Skip to content

Skip to table of contents

VAHE 14

ʻOku Tokonaki Mai ʻe Sihova “ha Huhuʻi ko e Fetongi ʻo e Tokolahi”

ʻOku Tokonaki Mai ʻe Sihova “ha Huhuʻi ko e Fetongi ʻo e Tokolahi”

1, 2. ʻOku anga-fēfē hono fakamatalaʻi ʻe he Tohitapú ʻa e tuʻunga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, pea ko e hā pē ʻa e fakaleleiʻangá?

 “KO E ngaahi meʻa fakatupú kotoa ʻoku nau hanganaki toʻe mo mamahi.” (Loma 8:22NW) ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻi he ngaahi lea ko iá ʻa e tuʻunga fakaʻofa ʻoku tau ʻi aí. Mei he vakai fakaetangatá, ʻoku hā ngali ʻoku ʻikai ha fakaleleiʻanga ia ki he faingataʻaʻiá, angahalá, mo e maté. Ka ʻoku ʻikai ke maʻu ʻe Sihova ia ʻa e ngaahi fakangatangata fakaetangatá. (Nōmipa 23:19) Kuo tokonaki mai ʻe he ʻOtua ʻo e fakamaau totonú kiate kitautolu ha fakaleleiʻanga ʻo ʻetau mamahí. ʻOku ui ia ko e huhuʻí.

2 Ko e huhuʻí ko e meʻaʻofa lahi taha ia ʻa Sihova ki he faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOkú ne ʻai ke malava ai hotau fakahaofi mei he angahalá mo e maté. (Efeso 1:7) Ko e makatuʻunga ia ʻo e ʻamanaki ʻo e moʻui taʻengatá, tatau ai pē pe ʻi hēvani pe ʻi he māmani palataisí. (Luke 23:43; Sione 3:16; 1 Pita 1:4) Ka ko e hā koā ʻa e huhuʻí? ʻOku anga-fēfē ʻene akoʻi kitautolu ʻo fekauʻaki mo e fakamaau totonu māʻolunga ʻaupito ʻa Sihová?

Founga Naʻe Malanga Hake Ai ʻa e Fiemaʻu ki ha Huhuʻí

3. (a) Ko e hā naʻe hoko ai ʻo fiemaʻu pau ʻa e huhuʻí? (e) Ko e hā naʻe ʻikai malava ai ke fetongi moʻoni ʻe he ʻOtuá ia ʻa e tautea mate ki he fānau ʻa ʻĀtamá?

3 Naʻe hoko ʻa e huhuʻí ʻo fiemaʻu paú koeʻuhi ko e angahala ʻa ʻĀtamá. ʻI he talangataʻa ki he ʻOtuá, naʻe tuku mai ai ʻe ʻĀtama ki heʻene fānaú ha koloa tukufakaholo ko e mahamahakí, mamahí, langá, mo e maté. (Sēnesi 2:17; Loma 8:20) Naʻe ʻikai malava ke ʻulutukua ʻa e ʻOtuá ki he ongoʻí pea fetongi moʻoni ai ʻa e tautea maté. ʻE siʻaki ai ʻene lao ʻaʻaná ʻi ha fai pehē: “Koe totogi oe agahala koe mate.” (Loma 6:23PM) Pea kapau naʻe fakataʻeʻaongaʻi ʻe Sihova ʻene ngaahi tuʻunga ʻo e fakamaau totonú, ʻe pule ʻa e maveuveu mo e maumau-lao fakalūkufuá ia!

4, 5. (a) Naʻe anga-fēfē hono lauʻikovi loi ʻe Sētane ʻa e ʻOtuá, pea ko e hā naʻe moʻuaʻaki ai ʻe Sihova ke ne tali ʻa e ngaahi pole ko iá? (e) Ko e hā ʻa e tukuakiʻi naʻe fai ʻe Sētane ʻo fekauʻaki mo e kau sevāniti mateaki ʻa Sihová?

4 Hangē ko ia naʻa tau vakai ki ai ʻi he Vahe 12, naʻe hanga ʻe he angatuʻu ʻi ʻĪtení ʻo langaʻi hake naʻa mo ha ngaahi ʻīsiu lalahi ange. Naʻe hanga ʻe Sētane ʻo fakameleʻi ʻa e huafa lelei ʻo e ʻOtuá. Ko hono moʻoní, naʻá ne tukuakiʻi ʻa Sihova ko ha tokotaha loi pea mo ha tokotaha pule fakaaoao anga-fakamamahi ʻa ia ʻokú ne fakamasivaʻi ʻene ngaahi meʻa fakatupú mei he tauʻatāiná. (Sēnesi 3:1-5) ʻI he hā ngali naʻá ne afeʻi ʻa e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ke fakafonu ʻa e māmaní ʻaki ha faʻahinga māʻoniʻoni ʻo e tangatá, naʻe toe tukuakiʻi ai ʻe Sētane ʻoku taʻelavameʻa ʻa e ʻOtuá. (Sēnesi 1:28; ʻAisea 55:10, 11) Kapau naʻe tuku pē ʻe Sihova ʻa e ngaahi pole ko ʻení ʻo ʻikai tali, ne mei mole nai ai ʻa e konga lahi ʻo e falala ʻa ʻene ngaahi meʻa fakatupu potó ki heʻene tuʻunga-pulé.

5 Naʻe toe lauʻikovi loi foki ʻe Sētane ʻa e kau sevāniti mateaki ʻa Sihová, ʻo tukuakiʻi kuo nau tauhi pē kiate Ia ʻi ha ngaahi taumuʻa siokita pea kapau te nau tō ki ha faingataʻa, ʻe ʻikai ke kei ʻi ai ha taha ia ʻe faitōnunga ki he ʻOtuá. (Siope 1:9-11) Ko e ngaahi ʻīsiu ko ʻení naʻe mahuʻinga mamaʻo ange ia ʻi he tuʻunga faingataʻa ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻe ongoʻi totonu ai ʻe Sihova ʻokú ne moʻuaʻaki ke tali ʻa e ngaahi tukuakiʻi lauʻikovi loi ʻa Sētané. Ka naʻe malava fēfē ke hanga ʻe he ʻOtuá ʻo fakaleleiʻi ʻa e ngaahi ʻīsiu ko ʻení pea toe fakahaofi foki ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá?

Huhuʻí​—Ko ha Hoa Tatau

6. Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi kupuʻi lea ʻoku ngāueʻaki ʻi he Tohitapú ke fakamatalaʻiʻaki ʻa e ngaahi founga ʻa e ʻOtuá ki hono fakahaofi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá?

6 Ko e fakaleleiʻanga ʻa Sihová naʻe fakatou faimeesi ʻaupito mo totonu fakaʻaufuli​—ʻa e meʻa kuo ʻikai ʻaupito malava ʻe ha tangata ke ne fakakaukauʻi. Neongo ia, naʻe mātuʻaki faingofua ʻaupito ia. ʻOku lave kehekehe ki ai ko ha fakatau mai, ko ha fakalelei, ko ha fakatauʻatāina, ko ha fakatupu hōifuaʻanga, pea mo ha fakamolemole. (Sāme 49:8; Taniela 9:24; Kalētia 3:13; Kolose 1:20; Hepelū 2:17) Ka ko e kupuʻi lea ʻokú ne fakamatalaʻi lelei taha nai ʻa e ʻuhingá ko e kupuʻi lea ko ia naʻe ngāueʻaki ʻe Sīsuú. Naʻá ne pehē: “Ko e Fanautama ʻa Tangata naʻe ʻikai te ne haʻu ke maʻu sevaniti, ka ke sevaniti pe ʻe ia, pea ke tuku ʻene moʻui ke huhuʻiʻaki [faka-Kalisí, lyʹtron] ha tokolahi, heʻene fetongi kinautolu.”​—Mātiu 20:28.

7, 8. (a) Ko e hā ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e foʻi lea ‘huhuʻí’ ʻi he ngaahi Konga Tohitapú? (e) ʻI he founga fē ʻoku kaunga ai ki ha huhuʻi ʻa e hoa tataú?

7 Ko e hā ha huhuʻi? Ko e foʻi lea faka-Kalisi naʻe ngāueʻaki hení ʻoku haʻu ia mei ha foʻi veape ʻoku ʻuhingá “ke vete ange, ke tukuange.” Naʻe ngāueʻaki ʻa e foʻi leá ni ke fakamatalaʻiʻaki ha paʻanga naʻe totongi ko e fetongi ki hono tukuange ʻo e kau maʻu pōpula ʻi he taú. ʻI hono tefitó leva, ʻoku malava ke fakamatalaʻi ha huhuʻi ko ha meʻa ʻoku totongi ke fakatau fakafoki mai ʻaki ha meʻa. ʻI he Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Hepeluú, ko e foʻi lea ki he ‘huhuʻí’ (koʹpher) ʻoku haʻu ia mei ha foʻi veape ʻoku ʻuhingá “ke ʻufiʻufi.” Ko e fakatātaá, naʻe tala ʻe he ʻOtuá kia Noa kuo pau ke ne “ʻufiʻufi” (ko ha faʻunga ʻo e foʻi lea tatau) ʻa e ʻaʻaké ʻaki ha valitā. (Sēnesi 6:14NW) ʻOku tokoni ʻeni ke tau mahinoʻi ai ko hono fai ʻo e huhuʻí ʻoku toe ʻuhinga iá ke ʻufiʻufi ʻa e ngaahi angahalá.​—Sāme 65:3.

8 Ko ia ai, ʻoku pehē ʻe he Theological Dictionary of the New Testament ko e foʻi lea ko ʻení (koʹpher) “ʻoku ʻuhinga maʻu pē ki ha hoa tatau,” pe ko ha meʻa fehoanakimālie. Ko ia, koeʻuhi ke fai ʻa e huhuʻí, pe ʻufiʻufi ʻa e angahalá, kuo pau ke totongi ha mahuʻinga ʻa ia ʻoku fehoanakimālie kakato, pe ʻufiʻufi kakato ai ʻa e maumau naʻe fakatupunga ʻe he angahalá. Ko ia ai, ko e Lao ʻa e ʻOtuá ki ʻIsilelí naʻe pehē ai: “Ko e moʻui pe maʻa ha moʻui, ko e mata pe maʻa ha mata, ko e nifo pe maʻa ha nifo, ko e nima pe maʻa ha nima, ko e vaʻe maʻa ha vaʻe.”​—Teutalonome 19:21.

9. Ko e hā naʻe foaki hake ai ʻe he kau tangata ʻo e tuí ʻa e ngaahi feilaulau fanga manú, pea naʻe anga-fēfē ʻa e ʻafio hifo ʻa Sihova ki he ngaahi feilaulau peheé?

9 Ko e kau tangata ʻo e tuí meia ʻĒpeli ʻo faai mai naʻa nau foaki ʻa e ngaahi feilaulau fanga manu ki he ʻOtuá. ʻI hono fai iá, naʻa nau fakahāhaaʻi ai ʻenau lāuʻilo ki he angahalá pea mo e fiemaʻu ki ha huhuʻí, pea naʻa nau fakahaaʻi ʻenau tui ki he talaʻofa ʻa e ʻOtuá ki ha fakatauʻatāina fakafou ʻi hono “hako.” (Sēnesi 3:15; 4:1-4; Livitiko 17:11; Hepelū 11:4) Naʻe ʻafio hifo ʻa Sihova ki he ngaahi feilaulau peheé ʻo ne hōifua ki ai pea foaki ai ki he kau lotú ni ha tuʻunga lelei. Ka neongo ia, ko e ngaahi feilaulau fanga manú, ʻi he tuʻunga lelei tahá, naʻe hoko ia ko ha fakaʻilonga pē. Naʻe ʻikai malava ʻe he fanga manú ke ʻufiʻufi moʻoni ʻa e angahala ʻa e tangatá, he ʻoku nau māʻulalo hifo ʻi he tangatá. (Sāme 8:4-8) Ko ia ai, ʻoku pehē ʻe he Tohitapú: “ʻOku ʻikai malava ke ʻave angahala ʻe he toto ʻo e fanga pulu mo e fanga kosi.” (Hepelū 10:1-4) Ko e ngaahi feilaulau peheé ko e fakatātā pē, pe fakaʻilonga, ʻo e feilaulau huhuʻi moʻoni ko ia naʻe teu ke hoko maí.

Ko ha “Huhuʻi Fehoanakimālie”

10. (a) Naʻe pau ke fehoanakimālie ʻa e tokotaha huhuʻí mo hai, pea ko e hā hono ʻuhingá? (e) Ko e hā naʻe fiemaʻu ai pē ʻa e foʻi feilaulau fakaetangata pē ʻe tahá?

10 “ʻOku mate kotoa pe ʻia ʻAtama,” ko e lea ia ʻa e ʻapositolo ko Paulá. (1 Kolinitō 15:22) Naʻe pau ai ke kau ʻi he huhuʻí ʻa e mate ʻa e hoa tatau tofu pē ʻo ʻĀtamá​—ko ha tangata haohaoa. (Loma 5:14) Naʻe ʻikai mo ha toe faʻahinga meʻamoʻui kehe ʻe malava ke ne fakamafamafatatau ʻa e ongo meʻafua ʻo e fakamaau totonú. Ko ha tangata haohaoa pē, ha taha naʻe ʻikai ke ʻi he malumalu ʻo e tautea mate kia ʻĀtamá, ʻe malava ke ne foaki ha “huhuʻi fehoanakimālie maʻá e faʻahinga kotoa pē”​—ko e taha ʻoku fehoanakimālie haohaoa mo ʻĀtamá. (1 Tīmote 2:6NW) Heʻikai fiemaʻu ia ke feilaulauʻaki ha toko laui miliona taʻefaʻalaua ʻo e faʻahinga tāutaha ʻo e tangatá koeʻuhi kae fehoanakimālie mo e hako taki taha ʻo ʻĀtamá. Naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “Mo e hoko ʻa e angahala ki mamani, ʻi he tangata pe taha [ʻĀtama]; mo e hoko ʻa e mate ʻi he angahala.” (Fakaʻītali ʻamautolu; Loma 5:12) Pea “ko e meʻa ʻi he fou mai ʻi ha tangata ʻa e mate,” naʻe fokotuʻutuʻu ai ʻe he ʻOtuá ʻa e huhuʻi ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá “ʻi ha tangata.” (1 Kolinitō 15:21) Anga-fēfē?

“Ko ha huhuʻi fehoanakimālie maʻá e tokotaha kotoa”

11. (a) ʻE anga-fēfē ʻa e hoko ʻa e tokotaha huhuʻí ʻo “kamata ʻa e mate maʻa e tangata taki taha”? (e) Ko e hā naʻe ʻikai malava ai ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ke maʻu ʻa e ʻaonga mei he huhuʻí? (Sio ki he fakamatala ʻi laló.)

11 Naʻe fokotuʻutuʻu ʻe Sihova ke ʻi ai ha tangata haohaoa ke ne feilaulauʻi loto-fiefoaki ʻene moʻuí. Fakatatau ki he Loma 6:23 (PM), “koe totogi oe agahala koe mate.” ʻI hono feilaulauʻi ʻene moʻuí, ʻe hanga ai ʻe he tokotaha huhuʻí ʻo “kamata ʻa e mate maʻa e tangata taki taha.” ʻI hono fakalea ʻe tahá, te ne totongi ʻa e mahuʻinga ki he angahala ʻa ʻĀtamá. (Hepelū 2:9; 2 Kolinitō 5:21; 1 Pita 2:24) ʻE maʻu ʻe he meʻá ni ʻa e ngaahi ikuʻanga fakalao loloto. ʻI hono tāmateʻi ʻa e tautea mate ki he hako talangofua ʻo ʻĀtamá, ʻe tuʻusi ʻosi ai ʻe he huhuʻí ʻa e mālohi fakaefakaʻauha ʻo e angahalá ʻi hono tupuʻangá tonu. a​—Loma 5:16.

12. Fakatātaaʻi ʻa e founga ʻoku malava ai ke maʻu ʻaonga ʻa e kakai tokolahi ʻi hono totongi ha moʻua ʻe tahá.

12 Ke fakatātaaʻi: Sioloto atu ʻokú ke nofo ʻi ha kolo ʻa ia ko e tokolahi taha ʻo e kau nofo aí ʻoku nau ngāue ʻi ha fuʻu fale ngāue lahi. Ko koe mo ho ngaahi kaungāʻapí ʻoku totongiʻi lelei hoʻomou ngaahi ngāué pea ʻoku taki atu ai ki ha moʻui fiemālie. ʻOku lele pehē pē ʻo aʻu ki he ʻaho ʻoku tāpuni ai ʻa e fale ngāué. Ko e hā hono ʻuhingá? Naʻe hoko ʻo faikovi ʻa e pule ʻo e fale ngāué, ʻo fakatupunga ai ʻa e pisinisí ke moʻua ʻo ʻikai lava ke totongi. ʻI he mole fakafokifā ʻa e ngāué, ʻoku ʻikai ai te ke malava pea mo ho kaungāʻapí ke totongi ʻa e ngaahi moʻuá. ʻOku faingataʻaʻia ʻa e ngaahi hoa malí, fānaú, mo e faʻahinga ʻokú te moʻua ki aí koeʻuhi ko e faikovi ʻa e tangata pē ʻe taha ko iá. ʻOku ʻi ai ha fakaleleiʻanga? ʻIo! ʻOku fili ha tokotaha-foaki koloaʻia ke ne kau mai ki ai. ʻOkú ne lāuʻilo ki he mahuʻinga ʻo e kautahá. ʻOkú ne toe maʻu ʻa e kaungāongoʻi ki he kau ngāue tokolahi aí mo honau ngaahi fāmilí. Ko ia, ʻokú ne fokotuʻutuʻu leva ke totongi ʻosi ʻa e moʻua ʻo e kautahá pea toe fakaava ʻa e fale ngāué. Ko hono kaniseli ʻa e moʻua ʻe taha ko iá ʻoku ʻomai ai ʻa e nonga ki he tokolahi ʻo e kau ngāué mo honau ngaahi fāmilí pea ki he faʻahinga ʻokú te moʻua ki aí. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko hono kaniseli ʻa e moʻua ʻo ʻĀtamá ʻoku ʻaonga ia ki he laui miliona taʻefaʻalaua.

Ko Hai ʻOkú Ne Tokonaki Mai ʻa e Huhuʻí?

13, 14. (a) Naʻe anga-fēfē hono tokonaki ʻe Sihova ʻa e huhuʻí ki he faʻahinga ʻo e tangatá? (e) Ko hai ʻoku totongi ki ai ʻa e huhuʻí, pea ko e hā ʻoku mātuʻaki fiemaʻu ai ha totongi peheé?

13 Ko Sihova pē ʻoku malava ke ne tokonaki mai “ʻa e Lami . . . ʻa ia ʻoku ne ʻave ʻa e angahala ʻa māmani!” (Sione 1:29) Ka naʻe ʻikai ke fekau mai ʻe he ʻOtuá ia ha ʻāngelo pē ke ne fakahaofi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻI hono kehé, naʻá ne fekau hifo ʻa e Tokotaha ʻa ia ʻe malava ke ne ʻomai ʻa e tali aofangatuku mo papau ki he tukuakiʻi ʻoku fai ʻe Sētane ki he kau sevāniti ʻa Sihová. ʻIo, naʻe fai ʻe Sihova ʻa e feilaulau māʻolunga tahá ʻi hono fekauʻi hifo hono ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupú, ko e “tokotaha naʻe tautefito ʻa ʻene ʻofa aí.” (Palōveepi 8:30NW) ʻI he loto-lelei ki aí, naʻe hanga ai ʻe he ʻAlo ʻo e ʻOtuá ʻo “fakamasivesivaʻi ʻe ia ia” mei hono anga fakahēvaní. (Filipai 2:7) ʻI he founga fakaemana, naʻe hiki hifo ai ʻe Sihova ʻa e moʻui ʻa hono ʻAlo ʻuluaki-fakatupu fakahēvaní ki he manava ʻo ha tāupoʻou Siu ko hono hingoá ko Mele. (Luke 1:27, 35) ʻI he tuʻunga ko ha tangatá, ʻe ui ia ko Sīsū. Ka ʻi ha ʻuhinga fakalao, ʻe lava ke ui ia ko e ʻĀtama hono ua, he naʻá ne fehoanakimālie haohaoa mo ʻĀtama. (1 Kolinitō 15:45, 47) Naʻe malava ai kia Sīsū ke ne foaki hake ia ʻi he feilaulau ko ha huhuʻi maʻá e faʻahinga angahalaʻia ʻo e tangatá.

14 Ko hai ʻe totongi ki ai ʻa e huhuʻi ko iá? ʻOku fakahaaʻi papau mai ʻe he Sāme 49:7 (PM) ʻoku totongi ʻa e huhuʻí “ki he Otua.” Ka ʻikai ko Sihova ʻa e tokotaha ʻokú ne fai ʻa e fokotuʻutuʻu ki he huhuʻí ʻi he kamatá? ʻIo, ka ʻoku ʻikai tuku hifo ai ʻe he meʻá ni ia ʻa e huhuʻí ko ha fakafetongi taʻeʻuhinga mo fakafatongia​—ʻo hangē pē ko haʻate toʻo hake ha paʻanga mei hoto kató ʻo ʻai ki he kato ʻe tahá. Kuo pau ke mahinoʻi ko e huhuʻí, ʻoku ʻikai ko ha fakafetongi fakamatelie, ka ko ha fehūʻaki fakalao. ʻI he tokonaki ki he totongi ʻo e huhuʻí, neongo ko e fuʻu mole kāfakafa ia kiate ia tonu, naʻe fakapapauʻi ai ʻe Sihova ʻene pipiki taʻeueʻia ki heʻene fakamaau totonu haohaoá.​—Senesi 22:7, 8, 11-13; Hepelū 11:17; Sēmisi 1:17.

15. Ko e hā naʻe fiemaʻu pau ai kia Sīsū ke faingataʻaʻia pea pekiá?

15 ʻI he faʻahitaʻu failau ʻo e 33 T.S., naʻe anganofo loto-lelei ai ʻa Sīsū Kalaisi ki ha ʻahiʻahi fakamamahi naʻe taki atu ki he totongi ʻo e huhuʻí. Naʻá ne fakaʻatā ʻa ia tonu ke puke ʻi ha ngaahi tukuakiʻi loi, ʻo fakamāuʻi fakahalaia, pea tutuki ki ha ʻakau ʻo e tauteá. Naʻe fiemaʻu moʻoni kia Sīsū ke ne faingataʻaʻia lahi pehē fau? ʻIo, koeʻuhí ko e ʻīsiu fekauʻaki mo e anga-tonu ʻa e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá naʻe pau ke fakaleleiʻi. ʻI heʻene peheé, naʻe ʻikai ke fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ʻa e kiʻi valevale ko Sīsuú ke tāmateʻi ʻe Hēlota. (Mātiu 2:13-18) Ka ʻi he taimi naʻe fuʻu lahi ai ʻa Sīsuú, naʻá ne malava ke matuʻuaki ʻa e mālohi ʻo e ngaahi ʻoho ʻa Sētané ʻaki hono mahinoʻi kakato ʻa e ngaahi ʻīsiu ki aí. b ʻI heʻene hanganaki “maʻoniʻoni, mo ʻataʻatā mei he kovi, mo taʻemele; ha taha kuo mavahe mei he kakai angahala” neongo ʻa e tōʻongafai fakalilifú, naʻe fakamoʻoniʻi ʻe Sīsū ʻi ha ikuʻanga fakaofo ʻoku maʻu ʻe Sihova ha kau sevāniti ʻoku nau kei tauhi loto-tōnunga ʻi he malumalu ʻo e ʻahiʻahí. (Hepelū 7:26) Ko ia ai, ʻoku ʻikai ha ofo, ʻi he mōmeniti ko ia ki muʻa heʻene pekiá, naʻe kalanga ʻa Sīsū ʻi he ikuna: “Kuo lava!”​—Sione 19:30NW.

Ko Hono Fakaʻosi ʻEne Ngāue Fakaehuhuʻí

16, 17. (a) Naʻe anga-fēfē ʻa e hokohoko atu ʻa Sīsū ʻi heʻene ngāue fakaehuhuʻí? (e) Ko e hā naʻe fiemaʻu pau ai kia Sīsū ke ne hā “i he ao oe Otua koeuhi ko kitautolu”?

16 Naʻe toe kia Sīsū ke ne fakaʻosi ʻene ngāue fakaehuhuʻí. ʻI he ʻaho hono tolu hili ʻa e pekia ʻa Sīsuú, naʻe fokotuʻu hake ia ʻe Sihova mei he pekiá. (Ngāue 3:15; 10:40) ʻI he foʻi ngāue mahuʻinga ko ʻení, naʻe ʻikai ngata pē ʻi hono fakapaleʻi ai ʻe Sihova ʻa hono ʻAló ʻi heʻene ngāue faitōnungá ka naʻá ne toe ʻoange kiate ia ʻa e faingamālie ke fakaʻosi ai ʻene ngāue fakaehuhuʻí ʻi he tuʻunga ko e Taulaʻeiki Lahi ʻa e ʻOtuá. (Loma 1:4; 1 Kolinitō 15:3-8) ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “I he hoko mai a Kalaisi, koe taulaeiki lahi . . . nae ikai i he toto oe faga koji moe uhikiʻi bulu, a ene hu o liuga taha be ki he botu tabu, ka i hono taataa oona, kuo ne lavaʻi ae huhui taegata. He nae ikai hu a Kalaisi ki he botu tabu nae gaohi aki ae nima, aia koe fakatātā be ki he mooni; ka ki he loto lagi, ke ne fakaha eni ia i he ao oe Otua koeuhi ko kitautolu.”​—Hepelu 9:11, 12, 24PM.

17 Naʻe ʻikai malava ʻe Kalaisi ke ne ʻave hono taʻataʻa moʻoní ki hēvani. (1 Kolinitō 15:50) ʻI hono kehé, naʻá ne ʻave ʻa e meʻa naʻe fakaʻilongaʻi ʻe he taʻataʻa ko iá: ko e mahuʻinga fakalao ʻo ʻene moʻui fakaetangata haohaoa naʻe feilaulauʻí. Pea, ʻi heʻene ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, naʻá ne ʻoatu fakalao ai ʻa e mahuʻinga ʻo e moʻui ko iá ʻi he tuʻunga ko ha huhuʻi ʻo fetongi mai ʻa e faʻahinga angahalaʻia ʻo e tangatá. Naʻe tali ʻe Sihova ʻa e feilaulau ko iá? ʻIo, naʻe hoko ʻeni ʻo hā mahino ʻi he Penitekosi ʻo e 33 T.S., ʻi hono huaʻi hifo ʻa e laumālie māʻoniʻoní ki he kau ākonga ʻe toko 120 ʻi Selusalemá. (Ngāue 2:1-4) Neongo naʻe fakafiefia ʻa e meʻa ko iá, naʻe toki kamata ai ke tokonaki mai ʻe he huhuʻí ʻa e ngaahi ʻaonga fakaofo.

Ngaahi ʻAonga ʻo e Huhuʻí

18, 19. (a) Ko e hā ʻa e ongo kulupu ʻe ua ʻo e faʻahinga tāutaha ʻoku nau maʻu ʻaonga mei he fakaleleiʻanga naʻe malava ke fakahoko ʻe he taʻataʻa ʻo Kalaisí? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi ʻaonga ʻe niʻihi ʻo e huhuʻí ʻi he lolotongá ni pea mo e kahaʻú ki he faʻahinga ʻo e “fuʻu kakai lahi”?

18 ʻI heʻene tohi ki he kau Kolosé, ʻoku fakamatalaʻi ai ʻe Paula naʻe finangalo ʻa e ʻOtuá fakafou ʻia Kalaisi ke fakalelei ai ʻa e ngaahi meʻa kehe kotoa pē kiate Ia ʻi hono fai ʻa e fakamelino fakafou ʻi he taʻataʻa ʻo Sīsū naʻe lilingi ʻi he ʻakau fakamamahí. ʻOku toe fakamatalaʻi ʻe Paula ko e fakaleleiʻanga ko ʻení ʻoku kau ki ai ʻa e ongo kulupu kehekehe ʻe ua ʻo e faʻahinga tāutaha, ʻa ia, ko e “ngaahi meʻa ʻoku ʻi langi” mo e “ngaahi meʻa ʻoku ʻi mamani.” (Kolose 1:19, 20; ʻEfesō 1:10) Ko e ʻuluaki kulupú ʻoku faʻuʻaki ia ʻa e kau Kalisitiane ʻe toko 144,000 ʻa ia ʻoku ʻoange ki ai ʻa e ʻamanaki ʻo e ngāue ko e kau taulaʻeiki fakahēvani pea pule mai ko e ngaahi tuʻi ki he māmaní fakataha mo Kalaisi Sīsū. (Fakahā 5:9, 10; 7:4; 14:1-3) Fakafou ʻiate kinautolú, ko e ngaahi ʻaonga ʻo e huhuʻí ʻe faai atu pē ʻo ngāue mai ʻaki ki he faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ʻi ha vahaʻa taimi ko ha taʻu ʻe taha afe.​—1 Kolinito 15:24-26; Fakahā 20:6; 21:3, 4.

19 Ko e “ngaahi meʻa ʻoku ʻi mamani” ko e faʻahinga tāutaha ia ʻoku nau fakatuʻotuʻa atu ke maʻu ʻa e moʻui haohaoa ʻi he Palataisi he māmaní. ʻOku fakamatalaʻi kinautolu ʻi he Fakahā 7:9-17 “ko e fuʻu kakai lahi” ʻa ia te nau hao atu ʻi he “mamahi lahi” ʻoku tuʻunuku maí. Ka ʻoku ʻikai pau ke nau tatali ke toki aʻu ki he taimi ko iá pea toki maʻu ai ʻa e ngaahi ʻaonga ʻo e huhuʻí. Kuo nau ʻosi “fō honau kofu, ʻo fakahinehina ʻi he taʻataʻa ʻo e Lami.” Koeʻuhi ʻoku nau ngāueʻi ʻa e tui ki he huhuʻí, ʻoku nau maʻu ai naʻa mo e ʻi he taimí ni ʻa e ngaahi ʻaonga fakalaumālie mei he tokonaki ʻofa ko iá. Kuo lau kinautolu ʻoku nau māʻoniʻoni ʻi he tuʻunga ko e ngaahi kaumeʻa ʻo e ʻOtuá! (Sēmisi 2:23) ʻI he tuʻunga ko ha ola ia ʻo e feilaulau ʻa Sīsuú, ʻoku malava ke nau “ʻunuʻunu atu ki he taloni ʻo e ʻofa maʻataʻataá ʻaki ʻa e tauʻatāina ʻo e leá.” (Hepelū 4:14-16NW) ʻI he taimi ʻoku nau faihala aí, ʻoku nau maʻu ʻa e fakamolemole moʻoni. (Efeso 1:7) Neongo ʻa e kei taʻehaohaoá, ʻoku nau maʻu ha konisēnisi maʻa. (Hepelū 9:9; 10:22; 1 Pita 3:21) ʻI he hoko ʻo fakalelei ki he ʻOtuá, ʻoku ʻikai ke pehē ia ko ha meʻa ʻe ʻikai ala hoko, ka ko ha meʻa moʻoni ʻoku lolotonga ʻi ai! (2 Kolinitō 5:19, 20) ʻI he lolotonga ʻa e Taʻu ʻe Taha Afé, ʻe faai atu pē ʻo ‘fakaʻataʻatā mei heʻenau popula ki he ʻauhá’ pea nau hoko leva ʻo maʻu ʻa e “tauʻataina fakalangi ʻa e fanau ʻa e ʻOtua.”​—Loma 8:21.

20. ʻOku anga-fēfē hono ueʻi fakafoʻituitui koe ʻe he fakalaulauloto atu ki he huhuʻí?

20 “Fakafetai ki he Otua ia Jisu Kalaisi” ki he huhuʻí! (Loma 7:25PM) ʻOku faingofua ʻa hono tefitoʻi moʻoní, ka ʻoku loloto feʻunga ke ne fakafonu kitautolu ʻaki ʻa e ongoʻi māluʻia. (Loma 11:33) Pea ʻi heʻetau fakalaulauloto ʻi he houngaʻia ki aí, ʻoku maongo ai ʻa e huhuʻí ki hotau lotó, ʻo tohoakiʻi ai kitautolu ke toe ofi ange ki he ʻOtua ʻo e fakamaau totonú. Hangē pē ko e tokotaha-tohi-sāmé, ʻoku tau maʻu ʻa e ʻuhinga kotoa ke fakahīkihikiʻi ʻa Sihova ko e ʻOtuá ʻa ia “ʻokú ne manako ki he māʻoniʻoní mo e fakamaau totonú.”​—Sāme 33:5NW.

a Naʻe ʻikai malava kia ʻĀtama mo ʻIvi ke na maʻu ʻa e ʻaonga mei he huhuʻí. Naʻe fakahaaʻi ʻi he Lao ʻa Mōsesé ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻeni fekauʻaki mo ha tokotaha fakapō loto-lelei: “ʻE ʻikai te mou tali totongi ke moʻui ai ʻa e fakapo, ʻa ia kuo fakamāumatea, ka ʻe mātuʻaki tamateʻi ia.” (Nōmipa 35:31) ʻOku hā mahino, naʻe tuha mo ʻĀtama pea mo ʻIvi ke na mate koeʻuhi naʻá na talangataʻa loto-lelei mo ʻilo lelei pē ki he ʻOtuá. Naʻá na tukuange ai ʻena ʻamanaki ki he moʻui taʻengatá.

b Koeʻuhi ke ʻai ke mafamafatatau ʻa e angahala ʻa ʻĀtamá, naʻe pau ke pekia ʻa Sīsū, ʻo ʻikai ʻi he tuʻunga ko ha kiʻi tamasiʻi haohaoa, ka ʻi he tuʻunga ko ha tangata haohaoa. Manatuʻi, naʻe fai loto-lelei ʻa e angahala ʻa ʻĀtamá, ʻo fakahoko ia ʻi he ʻilo lelei kakato ki he mafatukituki ʻo e foʻi ngāue ko iá mo hono ngaahi nunuʻá. Ko ia, ke hoko ko e “Atama ki mui” pea ʻufiʻufi ʻa e angahala ko iá, naʻe pau ke fai ʻe Sīsū ha fili matuʻotuʻa mo ʻiloʻilo ke tauhi ai ʻene anga-tonu kia Sihová. (1 Kolinitō 15:45, 47) Ko ia ai, ko e ʻalunga moʻui loto-tōnunga fakaʻaufuli ʻa Sīsuú​—ʻo kau ai ʻene pekia fakaefeilaulaú​—naʻe hoko ia ko e “fakatonuhia.”​—Loma 5:18, 19.