1, 2. Ye nyen Jéhovah aleke lani ti sala na lâ mbasambala ni? Tongana nyen a tara ndara ti Nzapa na tongo nda ti lango ni so?

YE KUE abuba awe! Dutingo ti zo, lo so ayeke ndangba pendere ye so Nzapa aleke na lâ omene ni, atï tâ na gbe ni ngangu. Jéhovah atene ândö so “ye kue so Lo sala,” so zo ayeke na popo ni, ayeke “nzoni mingi.” (Genèse 1:31). Me tâ gi na tongo nda ti lâ mbasambala ni, Adam na Eve asoro ti mû peko ti Satan na yâ kengo yanga. Ala tï na yâ siokpari, ala ga mbilimbili-kue pëpe, na ala kui.

² A bâ peut-être so ye so Jéhovah aleke ti sala na lâ mbasambala ni abuba biaku biaku. Legeoko tongana alâ omene ni, lâ mbasambala ni aninga angu saki mingi. Jéhovah abâ ni a yeke nzoni-kue, na a yeke sala si na nda ni sese kue ayeke ga mbeni paradis, so azo so ayeke mbilimbili-kue si ayeke duti dä (Genèse 1:28; 2:3). Me, na peko ti kengo yanga so aga na ye ti vundu mingi so, ye tongaso ayeke ga ande tâ tënë tongana nyen? Fade Nzapa ayeke sala nyen? A duti mbeni ngangu ye so atara ndara ti Jéhovah, peut-être mbeni tara so ayeke kota ahon atanga ni kue.

3, 4. (a) Ngbanga ti nyen ye so Jéhovah asala na gbele kengo yanga na Eden ayeke mbeni tapande ti ndara ti lo so apika bê? (b) Na ndembe so e yeke manda ndara ti Jéhovah, a lingbi tâ be-ti-molenge apusu e ti bata tâ tënë wa na li?

³ Hio Jéhovah asala mbeni ye. Lo dë ngbanga na li ti azo ti kengo yanga so na Eden, nga lo fa mbeni pendere ye so ayeke si ande: Lo leke na bê ti lo ti zi akpale so alondo ti bâ gigi (Genèse 3:15). Ye so Jéhovah aleke ti sala ato nda ni na Eden ngbii asi na ngoi ti e, a yeke gue juska na yâ angoi so ayeke ga. A kpengba oko pëpe, me nda ni ane. A sala si zo so adiko Bible alingbi ti mû fini ti lo kue ti manda ye na ndo ni  na ti gbu li na ndo ni. Nga, ye so Jéhovah aleke ti sala ayeke ga ande tâ tënë biani. A yeke zi sioye kue, na siokpari nga na kui. A yeke sala si abe-ta-zo aga nzoni-kue. Aye so kue ayeke si kozoni si lâ mbasambala ni ahunzi, ni la, atâa ye wa, Jéhovah ayeke sala ti tene ye so lo leke ndali ti sese nga ndali ti azo aga tâ tënë tâ na ngoi so lo diko ni!

⁴ Mara ti ndara so apika bê pëpe? Ye so apusu bazengele Paul ti tene: “Ndara . . . ti Nzapa ayeke kota mingi!” (aRomain 11:33). Na ndembe so e yeke manda ambage nde nde ti lengo ti Nzapa so, a lingbi tâ be-ti-molenge apusu e ti bata kota tâ tënë so na li: E yeke na ngangu ti bâ gi kete mbage ti kota ndara ti Jéhovah (Job 26:14). Kozoni kue, zia e fa nda ti lengo so apika bê mingi so.

5, 6. Kamba wa ayeke na popo ti hingango ye na ndara? Hingango ye ti Jéhovah akono tongana nyen?

⁵ Ndara ayeke nde na hingango ye. A-ordinateur alingbi ti bata gbâ ti hingango ye, me a yeke ngangu ti tene zo atene amasini so ayeke na ndara. Ye oko, kamba ayeke na popo ti hingango ye na ndara (aProverbe 10:14). Na tapande, tongana mo ye ti wara mbeni nzoni wango na ndo mbeni kota kobela, mo yeke gi ti bâ mbeni zo so ahinga ye gi kete wala pëpe na ndo kaïngo kobela? Oko pëpe! Tongaso, ti wara tâ ndara, a hunda tâ hingango ye.

⁶ Jéhovah ahinga ye ahon ndo ni. Lo yeke Gbia ti lakue lakue, na lo oko si aduti na fini kpu na kpu. Na yâ angoi so kue, lo hinga ye kue so asi. Bible atene: “Ye oko so Nzapa acréé alingbi honde tele ti lo na lê ti Lo pëpe; me ye kue ayeke na gigi senge na a honde pëpe na lê ti Lo so tënë ti e ayeke na tïtî Lo.” (aHébreu 4:13; aProverbe 15:3). Jéhovah ayeke Wasalango ye, lo hinga nzoni mingi aye so lo leke. Lo bâ nga akusala kue ti azo na tongo nda ni. Lo yeke bâ ye so ayeke na yâ bê ti zo oko oko, na lo hinga aye kue so ayeke na  yâ ni (1 Chronique 28:9). Lo leke e na ngangu ti sala ye so bê ti e aye, tongaso lo yeke na ngia ti bâ e na sorongo anzoni ye na yâ fini ti e. Teti so lo yeke “mä sambela,” lo yeke mä gbâ ti asambela na ngoi oko! (Psaume 65:3). Lo yeke nga na mbeni ngangu ti batango ye na li so ayeke mbilimbili-kue.

7, 8. Tongana nyen Jéhovah afa gbungo nda ti ye, hingango nda ti ye, na ndara?

⁷ Jéhovah ahinga gi ye pëpe, lo yeke bâ nga tongana nyen aye ayeke sala kusala na ndo ti mba. Lo yeke bâ ngbongboro tënë na yâ gbâ ti anzene nzene ye. Lo yeke bâ yâ ti atënë na lo yeke fâ ngbanga; lo hinga popo ti nzoni na sioni, ye so ayeke kota nga ye so ayeke kete. Na ndo ni, lo yeke bâ gi pëpe ye so lê abâ, lo yeke bâ nga tâ ye so ayeke na yâ bê ti zo (1 Samuel 16:7). Ni la, Jéhovah ahinga nda ti ye na lo yeke bâ nda ti ye. Alengo so ayeke kota ahon hingango ye, me ndara ayeke kota ahon ala kue.

⁸ Ndara ayeke salango ye alingbi na hingango ye, bango nda ti ye, nga na hingango nda ti ye, si ye ti nzoni aga na pekoni. Ambeni ti angbele tënë ti Bible so a kiri pekoni na “ndara” aye mbilimbili ti tene “kusala so alë lengo” wala “ndara so aga na ye ti nzoni”. Tongaso, ndara ti Jéhovah ayeke gi tënë ti yanga pëpe, ayeke lë lengo. Hingango ye ti Jéhovah nga na ngangu ti lo ti gbu nda ti ye ayeke kota ahon ndo ni. Ni la, lo yeke mû lakue anzoni desizion, na lo yeke sala ye alingbi na ni na mbeni lege so ayeke nzoni mingi. So tâ ndara la! Jéhovah afa so tënë ti Jésus so ge ayeke tâ tënë: “Zo ahinga ndara ayeke mbilimbili na lege ti kusala ti lo.” (Matthieu 11:19). Aye so Jéhovah asala na yâ dunia kue afa tâ ngangu mingi ndara ti lo.

9, 10. (a) Mara ti ndara wa Jéhovah afa na gigi, na tongana nyen? (b) Tongana nyen a-cellule afa ndara ti Jéhovah?

⁹ Ndara ti mbeni wakode-kua so aleke apendere ye si atambela nzoni apika bê ti mo awe? Mara ti ndara so andu tâ  bê (Exode 31:1-3). Jéhovah mveni ayeke na gunda ti ndara tongaso; mbeni zo ti hon lo ayeke pëpe. Na ndo Jéhovah, Gbia David atene: “Mbi mû merci na Mo, teti lege so Mo sala mbi ayeke ye ti dongo bê na ye ti kpene. Kusala ti Mo ayeke ye ti kpene, na âme ti mbi ahinga ye so biani.” (Psaume 139:14). Tâ tënë, tongana e manda ye mingi na ndo tele ti zo, bê ti e ayeke kiri ti dö ande mingi na ndo ndara ti Jéhovah.

¹⁰ Bâ mbeni tapande: Na tongo nda ni, mo yeke gi mbeni kete cellule, wala para so aga na lege ti tingbingo ti ngu ti tele ti babâ ti mo na para ti mama ti mo. A ninga pëpe, para so ato nda ti kangbi yâ ti lo kutu mingi mingi, si aga mo, ngbongboro zo so. Ala yeke kete mingi. Me tongana a mû apara so 10 000, a yeke lingbi gi na konongo ti li ti épingle. Ye oko, ala kara azo ngangu. Masini nga na usine kue so zo aleke ahon ala pëpe. Awandara atene so ala yeke tongana mbeni gbata so gbagba angoro tele ni: Ala yeke bâ lege ti aye so asigigi nga na aye so ayeke linda dä, ala yeke na aye ti yongo ye ti gue na ni na mbeni ndo nde, aye ti singa, aye so amû ngangu nga na aye ti lekengo na ye, aye ti tukungo na saleté, aye ti mungo aye so abuba ti leke na mbeni ye nde, aye ti batango na ndo, na même mbeni ye na bê ni so akomande aye kue. Na ndo ni, ala lingbi ti sala si ambeni so akpa tâ gi ala mveni abâ gigi!

11, 12. (a) Ye nyen asala si a-cellule so akangbi tele aga nde nde? Tënë so ague oko na Psaume 139:16 tongana nyen? (b) Na alege wa mongoli ti zo afa so ‘a sala e na lege so ayeke ye ti kpene’?

¹¹ Biani, a-cellule kue ayeke oko pëpe. Na ndembe so para ni ayeke kangbi yâ ti lo, a-cellule ni ayeke na akusala ti ala nde nde. Ambeni ayeke ga ti mongoli; ambeni ti bio, ti nyama ti tele, ti mênë, wala ti lê. A zia akangbi so kue na yâ “bibliothèque” ti ADN. Bâ, yingo apusu lani David ti tene na Jéhovah: “Lê ti Mo abâ mbi tongana mbi de na yâ ngo senge. Lâ ni kue so Mo diko na mbi, Mo sala kue na mbeti ti Mo awe.”—Psaume 139:16.

 ¹² Ambeni mbage ti tele ti zo ayeke tâ ye so zo agi li ti lo na ni gbä. Bâ, na tapande, mongoli ti zo. Ambeni zo atene so a yeke tâ ye so na yâ dunia zo agi li ti lo na ni gbä ahon atanga ni kue. A yeke na a-cellule kutu mingi mingi. Wungo ni so aye ti lingbi na ti bungbi ti atongoro so sese ti e ayeke na yâ ni. Maboko ti ala oko oko kue atingbi na ti ambeni. Awandara atene so mongoli ti zo alingbi ti bata asango so ayeke na yâ ambeti kue ti dunia. Ngangu ti lo ti batango nga na ye ayeke tâ ye ti dongo bê mingi. Atâa so ala mû angu mingi ti manda mongoli so, so ayeke “ye ti kpene”, awandara atene so peut-être zo ayeke hinga ande lâ oko pëpe nzoni kue tongana nyen a yeke tambela.

13, 14. (a) Tongana nyen akekere nga na ambeni nyama afa so ala yeke na “ndara mingi”? Ye so afa nyen na e na ndo Wasalango ala? (b) Ngbanga ti nyen e lingbi ti tene so a leke aye tongana akamba ti tere “na ndara”?

¹³ Ye oko, zo ayeke gi mbeni oko tapande ti ndara ti Jéhovah ti leke na ye. Psaume 104:24 atene: “O L’Eternel, kusala ti Mo ayeke mingi! Na lege ti ndara ti Mo, Mo sala kusala ni kue; sese so asi singo na mosoro ti Mo.” Na yâ ye kue so angoro e, a yeke bâ ndara ti Jéhovah dä. Na tapande, akekere ayeke anyama so ayeke “na ndara mingi.” (aProverbe 30:24). A leke yâ ti bungbi ti ala pendere mingi. Ambeni ayeke bata ndo, nga ayeke bata ambeni kete kete nyama ti tengo ni tongana ti so zo ayeke bata na anyama. Ambeni, tongana azo ti fango yaka, ayeke lu lê ti kobe so ayeke tongana gugu. A leke anyama mingi ti sala ambeni pendere ye gi tongaso. Bâ tapande ti kota ngungu. Lo yeke turne tele ti lo na lê ti nduzu, so même lapara so a leke lo nzoni ahon atanga ni kue alingbi ti sala ni pëpe. Ambeni ndeke ayeke londo ague na mbeni ndo nde na lege ti ngangu ti atongoro, ambeni na lege ti ngangu so sese ayeke gboto na ye na mbage ti lo, ambeni na lege ti mbeni ye na yâ tele ti ala. Awandara amû angu mingi ti manda salango ye ti anyama so. Nzapa so aleke anyama so kue, so tâ ndara si lo yeke na ni!

 ¹⁴ Awandara amanda aye mingi na ndo ndara ti Jéhovah ti leke na ye. Na mandango ambeni ye so lo leke, ala tara ti sigigi na mbeni ye so akpa ni. Na tapande, peut-être a si na mo awe ti gonda pendere ti akamba ti tere. Ti mbeni wandara, kamba ti tere ayeke mbeni kpengba ye so a leke. Atâa so na bango ala, ambeni kamba ti tere akpa mbeni ye so awoko mingi, tongana a kono yâ ti ala alingbi na ni, ala kpengba ahon ngbongboro lê ti wen, wala kamba so a leke na mbeni bongo so lê ti ngombe alingbi ti koro ni pëpe. Me a kpengba tongana nyen? Tara ti bâ so a kono yâ ti kamba ti tere ni alingbi na konongo ti akota gbanda ti gbungo na susu. A lingbi ti luti na mbeni lapara so ayeke hulu na nduzu! Biani, aye so kue, Jéhovah asala ni “na ndara”.

15, 16. (a) Atongoro afa nyen na ndo ndara ti Jéhovah? (b) So Jéhovah ayeke Kota Komanda ti gbâ ti a-ange afa so lo yeke na ndara ti leke yâ ti aye tongana nyen?

¹⁵ A yeke bâ ndara ti Jéhovah na yâ aye so lo sala na yâ dunia kue. Atongoro gbâ ni gbâ ni, so e bâ na chapitre 5 awe, akangbi kirikiri gi tongaso pëpe. Na lege ti ndara ti “kpengba-ndia ti ayayu” ti Jéhovah, a leke yâ ti yayu pendere mingi si aduti na gbâ ti abungbi ti atongoro nde nde (Job 38:33). A yeke ye ti dongo bê pëpe so Jéhovah asala tënë ti atongoro tongana aturugu. Mbeni bungbi ti aturugu nde ayeke dä so a fa tâ na ngangu mingi ndara ti Jéhovah.

¹⁶ Tongana ti so e bâ na chapitre 4 awe, Nzapa ayô iri ti ‘Jéhovah ti aturugu’ ngbanga ti kota ndo ti lo tongana Kota Komanda ti a-ange kutu mingi mingi. So ayeke fä ti ngangu ti Jéhovah la. Me, a ndu ndara ti lo ni tongana nyen? Bâ, Jéhovah na Jésus azia lâ oko pëpe ti sala kua (Jean 5:17).  Tongaso, a yeke tâ na lege ni ti tene a-ange, so ayeke awakua ti Lo ti Nduzu Ahon Kue, aduti nga na aye mingi ti sala. Girisa pëpe so ala yeke kota ahon azo, hingango ndo ti ala nga na ngangu ti ala ahon ndo ni (aHébreu 1:7; 2:7). Me Jéhovah asala si a-ange so kue aduti na aye mingi ti sala, ala sala kua so aga na ala ngia. Teti angu ngbundangbu mingi, ala “sala ye alingbi na tënë ti Lo”, na ala “mä tënë ti yanga ti Lo.” (Psaume 103:20, 21). So tâ kota ndara si Walekengo yâ ti ala aduti na ni!

17, 18. Ngbanga ti nyen Bible atene so Jéhovah “oko si ayeke na ndara”, na ngbanga ti nyen a lingbi ndara ti lo apika bê ti e?

¹⁷ Na bango aye tongaso, so Bible ayä ndara ti Jéhovah na nduzu mingi ayeke ye ti dongo bê la? Na tapande, a tene so Jéhovah “oko si ayeke na ndara”. (aRomain 16:27, Fini Mbuki, 2001). Gi Jéhovah oko si ayeke na ndara na yâ ye kue. Tâ ndara kue alondo gi na lo (aProverbe 2:6). A yeke ndani la si Jésus, so ayeke na ndara ahon aye kue so Jéhovah aleke, azia bê pëpe gi na ndo ndara ti lo mveni, me lo sala tënë tongana ti so Babâ ti lo ahunda na lo.—Jean 12:48-50.

¹⁸ Bâ tongana nyen bazengele Paul afa ndara ti Jéhovah so mara ni ayeke pëpe: “Mosoro na ndara na hingango ye ti Nzapa ayeke kota mingi! Zo alingbi hinga nda ti fango ngbanga ti Lo pëpe, na zo alingbi hinga nda ti lege ti Lo pëpe!” (aRomain 11:33). Na ngbele yanga ti kodoro ni, versê ni ato nda ni na tënë “Ô”, na tongaso afa kota tënë ti bê, kota yekiango ndo. Tënë na yanga ti Grec so Paul amû teti “kota mingi” aye ti gue ndulu mingi na tënë “kota dû so alï mingi”. Na lege so, atënë ti lo ni aye ti fa mbeni kota ye. Bango ndara ti Jéhovah ayeke tongana bango yâ ti mbeni ye so alï ngangu mingi, si e lingbi ti gbu nda ti konongo ni pëpe, wala ti hinga anzene nzene ye kue na ndo ni pëpe (Psaume 92:5). Ye so apusu e ti bâ tele ti e kete pëpe?

19, 20. (a) Ngbanga ti nyen ngualo ayeke fä so alingbi biani na ndara ti Nzapa? (b) Tongana nyen Jéhovah afa ngangu ti lo ti bâ aye so ayeke si kekereke?

 ¹⁹ Jéhovah “oko si ayeke na ndara” na yâ mbeni ye nde nga: Gi lo oko si alingbi ti bâ ye so ayeke si kekereke. Dabe mo so Jéhovah asala kusala na ngualo, so lê ti lo abâ ndo ayo, tongana fä ti ndara ti lo. Mbeni mara ti ngualo ayeke dä so nengo ti lo asi kilo oku. Me, lê ti lo akono ahon ti zo, aza ngangu, si amû lege na lo ti bâ ndo na sese ayo amètre ngbangbo mingi, nga ti bâ aye na devant ti lo ahon kilomètre oko. Mbeni lâ, Jéhovah atene tënë so na ndo ngualo: “Lê ti lo abâ ye yongoro.” (Job 39:29). Legeoko nga, Jéhovah alingbi ti bâ “ye yongoro” na yâ angoi so ayeke ga.

²⁰ Aye mingi na yâ Bible afa so a yeke tâ tënë. Bible ayeke na aprophétie, wala ambaï ngbangbo mingi so a sû angu mingi kozoni. Na yâ ni, a fa lani tongana nyen ambeni bira ayeke hunzi ande, a fa londongo nga na tingo ti angangu ti komande ti sese, na même anzene nzene ye so amokonzi ti aturugu ayeke sala ti tiri na bira. Ti ambeni, a sala tënë ni angu ngbangbo mingi kozoni.—Ésaïe 44:25–45:4; Daniel 8:2-8, 20-22.

21, 22. (a) Ngbanga ti nyen a lingbi ti tene pëpe so Jéhovah ahinga awe ye kue so mo ye ti sala ande na yâ fini ti mo? Mû mbeni tapande. (b) Tongana nyen e hinga so ndara ti Jéhovah adë dengo pëpe, wala abâ mawa ti zo pëpe?

 ²¹ Ye oko, tënë so aye ti tene so Nzapa ahinga awe ye kue so mo ye ti sala ande na yâ fini ti mo? Ambeni zo so afa so Nzapa adiko ye kozoni ti si atene so ye ni ayeke tongaso. Ye oko, atënë tongaso awoko ngangu ti ndara ti Jéhovah; teti a ye ti tene so lo yeke na ngangu pëpe na ndo ngangu ti lo ti hinga aye so ayeke si kekereke. Zia e mû mbeni tapande: Tongana mo yeke na mbeni pendere go ti hengo na bia, so mara ni ayeke pëpe, mo yeke he gi bia lakue lakue? So tâ ye ti buba, ni la pëpe? Legeoko nga, Jéhovah ayeke na ngangu ti hinga ye so ayeke si kekereke, me lo yeke sala kusala na ni lakue lakue pëpe. Tongana lo sala ni, a lingbi ti sala ye na ndo ngangu ti e ti soro ye so bê ti e aye, na a yeke mbeni pendere matabisi so Jéhovah ayeke zi ni lâ oko pëpe.—Deutéronome 30:19, 20.

²² Tënë so afa mbeni ye so ayeke sioni mingi, so ndara ti Jéhovah adë dengo, ndoye ayeke na yâ ni pëpe, na a bâ mawa ti zo pëpe. Me a yeke tâ tënë oko pëpe! Bible afa so ‘bê ti Jéhovah ayeke na ndara’. (Job 9:4). A ye ti sala tënë ti tâ bê pëpe, me Bible asala kusala mingi na tënë so ti gue oko na zo ti yâ ni, so andu aye so apusu zo ti sala ye nga na atënë ti bê ti lo, tongana ndoye. Tongaso, tongana tanga ti alengo ti lo, ndoye afa lege na ndara ti Jéhovah.—1 Jean 4:8.

23. A yeke nzoni kota ndara ti Jéhovah apusu e ti sala nyen?

²³ Biani, zo alingbi ti zia bê kue na ndo ndara ti Jéhovah, teti a yeke kota mingi ahon ndara ti e. Ni la, Tënë ti Nzapa awa e na ndoye: “Zia bê ti mo kue na L’Eternel, na zia bê ti mo na hingango ye ti mo mveni pëpe. Mo bi bê ti mo na Lo na lege ti mo kue, na fade Lo sala si lege ti mo aga mbilimbili.” (aProverbe 3:5, 6). Zia e gi fadeso nda ti ndara ti Jéhovah, si e lingbi ti ga ndulu ndulu na Nzapa ti e so ayeke na kota ndara.