadhi monika dha fa odhindji, ihe dhiladhila owala kwaashika: Pehulilo lyethelemimvo eti-20, oompango mIilongo yaHangana yaAmerika odha li dha nyolwa pomapandja ge vulithe 150 000 momambo goompango. Konima yomimvo mbali ohamu gwedhwa oompango dhi vulithe 600 lwaampono. Onkee ano, oompango dhopantu odhindji unene dhi vule dhomOmpango yaMoses. Ihe Ompango ndjoka oya li ya wilike Aaisraeli monkalamwenyo yawo, oshinima shoka oompango dhopantu ihaadhi ningi. Natu tale iiholelwa yimwe.

6, 7. (a) Oshike sha li sha yoolola ko Ompango yaMoses koompango dhilwe, noshipango oshinene shOmpango ndjoka oshini? (b) Aaisraeli oya li ye na okuulika ngiini kutya oya zimina uuthemba waJehova wokupangela?

6 Ompango oya li ya tumbalekitha uuthemba waJehova wokupangela. Onkee ano, itayi vulu okuyelekwa noompango dhilwe. Oshipango oshinene shayo osha li: “Israeli, pulakena! OMUWA Kalunga ketu oye awike Kalunga. Ano hola OMUWA Kalunga koye komutima gwoye aguhe, komwenyo gwoye aguhe nokoonkondo dhoye adhihe.” Ongiini oshigwana shaKalunga sha li shi na okuulika kutya oshi mu hole? Ongele tashi mu longele nokuvulika kepangelo lye.—Deuteronomium 6:4, 5; 11:13.

7 Omuisraeli kehe okwa li e na okuulika kutya okwa zimina uuthemba waJehova wokupangela mokuvulika kwaamboka a pa oonkondopangelo. Aavali, omalenga, aapanguli, aasaaseri naakwaniilwa ayehe oya li ye lile po oonkondopangelo dhaKalunga. Uuna Aaisraeli taya tukululile mboka ye na oonkondopangelo oshipotha, Jehova okwa li he shi tala ko kutya oye taye shi ningile. Mboka ye na oonkondopangelo otaya ka geelwa kuye ngele otayu ungaunga shaahe li pauyuuki nenge nuuntsa noshigwana she. (Eksodus 20:12; 22:28; Deuteronomium 1:16, 17; 17:8-20; 19:16, 17) Mboka ye na oonkondopangelo naamboka taya vulika kudho oya li ye na oshinakugwanithwa shokuyambidhidha uuthemba waKalunga wokupangela.

8. Ompango oya li tayi ambidhidha ngiini omithikampango dhaJehova dhuuyapuki?

8 Ompango oya li ya humitha komeho omithikampango dhaJehova dhuuyapuki. Uutumbulilo “omuyapuki” nosho wo “uuyapuki” otawu holoka mOmpango yaMoses lwiikando yi vulithe 280. Oya li ya kwathele oshigwana shaKalunga shi mone eyooloko pokati kaashoka sha yogoka naashoka sha nyata, oya totha mo wo iinima 70 lwaampono ya yoolokathana mbyoka tayi vulu okunyateka iituthi yAaisraeli. Oompango ndhoka odha li dha kwatela mo uuyogoki wopalutu, iikulya nosho wo iiyekelwahi. Odha li dhe ya kwathele ya kale ye na uukolele. * Ihe elalakano enene lyadho olya li okukaleka oshigwana sha hokiwa kuJehova nokukala ihaashi longo iilonga yuulunde mbyoka hayi longwa kiigwana mbyoka ye shi dhingoloka. Natu tale koshiholelwa shimwe.

9, 10. Ehangano lyOmpango olya li lya kwatela mo oompango dhini kombinga yomilalo noyokumona aanona, nuuwanawa washike aantu ya mona mo?

9 Ompango oye shi popya kutya omukulukadhi ngele a mono okanona okwa li ha kala a nika oshidhila nonokutya ngele omulumentu nomukiintu ya yi momilalo oya li haya kala ya nika oshidhila nokuli nando oya hokana. (Levitikus 12:2-4; 15:16-18) Ihe oompango ndhoka itadhi ti kutya omagano ngoka ga za kuKalunga oga nyata. (Genesis 1:28; 2:18-25) Pehala lyaashoka, otadhi ambidhidha uuyapuki waKalunga nokukaleka aalongelikalunga ye ya yogoka. Iigwana mbyoka ya li ya kundukidha Aaisraeli oya li yi na omikalondjigilile okuvundakanitha elongelokalunga nomilalo nosho wo niinima yi na ko nasha noluvalo. Melongelokalunga lyAakaanan omwa li mu na oohonda dhaalumentu naakiintu. Omikalo dhawo odha li dha shunduka nodha taandela apuhe. Mepingathano naashoka, Ompango oya ningitha elongelokalunga lyaJehova li kale lya yooloka ko thiluthilu kiinima yopamilalo. * Opwa li pu na natango omauwanawa galwe.

10 Oompango ndhoka odhi li po okulonga oshili ya simanenena. * Mbela uulunde waAdam owa li wa taandele ngiini okuza kepipi nepipi? Omokupitila momilalo nomokumona aanona. (Aaroma 5:12) Ompango yaKalunga oya li ya dhimbulukitha shili oshigwana she kutya oshilunde. Odhoshili kutya atuheni otwa valwa muulunde. (Episalomi 51:5) Otwa pumbwa edhiminopo nekulilo opo tu vule okuhedha popepi naKalunga ketu omuyapuki.

11, 12. (a) Ompango otayi popile ekotampango lyuuyuuki lya simanenena lini? (b) Ompango oya li ya kwathele ngiini opo uuyuuki kaawu goyokithwe?

11 Ompango oya li ya humitha komeho uuyuuki waJehova wa gwanenena. Ngoka a ningila mukwawo uuwinayi okwa li e na okugeelwa shi thike pwaashoka a ninga. Ompango oya ti: “Egeelo nali kale tuu omwenyo omomwenyo, eho omeho, eyego omeyego, oshikaha omoshikaha nompadhi omompadhi.” (Deuteronomium 19:21) Ngoka a yona okwa li e na okugeelwa shi thike peyono lye. Ompango yaKalunga oya li tayi pangelwa kuuyuuki we noshi li sha simanenena kunena tu uve ko ekuliloyambo lyaJesus Kristus ngaashi tatu ke shi mona mOntopolwa 14.—1 Timoteus 2:5, 6.

12 Pethimbo lyOmpango, uuyuuki kawa li wu na okugoyokithwa. Pashiholelwa, omuntu ngoka a yona opo a monike ondjo opwa li pu na okukala oonzapo mbali. Omuntu okwa li ha geelwa sha kwata miiti ngele okwa gana iifundja. (Deuteronomium 19:15, 18, 19) Uulingilingi nombumbo oya li yi indikwa. (Eksodus 23:8; Deuteronomium 27:25) Oshigwana shaJehova osha li shi na okusimanekitha omithikampango dhe dha dhenga mbanda dhuuyuuki miinima yopangeshefa. (Levitikus 19:35, 36; Deuteronomium 23:19, 20) Ompango ndjoka ya simana noyi li pauyuuki kaya li tuu eyambeko enene kAaisraeli!

Oompango ndhoka tadhi tsu omuthindo ohenda nokuungaunga nawa nayalwe miinima yopampangu

13, 14. Ompango oya li hayi ungaunga ngiini pauyuuki nomufuthi nosho wo naangoka a yakelwa?

13 Mbela omithikampango dhOmpango yaMoses odha li ihaadhi lunduluka noihaadhi sile omuntu ohenda? Hasho nando. Omukwaniilwa David okwa li a nwethwa mo a nyole ta ti: “Ompango yOMUWA kaku na we.” (Episalomi 19:7) Okwa li e shi shi nawa kutya Ompango otayi popile ohenda nokuungaunga nawa nayalwe miinima yopampangu. Ngiini mbela?

14 Miilongo yimwe kunena, aalongi yomiyonena oyo haya gamenwa unene kompango shi vulithe mboka ya yonenwa. Pashiholelwa, aafuthi otashi vulika ya kale ethimbo mondholongo, omanga mboka ya yakelwa iinima yawo tashi vulika inaaye yi shunithilwa, ihe nando ongaaka, ohaya futu iifendela mbyoka hayi ka futa omahala niikulya yokuliwa kaalongi yomiyonena mboka. MuIsraeli shonale kamwa li oondholongo ngaashi kunena. Omuntu okwa li ha geelwa sha kwata miiti shi ikolelela keyono lye. (Deuteronomium 25:1-3) Omufuthi okwa li e na okufuta shi thike peni? Oshi ikwatelela kwaashoka a yaka. Aapanguli otashi vulika ya li haya pewa ompito okutala iinima yontumba, ngaashi ngele omufuthi okwi iyela ngaa ombedhi shili. Shika otashi tu kwathele tu uve ko kutya omolwashike omufuthi a li e na okufuta oshishona miinima mbyoka ya popiwa muLevitikus 6:1-7, omanga e na okufuta oshindji mwaambyoka ya popiwa muEksodus 22:7.

15. Omuntu ngoka a dhipaga mukwawo kaashi shi oshiningilewina okwa li hu ulukilwa ngiini ohenda nuuyuuki pethimbo lyOmpango?

15 Pethimbo lyOmpango mboka inaaya yonena owina oya li haya silwa ohenda. Pashiholelwa, ngele omuntu okwa dhipaga mukwawo kaashi shi oshiningilewina, ka li ha futu omwenyo momwenyo ngele okwa matukile kushimwe shomiiholamenolando mbyoka ya li apuhe muIsraeli. Konima ngele omupanguli ngoka a pyokoka u ungaunga noshipotha she, nena nakudhipaga okwa li e na okukala moshiholamenolando shoka sigo eso lyomusaaseri omukuluntu. Konima yaashoka okwa manguluka okukala kehe mpoka a hala. Kungeyi, ota mono uuwanawa mohenda yaKalunga. Ompango oya li wo ya popi kutya omwenyo gwomuntu ogwa simanenena.—Numeri 15:30, 31; 35:12-25.

16. Ompango oya li ya gamena ngiini uuthemba waantu pauhandimwe?

16 Ompango oya li ya gamena uuthemba waantu. Tala komikalo moka ya gamene mboka ye na oongunga dhayalwe. Oya li yi indika omuntu ngoka a lilwa oongunga kaa ye megumbo lyaangoka e na oongunga dhe nokukutha mo iinima ye ngele ita vulu oku dhi futa. Pehala lyaashono, oku na okukala pondje yegumbo nokutegelela ngoka e mu lila oongunga e mu etele oongunga dhe. Onkee ano, kapwa li ngoka e na uuthemba wokuponokela egumbo lyaangoka e mu lila oongunga. Ngele nakulilwa oongunga okwa kutha po ekumbatha lyaangoka e na oongunga dhe, okwa li e na oku li galula kongulohi opo e ki isikile nalyo.—Deuteronomium 24:10-14.

17, 18. Ompango yAaisraeli yokuya kiita oya li ya yooloka ko ngiini kwaandjoka yiigwana yilwe, nomolwashike?

17 Iita nayo oya li hayi wilikwa kOmpango. Oshigwana shaKalunga kasha li hashi hingi iita opo shi ikongele oonkondopangelo nenge shi mone esindano, ihe osha li hashi kondjo shi lile po Kalunga ‘miita ye.’ (Numeri 21:14) Olundji Aaisraeli oya li haya gandja ompito koshilando shoka taya ponokele shi igandje. Ihe ngele aakwiita yasho oya tindi, oya li taya vulu oku shi ponokela, ihe oye na oku shi ninga metsokumwe noompango dhaKalunga. Aakwiita yaIsraeli kaya li ya pitikwa okukwata aakiintu onkonga nenge ya dhipage aantu iipundjamenye ngaashi aakwiita oyendji mondjokonona haye shi ningi. Oya li ye na okusimaneka nokuli omudhingoloko nokaye na okukeka po omiti dhiiyimati. * Omatangakwiita galwe kaga li ga tulilwa po omangambeko ngoka.—Deuteronomium 20:10-15, 19, 20; 21:10-13.

18 Mbela ohashi ku zitha omahwilili ngele wu uvu kutya aanona miilongo yimwe ohaya dheulilwa uukwiita? MuIsraeli shonale omulumentu ngoka e li kohi yoomvula 20 ka li a pitikwa a ye kiita. (Numeri 1:2, 3) Omulumentu ngoka a adha okuya kiita, ihe omumbanda ka li a pitikwa a ye ko. Ngoka opo a hokana okwa li ha kala uule womvula inaa ya kiita opo a vule okumona okanona hoka taka kala omuthigululi gwe sho taka valwa. Ompango oya li ya yelitha kutya omusamane opo a hokana na ‘nyanyudhe’ omukadhi.—Deuteronomium 20:5, 6, 8; 24:5.

19. Ompango oya li ya kwatela mo omalongekidho geni gokugamena aakiintu, aanona, omaukwanegumbo, aaselekadhi noothigwa?

19 Ompango oya li wo ya gamena nokusila oshimpwiyu aakiintu, aanona nomaukwanegumbo. Oya li ya gandja elombwelo kaavali ya gandje eitulomo koyana noku ya longa iinima yopambepo. (Deuteronomium 6:6, 7) Oya li yi indika okuya miihulo nomupambele, naangoka te shi ningi okwa li e na okudhipagwa. (Levitikus ontopolwa 18.) Oya li yi indika okuyona ondjokana shoka olundji hashi teya po omaukwanegumbo nokuhulitha po egameno nesimano lyago. Ompango oya li hayi gandja omasiloshimpwiyu kaaselekadhi noothigwa noya li yi indika kaaya ningwe onyanya.—Eksodus 20:14; 22:22-24.

20, 21. (a) Omolwashike Ompango yaMoses ya li ya pitika Aaisraeli ya hokane ombanda? (b) Ngele tashi ya pokuhengana, Ompango oya li ya yooloka ko ngiini komithikampango dhondjokana ndhoka Jesus a tulile po aalanduli ye?

20 Aantu yamwe otashi vulika yi ipule kutya ‘omolwashike Ompango ya li ya pitika okuhokana ombanda?’ (Deuteronomium 21:15-17) Oshinima shoka otwa pumbwa oku shi tala twi ikolelela koonkalo dhopethimbo ndyoka. Mboka taya yelekanitha Ompango yaMoses noonkalo dhopethimbo lyetu nosho wo nomaputuko gokunena, itaye ke yi uva ko. (Omayeletumbulo 18:13) Sho Jehova a toto po ondjokana muEden oya li pokati komusamane gumwe nomukulukadhi gumwe noya li ye na okukala nekwatathano tali kalelele. (Genesis 2:18, 20-24) Pethimbo Jehova a pe Aaisraeli Ompango, omukalo gwokuhokana ombanda ogwa adhika nale gwe ya nwetha mo noonkondo uule womathelemimvo. Okwa li a tseya nawa kutya “aatangalali” omathimbo nomathimbo otaya ka kala ihaaya vulika kiipango ye ya simana, ngaashi shoka tashi indike okulongela iikalunga. (Eksodus 32:9) Onkee ano, ina lundulula omikalo adhihe dhokuhokana dhopethimbo lyawo. Dhimbulukwa kutya Jehova haye a tota po okuhokana ombanda. Ihe okwa longitha Ompango yi wilike oshigwana she nkene shi na okukala moondjokana dha tya ngaaka noyi shi keelele okulongitha omukalo ngoka papuko.

21 Sha faathana, Ompango yaMoses oya li ya pitika omulumentu a henge po omukiintu gwe ngele okwa yono sha kwata miiti. (Deuteronomium 24:1-4) Jesus okwa ti kutya Kalunga okwa li a pitikile Aajuda oshinima shoka ‘omolwokwaavulika kwawo.’ Ihe oshinima shoka osha li owala shopokathimbo, molwaashoka Jesus okwa tulila po aalanduli ye omithikampango dhopetameko dhondjokana.—Mateus 19:8.

Ohole oya li ya tsuwa omuthindo mOmpango

22. Omomikalo dhini Ompango yaMoses ya li tayi ladhipike aantu ya kale ye holathane, noya li ye na okukala ye hole oolye?

22 Oompango kunena ohadhi ladhipike ngaa aantu ya kale ye holathane? Ohole oyo ya li tayi dhana onkandangala mOmpango ayihe yaMoses. Oshitya “ohole” otashi holoka lwiikando yi vulithe 20 membo lyaDeuteronomium amuke. Oshipango oshitiyali oshinene shomOmpango otashi ti: ‘Hola mukweni, ngaashi wu ihole mwene.’ (Levitikus 19:18; Mateus 22:37-40) Oshigwana shaKalunga kasha li owala shi na okuulukilathana ohole ya tya ngaaka, ihe osha li wo shi na oku yi ulukila aakwiilongo mboka ya li mokati kawo, shoka sha li tashi ya dhimbulukitha kutya nayo oya li aakwiilongo. Oya li ye na okukala ye hole nokukwathela oohepele naathininikwa, nokaya li ye na oku ya ninga nayi molwaashoka itaya vulu okwiikwathela yo yene. Oya li ya lombwelwa nokuli yu ungaunge niinamwenyo mbyoka hayi longithwa nombili nonondjaalela.—Eksodus 23:6; Levitikus 19:14, 33, 34; Deuteronomium 22:4, 10; 24:17, 18.

23. Omunyoli gwEpisalomi okwa li i inyengithwa a ninge shike, natse otu na okukala twa tokola toko tu ninge shike?

23 Oshigwana shilwe shini sha li sha pewa oompango ndhoka? Kapu na omalimbililo sho omupisalomi a nyola a ti: “Ompango yoye ondi yi hole ngiini!” Ohole ye kaya li owala yopamaiyuvo. Oye mu inyengitha a katuke onkatu noku kambadhale a vulike kuyo noku yi dhiginine. Okwa tsikile ko a ti: “Ohandi yi dhiladhila esiku alihe.” (Episalomi 119:11, 97) Okwa li ha konakona aluhe oompango dhaJehova nohole ye yoku dhi hola oya koko. Pethimbo opo tuu mpoka ohole ye yokuhola Omugandjimpango, Jehova Kalunga nayo oya li ya koko. Sho to tsikile okukonakona ompango yaKalunga, Omugandjimpango Omunenenene ngoka e li omuyuuki, oto ka hedha wo popi lela naye.

^ okat. 8 Pashiholelwa, Ompango oya popya kutya omuntu ngele a yi kiihwa na fumvike oonyata dhe, aavu yoshilundu nayi ikalekelwe nosho wo ngoka a kwata omudhimba oku na okwiiyoga. Konima yomathelemimvo ogendji, iigwana yimwe oya li ya tula miilonga oompango ndhoka.—Levitikus 13:4-8; Numeri 19:11-13, 17-19; Deuteronomium 23:13, 14.

^ okat. 9 Mootempeli dhAakaanan omwa li mu na oondunda hadhi longithwa okuya momilalo, ihe Ompango yaMoses oya popya kutya mboka ya nyata itaya vulu nokuli okuya motempeli. Molwaashoka omilalo ohadhi nyateke omuntu uule wokathimbo, kapwa li ngoka a pitikwa e dhi ninge oshitopolwa shelongelokalunga motempeli yaJehova.

^ okat. 10 Elalakano lya simanenena lyOmpango olya li okunongeka. O-Encyclopaedia Judaica otayi ti kutya oshitya shOshihebeli tohrah shoka sha tolokwa “ompango” otashi ti lela “okulonga aantu.”

^ okat. 17 Ompango oya li ya popi shu ukilila ya ti: “Omiti kadhi shi aatondi yoye.” (Deuteronomium 20:19) Omulongwantu Omujuda, Philo ngoka a li ko methelemumvo lyotango okwa totha mo ompango ndjoka tayi yelitha kutya pataloko lyaKalunga “kashi li pauyuuki ngele omuntu ngoka a geya ta fululukile miinima mbyoka kaayi na shoka ya ninga.”