1, 2. Ke ka baka la’ng batho ba bantši ba se na taba le molao, gomme ke bjang re ka thomago go ba le maikwelo a bjalo ka melao ya Modimo?

“MOLAO ke molete o išago, o . . . metša selo se sengwe le se sengwe.” Polelo yeo e ile ya tšwelela ka pukung yeo e gatišitšwego morago kua ka 1712. Mongwadi wa yona o be a sola tshepedišo ya molao yeo go yona melato ka dinako tše dingwe e tšeago lebaka la nywaga dikgorong tša tsheko, e fetola bao ba tsomago toka badiidi. Dinageng tše dintši, ditshepedišo tša molao le tša kahlolo ke tšeo di raraganego kudu, tšeo di tletšego go hloka toka, kgethollo le go feto-fetoga, moo e lego gore go nyatša molao go apareditše.

² Go fapana le se se boletšwego ka mo godimo, ela hloko mantšu a ao a ngwadilwego nywaga e ka bago 2 700 e fetilego: “Melaô ya xaxo ke e rata xakaka’ng!” (Psalme 119:97) Ke ka baka la’ng mopsalme a be a e-na le lerato le le tseneletšego gakaakaa? Ka gobane molao woo a bego a o tumiša o be o sa tšwe mmušong le ge e le ofe wa lefase, eupša o be o e-tšwa go Jehofa Modimo. Ge o dutše o ithuta melao ya Jehofa, o ka thoma go ikwa go swana kudu le kamoo mopsalme a bego a ikwa ka gona. Thuto e bjalo e tla go nea temogo ya go lemoga yo a nago le bohlale bjo bo phagamego kudu bja go ahlola legohleng.

3, 4. Ke ka ditsela dife Jehofa a ipontšhitšego e le Monei-molao?

³ Beibele e re botša gore: “Mmei wa Molaô ké o tee; Mosodi ké Yêna.” (Jakobo 4:12) Ka kgonthe, Jehofa ke yena Monei-molao wa kgonthe a nnoši. Gaešita le mesepelo ya makoko a legodimo e laolwa ke “melaô e beetšwexo maxodimo.” (Jobo 38:33) Barongwa ba Jehofa ba bakgethwa ba dikete-kete le bona ka mo go swanago ba laolwa ke molao wa Modimo, ka gobane ba rulagantšwe go ya ka maemo a sa swanego gomme ba hlankela ka tlase ga taelo ya Jehofa e le badiredi ba gagwe.—Psalme 104:4; Ba-Hebere 1:7, 14.

⁴ Le gona Jehofa o neile batho melao. Yo mongwe le yo mongwe wa rena o na le letswalo, e lego ponagatšo ya go kgomega ga Jehofa ka toka. Ka ge e le mohuta wa molao wa ka gare, letswalo le ka  re thuša gore re hlaole se se lokilego go se se fošagetšego. (Ba-Roma 2:14) Batswadi ba rena ba pele ba be ba šegofaditšwe ka letswalo le le phethagetšego, ka gona ba be ba nyaka feela melao e sego kae. (Genesi 2:15-17) Lega go le bjalo, motho yo a sa phethagalago o nyaka melao e mentši gore e mo hlahle go direng thato ya Modimo. Bapatriareka ba bjalo ka Noage, Aborahama le Jakobo ba ile ba amogela melao go Jehofa Modimo gomme ba e fetišetša go malapa a bona. (Genesi 6:22; 9:3-6; 18:19; 26:4, 5) Jehofa o ile a itira gore e be Monei-molao ka tsela e sa lekanywego ge a be a nea setšhaba sa Isiraele thulaganyo ya Molao ka Moše. Thulaganyo ye ya molao e re nea temogo e nabilego ya go lemoga go kgomega ga Jehofa ka toka.

5. Na Molao wa Moše e be e le lelokelelo la melao e boima le e raraganego, gomme ke ka baka la’ng o araba bjalo?

⁵ Ba bantši ba bonala ba nagana gore Molao wa Moše e be e le lelokelelo la melao e imelago le e raraganego. Kgopolo e bjalo ga se therešo le ganyenyane. Go na le melao e fetago e 600 thulaganyong ka moka ya molao. Seo se ka bonagala e le melao e mentši, eupša nagana feela: Bofelong bja lekgolo la nywaga la bo-20, melao ya mmušo ya United States e be e tlala matlakala a fetago 150 000 a dipuku tša molao. Nywageng e mengwe le e mengwe e mebedi go tlaleletšwa ka melao e mengwe e 600 e mefsa! Ka gona ge re bolela feela ka tekanyo ya bogolo, gona thaba ya melao ya batho e feta kgole Molao wa Moše. Lega go le bjalo, Molao wa Modimo o be o buša ba-Isiraele dibopegong tša bophelo tšeo melao ya mehleng yeno e sa di kgwathego le gatee. Ela hloko kakaretšo ye.

6, 7. (a) Ke eng se se dirago gore Molao wa Moše o fapane le thulaganyo le ge e le efe e nngwe ya molao, gomme taelo e kgolo ya Molao woo ke efe? (b) Ba-Isiraele ba be ba ka bontšha bjang go amogela ga bona bogoši bja Jehofa?

⁶ Molao o be o godiša bogoši bja Jehofa. Ka go rialo, Molao wa Moše o ka se bapišwe le thulaganyo le ge e le efe e nngwe ya molao. Molao wa yona o mogolo e be e le o rego: “Theetša, Isiraele! Morêna Modimo wa rena ké Morêna à nnoši. Morêna Modimo wa xaxo O mo ratê ka pelo ya xaxo ka moka, le ka môya wa xaxo ka moka, le ka matla a xaxo ka moka.” Batho ba Modimo ba be ba  tla bontšha bjang lerato la bona go yena? Ba be ba swanetše go mo hlankela, ba ikokobeletše bogoši bja gagwe.—Doiteronomio 6:4, 5; 11:13.

⁷ Mo-Isiraele yo mongwe le yo mongwe o be a bontšha go amogela ga gagwe bogoši bja Jehofa ka go ikokobeletša bao ba neilwego matla a taolo godimo ga gagwe. Batswadi, dikgošana, baahlodi, baperisita go feleletša ka kgoši, ka moka ba be ba emela matla a taolo a Modimo. Jehofa o be a lebelela go rabela le ge e le gofe malebana le bao ba neilwego matla a taolo e le go rabela malebana le yena. Ka lehlakoreng le lengwe, bao ba neilwego matla a taolo ba be ba ipea kotsing ya go galefelwa ke Jehofa ge ba be ba swara batho ba gagwe ka go hloka toka goba ka go ikgodišetša bona. (Ekisodo 20:12; 22:28; Doiteronomio 1:16, 17; 17:8-20; 19:16, 17) Ka gona mahlakore ka bobedi a be a ikarabela bakeng sa go godiša bogoši bja Modimo.

8. Molao o be o godiša bjang tekanyetšo ya Jehofa ya bokgethwa?

⁸ Molao o be o godiša tekanyetšo ya Jehofa ya bokgethwa. Mantšu “kgethwa” le “bokgethwa” a tšwelela ka makga a fetago 280 Molaong wa Moše. Molao o be o thuša batho ba Modimo go kgethologanya magareng ga se se hlwekilego le se se sa hlwekago, se se sekilego le se se sa sekago, o bolela dilo tše ka bago 70 tše di sa swanego tšeo di ka dirago mo-Isiraele gore e be yo a sa hlwekago go ya ka tirelo. Melao ye e be e bolela ka bohlweki bja mmeleng, dijo gaešita le tsela ya go lahla ditšhila. Melao e bjalo e be e nea mehola e megolo ya tša maphelo. * Eupša e be e e-na le morero o mogolo—wa go boloka batho ba amogelwa ke Jehofa, ba arogile mekgweng ya sebe ya ditšhaba tše di gobogilego tšeo di bego di ba dikologile. Ela hloko mohlala.

9, 10. Kgwerano ya Molao e be e akaretša melao efe mabapi le ditswalano tša botona le botshadi le go belegwa ga bana, gomme melao e bjalo e be e nea mehola efe?

⁹ Melao ya kgwerano ya Molao e be e bolela gore ditswalano tša kopano ya botona le botshadi le go belegwa ga ngwana—gaešita le  bathong bao ba nyalanego—di be di tliša lebaka la go se hlweke. (Lefitiko 12:2-4; 15:16-18) Melao yeo e be e sa nyenyefatše dimpho tše tše hlwekilego tše di tšwago go Modimo. (Genesi 1:28; 2:18-25) Go e na le moo, melao yeo e be e godiša bokgethwa bja Jehofa, e boloka barapedi ba gagwe ba sa šilafatšwa. Ke mo go lemogegago gore ditšhaba tšeo di bego di dikologile Isiraele di be di sekametše go tswakeng borapedi ka mekgwa ya kopano ya botona le botshadi le pelego. Bodumedi bja ba-Kanana bo be bo akaretša go gweba ka mmele ga banna le basadi. Go ile gwa feleletša ka kgobogo e feteletšego ka go fetišiša gomme ya aparetša. Ka mo go fapanego, Molao o be o dira gore borapedi bja Jehofa e be bjo bo arogilego ka mo go feletšego ditabeng tša tša kopano ya botona le botshadi. * Moo le gona go be go e-na le mehola e mengwe.

¹⁰ Melao yeo gape e be e šoma bakeng sa go ruta therešo e bohlokwa. * Ge e le gabotse, sepatso sa sebe sa Adama se fetišetšwa bjang melokong ka go latelana? Na ga se ka ditswalano tša botona le botshadi le go belegwa ga bana? (Ba-Roma 5:12) Ee, Molao wa Modimo o be o gopotša batho ba gagwe ka therešo e dulago e le gona ya sebe. Ge e le gabotse, ka moka ga rena re belegetšwe sebeng. (Psalme 51:5) Re nyaka go lebalelwa le go lopollwa e le gore re batamele kgaufsi le Modimo wa rena yo mokgethwa.

11, 12. (a) Molao o be o bolelela molao ofe o mogolo wa motheo wa toka? (b) Ke tšhireletšo efe malebana le go kgopamišwa ga toka yeo Molao o bego o e akaretša?

¹¹ Molao o be o godiša toka e phethagetšego ya Jehofa. Molao wa Moše o be o bolelela molao wa motheo wa go lekana goba wa teka-tekano ditabeng tša toka. Ka gona, Molao o itše: “Bophelô bo lefyê ka bophelô, leihlô ka leihlô, leinô ka leinô, seatla ka seatla, leoto ka leoto.” (Doiteronomio 19:21) Ka gona, ditabeng tša  bosenyi kotlo e be e swanetše go swanela bosenyi. Karolo ye ya toka ya Modimo e be e tutuetša Molao ka moka, gomme go ba go fihla lehono, ke mo go nyakegago go kwešiša sehlabelo sa topollo sa Kriste Jesu bjalo ka ge Kgaolo 14 e tla bontšha.—1 Timotheo 2:5, 6.

¹² Molao gape o be o akaretša go šireletša malebana le go kgopamišwa ga toka. Ka mohlala, go be go nyakega bonyenyane dihlatse tše pedi bakeng sa go nea bohlatse bjo bo kwalago bja tatofatšo. Go otlelwa go nea bohlatse bja maaka e be e le mo go šoro. (Doiteronomio 19:15, 18, 19) Kgobogo le letsogo le kobong le tšona di be di ileditšwe ka go tia. (Ekisodo 23:8; Doiteronomio 27:25) Gaešita le mekgweng ya bona ya tša kgwebo, batho ba Modimo ba be ba swanetše go godiša tekanyetšo e phagamego ya Jehofa ya toka. (Lefitiko 19:35, 36; Doiteronomio 23:19, 20) Thulaganyo yeo ya molao e bohlale le ya toka, e be e le tšhegofatšo e kgolo go Isiraele!

13, 14. Molao o be o godiša bjang go swarwa gabotse le ka toka ga lehodu le mohlaselwa wa lona?

¹³ Na Molao wa Moše e be e le sehlopha sa melao e thata le yeo e se nago kgaugelo? Le gatee! Kgoši Dafida o ile a budulelwa go ngwala gore: “Molao wa Jehofa o phethagetše.” (Psalme 19:7, NW) Ka ge a be a tseba gabotse, Molao o be o kgothaletša kgaugelo le tshwaro e botse. O be o dira bjang se?

¹⁴ Dinageng tše dingwe lehono, go bonagala molao o tlogelela dilo kudu gomme o ema le disenyi go feta kamoo o kgomegago ka gona ka bahlaselwa. Ka mohlala, mahodu a ka fetša nako a le kgolegong. Go dutše go le bjalo, bahlaselwa e ka ba bao ba sa dutšego ba lahlegetšwe ke dithoto tša bona eupša ba swanelwa ke go lefa metšhelo yeo e agelago disenyi tše bjalo madulo le go di fepa. Isiraeleng ya bogologolo, go be go se na dikgolego tše di swanago le tšeo re di tsebago lehono. Go be go na le dithibelo tše di tiilego mabapi le go newa ga dikotlo tše šoro. (Doiteronomio 25:1-3) Lehodu le be le swanetše go bušetša mohlaselwa seo se lekanago le se le mo utsweditšego sona. Go oketša moo, lehodu le be le swanetše go lefa ka mo go oketšegilego. Le be le swanetše go lefa ka  bokae? Go be go fapa-fapana. Go ya ka mo go bonagalago ka gona, baahlodi ba be ba neilwe tokologo ya go seka-seka mabaka a mantši, a bjalo ka go itshola ga modira-dibe. Seo se be se tla hlalosa lebaka leo ka lona pušetšo yeo e nyakegago go lehodu go ya ka Lefitiko 6:1-7 e lego ka tlasana kudu go yeo e hlalositšwego go Ekisodo 22:6.

15. Molao o be o kgonthišetša bjang go bontšhwa ga kgaugelo le toka tabeng ya motho yo a bolailego motho yo mongwe ka phošo?

¹⁵ Molao ka kgaugelo o be o dumela gore ga se diphošo ka moka tšeo e lego tša ka boomo. Ka mohlala, ge monna a be a ka bolaya motho ka phošo, o be a sa swanele gore a lefe bophelo ka bophelo ge e ba a be a ka gata mogato o swanetšego ka go tšhabela go o mongwe wa metse ya botšhabelo yeo e bego e phatlaletše le Isiraele ka moka. Ka morago ga ge baahlodi bao ba swanelegago ba seka-sekile molato wa gagwe, o be a swanetše gore a dule motseng wa botšhabelo go fihlela moperisita yo mogolo a e-hwa. Ka morago ga moo o be a ka lokologa go ka dula kae le kae mo a bego a rata. Ka go rialo o be a holwa ke kgaugelo ya Modimo. Ka nako e swanago, molao wo o be o gatelela bohlokwa bjo bogolo bja bophelo bja motho.—Numeri 15:30, 31; 35:12-25.

16. Molao o be o šireletša bjang ditshwanelo tše dingwe tša motho?

¹⁶ Molao o be o šireletša ditshwanelo tša motho. Ela hloko ditsela tšeo ka tšona o bego o šireletša bao ba nago le molato. Molao o be o thibela go tsena legaeng la moadimi bakeng sa go tšea thoto e le seka sa peeletšo bakeng sa kadimo. Go e na le moo, moadimiši o be a swanetše go dula ka ntle gomme a nee moadimi sebaka sa go mo tlišetša seka sa peeletšo. Ka go rialo legae la monna le be le sa šwahlelwe. Ge e ba moadimiši a be a tšere seaparo sa moadimi sa ka ntle e le seka sa peeletšo, o be a swanetše go se buša ge letšatši le sobela ka gobane moadimi mohlomongwe o be a nyaka go se apara gore a ruthele bošego.—Doiteronomio 24:10-14.

17, 18. Ba-Isiraele ba be ba fapane bjang le ditšhaba tše dingwe ge go tliwa ditabeng tše di lego mabapi le ntwa, gomme ka baka la’ng?

¹⁷ Gaešita le ntwa e be e laolwa ka tlase ga Molao wa Modimo. Batho ba Modimo ba be ba swanetše go lwa, e sego bakeng sa go fo kgotsofatša kganyogo ya bona ya go buša goba go fenya, eupša bakeng sa go dira e le batseta ba Modimo ‘Dintweng tša Morena.’  (Numeri 21:14) Mabakeng a mantši, ba-Isiraele ba be ba swanelwa ke go nea motse dibaka tša go ineela pele ba ka o hlasela. Ge e ba motse o be o gana tokišetšo, gona Isiraele e be e ka o šwahlela—eupša go ya ka melao ya Modimo. Ka go se swane le mašole a mantši go theoša le histori, banna ba bego ba le gona madireng a Isiraele ba be ba sa dumelelwa go kata basadi goba go tsenela polaong e sa laolegego. Gape ba be ba bile ba swanetše go hlompha tikologo, ba se reme dihlare tša dienywa tša lenaba. * Madira a mangwe a be a se na dithibelo tše bjalo.—Doiteronomio 20:10-15, 19, 20; 21:10-13.

¹⁸ Na o a tenega ge o e-kwa gore dinageng tše dingwe bana ba tlwaeletšwa go ba mašole? Isiraeleng ya bogologolo, go be go se na monna wa nywaga ya ka tlase ga e 20 yoo a bego a balelwa gare ga madira. (Numeri 1:2, 3) Gaešita le monna yo a godilego o be a tlogelwa ge e ba a be a boifa kudu. Monna yo a sa tšwago go nyala o be a lokollwa lebaka la ngwaga ka moka e le gore mohlomongwe a bone leitšibolo le belegwa pele a ka thoma tirelo e bjalo e kotsi. Ka tsela ye, Molao o be o hlalosa gore monna yo mofsa yo a nyetšego o be a tla kgona go ‘thabiša’ mosadi wa gagwe yo mofsa.—Doiteronomio 20:5, 6, 8; 24:5.

19. Ke ditokišetšo dife tšeo Molao o bego o di akaretša bakeng sa go šireletša basadi, bana, malapa, bahlologadi le ditšhiwana?

¹⁹ Molao gape o be o šireletša basadi, bana le malapa gomme o ba hlokomela. O be o laela batswadi gore ba nee bana ba bona tlhokomelo e sa kgaotšego le tlhahlo dilong tša moya. (Doiteronomio 6:6, 7) O be o iletša mehuta ka moka ya dikopano tša botona le botshadi le ba leloko tšeo di beetšwego kotlo ya lehu. (Lefitiko, kgaolo 18) Ka mo go swanago o be o iletša bohlotlolo bjoo gantši bo senyago malapa gomme bo senya tšhireletšego le seriti tša ona. Molao o be o hlokomela bahlologadi le ditšhiwana gomme ka mantšu a matla kudu o iletša go swarwa ga bona gampe.—Ekisodo 20:14; 22:22-24.

20, 21. (a) Ke ka baka la’ng Molao wa Moše o be o dumelela go nyala segadikane gare ga ba-Isiraele? (b) Tabeng ya tlhalo, ke ka baka la’ng Molao o be o fapane le tekanyetšo yeo Jesu a ilego a e tsošološa ka morago?

 ²⁰ Lega go le bjalo, tabeng ye ba bangwe ba ka botšiša gore: ‘Ke ka baka la’ng molao o be o dumelela go nyala segadikane?’ (Doiteronomio 21:15-17) Re swanetše go ela hloko melao yeo go ya ka kwešišo ya mehla. Bao ba ahlolago Molao wa Moše go ya ka pono ya mehleng yeno le ditlogo tša gona ba ka se o kwešiše le gatee. (Diema 18:13) Tekanyetšo ya Jehofa, yeo e hlomilwego morago kua Edene, e dirile gore lenyalo e be tlemo e swarelelago magareng ga monna o tee le mosadi o tee. (Genesi 2:18, 20-24) Lega go le bjalo, nakong ya ge Jehofa a be a nea Isiraele Molao, mekgwa e bjalo ka go nyala segadikane e be e šetše e e-na le nywaga-kgolo e metše ka medu. Jehofa o be a tseba gabotse gore ‘setšhaba sa gagwe sa melala e methata’ se be se tla palelwa leboelela ke go kwa gaešita le ditaelo tša motheo, tše swanago le tšeo di iletšago borapedi bja medimo ya diswantšho. (Ekisodo 32:9) Ka gona, ka bohlale ga se a ka a kgetha mehla yeo gore e be nako ya go fetoša mekgwa ka moka ya bona ya lenyalo. Le gona, gopola gore Jehofa ga se a ka a hloma go nyala segadikane. Lega go le bjalo, o ile a diriša Molao wa Moše go laola go nyala segadikane gare ga batho ba gagwe le go thibela go dirišwa gampe ga mokgwa woo.

²¹ Ka mo go swanago, Molao wa Moše o be o dumelela monna gore a hlale mosadi wa gagwe ka baka la mabaka a mantši a magolo. (Doiteronomio 24:1-4) Jesu o ile a bitša se, tumelelo yeo Modimo a bego a e dirile bathong ba Juda ‘ka baka la bothata bja dipelo tša bona.’ Lega go le bjalo, ditumelelo tše bjalo e be e le tša nakwana. Bakeng sa balatedi ba gagwe, Jesu o ile a tsošološa tekanyetšo ya Jehofa ya mathomong ya lenyalo.—Mateo 19:8.

22. Molao wa Moše o be o kgothaletša lerato ka ditsela dife, gona go bomang?

²² Na o ka nagana ka tshepedišo ya molao ya mehleng yeno yeo e kgothaletšago lerato? Molao wa Moše o be o kgothaletša lerato ka godimo ga dilo tše dingwe ka moka. Ka gona, ka pukung ya Doiteronomio e nnoši, lentšu “lerato” le tšwelela ka dibopego tše di fapa-fapanego ka makga a fetago a 20. Molao wa bobedi o mogolo Molaong ka moka e be e le o rego “wa xeno O mo ratê ka mokxwa  wo O ithataxo ka wôna.” (Lefitiko 19:18; Mateo 22:37-40) Batho ba Modimo ba be ba swanetše go bontšha lerato le bjalo e sego feela go bona seng eupša gape le go badiiledi bao ba bego ba le gare ga bona, ba gopola gore ba-Isiraele le bona ba kile ba ba badiiledi. Ba be ba swanetše go bontšha lerato go badiidi le go bao ba tlaišegago, ba ba thuše ka dilo tše di bonagalago le go phema go ikhola ka mafokodi a bona. Gape ba be ba bile ba laetšwe gore ba sware diphoofolo tša go rwala morwalo ka botho le go di naganela.—Ekisodo 23:6; Lefitiko 19:14, 33, 34; Doiteronomio 22:4, 10; 24:17, 18.

23. Mongwadi wa Psalme 119 o ile a tutueletšega go dira’ng, gomme re ka ikemišetša go dira’ng?

²³ Ke setšhaba sefe se sengwe seo se šegofaditšwego ka molao o bjalo? Ga go makatše ge mopsalme a ile a ngwala gore: “Melaô ya xaxo ke e rata xakaka’ng!” Lega go le bjalo, lerato la gagwe e be e se feela la maikwelo. Le be le mo tutueletša gore a gate mogato, ka gobane o be a katanela go kwa molao woo le go phela ka wona. Go feta moo, o ile a tšwela pele gore: “Ke eleletša yôna [melao ya gago] mehla yohle.” (Psalme 119:11, 97) Ee, ka mehla o be a fetša nako a ithuta melao ya Jehofa. Go ka se be le pelaelo gore ge a be a dira bjalo, lerato la gagwe bakeng sa yona le be le gola. Ka nako e swanago, lerato la gagwe la go rata Monei-molao, Jehofa Modimo, le lona le be le gola. Ge o dutše o tšwela pele go ithuta molao wa Modimo, eka le wena o ka batamela kgaufsi kudu le Jehofa, Monei-molao yo Mogolo le Modimo wa toka.