1, 2. E vakamacalataka vakacava na iVolatabu na keda ituvaki na kawatamata, cava na kena iwali duadua ga?

 “[ERA] vutugu ra qai rarawa tu na kabuli kece.” (Roma 8:22) Qori sara ga na ka e tukuna na yapositolo o Paula me baleta na ituvaki vakaloloma eda sa tu kina qo. Mai na rai vakatamata, sa na sega tu ga ni wali rawa na rarawa, ivalavala ca, kei na mate. Ia o Jiova e sega ni vakataki keda na tamata. E tu vua na kaukaua me cakava na ka kece. (Tiko Voli Mai na Lekutu 23:19) Na Kalou ni lewadodonu e vakarautaka vei keda na sala me wali kina na noda rarawa. E cakava qori ni vakayagataka na ivoli.

² Na ivoli e isolisoli uasivi duadua i Jiova vua na kawatamata. Eda vakabulai rawa kina mai na ivalavala ca kei na mate. (Efeso 1:7) Qori sara ga na vuna eda nuitaka kina na bula tawamudu, e lomalagi se na vuravura parataisi. (Luke 23:43; Joni 3:16; 1 Pita 1:4) Ia na cava sara mada na ivoli? Na cava eda vulica kina me baleta na uasivi ni lewadodonu i Jiova?

3. (a) Na cava e bibi kina na ivoli? (b) Na cava e sega ni vosoti ira ga kina na kawa i Atama ena gauna ya na Kalou, mera kua ni itotogi mate?

³ E bibi na ivoli ni sa mai valavala ca o Atama. Ni talaidredre vua na Kalou, e dewa kina vei ira na nona kawa na tauvimate, rarawa, mosi, kei na mate. (Vakatekivu 2:17; Roma 8:20) E sega ni rawa ni veisautaka ena gauna oya na Kalou na nona vosa me sa kua ni tauca na itotogi mate. Ke cakava qori, sa na beca kina na lawa ga e bulia: “Na isau ni ivalavala ca na mate.” (Roma 6:23) Ena rawa ni yaco e vuravura  na veilecayaki, era na cakava ga na tamata na ka era via cakava nira sega ni doka na lawa ni Kalou.

4, 5. (a) E beitaki Jiova vakacava o Setani, cava me sauma kina o Jiova na veibeitaki i Setani? (b) Na lasu cava e tukuna o Setani me baleti ira na tamata yalodina i Jiova?

⁴ Me vaka eda raica ena Wase 12, na veivorati mai Iteni e votu kina e vica na ile bibi sara. Mai vakarogorogocataka kina o Setani na yaca vinaka ni Kalou. Ni beitaki Jiova sara ga ni lasulasu, ni iliuliu ca, e sega ni vinakata mera galala na nona ibulibuli. (Vakatekivu 3:1-5) Ena nona saga me vakaseva na inaki ni Kalou mera tawana na vuravura na tamata yalododonu, e vaka me tukuna kina ni o Jiova e Kalou lasulasu. (Vakatekivu 1:28; Aisea 55:10, 11) Ke a sauma o Jiova na veibeitaki nei Setani, e rawa sara ga nira vakatitiqataka e levu na nona ibulibuli e vuravura vaka kina e lomalagi na dodonu ni nona veiliutaki.

⁵ E vakaucacataki ira tale ga na tamata yalodina i Jiova o Setani, e beitaki ira nira qaravi Jiova ga ena levu ni nodra kocokoco. Ke ra vakatovolei, ena sega ni dua vei ira ena yalodina vua na Kalou. (Jope 1:9-11) Na veibeitaki kei na vakalelewa kece qori e bibi cake mai na rarawa e sotava tiko na kawatamata. E kila o Jiova ni dodonu me sauma na veibeitaki i Setani. Ia ena vakadodonutaka vakacava qori na Kalou, qai vakabulai ira na kawatamata?

6. Na cava eso na vosa e vakayagataki ena iVolatabu me dusia na sala e vakabula kina na kawatamata na Kalou?

⁶ Na iwali e vakarautaka o Jiova e laurai kina na nona yalololoma kei na lewa dodonu. E sega ni dua na tamata e bau vakasamataka rawa, ia e iwali rawarawa dina. Na iVolatabu e vakatoka me ivoli, veivakaduavatataki, veisereki, veiyaloni, kei na isoro. (Same 49:8, ivakamacala e ra; Taniela 9:24; Kalatia 3:13; Kolosa 1:20; Iperiu 2:17) Ia e rairai matata duadua na ka e tukuna sara ga o Jisu. E kaya: “A sega ni lako  mai na Luve ni tamata me qaravi, ia me veiqaravi ga, me solia tale ga na nona bula me kedra ivoli [vaKirisi, lyʹtron] e le levu.”—Maciu 20:28.

7, 8. (a) Na cava na ibalebale ni “ivoli” ena iVolatabu? (b) Na sala cava me veirauti kina na ivoli?

⁷ Na cava na ivoli? Na vosa vaKirisi e vakayagataki eke e yavutaki ena dua na vosa e kena ibalebale na “dolava, se sereka.” Dau vakayagataki na vosa qo me vakamacalataka na ilavo e saumi me sereki kina e dua e vesu ena ivalu. O koya gona, na ivoli e dua na ka me saumi me sere se voli kina e dua na ka. Ena iVolatabu vakaIperiu, na vosa e vakadewataki me “ivoli” (koʹpher) e vu mai na dua na vosa e kena ibalebale na “ubia.” Kena ivakaraitaki a kaya vei Noa na Kalou me boroya [ubia] na waqa ena drega loaloa. (Vakatekivu 6:14) E rawa nida kaya ni ivoli e iubi tale ga ni ivalavala ca.—Same 65:3

⁸ Sa rauta me kaya na ivolavosa ni iVolatabu na Theological Dictionary of the New Testament ni vosa qo (koʹpher) “e dau vakaibalebaletaka tu ga na ka e tautauvata,” se veirauti. O koya gona, ena kena saumi na ivoli me iubi ni ivalavala ca ena vinakati tale ga me veirauti vinaka na ivoli me rawa ni ubia taucoko kina na leqa e basika. E kaya na Lawa ni Kalou vei ira na Isireli: “Me isau ni bula na bula, me isau ni mata na mata, me isau ni bati na bati, me isau ni liga na liga, me isau ni yava na yava.”—Vakarua 19:21.

9. Na cava era dau cabora kina na isoro manumanu o ira na tamata yalodina ni Kalou? E raica vakacava o Jiova na nodra isoro?

⁹ Era dau cabora na isoro manumanu vua na Kalou na tagane yalodina me tekivu mai vei Epeli. Qori e vakaraitaka nira kila tu nira ivalavala ca, ra qai vinakata mera sereki mai kina. Era vakaraitaka tale ga nira vakabauta na vosa ni yalayala ni Kalou me baleta na veisereki ena qai vakarautaka na nona “kawa.” (Vakatekivu 3:15; 4:1-4; Vunau ni Soro 17:11;  Iperiu 11:4) E ciqoma o Jiova na isoro va qori, qai vakadonui ira na cabora. Ia na isoro manumanu e ivakatakarakara wale ga. Na manumanu e sega ni rawa ni ubia na ivalavala ca ni tamata, nira lolovira vei keda. (Same 8:4-8) Sa rauta me kaya na iVolatabu: “[E] sega ni kauta tani rawa na ivalavala ca na dra ni bulumakau tagane kei na dra ni me.” (Iperiu 10:1-4) Na isoro va qo era ivakatakarakara wale ga ni isoro dina me na qai cabori me keda ivoli na kawatamata.

10. (a) Ena kilai vakacava na ivoli veirauti? (b) Na cava e vinakati kina me sorovaki ga e dua na tamata?

¹⁰ E kaya na yapositolo o Paula nida “mate tiko na tamata kece ena vuku i Atama.” (1 Korinica 15:22) E dodonu gona me mate e dua e tautauvata sara ga kei Atama—me tamata uasivi—me rawa kina ni saumi na ivoli. (Roma 5:14) E sega ni dua tale na ka bula e rawa ni ivoli. Ena vinakati e dua na tamata e sega ni tau vua na itotogi mate kei Atama me “keda ivoli veirauti na tamata kece,” ia me uasivi vakataki Atama. (1 Timoci 2:6) E sega ni vinakati mera mate e milioni vakamilioni, me tautauvata kei na kedra iwiliwili na kawa kece kei Atama. E kaya na yapositolo o Paula: “Ena vuku ni dua ga na tamata [Atama] e curu kina i vuravura na ivalavala ca, kei na mate ena vuku ni ivalavala ca.” (Roma 5:12) O koya gona, “ni vakavuna na mate e dua na tamata,” sa vakarautaka kina na Kalou e “dua na tamata” me mai sereka na kawatamata. (1 Korinica 15:21) Ena sala cava?

11. (a) E “mate [vakacava] ena vukuda” o koya e solia nona bula me ivoli? (b) Na cava ena sega kina ni yaga vei Atama kei Ivi na ivoli? (Raica na ivakamacala e ra.)

¹¹ Mani vakarautaka o Jiova e dua na tagane uasivi e tu vakarau me solia nona bula. Me vaka e kaya na Roma 6:23, “na isau ni ivalavala ca na mate.” Ni solia nona bula me keda ivoli, e “mate [kina] ena vukuda.” E sauma kina na ivalavala ca i Atama. (Iperiu 2:9; 2 Korinica 5:21; 1 Pita 2:24)  Ena vakilai dina na kena yaga. Na ivoli e sa na kauta laivi na ivalavala ca, kena ibalebale ni sa na bokoci tale ga na kedra itotogi mate na kawa i Atama talairawarawa. a—Roma 5:16.

12. Vakatauvatana na kena yaga vei ira e le levu na saumi ni dua na dinau?

¹² Meda vakatauvatana mada: Kaya mada ke o tiko ena dua na tauni, levu e kea era cakacaka ena vale ni buliyaya. Oni sau vinaka, oni marau qai lomavakacegu. Ia e dua na siga qai sogo na kabani. Na vuna? Ni butako o manidia qai vakavuna me beqaravu na kabani. O mani cegu na cakacaka, ra cegu tale ga na vo ni tamata cakacaka, sa sega ni saumi rawa na nomuni bili. Era lai vakila tale ga na leqa na dui watimuni, luvemuni, kei ira e dinau tu kina na kabani. E vakavuna kece qori e dua ga na tamata. Vakacava, ena rawa ni caka kina e dua na ka? Io! E gole mai e dua na turaga vutuniyau. E kila o koya na rawaka ni kabani. E lomani ira tale ga vakalevu na tamata cakacaka kei na nodra vuvale. E mani sauma o koya na dinau ni kabani, dolava tale. Na boko ni dua na dinau qori e kauta mai na vakacegu vei ira taucoko na tamata cakacaka, nodra dui vuvale, kei ira e dinau tu kina na kabani. E va sara ga qori na bokoci ni ivalavala ca i Atama, nira vakila na kena yaga e vica vata na milioni eda sega ni wilika rawa.

13, 14. (a) E vakarautaka vakacava o Jiova na ivoli ni kawatamata? (b) E saumi vei cei na ivoli? Na cava me saumi kina?

¹³ O Jiova duadua ga e rawa ni vakarautaka “na Lami . . . ena kauta tani na nodra ivalavala ca na kai vuravura.” (Joni  1:29) Ia e sega ni tala mai na Kalou e dua na agilosi me vakabula na kawatamata. E tala mai e dua ena mai vagalui Setani ena vosa ni veibeitaki a tauca me baleti ira na tamata i Jiova. Io, e yalorawarawa o Jiova me tala mai na Luvena e duabau ga e bulia, ‘e dau taleitaka vakalevu e veisiga.’ (Vosa Vakaibalebale 8:30) E lomasoli na Luve ni Kalou “e vakadravudravuataki koya,” me mai bula e vuravura. (Filipai 2:7) E cakamana o Jiova ni tokitaka na nona bula na Luvena ulumatua vakayalo, ina katonigone i Meri, na goneyalewa Jiu. (Luke 1:27, 35) Ena yacana o Jisu. Ia vakalawa, e rawa ni vakatokai me ikarua ni Atama, ni tautauvata vinaka sara ga kei Atama. (1 Korinica 15:45, 47) Sa na rawa kina vei Jisu me solia nona bula me isoro, me volia lesu kina na kawatamata ivalavala ca.

¹⁴ Me na saumi vei cei na ivoli? E kaya na Same 49:7 ni saumi “vua na Kalou.” Ia sega ni o Jiova ga a vakarautaka na ivoli? Io! Ia qo e sega ni vaka e dua na veisau iyaya wale ga—me vaka nomu taura mai na ilavo ena dua na taga, qai biuta tale ena ikarua ni taga. Eda vakavinavinakataka ni sega ni va qori na ivoli, e vakalawataki. Ni vakarautaka gona o Jiova na isau ni ivoli, e vakila na mosi kei na rarawa, ia e vakaraitaka ni se muria tiko ga na nona ivakatagedegede ni lewadodonu.—Vakatekivu 22:7, 8, 11-13; Iperiu 11:17; Jemesa 1:17.

15. Na cava e vinakati kina me sotava o Jisu na veika rarawa qai mate?

¹⁵ Ena vulaitubutubu ni 33 G.V., e soli koya kina o Jisu me vakararawataki, me itekitekivu ni nona sauma na ivoli. E vakalaiva me vesu ni beitaki vakailasu, lewai, tau na kena itotogi, lauvako sara ena kaunirarawa. Vakacava e vinakati me va sara qori na levu ni rarawa me sotava o Jisu? Io, me vakalasui kina na veibeitaki i Setani, oya nira sega ni rawa ni yalodina vua na Kalou na nona tamata. A sega ni vakalaiva na Kalou me vakamatei Jisu o Eroti ni se gonelailai. (Maciu 2:13-18) Ia ni sa tamata bula o Jisu, e vosota rawa na  nona veitusaqati o Setani ni sa kila vinaka tu na nona veibeitaki. b Ena nona “yalodina, e sega ni cakava e dua na ka ca, e savasava, e tawasei koya mai vei ira na ivalavala ca,” e vakadinadinataka kina o Jisu me yacova sara nona mate nira tu na tamata i Jiova era na yalodina tu ga ke dredre vakacava na ituvaki era sotava. (Iperiu 7:26) Sa rauta me tukuna o Jisu ena gauna e vakarau cavuka kina nona icegu: “Sa vakacavari!”—Joni 19:30.

16, 17. (a) E tomana tiko ga vakacava o Jisu nona cakacaka ni veisereki? (b) Na cava e vinakati kina vei Jisu me rairai “ena mata ni Kalou ena vukuda”?

¹⁶ Ia se bera ni vakaotia o Jisu nona cakacaka ni veisereki. Ni siga tolu oti nona mate, sa qai vakaturi koya o Jiova. (Cakacaka 3:15; 10:40) Na veivakaturi vakairogorogo qori e sega ni icovi wale ga ni yalodina i Jisu, ia e solia tale ga vua na gauna me vakaotia kina nona cakacaka ni veisereki, me vaka na Bete Levu ni Kalou. (Roma 1:4; 1 Korinica 15:3-8) E kaya na yapositolo o Paula: “Ni lako mai o Karisito na bete levu, . . .  ni curu, e sega ni kauta na dra ni me se dra ni luvenibulumakau tagane, na nona dra sara ga, e kauta ga vakadua ina tikina tabu me sereki keda me tawamudu. Ni sega ni curu o Karisito ina tikina tabu e tara ena liga, qori na ivakatakarakara ga ni ka dina. Ia e sa tiko mai lomalagi ena gauna qo me rairai ena mata ni Kalou ena vukuda.”—Iperiu 9:11, 12, 24.

 ¹⁷ E sega ni rawa ni kauta i lomalagi o Karisito na nona dra. (1 Korinica 15:50) Ia e kauta ga na ka e vakatakarakarataka na dra: qori na ka ena rawati ena nona isoro uasivi. Sa qai vo ga me ciqoma o Tamana na nona isoro me voli lesu kina na kawatamata ivalavala ca. Vakacava e ciqoma o Jiova na isoro qori? Io, E vakadinadinataki qori ena Penitiko ni 33 G.V., ena gauna e sobuti ira kina na le 120 na tisaipeli na yalo tabu e Jerusalemi. (Cakacaka 2:1-4) E vakasakiti dina qori, ia e se qai itekitekivu ni veivakalougatataki e vakilai ena yaga ni ivoli.

18, 19. (a) Na rua na ilawalawa cava era sa vakila na yaga ni veivakaduavatataki ena vuku ni dra i Karisito? (b) E yaga vakacava na ivoli vei ira “na isoqosoqo levu” ena gauna qo kei na gauna se bera mai?

¹⁸ E vakamacalataka o Paula ena nona ivola vei ira e Kolosa ni vinakata na Kalou mera duavata kei koya na ka kece tale eso ena vuku ni dra a vakadavea o Jisu ena kaunirarawa. E vakamacalataka tale ga o Paula ni veivakaduavatataki qori e wili kina e rua na ilawalawa, na veika “mai lomalagi,” kei na veika “e vuravura.” (Kolosa 1:19, 20; Efeso 1:10) Na imatai ni ilawalawa ya o ira na 144,000 na lotu vaKarisito era nuitaka mera na bete mai lomalagi, ra qai veiliutaki mai vakatui kei Jisu Karisito e vuravura. (Vakatakila 5:9, 10; 7:4; 14:1-3) Ena vukudra, ena qai yaga tiko kina vakamalua na ivoli vei ira na kawatamata talairawarawa ena loma ni duanaudolu na yabaki.—1 Korinica 15:24-26; Vakatakila 20:6; 21:3, 4.

¹⁹ Na veika “e vuravura” e okati kina o ira na bula ena Parataisi e vuravura. Na Vakatakila 7:9-17 e tukuni ira qori nira lewe ni “isoqosoqo levu” era na bula yani ena “veivakararawataki levu.” Ia sega ni tukuni mera waraka sara na gauna ya mera qai marautaka kina na yaga ni ivoli. Ena gauna mada ga qo, “era savata na nodra isulu balavu ra qai vakavulavulataka ena dra ni Lami.” Nira vakabauta na ivoli, era sa vakila tiko kina nikua na veivakalougatataki vakayalo  e rawati ena isolisoli vakayalololoma qori. E okati ira na Kalou mera yalododonu, mera nona itokani tale ga! (Jemesa 2:23) Ena vuku ni isoro i Jisu, sa rawa nira “torova na idabedabe vakaturaga ni loloma soli wale.” (Iperiu 4:14-16) Nira cala, era vosoti dina. (Efeso 1:7) E dina nira se ivalavala ca, ia era marautaka na savasava ni lewaeloma. (Iperiu 9:9; 10:22; 1 Pita 3:21) Era sega ni waraka sara mera duavata kei na Kalou ena dua na gauna mai muri, era sa marautaka sara tiko ga qo! (2 Korinica 5:19, 20) Ena loma ni duanaudolu na yabaki, era na qai “sereki . . . mai [vakamalua ena] nodra bobula tu ina ca” me yacova sara nira sa “vakila na galala lagilagi era vakila tu na luve ni Kalou.”—Roma 8:21.

20. E tarai iko vakacava na nomu vakasamataka na ivoli?

²⁰ “Me vakavinavinakataki na Kalou ena vuku i Jisu Karisito” me baleta na ivoli! (Roma 7:25) E dua dina na ituvatuva rawarawa, ia e veivakadrukai dina. (Roma 11:33) Nida vakasamataka vakatitobu na ivoli, e tara dina na lomada, e uqeti keda meda toro voleka vua na Kalou lewadodonu. Me vakataki koya na daunisame, e dodonu ga meda vakacaucautaki Jiova na Kalou e ‘taleitaka na ivalavala dodonu kei na lewadodonu.’—Same 33:5.