Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA WA 16

‘Wenze malu makane’ paudi wenda ne Nzambi

‘Wenze malu makane’ paudi wenda ne Nzambi

1-3. a) Tudi bena dibanza kudi Yehowa bua tshinyi? b) Ntshinyi tshidi Mupandishi wetu wa dinanga utulomba?

FUANYIKIJABI ne: udi mu buatu budi buenda budina mu mâyi. Anu paukadi wela meji ne: kuebe kuajiki, udi umona diakamue muntu ulua kukupandisha. Ndisulakana kayipu diudi mua kumvua padi muntu au ukupatula mu mâyi ne ukuambila ne: “Mpindieu kuena ufua kabidi to”! Mu nsombelu wa mushindu eu, kuenaku mua kudimona muena dibanza kudi muntu au anyi?

2 Tshilejilu etshi tshidi tshileja mu mushindu kampanda bualu budi Yehowa mutuenzele. Bushuwa, tudi bena dibanza kudiye. Mmufile tshintu tshia kutupikula natshi, mutuambuluishe bua kusuluka ku bupika bubi bua mpekatu ne lufu. Tudi tumvua disulakana patudi tumanya ne: tuetu bitabuje mulambu wa mushinga au, badi batubuikidila mibi yetu, ne ditekemena dietu dia muoyo wa kashidi didi dikola. (1 Yone 1:7; 4:9) Anu mutuvua bamone mu Nshapita wa 14, tshia kupikula natshi bantu mmushindu mutambe buimpe udi Yehowa muleje dinanga ne buakane buende. Ntshinyi tshitudi ne bua kuenza bua bualu ebu?

3 Mbikumbane bua tukonkonone tshidi Mupandishi wetu wa dinanga muine utulomba bua kuenza. Yehowa wakamba ku butuangaji bua muprofete Mika ne: ‘Wewe kampanda, bakukuleja bualu budi buakane; ne Yehowa udi utekemena malu kayi kuudi? Anu bua wewe kuenza malu makane, kunanga kuleja bakuabu luse, ne kuenda ne Nzambi webe ne mutshima mupuekele.’ (Mika 6:8) Bumue bua ku malu adi Yehowa utulomba mu mvese eu mbua “kuenza malu makane.” Mmunyi mutudi mua kuenza?

Ipatshila ‘buakane bua bushuwa’

4. Mmunyi mutudi bamanye ne: Yehowa udi utulomba bua kutumikila mikenji yende miakane?

4 Yehowa mmusue bua tuetu kutumikila mikenji yende ya tshidi tshimpe ne tshidi tshibi. Bu mudi mikenji yende miakane ne milulame, patudi tuyitumikila tudi tuleja mutudi tuipatshila buakane ne bululame. Yeshaya 1:17 udi wamba ne: “Nuyile mua kuenza malu makane; nukebe kulumbulula kuakane.” Dîyi dia Nzambi didi ditukankamija bua ‘kukeba buakane.’ (Sefanya 2:3) Didi kabidi ditulomba bua “kuvuala bumuntu bupiabupia buvua bufukibue bilondeshile disua dia Nzambi mu buakane . . . [bua] bushuwa”. (Efeso 4:24) Buakane bua bushuwa anyi kulumbulula kuakane kua bushuwa kudi kubengangana ne malu a tshikisu, a bukoya ne a tshiendenda, bualu malu aa kaena apetangana ne malu a tshijila to.​—Musambu 11:5; Efeso 5:3-5.

5, 6. a) Bua tshinyi mikenji ya Yehowa kayena bujitu bua tuetu kuyitumikila? b) Mmunyi mudi Bible uleja ne: dipatshila buakane mbualu budi butungunuka?

5 Mikenji ya Yehowa idiku itunemena bujitu bua kuyitumikila anyi? Tòo. Muntu udi munange Yehowa katu umona mikenji yende mikole bua kuyitumikila to. Bu mutudi banange Nzambi wetu ne tshidiye, tudi basue kuikala ne nsombelu udi umusankisha. (1 Yone 5:3) Vuluka ne: Yehowa ‘mmunange buakane.’ (Musambu 11:7) Tuetu basue bushuwa kuidikija bululame bua Nzambi anyi buakane buende, tudi ne bua kunanga malu adi Yehowa munange ne kukina adiye mukine.​—Musambu 97:10.

6 Kabitu bipepele bua bantu bapange bupuangane kulondabu buakane to. Tudi ne bua kuvula bumuntu bua kale ne bienzedi biabu bibi, ne kuvuala bumuntu bupiabupia. Bible udi wamba ne: bumuntu bupiabupia “budi buvuijibua bupiabupia” ku dimanya dijalame. (Kolosayi 3:9, 10) Tshiambilu tshia “budi buvuijibua bupiabupia” tshidi tshileja ne: kuvuala bumuntu bupiabupia mbualu budi buenda butungunuka, ne budi bulomba kudienzeja bikole. Nansha mutudi tudienzeja bikole bua kuenza malu mimpe, dipanga dietu dia bupuangane ditu imue misangu ditufikisha ku dienza bilema mu meji, mu mêyi nansha mu bienzedi.​—Lomo 7:14-20; Yakobo 3:2.

7. Mmunyi mutudi mua kumona bilema bidi bitualuja tshianyima patudi tudienzeja bua kuipatshila malu makane?

7 Patudi tudienzeja bua kuipatshila malu adi makane, mmunyi mutudi mua kumona bilema bidi bitualuja tshianyima? Bushuwa, katuena ne bua kupepeja mpekatu to. Kadi katuena mua kuteketa mu maboko tuela meji ne: bilema bitudi tuenza bidi bitupangisha bua kuikala bakumbane bua kuenzela Yehowa mudimu to. Nzambi wetu wa muoyo mulenga mmulongolole mushindu wa kuambuluisha bantu badi banyingalala bua mibi yabu bua kupinganabu kudiye. Mona mudi mêyi a mupostolo Yone atukolesha: “Ndi nnufundila malu aa bua kanuenji bubi.” Ke kuluaye kujadika kabidi ne: “Kadi biobi bifikile muntu bua kuenza bubi [bua dipanga bupuangane ditudi bapiane], tudi ne muambuluishi kudi Tatu, Yezu Kristo.” (1 Yone 2:1) Bushuwa, Yehowa mmufile mulambu wa Yezu wa kutupikula nawu bua tufike ku dimuenzela mudimu udiye wanyisha nansha mutudi bena mibi. Bualu ebu kabuenaku butusaka bua kuanyisha bua kuditatshisha bikole bua kusankisha Yehowa anyi?

Lumu luimpe ne buakane bua Nzambi

8, 9. Mmunyi mudi kuyisha kua lumu luimpe kujadika buakane bua Yehowa?

8 Tudi mua kuenza malu makane, tuambe ne: kuidikija buakane bua Nzambi, patudi tudifila bikole mu mudimu wa kuyisha bakuabu lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi. Ndiumvuangana kayi didi pankatshi pa buakane bua Yehowa ne lumu luimpe?

9 Yehowa kakubutula bulongolodi bubi ebu kayi muanji kudimuija bantu to. Mu mulayi wa buprofete wa Yezu uvua uleja tshikala mua kuenzeka mu matuku a ku nshikidilu, wakamba ne: “Badi ne bua kuanji kuyisha lumu luimpe mu bisamba bionso.” (Mâko 13:10; Matayi 24:3) Muaku “kuanji” udi uleja ne: malu makuabu neenzeke panyima pa mudimu wa kuamba kua lumu luimpe pa buloba bujima. Mu malu au mudi dikenga dinene dikavuabu balaye didi dikale tshikondo tshiabutuka bantu babi; ne nedilongoluele kabidi bulongolodi bupiabupia bua buakane njila. (Matayi 24:14, 21, 22) Bushuwa, muntu nansha umue kena mua kubipisha Yehowa ne: mmuenzele bantu babi malu ne kansungansunga to. Padi Yehowa utuma bantu bua kubadimuija, se mmubapeshe mpunga wa kushintulukabu ne kupanduka ku kabutu.​—Yona 3:1-10.

Tudi tuleja mutudi ne buakane bua Nzambi patudi tuyisha katuyi ne kansungansunga

10, 11. Mmunyi mudi lumu luimpe lutudi tuyisha luleja buakane bua Nzambi?

10 Mmunyi mudi diyisha dietu dia lumu luimpe dileja mutudi ne buakane bua Nzambi? Tshia kumpala, mbimpe tuanji tuenze tshidi tshikengela bua kuambuluisha bakuabu bua bapanduke. Vuluka kabidi tshilejilu tshia dipandishibua mu buatu buvua busua kudina mu mâyi. Bobu bamane kukupatulamu, kakuyi mpata neujinge pebe bua kuambuluisha bantu bakuabu batshidi mu mâyi. Bia muomumue, tudi petu ne dibanza dia kuambuluisha bantu batshidi mu mâyi a bulongolodi ebu bubi. Bushuwa, bantu ba bungi batu babenga mukenji wetu. Kadi bu mudi Yehowa mutshikale anu ne lutulu, tudi ne bujitu bua kubambuluisha bua “bafike ku dikudimuna mutshima” bua kupandukabu.​—2 Petelo 3:9.

11 Patudi tuyisha bantu bonso lumu luimpe, tudi tuleja mutudi ne buakane mu mushindu mukuabu muimpe, bualu tudi tubayisha katuyi tubasunguluja. Vuluka ne: “Nzambi kena ne kansungasunga to, kadi udi witaba muntu wa mu tshisamba tshionso udi umutshina, udi wenza malu makane.” (Bienzedi 10:34, 35) Tuetu basue kuidikija buakane buende, katuena ne bua kudianjila kumona bantu bibi to. Kadi tudi ne bua kuikala tuambila bantu lumu luimpe katuyi tutangila dikoba diabu, midimu idibu benza anyi bubanji peshi bupele buabu. Mushindu au ke utudi tupetesha bonso badi batuanyishila mpunga wa kuteleja lumu luimpe ne kukudimuna mutshima.​—Lomo 10:11-13.

Mutudi mua kuenzela bakuabu malu

12, 13. a) Bua tshinyi katuena ne bua kuikala ne lukasa lua kulumbuluisha bakuabu? b) Mubelu wa Yezu wa ‘kulekela kulumbuluishangana’ ne ‘kulekela kupisha bakuabu’ udi umvuija tshinyi? (Bala kabidi mêyi adi kuinshi kua dibeji.)

12 Tudi kabidi mua kuleja mutudi ne buakane patudi tuenzela bakuabu malu mudi Yehowa utuenzelawu. Bitu bipepele bua kulumbuluisha bakuabu pa kubabipisha bua bilema biabu ne kubamona bu bena lubombo mu bidibu benza. Kadi nnganyi wa kutudi uvua mua kuanyisha bua Yehowa kulondolola malu etu ne bilema bietu kakuyi luse? Yehowa katu utuenzela malu nanku to. Mufundi wa Musambu wa 130:3 wakamba ne: ‘Yehowa, bu wewe mubale dipambuka dia bantu, mmuntu kayi wakadi mua kuimana, Mukalenge?’ Katuenaku ne dianyisha bua mudi Nzambi wetu muakane ne wa luse kayi wimanyina pa bilema bietu anyi? (Musambu 103:8-10) Kadi mmunyi mutudi ne bua kuenzela bakuabu malu?

13 Tuetu bajingulule luse lua buakane bua Yehowa, katuakuikala ne lukasa lua kulumbuluisha bakuabu mu malu adi kaayi menemene atutangila anyi adi kaayi ne mushinga to. Yezu wakamba mu Muyuki wende wa pa mukuna ne: “Lekelayi kulumbuluishangana bua kabanulumbuluishi penu.” (Matayi 7:1) Bilondeshile mukanda wa Luka, Yezu wakasakidila ne: “Lekelayi kupisha bakuabu [‘kutangila bakuabu bu bantu babi,’ MMV], nunku kabakunupisha penu nansha kakese.” * (Luka 6:37) Yezu uvua mumanye ne: bantu bapange bupuangane batu ne tshibidilu tshia kubipisha bakuabu. Muntu yonso uvua umvua malongesha a Yezu uvua ne tshilele tshia kulumbuluisha bakuabu ne lukinu mushindu eu uvua ne bua kutshilekela.

14. Mbua malu kayi butudi ne bua ‘kulekela kulumbuluisha’ bakuabu?

14 Bua tshinyi tudi ne bua ‘kulekela kulumbuluisha bakuabu’? Bualu bukokeshi butudi nabu budi ne mikalu. Muyidi Yakobo udi utuvuluija ne: “Kudi anu Muntu umue udi muedi wa mikenji ne mulumbuluishi,” Yehowa. Nunku Yakobo udi welelamu lukonko ne: “Wewe udi nganyi bua kulumbuluisha mukuebe?” (Yakobo 4:12; Lomo 14:1-4) Bualu bukuabu, bu mutudi bena mibi, mbipepele bua tuetu kuangata bakuabu bibi. Kudi malu a bungi adi mua kutufikisha ku dimona bakuabu bibi, bu mudi didianjila kubelela meji bibi, tshiji tshia padibu batupuekeshe milongo, mukawu, ne didimona bakane. Kudi malu makuabu, tuetu baelele meji, nebituambuluishe bua kubenga kuikala ne lukasa lua kuangula bakuabu bilema. Katuena mua kumona mu mioyo ya bantu to; ne katuena mua kumanya malu onso a mu nsombelu wa muntu ne muntu to. Nunku, tuetu tudi banganyi bua kulumbulula malu adi munda mua bena Kristo netu anyi kubipisha mudimu udibu benzela Nzambi? Mbimpe tuetu kuidikija Yehowa pa kuimanyina pa ngikadilu mimpe ya bena Kristo netu pamutu pa kutangila anu bilema biabu.

15. Mmêyi ne bienzedi kayi bidi batendeledi ba Nzambi ne bua kuepuka? Bua tshinyi?

15 Tudi mua kuamba tshinyi bua mu dîku? Lelu eu, dîku kaditshiena muaba wa ditalala to, kadi dikadi muaba wa dibandangana bilumbu bibi bitambe. Tutu tutamba kumvua bakula bua balume ne bakaji anyi baledi bena tshikisu batu bamba ba mu mêku abu mêyi mabi anyi babatuta. Kadi tudi bamanye ne: mêyi adi atapa, mêyi a nsenda ne dikumangana kabiena ne bua kuikala munkatshi mua bena Kristo to. (Efeso 4:29, 31; 5:33; 6:4) Mubelu wa Yezu wa ‘kulekela kulumbuluishangana’ ne ‘kulekela kupisha bakuabu’ ngua kutungunuka ne kutumikila nansha mu dîku. Tuvuluke ne: kuenza malu makane kudi kulomba kuenzela bakuabu malu anu mutu Yehowa utuenzelawu petu. Nzambi wetu katu ne malu makole anyi ne tshikisu mu malu adiye utuenzela to. Kadi udi “ne dinanga dikole” kudi badi bamunange. (Yakobo 5:11) Ke tshilejilu tshilenga tshitudi ne bua kuidikija etshi!

Bakulu badi benza mudimu bua “kulumbulula kuakane”

16, 17. a) Ntshinyi tshidi Yehowa ulomba bakulu? b) Padi muenji wa bubi kayi unyingalala mu bulelela, badi ne bua kuenza tshinyi? Bua tshinyi?

16 Tuetu bonso tudi ne bujitu bua kuenza malu ne buakane, kadi bakulu mu tshisumbu ke badi nangananga ne bujitu ebu. Mukanda wa Yeshaya udi wakula bua “bakokeshi,” peshi bakulu, wamba ne: ‘Monayi, mukalenge neakokeshe mu buakane, ne bakokeshi nebakokeshe mu kulumbulula kuakane.’ (Yeshaya 32:1) Bushuwa, Yehowa mmutekemene bua bakulu kuenzabu malu adi ayisha buakane kumpala. Mmunyi mudibu mua kuenza nanku?

17 Bakulu mbamanye ne: buakane anyi kulumbulula kuakane kudi kulomba kulama tshisumbu tshikezuke. Imue misangu bitu bikengela bua bakulu kulumbuluishabu muntu udi muenze bubi bunene. Dîba adi badi bavuluka ne: buakane bua Nzambi budi bulomba kuleja luse mu mishindu yonso padiku mushindu. Nunku, badi baditatshisha bua kufikisha muenji wa bubi ku dinyingalala. Kadi bikala muenji wa bubi kayi munyingalale ne muoyo mujima, ntshinyi tshidibu mua kuenza? Dîyi dia Yehowa didi dilomba mu buakane buonso bua kuangata dipangadika dikole edi: “Umbushayi muntu mubi au munkatshi muenu.” Mbuena kuamba ne: kumuipata mu tshisumbu. (1 Kolinto 5:11-13; 2 Yone 9-11) Bitu bibungamija bakulu bua kuangata dipangadika dia nunku, kadi mbamanye ne: bidi bikengela kuenza nanku bua kulama bukezuke bua tshisumbu mu nyuma ne mu bikadilu. Nansha nanku, mbatekemene ne: dimue dituku muntu au neapingajilule meji ende, yeye kupinganaye mu tshisumbu.​—Luka 15:17, 18.

18. Ntshinyi tshitu bakulu bavuluka padibu bapesha bakuabu mibelu ya mu Bible?

18 Kutungunuja malu a buakane kudi kabidi kumvuija kufila mibelu ya mu Bible padibi bikengedibua. Bushuwa, bakulu kabatu anu bakeba bilema kudi bakuabu, anyi basombele anu kubela bakuabu to. Kadi, bidi mua kufikila muena Kristo bua ‘kusesuka mu njila kumpala kua yeye kujingulula bualu ebu.’ Padi bakulu bavuluka ne: buakane bua Nzambi kabutu ne tshikisu anyi bupangile luse, nebibambuluishe bua ‘kukeba bua kupingaja muntu wa nunku mu njila ne meji a bupole.’ (Galatiya 6:1) Nunku bakulu kabena mua kutandisha udi muenze tshilema anyi kumuamba mêyi mashile to. Kadi mibelu mifila ne dinanga idi ikolesha udibu bayipesha. Nansha padi bakulu bapesha muntu mubelu mukole udi mukumbane (bamuleja patoke ntatu idi bubi buende mua kumukebela), badi bavuluka ne: muena Kristo udi muenze bubi au mmukoko wa Yehowa. * (Luka 15:7) Mubelu peshi dinyoka didibu bapesha muntu bidi mua kutamba kumuambuluisha padibu babifila ne dinanga.

19. Mmapangadika kayi atu bakulu bangata? Ntshinyi tshidi ne bua kubalombola?

19 Bitu bilomba bakulu misangu mivule bua kuangata mapangadika adi atangila bena Kristo nabu. Tshilejilu, batu badisangisha ku bikondo bua kutangila bikala bena Kristo kampanda mbakumbaje malu malomba bua kuluabu bakulu anyi basadidi ba mudimu. Mbamanye mushinga wa kuepuka kansungansunga. Badi balekela malu malomba kudi Nzambi abalombola bua kuangata mapangadika mu bualu ebu pamutu pa kueyemena meji abu patupu. Dîba adi badi bangata dipangadika ‘kabayi badianjila kuelelangana meji mabi anyi ne kansungasunga.’​—1 Timote 5:21.

20, 21. a) Bakulu badi badienzeja bua kuikala mushindu kayi? Bua tshinyi? b) Ntshinyi tshidi bakulu mua kuenza bua kuambuluisha “badi babungame”?

20 Bakulu batu benza malu ne buakane bua Nzambi mu mishindu mikuabu kabidi. Panyima pa Yeshaya mumane kuamba muvua bakulu ne bua kuenza mudimu bua “kulumbulula kuakane,” wakamba kabidi ne: ‘Muntu neikale bu tshisokomenu ku tshipepele, ne tshinyemenu tshia ku tshipupu, neikale bu misulu ya mâyi mu muaba mûme, bu dileji dia dibue dinene mu buloba budi butondesha bantu.’ (Yeshaya 32:2) Nunku, bakulu badi badienzeja bua kuikala bantu badi bakolesha bena Kristo nabu ne babakankamija.

21 Bantu ba bungi lelu badi dijinga ne dikankamija, bualu ntatu idi yamba kubatekesha mu maboko. Nuenu bakulu, ntshinyi tshinudi mua kuenza bua kuambuluisha “badi babungame”? (1 Tesalonike 5:14) Ikalayi nuditeka pa miaba yabu bua kubateleja. (Yakobo 1:19) Badi mua kuikala bajinga kuambila muntu udibu beyemena “lutatu” ludibu nalu. (Nsumuinu 12:25) Nubajadikile ne: Yehowa ne bena Kristo nabu batshidi anu nabu dijinga, mbabanange, ne babangata ne mushinga. (1 Petelo 1:22; 5:6, 7) Nudi kabidi mua kusambila nabu, ne kubavuluka mu masambila enu. Padibu bumvua mukulu usambila ne muoyo mujima bua bualu buabu bidi mua kubakolesha bikole. (Yakobo 5:14, 15) Nzambi wa buakane udi umona bukole bunudi nuenza bua kuambuluisha bena Kristo badi ne tunyinganyinga.

Bakulu badi baleja mudibu ne buakane bua Yehowa padibu bakankamija badi batekeshibue ku muoyo

22. Mmu mishindu kayi mutudi mua kuidikija buakane bua Yehowa? Bualu ebu budi mua kuenzela Nzambi tshinyi?

22 Bushuwa, tudi tuenda tusemena anu pabuipi ne Yehowa patudi tuidikija buakane buende. Patudi tuimanyina mikenji yende miakane, tuambila bakuabu lumu luimpe luabapandisha, ne tuimanyina anu pa ngikadilu mimpe ya bana betu pamutu pa kuimanyina pa bilema biabu, tudi tuleja mutudi ne buakane bua Nzambi. Bakulu, panudi nulama tshisumbu tshikezuke, panudi nufila mibelu ya mu Bible idi ikolesha, panudi nuangata mapangadika kanuyi ne kansungansunga, ne panudi nukankamija badi batekeshibue mu maboko, nudi nuleja munudi ne buakane bua Nzambi. Yehowa udi usanka bikole padiye utangila pa buloba ne umona bantu bende baditatshisha bikole bua “kuenza malu makane” padibu benda nende yeye Nzambi wabu.

^ tshik. 13 Nkudimuinu mikuabu idi yamba yoyi ne: “Kanulumbuludi malu adi munda mua bantu bakuabo,” ne “Kanutangidi bantu bakuabu bu bantu babi.” Mbuena kuamba ne: “Kanutuadiji kulumbuluishangana.” Kadi bafundi ba Bible mbangate miaku idi ileja dituma dîyi bua kukandika bualu bukavua buenda buenzeka. Mmumue ne: malu adibu bambe muaba eu ngavua enda enzeka, kadi avuabu ne bua kuimanyika.

^ tshik. 18 Bible udi wamba mu 2 Timote 4:2, ne: bakulu badi ne bua kuikala imue misangu ‘babela, batandisha, ne bakankamija’ bantu. Muaku wa mu tshiena Greke wa parakaleo udibu bakudimune ne: ‘kukankamija,’ udi mua kumvuija kabidi “kukolesha.” Muaku wa mu tshiena Greke udi mufuanangane nawu wa parakletos udi mua kumvuija muntu utu ulumbuluilangana bilumbu. Nunku, nansha padi bakulu bafila mibelu mikole, badi ne bua kuikala ne dijinga dia kuambuluisha muntu.