1, 2. Ano ang katuyuan ni Jehova para sa ikapito nga adlaw, kag paano gintilawan ang kaalam sang Dios sa pagsugod sini nga adlaw?

NALAGLAG! Ang katawhan, ang pinakaali nga gintuga sa ikan-om nga adlaw sang pagpanuga, hinali nga nahulog sa manubo gid nga kahimtangan. Si Jehova nagsiling nga “ang tanan nga butang nga ginhimo niya,” lakip ang katawhan, ‘tama gid kaayo.’ (Genesis 1:31) Apang sa pagsugod sang ikapito nga adlaw, ginpili nanday Adan kag Eva nga magsunod kay Satanas sa pagrebelde. Natugdang sila sa sala, pagkadihimpit, kag kamatayon.

² Daw subong bala nga ang katuyuan ni Jehova para sa ikapito nga adlaw wala na sing paglaum nga matuman pa. Yadto nga adlaw, kaangay sang anom nga nauna sa sini, mangin linibo ka tuig ang kalawigon. Si Jehova nagsiling nga sagrado ini, kag antes ini matapos, ang bug-os nga duta mangin isa ka paraiso nga ginapuy-an sang himpit nga pamilya sang tawo. (Genesis 1:28; 2:3) Apang pagkatapos sang pagrebelde nga nagdul-ong sa kapahamakan, paano pa ini matabo? Ano ang himuon sang Dios? Isa ini ka talalupangdon nga pagtilaw sa kaalam ni Jehova—ayhan ang labing daku nga pagtilaw.

3, 4. (a) Ngaa ang reaksion ni Jehova sa pagrebelde sa Eden isa ka makapulunaw nga halimbawa sang iya kaalam? (b) Ang pagkamapainubuson dapat magpahulag sa aton nga tandaan ang ano nga kamatuoran samtang ginatun-an naton ang kaalam ni Jehova?

³ Naghulag gilayon si Jehova. Ginpamatbatan niya ang mga rebelde sa Eden, kag sa amo man nga tion, naghatag sia sing matahom nga paglaum: ang iya katuyuan nga dulaon ang mga kabudlayan nga bag-o lang nila gin-umpisahan. (Genesis 3:15) Ang malawig nga katuyuan ni Jehova nagsugod sa Eden kag nagpadayon tubtob sa linibo ka tuig nga maragtas sang tawo kag padayon, tubtob sa palaabuton. Simple lamang ini apang may madalom nga kahulugan sa bagay nga ang isa ka bumalasa sang Biblia makahinguyang sing makapaladya nga kabuhi sa pagtuon kag pagpamalandong sa sini. Dugang pa, ang katuyuan ni Jehova pat-od nga magamadinalag-on. Dulaon sini ang tanan nga kalautan, sala, kag kamatayon.  Ipasag-uli sini ang matutom nga katawhan sa kahimpitan. Ini tanan mahanabo antes matapos ang ikapito nga adlaw, agod nga, walay sapayan sang tanan, matuman ni Jehova ang iya katuyuan para sa duta kag sa katawhan sa gintalana nga tion!

⁴ Makapulunaw ini nga kaalam, indi bala? Si apostol Pablo napahulag sa pagsulat: ‘O pagkadalom sang kaalam sang Dios!’ (Roma 11:33) Samtang ginatun-an naton ang nanuhaytuhay nga mga bahin sining kinaiya sang Dios, ang pagkamapainubuson dapat magpahulag sa aton nga tandaan ang isa ka importante nga kamatuoran—nga, bisan ano pa ang himuon naton, hapaw lamang ang matigayon naton sa daku nga kaalam ni Jehova. (Job 26:14) Una, ilaragway naton ining makapulunaw nga kinaiya.

5, 6. Ano ang kaangtanan sang ihibalo kag kaalam, kag daw ano kasangkad ang ihibalo ni Jehova?

⁵ Ang kaalam indi kaangay sang ihibalo. Ang kompyuter makatago sing madamo nga ihibalo, apang wala siguro sing magsiling nga ini nga makina maalam. Walay sapayan, ang ihibalo may yara kaangtanan sa kaalam. (Hulubaton 10:14) Halimbawa, kon nagakinahanglan ka sing maalamon nga laygay kon paano bulngon ang isa ka malala nga balatian, mapakonsulta ka bala sa isa nga diutay lamang ukon wala gid sing nahibaluan sa medisina? Indi sa pagkamatuod! Gani importante gid ang sibu nga ihibalo sa matuod nga kaalam.

⁶ Ang ihibalo ni Jehova walay latid. Subong “Hari nga dayon,” sia lamang ang nagakabuhi sa walay katubtuban. (Bugna 15:3) Kag sa sulod sining indi masugid nga mga dag-on, nahibaluan niya ang tanan. Ang Biblia nagasiling: “Wala sing tinuga nga indi hayag sa panulok niya, kundi ang tanan nga butang hublas kag dayag sa mga mata niya nga sa iya manabat kita.” (Hebreo 4:13; Hulubaton 15:3) Subong Manunuga, nahangpan sing bug-os ni Jehova ang iya gintuga, kag nakita niya ang tanan nga ginahimo sang tawo halin sa ginsuguran. Ginausisa niya ang tagipusuon sang tagsa ka tawo, kag wala sia sing mawasi. (1 Cronica 28:9) Bangod gintuga niya kita nga may kahilwayan sa pagdesisyon, nahamuot sia kon makita niya kita nga nagahimo sing maalamon nga mga desisyon  sa kabuhi. Subong “Nagapamati sang pangamuyo,” ginapamatian niya ang di-maisip nga mga pangamuyo sing dululungan! (Salmo 65:2) Kag sa pagkamatuod, himpit ang memorya ni Jehova.

7, 8. Paano si Jehova nagapakita sing paghangop, paghantop, kag kaalam?

⁷ Indi lamang ihibalo ang ginapanag-iyahan ni Jehova. Makita man niya kon paano nagainangot ang mga katunayan kag mahantop niya ang kabilugan nga laragway sang di-maisip nga mga detalye. Nagatimbangtimbang sia kag nagahukom, ginapatuhay ang maayo kag malain, ang importante kag indi tanto ka importante nga mga butang. Dugang pa, ginatan-aw niya indi lamang ang naguwa nga panagway kag ginausisa niya ang tagipusuon. (1 Samuel 16:7) Sa amo, si Jehova may paghangop kag paghantop, ang mga kinaiya nga labaw pa sa ihibalo. Apang mas labaw pa ang kaalam.

⁸ Ginatingob sang kaalam ang ihibalo, paghantop, kag paghangop agod mahimo ang isa ka butang. Sa katunayan, ang iban sang orihinal nga mga tinaga sa Biblia nga ginbadbad “kaalam” literal nga nagakahulugan sing “mabungahon nga pagpanghikot” ukon “praktikal nga kaalam.” Gani ang kaalam ni Jehova indi isa ka teoriya lamang. Praktikal ini, kag epektibo. Bangod sang iya bugana nga ihibalo kag tudok nga paghangop, ang mga desisyon ni Jehova amo pirme ang pinakamaayo nga mahimo, kag ang iya paagi sa paghimo sini amo ang pinakamaayo nga paagi nga mahunahuna. Amo ini ang matuod nga kaalam! Ginapasundayag ni Jehova ang kamatuoran sang ginsiling ni Jesus: “Ang kaalam ginapamatud-an nga matarong paagi sa mga buhat sini.” (Mateo 11:19) Ang mga binuhatan ni Jehova sa bug-os nga uniberso nagahatag sing daku nga pamatuod sa iya kaalam.

9, 10. (a) Ano nga sahi sang kaalam ang ginapakita ni Jehova, kag paano niya ginpasundayag ini? (b) Paano ang selula nagahatag sing pamatuod sa kaalam ni Jehova?

⁹ Nakadayaw ka na bala sa abilidad sang isa ka tawo nga sampaton sa paghimo sing matahom nga mga butang nga nagapanghikot sing maayo? Makadalayaw ini nga sahi sang kaalam. (Exodo 31:1-3) Si Jehova amo ang tuburan kag ang labing daku nga nagapanag-iya sang subong sini nga kaalam. Si Hari David nagsiling tuhoy kay Jehova: “Magadayaw ako sa imo bangod sa makahalangawa nga  paagi ginhimo ako sing makatilingala. Ang imo mga binuhatan makatilingala, subong nahibaluan sing maayo sang akon kalag.” (Salmo 139:14) Sa pagkamatuod, sa dugang nga pagtuon naton nahanungod sa lawas sang tawo, dugang pa nga nagadayaw kita sa kaalam ni Jehova.

¹⁰ Sa pag-ilustrar: Nagsugod ka subong isa lamang ka selula—isa ka egg cell gikan sa imo iloy, nga nangin pertilisado bangod sang sperm (similya) gikan sa imo amay. Wala magdugay, ini nga selula nagsugod sa pagmuad. Ikaw, nga amo ang katapusan nga produkto, ginahuman sang mga 100 trilyones ka selula. Tuman ini ka gamay. Ang mga 10,000 ka promedyo-sing-kadakuon nga mga selula sarang makaigo sa ulo sang isa ka yano. Apang, makalilibog ang kasibod sang tagsatagsa sini. Mas masibod ang selula sangsa bisan ano nga makina ukon pabrika nga hinimo sang tawo. Ang iban nga mga sientipiko nagasiling nga ang isa ka selula daw subong sang isa ka napaderan nga siudad—nga may kontrolado nga mga alagyan kag guluwaan, isa ka sistema sang transportasyon, network sang komunikasyon, mga planta sang koryente, mga pabrika, pasilidad para sa paghaboy sing higko kag pagresiklo, pangdepensa nga mga mekanismo, kag isa pa gani ka sahi sang sentral nga gobierno sa nucleus sini. Dugang pa, ang selula makahimo sing bug-os nga kopya sang iya kaugalingon sa sulod lamang sang pila ka oras!

11, 12. (a) Ngaa magkatuhay nga mga hilikuton ang ginahimo sang mga selula sa nagatubo nga sibudbod, kag paano ini nagahisanto sa Salmo 139:16? (b) Sa anong mga paagi ginapakita sang utok sang tawo nga kita “gintuga sing makatilingala”?

¹¹ Sa pagkamatuod, indi palareho ang tanan nga selula. Samtang nagapadayon sa pagmuad ang mga selula sang sibudbod (embryo), magkatuhay gid nga hilikuton ang ginahimo sini. Ang iban mangin mga nerve cell; ang iban mangin mga selula sang tul-an, maskulo, dugo, ukon mata. Ining magkatuhay nga mga hilikuton naprograma na sa “librarya” sang mga genetic blueprint sang selula, ang DNA. Sing makawiwili, gin-inspirar si David sa pagsiling kay Jehova: “Nakita sang imo mga mata bisan ang akon sibudbod, kag sa imo tulun-an nasulat ang tanan nga bahin sini.”—Salmo 139:16.

¹² Ang iban nga mga bahin sang lawas tuman kasibod. Binagbinaga, halimbawa, ang utok sang tawo. Ginpatuhuyan ini sang iban subong amo ang pinakamasibod nga butang nga natukiban sa uniberso.  Nagaunod ini sing mga 100 bilyones ka nerve cell—daw subong kadamo sang mga bituon sa aton galaksiya. Ang tagsatagsa sining mga selula nagasanga sa linibo ka koneksion sa iban nga mga selula. Ang mga sientipiko nagasiling nga ang utok sang tawo makaunod sang tanan nga impormasyon nga masapwan sa tanan nga librarya sa kalibutan kag mahimo nga indi gid matakus ang kapasidad sini sa pagtago sing impormasyon. Walay sapayan sang mga dekada nga pagtuon sa sining ‘ginhimo sing makatilingala’ nga organo, ginabaton sang mga sientipiko nga mahimo indi gid nila mahangpan sing bug-os kon paano ini nagapanghikot.

13, 14. (a) Paano ginapakita sang mga subay kag sang iban pa nga mga tinuga nga sila “duna nga maalam,” kag ano ang ginatudlo sini sa aton tuhoy sa ila Manunuga? (b) Ngaa masiling naton nga ang mga tinuga subong sang lawa sang damang ginhimo “sa kaalam”?

¹³ Apang, ang tawo isa lamang ka halimbawa sang kaalam ni Jehova sa pagpanuga. Ang Salmo 104:24 nagasiling: “Kadamo sang imo mga binuhatan, O Jehova! Sa kaalam ginhimo mo ini tanan. Ang duta puno sang imo mga binuhatan.” Ang kaalam ni Jehova dayag sa tagsa ka tinuga sa palibot naton. Ang subay, halimbawa, “duna nga maalam.” (Hulubaton 30:24) Sa pagkamatuod, ang kolonya sang mga subay tuman ka organisado. Ang iban nga kolonya sang mga subay nagaatipan, nagaaman sing puluy-an, kag nagakuha sing pagkaon gikan sa mga insekto nga ginatawag nga tigi nga daw subong bala ginasagod ini. Ang iban nga mga subay nagapanghikot kaangay sang mga mangunguma, nga nagatanom kag nagaatipan sang “patubas” nga mga fungus. Madamo pa nga tinuga ang gindesinyo sa paghimo sing talalupangdon nga mga butang sing duna. Ang isa ka kinaandan nga langaw nagalupad nga nagabulubaliskad nga indi mailog sang pinakamoderno nga eroplano nga hinimo sang tawo. Ang nagapangayaw nga mga pispis nagasunod sa direksion sang mga bituon, sang magnetic field sang duta, ukon paagi sa isa ka sahi sang duna nga mapa sa ila kaugalingon. Ang mga biologo nagahinguyang sing mga tinuig sa pagtuon sa masibod nga mga panghulag nga ginprograma sa sining mga tinuga. Maalam gid, kon amo, ang Dios nga Programmer sini!

¹⁴ Ang mga sientipiko nakatuon sing daku gikan sa kaalam ni Jehova sa pagpanuga. May yara pa gani isa ka patag sang engineering  nga ginatawag nga biomimetics nga nagatinguha sa pag-ilog sa mga desinyo nga masapwan sa kinaugali. Halimbawa, mahimo nga nagdayaw ka sa katahom sang isa ka lawa sang damang. Apang ginakabig ini sang enhinyero nga isa ka makatilingala nga desinyo. Ang matapok tulukon nga mga nahot mas mabakod pa sa pareho kadaku nga asero, mas mabakod pa sa mga lanot sang indi madutlan sang bala nga tsaleko. Daw ano gid kabakod? Handurawa ang isa ka lawa sang damang nga ginpadakuan tubtob mangin subong kadaku sang lambat sa pagpangisda. Sarang masiod sini nga lawa ang isa ka de-pasahero nga eroplano nga nagalupad! Huo, ginhimo ni Jehova ini tanan nga butang “sa kaalam.”

15, 16. (a) Ang mabituon nga kalangitan nagahatag sing ano nga pamatuod sang kaalam ni Jehova? (b) Paano ang posisyon ni Jehova subong Supremo nga Kumandante sa madamo gid nga mga anghel nagapamatuod sa kaalam sini nga Administrador?

¹⁵ Ang kaalam ni Jehova dayag sa iya mga binuhatan sa bug-os nga uniberso. Ang mabituon nga kalangitan, nga ginhambalan naton sing malawiglawig sa Kapitulo 5, wala nagalinapta sing patarasak sa kahawaan. Bangod sang kaalam sa “mga pagsulundan sa langit,” nga ginhimo ni Jehova, ang kalangitan matahom nga naorganisar sa mga galaksiya nga, ginagrupo naman sa ginatawag nga mga cluster nga, nagatingob agod, magporma naman sing mga supercluster. (Job 38:33, The New Jerusalem Bible) Indi katingalahan nga ginpatuhuyan ni Jehova ang langitnon nga mga butang subong isa ka “kasuldadusan”! (Isaias 40:26) Apang, may isa pa ka kasuldadusan nga nagapasundayag sang kaalam ni Jehova sing kapin pa kaathag.

¹⁶ Subong sang nakita naton sa Kapitulo 4, ang Dios may titulo nga “Jehova sang mga kasuldadusan” bangod sang iya posisyon subong Supremo nga Kumandante sang isa ka daku nga kasuldadusan sang linaksa ka espiritu nga tinuga. Pamatuod ini sang gahom ni Jehova. Apang, paano nadalahig ang iya kaalam?  Binagbinaga: Si Jehova kag si Jesus wala gid nagauntat sa pagpangabudlay. (Juan 5:17) Gani, makatarunganon nga ang mga anghel nga mga ministro sang Labing Mataas masako man pirme. Kag dumduma, mas mataas pa sila sa tawo, tuman ka intelihente kag tuman ka gamhanan. (Hebreo 1:7; 2:7) Apang, nahimo ni Jehova nga ining tanan nga anghel masako pirme, malipayon nga nagapangabudlay sa pagtuman sa hilikuton—“nagatuman sang iya pulong” kag “nagahimo sang iya kabubut-on”—sa sulod sang binilyon ka tuig. (Salmo 103:20, 21) Pat-od nga makahalawhaw gid ang kaalam sini nga Administrador!

17, 18. Ngaa nagasiling ang Biblia nga si Jehova ang “lamang nga maalam,” kag ngaa dapat kita magbatyag sing kapunaw sa iya kaalam?

¹⁷ Bangod sini nga ebidensia, katingalahan bala nga ginapakataas gid sang Biblia ang kaalam ni Jehova? Halimbawa, nagasiling ini nga si Jehova ang “lamang nga maalam.” (Roma 16:27) Si Jehova lamang ang may kaalam sa bug-os nga kahulugan sini. Sia ang tuburan sang tanan nga matuod nga kaalam. (Hulubaton 2:6) Amo kon ngaa si Jesus, bisan pa sia ang pinakamaalam sa mga gintuga ni Jehova, wala magsandig sa iya kaugalingon nga kaalam kundi ginpamulong niya kon ano ang ginhambal sa iya sang iya Amay.—Juan 12:48-50.

¹⁸ Talupangda kon paano ginpabutyag ni apostol Pablo ang pagkatumalagsahon sang kaalam ni Jehova: “O pagkadalom sang kamanggaran kag kaalam kag ihibalo sang Dios! Pagkadimatungkad sang iya mga paghukom kag pagkadimausoy sang iya mga dalanon!” (Roma 11:33) Sa pagbukas sa bersikulo paagi sa pagtuaw nga “O,” nagpakita si Pablo sing mabaskog nga emosyon—sa sini nga kaso, daku nga pagkapunaw. Ang Griegong tinaga nga ginpili niya para sa “pagkadalom” suod nga naangot sa tinaga para sa “kadadalman.” Sa amo, ang iya mga pulong nagapautwas sing maathag nga laragway sa handurawan. Kon binagbinagon naton ang kaalam ni Jehova, daw subong bala nga nagatulok kita sa isa ka walay latid, walay katapusan nga kadadalman, sa isa ka duog nga tuman kadalom, tuman kadaku nga indi gid naton mahibal-an ang kadakuon sini, kag labi na nga indi naton ini malaragway ukon  mahimuan sing mapa sing detalyado. (Salmo 92:5) Wala bala nagapaubos sa aton ang paghunahuna sini?

19, 20. (a) Ngaa ang agila isa ka nagakaigo nga simbulo sang kaalam sang Dios? (b) Paano ginpasundayag ni Jehova ang iya ikasarang nga makita ang palaabuton?

¹⁹ Si Jehova amo ang “lamang nga maalam” sa isa pa ka kahulugan: Sia lamang ang may ikasarang nga makita ang palaabuton. Dumduma, ginagamit ni Jehova ang malayo sing panulok nga agila sa pagsimbulo sa iya kaalam. Ang golden eagle mahimo nagabug-at sing lima ka kilo lamang, apang ang mga mata sini mas daku pa sa mga mata sang isa ka hamtong nga tawo. Ang panulok sang agila makatilingala nga tuman kasipat, sa amo makita niya gikan sa kahawaan ang gamay kaayo nga dalagiton nga ginatos ka metro, ayhan mga kilometro pa gani ang kalayuon! Si Jehova mismo nagsiling anay tuhoy sa agila: “Ang iya mga mata nagalantaw sa malayo.” (Job 39:29) Sa kaanggid nga kahulugan, si Jehova sarang makatulok “sa malayo” nga tion—sa palaabuton!

²⁰ Ang Biblia puno sing ebidensia nga matuod ini. Nagaunod ini sing ginatos ka tagna, ukon maragtas nga ginsulat sing abanse. Ang resulta sang mga inaway, ang pagbangon kag pagkapukan sang mga kagamhanan sa kalibutan, kag bisan gani ang espesipiko nga mga estratehiya sa inaway sang mga kumandante sang militar gintagna tanan sa Biblia—sa pila ka kaso, ginatos ka tuig sa wala pa.—Isaias 44:25–45:4; Daniel 8:2-8, 20-22.

21, 22. (a) Ngaa wala sing sadsaran ang paghinakop nga nakita na sing abanse ni Jehova ang tanan nga desisyon nga himuon mo sa kabuhi? Iilustrar. (b) Paano naton nahibaluan nga ang kaalam ni Jehova indi walay pasunaid ukon walay gugma?

 ²¹ Apang, nagakahulugan bala ini nga nakita na sang Dios sing abanse ang mga desisyon nga himuon mo sa imo kabuhi? Ang iban nga nagatudlo sing doktrina sang predestinasyon nagainsister nga ang sabat huo. Apang, ang matuod ginapakanubo sini nga ideya ang kaalam ni Jehova, kay ginapahangop sini nga indi niya makontrol ang iya abilidad nga mahibal-an ang palaabuton. Sa pag-ilustrar: Kon ang imo tingog sa pagkanta walay tupong sa katahom, wala ka bala sing mahimo kundi magkanta na lamang sa tanan nga tion? Indi makatarunganon ini nga ideya! Gani man, may ikasarang si Jehova nga hibaluon sing abanse ang palaabuton, apang wala niya ini ginagamit sa tanan nga tion. Ang paghimo sini mahimo nga mangin pagpasilabot sa aton kahilwayan sa pagdesisyon, isa ka hamili nga regalo nga indi gid pagbawion ni Jehova.—Deuteronomio 30:19, 20.

²² Malain pa, ang ideya mismo sang predestinasyon nagapahangop nga ang kaalam ni Jehova walay pasunaid, walay gugma, walay kahanuklog, ukon walay kaluoy. Apang indi gid ini matuod! Ginatudlo sang Biblia nga si Jehova “maalam sa tagipusuon.” (Job 9:4) Indi buot silingon nga si Jehova may literal nga tagipusuon, kundi masami nga ginagamit sang Biblia ini nga termino may kaangtanan sa pinakasulod nga kaugalingon, nga nagalakip sang mga motibasyon kag mga balatyagon, subong sang gugma. Gani ang kaalam ni Jehova, kaangay sang iban pa niya nga mga kinaiya, ginapahulag sang gugma.—1 Juan 4:8.

23. Ang pagkasuperyor sang kaalam ni Jehova dapat magpahulag sa aton nga himuon ang ano?

²³ Sa pagkamatuod, masaligan gid ang kaalam ni Jehova. Labaw gid ini sa aton kaalam amo nga ang Pulong sang Dios mahigugmaon nga nagapalig-on sa aton: “Magsalig kay Jehova sa bug-os mo nga tagipusuon kag indi magsandig sa imo kaugalingon nga paghangop. Sa tanan mo nga dalanon talupangda sia, kag tadlungon niya ang imo mga banas.” (Hulubaton 3:5, 6) Usisaon naton sing tul-id ang kaalam ni Jehova agod nga labi pa nga mangin suod kita sa aton labing maalam nga Dios.