Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

 17 YATICHÄWI

“Kunja sumas Diosan yatiñ kankañapajja”

“Kunja sumas Diosan yatiñ kankañapajja”

1, 2. ¿Kunsa Diosajj paqallq urutakejj amtäna, ukat kunjamatsa yatiñkankañapajj yantʼasïna?

DIOSAJJ aka Oraqen taqe kun lurasajja, jaqeruw sojjtïr urun lurarakitayna, ukänwa taqe kunat sipansa wali jachʼa luräwipajja. Jaqerusa ukat “taqe kuntejj lurkän” ukanakarusa “sumätapwa [Diosajj] uñjäna” (Génesis 1:31). Ukampis Adanampi Evampejj paqallq uru qalltkäna ukhajja, Supayamp chikaw Diosar kutkatasipjjäna, ukhamatwa jucharu ukat jiwañaru puriwayapjje.

2 Ukampis paqallq urutakejja, janiw Diosan amtapajj phoqaskaniti sañjamäpachänwa. Uka paqallq urojja, janiw cheqpach mä urukïkänti, jan ukasti nayrïr urunakjam walja waranq maranakänwa, uka urojj qollan urut uñtʼatänwa. Ukhamasti, uka tiemponwa aka Oraqejj mä paraisor tukuñapäna, ukat jaqenakajj mä wawakiw jan juchani sum jakasipjjañapäna (Génesis 1:28; 2:3). Ukampis nayrïr chacha warmin kutkatasitapatjja, ¿kunjamatsa Diosan amtapajj phoqasispäna? ¿Diosajj kamachaspänsa? Ukhaw Diosan yatiñkankañapajj yantʼasïna, janiw kunapachas ukham yantʼat uñjaskpachänti.

3, 4. 1) Edenan Dios contra saytʼapkäna ukhajja, ¿kunjamsa Diosajj yatiñkankañap uñachtʼayäna? 2) Diosan yatiñapat yatjjatkasajja, ¿kunsa altʼat chuymamp amtañasa?

3 Jehová Diosajj janiw ukhamak uñchʼukkänti, jankʼakiw jupa contra saytʼirinakarojj juchañchäna. Ukat kuna jan walinaktï sartayapkäna ukanak kunjamsa askichani uka amtapsa jankʼakiw arsurakïna (Génesis 3:15). Uka amtapajja, Adanamp Evampejj juchachasipkäna uka tiempot jutïr urunakkamaw phoqasiñapäna. Ukhamajj waranq waranqa maranakaw pasañapänjja. Ukhamatwa jan walinakasa, juchasa ukat jiwañasa qʼal tukusini. Ukat Diosat jan jitheqtir jaqenakasa jan  juchaniw jakasjjapjjarakini. Taqe ukanakasti, janïr paqallq uru tukuskipanwa phoqasini. Ukhamajj kuna jan waltʼäwinak utjkipansa, Jehová Diosajj horasaparuw kuntï aka Oraqetaki ukat jaqenakatak amtkäna ukanakjja phoqani. Jïsa, ¡Diosan uka amtanakapajj phoqasipuniniwa! Cheqansa uka toqenakat yatjjatañajj janis chʼamäkchejja, wali muspharkañawa. Biblia liyirinakajj mara maraw uka toqenakat yatjjatasasa lupʼisasa askinak apsupjjaspa.

4 Ukham wali yatiñanïtapatjja, ¿janit wali respetomp Diosar uñjktanjja? Jïsa, apóstol Pablojj akham sasaw qellqäna: “Kunja sumas Diosan yatiñ kankañapajja” sasa (Romanos 11:33). Diosan yatiñapat yatjjatasajja, ¿kunsa altʼat chuymampi amtañasa? Diosajj qhawqha yatiñanisa ukjja janiw kunjamatsa taqpach yatksnati (Job 26:14). Ukampis Diosan yatiñkankañapa sasajj kuna toqetsa parlasktan uka toqet nayraqat yatjjatañäni.

Diosan yatiñkankañapa

5, 6. 1) ¿Kunatsa yatiñanïñatakejj sum uñtʼañajj wakisi? 2) ¿Kunatsa Diosajj taqe kun uñtʼi sasin sistanjja?

5 Yatiñkankañajj janiw uñtʼañampejj kikpäkiti. Amuytʼañataki, kunayman walja qellqatanakwa mä computadorarojj imasispa, ukampis janiw mä computadorarojj yatiñaniw sisksnati. Ukampis yatiñanïñatakejj uñtʼañaw wakisi (Proverbios 10:14). Sañäni, usutäsma ukhajja, ¿khitirus jisktʼasisma? ¿Qollanak jan uñtʼir jaqeruti jan ukajj sum uñtʼiriruch jisktʼasisma? Ukhamajj cheqpach yatiñanïñatakejj sum uñtʼañaw wakisi.

6 Jehová Diosajj taqe kunwa yati. Jupajj “wiñay jachʼa Reyi[wa]”, janiw qalltanïkisa, ni tukuyanïkisa, jupakiw wiñay jakirejja (1 Timoteo 1:17). Ukhamajj Jehová Diosajj taqe kunwa nayratpach uñjawayi. Bibliajj Jupa toqet akham siwa: “Janiw kunas Diosan luratanakapatjja jupat imantaskaspati, taqe kunaw qhanstayata, ukhamarak jistʼarata khitirutejj  [cuenta] churkañäni ukan nayraqatapanjja” sasa (Hebreos 4:13; Proverbios 15:3). Ukatjja, niyakejjay taqe kunas jupan luratächejja, luratanakapjja sum uñtʼi, ukat kunanaksa jaqenakajj lurasipki, kunsa chuymanakapan amuyasipki ukanaksa sum yatiraki (1 Crónicas 28:9). Amtarakiñäni, Diosajj amtasarjam sarnaqerwa lurawayistu. Ukhamajj sum amuytʼasisa suma amtäwinakar pursna ukwa muni. Ukatjja, mayisitanakar Istʼiriwa, kunapachatï juparojj waljani mayisipki ukhasa, taqeniruw istʼi (Salmo 65:2). Ukat taqe kunsa wali sumpun pʼeqepar katjjäsi.

7, 8. ¿Kunjamsa Diosajj uñtʼirïtapsa amuytʼirïtapsa ukat wali yatiñanïtapsa uñachtʼayi?

7 Jehová Diosajj janiw taqe luratanakjja aleqakejj uñtʼkiti, jan ukasti kunatsa ukat kunjamsa lurasi uk sum yati. Kunatï walïki jan walïki ukat kunatï wakiskirïki jan wakiskirïki uksa sum amuytʼaraki. Ukatjja, janiw kuntï mä jaqejj uñjki ukak uñjkiti, jan ukasti jaqen chuymapsa sum uñjaraki (1 Samuel 16:7). Ukhamasti, Jehová Diosajj janiw aleqakejj kuns uñtʼkiti jan ukasti wali amuytʼiriwa. Ukampis yatiñkankañapajj jukʼamp jilankiwa.

8 Ukhamajj yatiñanïñatakejja, maynejj nayraqat uñtʼañapawa, ukat amuytʼañaparakiwa ukat ukarjamaw kuns lurañapa. Ukat “yatiñkankaña” sas Biblian jaqokipaski uka arojja akham sasaw jaqokipasirakispa: “Sum phoqaña” ukat “yatiñamp luraña” sasa. Ukhamasti, Jehová Diosajj janiw aleq yatiñanikïkiti, jan ukasti luratanakapanwa yatiñanïtapajj uñachtʼayasi. Ukhamajj Jehová Diosajj taqe kuns sum uñtʼi, ukat sum amuytʼirirakiwa, ukatwa suma amtanakar puri ukat ukarjamaw amtanakapjja sum phoqaraki. Ukhamatwa cheqpach yatiñanïtapjja uñachtʼayi. Jesusajj akham sänwa: “Diosan yatiñapajj luräwinakap toqew uñachtʼayasi” sasa (Mateo 11:19). Ukajj cheqäskapuniwa, kunanakatï alajjpachansa ukat aka Oraqensa utjki ukanakajj Jehová Diosajj kunja yatiñanis uk uñachtʼayistu.

 Diosan yatiñapajj luratanakapan uñjasi

9, 10. 1) ¿Kunja yatiñanis Jehová Diosajja, ukat kunjamsa uk uñachtʼayi? 2) Celulat yatjjatasajja, ¿kunsa Diosan yatiñkankañapat yateqtanjja?

9 Kunapachatï mä yatiñan jaqejj kuns wali sum yäpar lurtʼañ yati ukhajja, ukham yatitapatjja wal musphartanjja (Éxodo 31:1-3). Ukampis Diosaw yatiñ churirejja, janiw khitis jupat sipansa wali yatiñanejj utjkaspati. David reyejj akham sasaw Diosar jachʼañchäna: “Jumaruw yuspagarsma, muspharkañpun nayatakejj [cuerpoj] lurtajja, ¡uksti sumpun yatista!” sasa (Salmo 139:14). Cheqansa, kunjam luratätansa uka toqet jukʼamp yatjjatasajja, Diosajj kunja yatiñanisa uk jukʼamp amuytanjja.

10 Amuytʼañataki, mä sapa celulatakwa mä wawajj utji. Ukat jilsjje ukhajja, uka celulajj walja millón millón celulanakaruw jaljtjjaraki. Ukampis uka celulanakajj wali jiskʼanakakiwa, tunka waranq celulanak apthapsna ukhajja, mä qañaw jatharukïspawa. Uka celulanakajj wali muspharkañ luratäpjjewa. Janiw jaqen lurat mä fabricasa, ni maquinas ukhamäkaspati. Ciencia toqet yatjjatirinakajja, mä celulajj uyuchrantat markäkaspasa ukhamaw sasaw sapjje: autonakani, telefononakani, fabricanakani ukat luzani. Punku uñjirinakasa, qʼomachirinakasa ukat jan walinakat jarkʼaqerinakasa utjarakiwa. Ukat célula taypinjja mä gobiernos apnaqkaspa ukhamarakiwa sasaw sapjje. Ukatjja, mä qhawqha horanakwa waljaptapjjaspa.

11, 12. 1) ¿Kunjamatsa mä celulat mayj mayjar tukupjje, ukat Salmo 139:16 qellqatajj uka toqet kamsisa? 2) ¿Kunja muspharkañ luratas lejjwisajja?

11 Cuerponjja kunayman celulanakaw utji. Kunapachatï taykan purakapan mä wawajj utjañ qalltki ukhajja, celulanakajj walja kastanakaruw jaljtapjje. Ukhamatwa lejjwiru (jan ukajj lajjwiru), chʼakharu, ankuru, nayraru jan ukajj wilaru tukupjje. Kunjamatsa ukham mayj mayjar tukupjje ukanakajj ADN satäkis ukan qellqatawa. Davitajj akham sasaw Diosan amuytʼayatäsajj säna: “[Tatay] cuerpojjajj sartkän ukkhasti  jumajj uñjtawa; taqe ukanakawa libromana qellqatäna” sasa (Salmo 139:16AB).

12 Cuerposanjja yaqhep cheqajj sinti muspharkañ luratawa. Lejjwit parltʼañäni. Janiw kawkinsa lejjwjam jan amuytʼkañ luratajj utjkiti sasaw yatjjatirinakajj sapjje. Lejjwinjja, patak waranqa millón millón neuronanakaw utji. Ukatjja, sapa neuronajj yaqha neuronanakamp wali saphintatapjjarakiwa. Ukat aka Oraqpachan utjki uka bibliotecanakan jikjjataski uka taqpach qellqatanakwa lejjwejj amtaspa sasaw cientificonakajj sapjje, cheqas qhawqpunsa lejjwejj amtaspa ukajj janiw amuytʼañjamäkiti. Walja maranakaw lejjwi toqet yatjjatawayapjje, ukampis janjamakiw kunapachas uka toqet sumpach yatjjatkañäniti sasaw sawayapjje.

13, 14. 1) ¿Kunatsa kʼisimiranakasa yaqha animanalanakasa ‘yatiñanïpkaspas’ ukham lurataw sasajj sissna, ukat kunsa ukajj Diosat yatichistu? 2) ¿Kunatsa kusikusin simpapas wali yatiñamp lurataw sasajj sissna?

13 Ukampis Jehová Diosajj janiw jaqenakarukejj ukham muspharkañ lurawaykiti. Salmo 104:24 qellqatajj akham siwa: “¡Tatay, luräwinakamajj waljapuniwa! Yatiñ kankañampiw taqe kuns lurtajja, oraqejj luratanakaman phoqhantatawa” sasa. Diosan yatiñapajj taqpach luratanakapanwa qhan uñjasi. Amuytʼañatakejj kʼisimirat (jan ukajj qanllit) parltʼañäni, uka jiskʼa animalanakajj ‘yatiñanïpkaspas’ ukham luratäpjjewa (Proverbios 30:24). Jupanakajj mayachtʼataw tam tama irnaqapjje, yaqhepanakajj “laqʼonak” uywasipjje, ukhamatwa jupanakat manqʼa katoqapjje. Yaqhep kʼisimiranakajj “alinakwa” yapuchapjjaraki. Ukatjja, yaqha animalanakajj ukham yatiñani luratäpjjarakiwa. Sañäni, chhichhillankhajj (chhichhirankha) wali muspharkañ jalnaqapjje, janiw mä avionas ukham lurkaspati. Ukat yaqhep jamachʼinakajja, jan payiñatakejj warawaranak uñtasarakiw kawkirus sarapjje, jan ukajj oraqen wayjjatataw sarapjje, ukat yaqhepajj pʼeqepan mä mapanïpkaspa ukhamaw kawkirus sarapjjaraki. Kunatsa uka animalanakajj ukham lurapjje ukjja walja maranakaw jaqenakajj  yatjjatapjje, ukampis janiw sumpach amuytʼapkiti. Cheqansa, taqe ukanakajj yatiñani Jehová Diosan luratawa.

14 Diosan luratanakapatjja, cientificonakajj wal yatjjatapjje. Jukʼamp yatjjatañatakejj biomimética sat yatjjatäwiw utji. Uka toqet yatjjatat ingenieronakajja, kunanaksa animalanakat yateqasajj lurapjjaspa ukwa ukan yatjjatapjje. Amuytʼañataki, kusikusin simpap uñjasajj wal musphartanjja, ukampis uka ingenieronakajj kunjam luratasa uka simpanakajj ukwa yatjjatapjje. Uka jiskʼa simpanakajj facilakis tʼaqaskchejja, jachʼaptaysna ukhajja, fierrot sipansa jukʼamp chʼollqëspawa ukat balanakat jarkʼaqasiñ chalecotsa jukʼamp jarkʼaqaspa sasaw sapjje. Jukʼamp sum amuytʼañataki, uka jiskʼa simpanaktï chawlla katuñ jachʼa qänar tukuysna ukhajja, jalaskir mä avionsa saytʼayaspawa. Cheqansa Diosan luratanakapajj wali “yatiñampi” luratawa.

¿Khitis animalanakarojj ‘yatiñanïpkaspas’ ukham jakapjjañapatakejj lurtʼawayi?

Diosan yatiñapajj alajjpachan uñjasiraki

15, 16. 1) ¿Kunjamsa warawaranakajj Diosan yatiñanïtap uñachtʼayi? 2) Walja millón millón angelanakar apnaqasajja, ¿kunjamsa Diosajj yatiñanïtap uñachtʼayi?

15 Alajjpachanwa Jehová Diosan yatiñapajj qhan uñachtʼayasiraki. Kunjamtï 5 yatichäwin yateqtanjja, Intisa, Phajjsisa, warawaranakas suma yäpar uskutkamawa. Ukat wali yatiñan Diosajja alajjpachanjja ‘leyinakwa’ uskurakitayna. Ukhamatwa walja warawaranakajj mä galaxiar tantachatäpjje, ukat uka walja galaxianakasti mä tamaruw tantachatäpjje, uka walja tamanakasti jukʼamp jachʼa tamanakaru tantachatäpjjarakiwa (Job 38:33). Ukatwa Diosajj uka warawaranakarojj ‘mä ejercitöpjjewa’ sasajj sispachänjja (Isaías 40:26NM). Ukampis yaqha ejercitonakarakiw alajjpachan utji, jupanakasti ukhamarakiw Diosan wali yatiñanïtap uñachtʼayapjje.

 16 Kunjamtï 4 yatichäwin yateqktanjja, Diosajj walja millón millón angelanakaruw apnaqe, wali chʼamanïtap ukajj uñachtʼayistu, ukatwa “ejercitonakan Diosapa” satarakejja. Ukampis ¿kunjamsa ukajj wali yatiñanïtap uñachtʼayistu? Amuytʼañäni, Jehová Diosasa Jesucristosa janiw inäpkiti, wal irnaqasipki (Juan 5:17). Ukhamajj angelanakajj wal irnaqasipkarakpacha. Ukat amtarakiñäni, jupanakajj jiwasat sipansa, wali yatiñanïpjjewa ukat wali chʼamanïpjjarakiwa (Hebreos 1:7; 2:7). Ukhamäpkipansa, jan tiemponi ukat wali kusisit irnaqapjjañapatakejja, Diosajj jupanakarojj walja trabajonakwa churi, ukhamatwa millón millón maranakanjja ‘arsutanakapsa’ ukat ‘munañapsa phoqapjjaraki’ (Salmo 103:20, 21). Ukha suma apnaqatapatjja, walpun musphartanjja.

Jehová Dios sapakiw yatiñanejja

17, 18. ¿Kunatsa Dios ‘sapakiw yatiñkankañanejj’ sasin Bibliajj sistu, ukat kunatsa yatiñanïtapat Diosar wali respetomp uñjañasa?

17 Kunjamtï uñjawayktanjja Diosajj wali yatiñanipuniwa, uk Bibliajj qhan uñachtʼayaraki. Sañäni, “Jupa sapa[kiw] yatiñ kankañane[jja]” sasaw mä cheqan sistu (Romanos 16:27). Ukat jupakiw yatiñjja yaqhanakar churarakispa, kunattejj janiw jupjam wali yatiñanejj yaqhajj utjkiti (Proverbios 2:6). Ukatwa, Jesusajj yatiñanïkasasa, janiw amtanakapak parlirïkänti, jan ukasti Awkipan arunakaparjamapuniw parlirïna (Juan 12:48-50).

18 Jehová Diosajj kunja yatiñanisa ukjja, kunjamsa apóstol Pablojj qhanañchäna uk jichhajj uñjarakiñäni. Akham sänwa: “¡Kunja sumas Diosan yatiñ kankañapajja, munañapasa, amuytʼapasa! Janiw jupan amtäwinakapjja qhanañchksnati, ni jupan thakipsa amuytʼkaraksnati” sasa (Romanos 11:33). ¿Kunatsa Pablojj “kunja” sasin sispachäna? Diosan wali yatiñanïtap laykojj wali respetompi uñjatapwa uñachtʼayaskäna. Ukatjja, “suma” sas aka cheqan jaqokipatäki uka arojj griego arurjamajj “manqha” sañwa munaraki, ukasti “mikʼaya” siski  uka arumpejj niya pachpakiwa. Kunjamtï yatktanjja, mä mikʼayajj wali manqhawa, jan tukuskirirakiwa, janiw kunja manqhasa ukjja amuyksnati. Diosan yatiñkankañapajj ukham jan amuykañarakiwa, ukwa Pablojj uñachtʼayañ munäna (Salmo 92:5). Cheqansa, ukanak yatisajj altʼat chuymanïñasawa.

19, 20. 1) ¿Kunatsa mä pakajj Diosan yatiñapamp sasïspajja? 2) Kunas jutïrin pasani ukjja Diosajj yatispawa, ¿kunjamsa uk uñachtʼayäna?

19 ¿Kunjamatsa Diosajj “jupa sapaki” yatiñanïtapjja uñachtʼayaraki? Kunas jutïrin pasani ukjja jupakiw yatispa. Amtañäni: Diosan yatiñkankañapajja ari nayrani mä pakar uñtasitawa. Cheqasa, águila real sat pakajj phesqa kilonikïkchisa, nayrapajj jaqen nayrapat sipansa jukʼamp jachʼawa, wali arirakiwa. Wali jayatwa jiskʼa animalanakarus uñjapjje, awisajj walja kilometronak jayatwa uñjapjjaspa. Diosajj uka jamachʼit akham sänwa: “Uka patatpachwa [kunarutejj] katuntkani ukarusa uñchʼukiniraki” sasa (Job 39:29). Jupajj ukhamarakiw kunatï jutïrin paskani ukjja wali jayaru uñjaspa.

20 Biblianwa ukajj qhan uñachtʼayasi. Diosajj walja profecianakwa arsüna, mä arunjja, janiräkipanwa kunas jutïrin pasani ukanakjja qhanañchäna. Sañäni, janïr kunas paskipanwa, kawkïr markanakas munañanïni, kawkïrinakas jaqoqatäni ukat guerranak qhepat kunanakas pasani ukanak sisjjäna, yaqhep soldadonakas kunjamsa guerranakan nuwasipjjani uksa yatiyjjarakïnwa (Isaías 44:25–45:4; Daniel 8:2-8, 20-22).

21, 22. 1) Kunanak lurañsa jakäwisan amtañäni ukjja Diosajj janiw yatkiti sasajja, ¿kunatsa sistanjja? 2) ¿Kunatsa Diosajj munasiñampiw yatiñkankañap uñachtʼayi sasajj sistanjja?

 21 Ukhamajja, ¿kunanak lurañsa jakäwisan amtañäni ukanak Diosajj yatjjpachati? Walja jaqenakaw ukham yatichapjje. Ukampis janiw ukajj cheqäkiti. Wali yatiñanïtap laykojja, Diosajj wali amuyumpiw kunanaktï yatiñ munki ukjja ajlli. Amuytʼañataki, jumajj wali sum cantañ yatisma ukhajja, ¿jan inaktʼasati jachʼat cantasisa sarnaqasma? Janiw khitis ukham lurkaspati. Jehová Diosampejj ukhamarakiwa, jutïrit kun yatiñ munaspa ukhajja, yatispawa, ukampis janiw taqe kun yatiñar uskuskiti. Amtañäni, jaqejj amtasarjam sarnaqer luratätanwa, Diosajj uk janipuniw apaqkistaniti, ukhamajj janirakiw kunanaksa amtañäni ukanak yatjjatañar uskuskaspati (Deuteronomio 30:19, 20).

22 Ukat Diosatï kunas pasistani uk yatjjaspa ukhajja, janis sinttʼasirïkaspa, janis chuymanïkaspa, janis khuyaptʼayasirïkaspa ukhamäspawa. Ukampis Diosajj janiw ukhamäkiti. Bibliajj akham siwa: Diosajj “jachʼawa [...] yatiñ kankañansa” sasa (Job 9:4). “Jachʼawa yatiñ kankañansa” sas jaqokipatäki uka arunakajja, nayra qellqatanakarjamajj “yatiñan chuymaniw” sañ muni. Cheqansa, munasiñajj chuymat mistu. Ukhamasti, kunjamtï Diosajj chʼamapsa cheqakankañapsa munasiñamp uñachtʼaykejja, ukhamarakiw yatiñkankañap munasiñamp uñachtʼayi (1 Juan 4:8).

23. Niyakejjay Diosajj wali yatiñanïchejja, ¿kun lurañasäspasa?

23 Ukhamajj taqe chuymaw Jehová Diosar yatiñanïtap laykojj atinisiñasa, janiw jupjam yatiñanejj utjkiti. Ukatwa Bibliajj akham sas chʼamañchtʼistu: “[Jehová] Tatitur taqe chuymamampi katuyasim; juman chʼikhi kankañamarukejj jan alkatasimti. Taqe luräwinakamanjja Tatitutjja amtasipunim, ukatsti jupajj cheqa thakinjamwa irpaskätam” sasa (Proverbios 3:5, 6). Ukhamasti, Jehová Diosan yatiñkankañapat jukʼamp yatjjataskakiñäni, ukhamatwa jukʼamp Jupar jakʼachasirakiñäni.