1, 2. Yehowa baadi na mpàngo kinyi bw’efuku dya kasamombo, na mushindo kinyi ubaadi binangu bya Yehowa bitompibwe ku mbangilo kwa dino efuku?

 MWANDA wa malwa! Muntu baadi bu kipangwa kya nfudiilo kikata kya mwifuku dya kasamombo, bayishibwa milongo uno mushindo. Yehowa baadi mwambe pabitale muntu na pabitale “byooso bibaadi mukite” shi “bibaadi buwa bukabe.” (Kibangilo 1:31) Kadi ku mbangilo kw’efuku dya musambo, Adame na Eeva abaadi basangule bwa kulonda Satana mu buntomboshi bwaaye. Abaadi batwele mu milwisho, kukutwa kwa kupwidika, na lufu.

² Mbikumbeene kumweneka nka bu’shi mpàngo ya Yehowa bw’efuku dya musambo tayilombana dingi nya. Dyadya efuku, anka bu bibaadi efuku dya kasamombo, nyi nkipungo kya binunu bya bipwa. Yehowa baadi mwambe shi nyi efuku diselele, na ku nfudiilo kwadyo nsenga ayikekala ipwe kufika mpaladiiso muule na bantu bapwidikye. (Kibangilo 1:28; 2:3) Anka kunyima kwa buntomboshi, mushindo kinyi ulombeene kukitshika ino mpàngo? Efile Mukulu akyebe kukita kinyi? Uno mwanda ubaadi utuule binangu bya Yehowa mu kutompibwa kukata​—pangi takwi kungi kutompibwa kwi bino nya.

3, 4. (a) Bwakinyi mushindo ubaadi Yehowa mukite pabatukile buntomboshi bwa mu Edene aulesha binangu byaaye bya kutshina? (b) Kwiyisha kwetu akukyebe kwitutuma bwashi tulame mwanda kinyi w’eyendo mu binangu?

³ Yehowa baadi mwate kitshibilo kya kulumbuula myanda musango umune. Baadi mutshibile bantomboshi ba mu Edene kiimu, na baadi musango umune muleshe mushindo wa kukanya aukakidi myanda: mpàngo yaaye ya kulumbuula myanda yooso ibaadi ilwile. (Kibangilo 3:15) Mpàngo ya Yehowa ngitale binunu bya bipwa: ayibanga mu Edene, ayikidi ano mafuku etu  mpa na mafuku akii kumpala. Ta ngikambe myanda ibungi nya kadi i na myanda ya muulo ukata ayitumu muntu ooso abadika Bible bwa kutungunuka na kumulonga na kunangwila mafuku ooso a muwa waaye. Na dingi, mpàngo ya Yehowa ta ngilombeene kukutwa kulombana nya. Ayikyebe kupudisha bubi, milwisho, na lufu. Ayikyebe kwikasha bantu booso basha kululama bu bantu bapwidikye. Bino byooso abikyebe kukitshika kumpala kwa kufika ku nfudiilo kw’efuku dya musambo, bwashi sunga kwekala nkalakasho kinyi, Yehowa akumbashe mpàngo yaaye bwa nsenga na bantu muyiile nguba aadi mutshibe!

⁴ Binangu bi bino ta mbilombeene kwitutuma bwa kutshina Efile Mukulu su? Mpoolo mutumibwa baadi mufunde shi: “Efile nsha . . . binangu bifiime!” (Beena-Looma 11:33) Patulondo myanda ilekenelekene itale dino eyikashi dy’Efile Mukulu, kwiyisha kwetu akukyebe kwitutuma bwashi tulame uno mwanda w’eyendo mu binangu​—sunga twakita mwetu mooso naminyi, twi balombeene kushinguula nkapenda ndambo ya bino binangu bikata bya Yehowa. (Yoobo 26:14) Bwa kubanga, tubande kutala akilesha binangu by’Efile Mukulu.

5, 6. Nkipwano kinyi ki pankatshi pa kiukilo na binangu, na nkiukilo ki bukata bwi naminyi ki nakyo Yehowa?

⁵ Binangu tabii mumune na kiukilo nya. Ma ordinatere ngalombeene kulama myanda ikile bungi sunga kiukilo kikile bukata, kadi tatwi balombeene kwamba shi nyi nkyamo ki na binangu nya. Eyendo shi kiukilo na binangu abyendaa pamune. (Myeele 10:14) Bu kileshesho, su we na lukalo na elango dibuwa pabitale mushindo wa kwibukisha mukumbo kampanda, we mulombeene kwipusha muntu shi mulongye myanda ya ba munganga nsunga nkapeela su? Bi bukopo! Byabya kiukilo ky’eyendo nyi akikwasha bwa kwikala na binangu.

⁶ Yehowa e na kiukilo kishi na mpwiilo. Bu byaadi “Nfumu a looso,” aye bupenka bwaaye e na muwa bwa looso.  (Bifumbulwe 15:3, NWT) Na munda mwa bino bipwa byooso, baadi auku myanda yooso. Bible amba shi: “Takwi kipangwa kishii kufumbulwa kwi Efile; byooso abimweka ku meso kwaaye, byooso bii mwasa ku meso kwaye. Aye ngi atudi na kya kulubwila byooso.” (Beena-Ebreeyi 4:13; Myeele 15:3) Bu byadi Mupangi, Yehowa auku bintu byooso byaadi mukite kalolo, na mumone myanda ya bantu kubanga ku mbangilo. Ataluulaa eshimba dya muntu ooso, takwi su ndimune dimukambile. (1 Myanda 28:9) Bu byaadi mwitupangye na bulungantu bwa kwisangwila mwikeelo watukumiina kwikala nao, ekalaa na muloo wa kumona shi tukwete kwata bitshibilo bibuwa mu nshalelo etu. Aye “Apusha nteko yetu,” na ateemesha nteko ikile bungi musango umune. (Misambo 65:3) Yehowa e na binangu bipwidikye.

7, 8. Mushindo kinyi wi Yehowa muleshe shi e na mpushiisho ebuwa a myanda, kapatupatu, na binangu?

⁷ Yehowa te na penda kiukilo kya myanda nya. Amonaa na kipwano ki munkatshi mwaayo na ashinguula na tu myanda tooso tupeela atulesha bi mwanda ooso autuuku. Atalaa kalolo bwa kushinguulaa buwa na bubi, ki na muulo na kishi na muulo. Na dingi, tatalaa penda kunundu nya, amonaa mpa na bi mwishimba. (1 Samwele 16:7) Byabya, Yehowa e na mpushiisho ebuwa na kapatupatu, ngikashi ikile kiukilo kya bisumanga. Anka kinangu nkikile byooso byabya.

⁸ Binangu mbisangishe kiukilo, kapatupatu, na mpushiisho ebuwa a myanda na kwibifubisha pamune. Na dingi, bingi bishima bya mu ndjimi ya kala ibaabadi bafunde nayo Bible, byabadi baluule bu “binangu” abilesha “kinangu akifubu.” Byabya binangu bya Yehowa tabii penda mu mutwe sunga mu kwakula nya. Bikwete kufuba. Pasanga mpushiisho ebuwa a myanda na kiukilo, Yehowa ataa nka bitshibilo bibuwa, na akitaa nka penda myanda ibuwa bwa kwibikumbasha. Bino nyi binangu by’eyendo! Yehowa alesha shi ano mayi abaadi akule Yesu ng’eyendo: “Ku kinangu baadi mutundulwe bu mululame.” (Mateo 11:19) Mifubo ya Yehowa mwiyilu na pa nsenga ayilesha bi binangu byaaye bikile.

9, 10. (a) Yehowa muleshe shi e na binangu bya mushindo kinyi, na mushindo kinyi waadi mwibileshe? (b) Mushindo kinyi wi cellule alesha bi binangu bya Yehowa?

⁹ Kasha tobopushile muloo pa kumona muntu afuku bintu bikwete kutumika kalolo? Bino mbinangu bya kukaanya. (Efilu 31:1-3) Yehowa aye nabeene nyi nsulo ya binangu na aye nyi e na binangu bikile booso. Nfumu Daavide balungwile Yehowa shi: “Naasokola’shi ne kilengyeleshi kya binyibinyi; byoodi mukite mbya-kukaanya. Oolo, nemwibishinguule kalolo.” (Misambo 139:14) Na dingi, su twalonga mbidi ya muntu kalolo, atukyebe kumona bi binangu bya Yehowa bya kukaanya.

¹⁰ Twate kileshesho: Boodi mubangye bu ka cellule kapela​—kayi ke munda mwa nyinobe, kabaadi kesangye na mema a bu mulume a nshobe. Kunyima kwa mafuku, kaka ka cellule kababangile kwiyabuula pabidipabidi. Obe binobino we na ma cellule kukila binunu 100 bya midiyala. Ntupeela ngofu. Ma cellule 10 000 ngakumbeene kwikala bukata bumune na nsongo ya mpengyele. Kadi, mu cellule amukitshika myanda ikile bungi. Tatwi balombeene kupwandjikisha na mashinyi kampanda nya. Beena sianse abamba shi cellule enka bu kibundji kifunyishe na bimano​—ki na bibelo bilamiibwe kalolo, na byamo bya kusemuna nabyo bintu na bantu, na bintu bya kupalakasha nabyo myanda, na byamo bya kutuusha nsembwe, kukita bintu bya, mbalo ya kusumbula butshafu na byamo bya kukituula bintu bilwile, na mushindo wa kwikalwila, mpa na ndumbulwilo e bu guvernema e munkatshi mwakyo. Na dingi, cellule mulombeene kukita mungi mwifwanene naaye munda mwa nsaa ipeela!

11, 12. (a) Nkinyi akitwasha ma cellule bwa kwilekeena, na mushindo kinyi wabidi bipusheene na byabamba mu Misambo 139:16? (b) Mushindo kinyi wi boongo bwa muntu abulesha shi ‘mbukitshibwe bya kukaanya’?

¹¹ Eyendo shi ma cellule ooso ta e mumune nya. Nsaa ikwete ma cellule a mwana bakatuka mu kwimitshibwa aatungunuka na kwiyabuula, aende na kukita midimo ilekenelekene. Angi nga mu boongo; angi nga mu mifufwa, misamba, mase, sunga a mwiyiso. Kuno kwilekeena kooso nkupwe kufundjibwa mu ADN, e bu “mukanda” aulesha myanda yooso itale cellule.  Mwanda wa kukaanya, ku bukwashi bwa kikudi kiselele Daavide balungwile Yehowa shi: “Bommwene mwanka pa nádi nkí bu kantu kebumbe bisumanga. Kumpala kwa’mi kumona nguba, bofundjile mu mukanda ôbe mafuku ande ooso.”​—Misambo 139:16, EEM.

¹² Bingi bipindji bya mbidi bi na myanda ikile bungi. Twate kileshesho kya boongo bwa muntu. Bangi bantu abebwitanyinaa bu kintu ki na myanda ibungi kukila bingi bintu byooso bifumbule bantu mwiyilu na pa nsenga. Bwi na ma cellule akumbeene kwikala midiyala 100​—pepi na bungi bwa nyeenyenyi i muno mu galaksi etu. Cellule ooso mwikwatene na ingi ikwabo bu na nshinga binunu. Beena sianse abamba shi boongo bwa muntu mbulombeene kulama myanda i mu mikanda yooso ya mu nsenga ishima na dingi shi tatwi balombeene kupwandjikisha bungi bwa myanda ikumbeene kwimulama nya. Kunyima kwa kulonga kino kintu kya ku mbidi ‘kikitshibwe bya kukaanya,’ beena sianse abamba shi ta mbakumbeene kuuka kalolo mushindo autumikaa boongo nya.

13, 14. (a) Mushindo kinyi wi tunyenyeene na bingi bipangwa abilesha shi mbipangibwe “bikile basha binangu na binangu,” na abitulongyesha kinyi pabitale Mupangi aabyo? (b) Bwakinyi twi kwamba shi bipangwa bu bulambo bwa nnatanda mbipangibwe “na binangu”?

¹³ Kadi, bantu nyi mpenda kileshesho kya binangu bya kupanga bya Yehowa. Mukanda wa Misambo 104:24 awamba shi: “Mifubo yoobe mbyaidi bungi byaabya, Mwanana! We mwiyikite yooso na binangu, nsenga ngyuule na bipangwa byoobe.” Binangu bya Yehowa abimweneka mu bipangwa byooso byatukwete kumona. Bu kileshesho, tunyenyeene ‘ntukile basha binangu ku binangu.’ (Myeele 30:24) Bisaka bya tunyenyeene, abikalaa na ndumbulwilo umune e buwa bukile. Bingi bisaka bya tunyenyeene abilamaa na kwibaka mbalo ya kushaala mpa na kukwata tungi twishi bu bya kudia. Tungi atufuba bu bidime, atudimaa na kukusha byato “byumbulwanga,” bintu bi bu bwaa. Bingi bipangwa mbebipe ngobesha ya kwikitshina ingi myanda byomwenaa mashinyi kampanda. Lushishidi alwifunyaa na kukita myanda ikile bungi mwiyilu yabashi bakumbeene kukita kwi muntu sunga ekala na ndekye e naminyi. Toonyi  atwenda mu angi maumbo mu bingi bipungo atulondaa mushindo wi nyenyeenyi, na bukome bwa nsenga wa kukaka bintu, sunga karte kampanda ke munda mwaato. Bantu abalongaa myanda itale bintu bi na muwa mbakishe bipwa bibungi bwa kulonga myanda ibungi ya kukanya ayikitaa bino bipangwa abitumikila bu mashinyi. Byabya, mbinangu kinyi bi nabyo Yawa mwele bino binangu mu bino bipangwa!

¹⁴ Bantu ba sianse mbalongye myanda ikile bungi pabitale binangu bya kupanga bya Yehowa. Kwi nka na ungi sianse abetanyinaa bu biomimétique, mwabalongaa bya kwambula ingi myanda ayikita bingi bipangwa. Bu kileshesho, kasha tobopushile muloo wa kumona buuwa bwa bulambo bwa nnatanda? Kadi bantu abafukaa bintu ebebumonaa bu kintu kya kukaanya. Tungi tooshi twabo twi bukopo kukila kilonda, na bi bukopo kwitutshiba kukila tushinga twa mu kilamba akimikaa masashi. Mbukome kinyi bwi na tuno tooshi? Su twatamisha tooshi twa bulambo bwa natanda bwashi tufikye bukata bu bwa myooshi ya bukondja bwa kuloba nabo, buno bulambo mbulombeene kwimika ndekye e mu lubilo. Oolo, Yehowa mmukite bino bintu byooso “na binangu.”

15, 16. (a) Eyilu diule nyeenyenyi adilesha shi Yehowa e na binangu kinyi? (b) Mushindo kinyi wi mushindo ukwete Yehowa kufuba bu Mukunkushi Mukata a binunu na binunu bya miikeyilu aulesha shi mMukunkushi sha binangu?

¹⁵ Binangu bya Yehowa abimweneka mu bintu byaadi mukite mwiyilu na pa nsenga. Eyilu diule nyenyeenyi dyatwikeele bamone mu Shapitre 5, tamwi bintu bipalakane mu kafutakanyi nya. Pa mwanda wa binangu bya Yehowa abimweneka mu “miiya ya mwiyilu,” bintu bi mwiyilu mbibungye kalolo byeabuula mu ma galaksi, ao namu ngebungye mu bibumbu byabetanyinaa bu amas, ano ma amas namu e mu bibumbu bikata byabetanyinaa bu superamas. (Yoobo 38:33, The New Jerusalem Bible)  Nyi bwakinyi Yehowa ayitanyina bintu bi mwiyilu bu “bisaka bya basalai”! (Yeeshaya 40:26, EEM) Kadi, kwi kingi kisaka kya basalai, akilesha dingi kukila bi binangu bya Yehowa.

¹⁶ Bu byatumwene mu Shapitre 4, Yehowa abamwitanyina bu “Efile a bilwilo” mwanda aaye nyi Mukunkushi Mukata a midiyo nkama ya bipangwa bya mu kikudi. Bino abilesha bukome bwaaye bukata. Byabya, mushindo kinyi walesha binangu byaaye? Twate kileshesho: Yehowa na Yesu kasha tabalekyele kufuba nya. (Yowano 5:17) Byabya, twi na kya kwamba shi bafubi ba Sha kwiyilu kula, ba mikeyilu, bakwete nsaa yooso kufuba mudimo ukata. Na tatulubanga shi, abo mbakile bantu, mu binangu na mu bukome. (Beena-Ebreeyi 1:7; 2:7) Kadi, Yehowa mupe ino miikeyilu yooso mudimo, ngipaane mu kukumbasha kwa mudimo waaye​—‘kukita mufubo waaye’ na ‘kukokyela kyamba’—​munda mwa midiyala na midiyala ya bipwa. Mbinangu kinyi byaadi nabyo bwa kukunkusha myanda mu uno mushindo!

17, 18. Bwakinyi Bible amba shi Yehowa ngi “sha-binangu bupenka bwaye,” na bwakinyi binangu byaaye abitukemesha?

¹⁷ Pa kumona bino byooso, twi balombeene kwiyipusha bwakinyi Bible alesha shi Yehowa e na binangu bikile su? Bu Kileshesho, amba shi Yehowa ngi “sha-binangu bupenka bwaye.” (Beena-Looma 16:27) Yehowa bupenka bwaye e na binangu by’eyendo. Aye ngi nsulo ya binangu byooso. (Myeele 2:6) Nyi bwakinyi Yesu, sunga mbyaadi kipangwa kikile bipangwa bya Yehowa byooso binangu, tamutompe kutuula lukulupilo mu binangu byaaye’ye nabeene nya kadi baadi akula myanda ibaadi Nshaaye mumutume.​—Yowano 12:48-50.

¹⁸ Tala mushindo ubaadi Mpoolo mutumibwa muleshe bi binangu bya Yehowa bi pabwabyo: “Efile nsha-bupeta, na binangu na kapatupatu bifiime! Bitshibilo byaaye tabii kupimwa, na mashinda aaye ta e kushinguulwa!” (Beena-Looma 11:33) Mu kina Greke, Mpoolo abanga uno verse na mayi aalesha shi kwete kukema. Na dingi kishima kyabadi baalule shi “bifiime [mpoko, NWT]” ki pepi na kishima kyabalulaa bu “bwina bushi na nfudiilo.” Byabya, ano mayi aalesha bi binangu byaaye kalolo.  Patutala binangu bya Yehowa, twi nka bu abatala mu bwina bula bushi na nfudiilo, bwatushi balombeene kupwandjikisha bula bwabo sunga kwibupima kalolo. (Misambo 92:6) Uno mwanda ta wi na kya kwitutuma mu kwiyisha su?

19, 20. (a) Bwakinyi kyoonyi kya mumba nyi nkileshesho kilombane kya binangu by’Efile Mukulu? (b) Mushindo kinyi ubaadi Yehowa muleshe shi mulombeene kumona myanda i kumpala?

¹⁹ Yehowa ngi “sha-binangu bupenka bwaye” mu ungi mushindo: Nkapenda aaye nyi mulombeene kumona myanda i kumpala. Tutentekyeshe shi, Yehowa ata kileshesho kya meso a kyoonyi kya mumba bwa kulesha binangu by’Efile Mukulu. Mumba wabetanyinaa bu aigle royal ekalaa na kilo 5, kadi meso aaye e bukata kukila meso a muntu mukulu. Meso aaye e bukopo bukile, aamonaa mpa na bintu bi ku bilometre bibungi! Yehowa nabeene baadi mwambe pabitale kyoonyi kya mumba shi: ‘Akimwenâ nka ku bula.’ (Yoobo 39:29, EEM) Bi mumune, Yehowa mulombeene kumona “ku bula”​—myanda ayifiki mu mafuku e kumpala!

²⁰ Bible etulesha kalolo shi akitaa byabya. Mwi nkama ya matemuki, sunga myanda ya kala ibaadi ifundjibwe kumpala kwayo kukitshika. Mushindo aukapu ingi ngoshi, kutuuka na kupona kwa maumbo akile bukome pa nsenga, mpa na mayele a ngoshi aakyebe kutumika nao bakata ba basalai abaadi  atemukibwe mu Bible​—misango ibungi, bipwa nkama kumpala kwa kukitshika.​—Yeeshaya 44:25–45:4; Danyele 8:2-8, 20-22.

21, 22. (a) Bwakinyi takwi kintu su nkimune akilesha shi Yehowa baadi mupwe kumona bitshibilo byooso byokyebe kwata mu nshalelo? Tuusha kileshesho. (b) Mushindo kinyi watuuku shi binangu bya Yehowa mbikutwe lusa na tabitalaa abipusha bantu ku mashimba?

²¹ Kadi, bino abilesha shi Efile Mukulu mupwe kumona bitshibilo byokyebe kwata mu nshalelo obe su? Bangi bantu mbalombeene kwamba shi bi byabya, bikishekishe bano abalongyeshaa shi myanda yooso ikwete kukitshika ngipwe kutshibibwa. Anka, uno mweneno apeesha binangu bya Yehowa, mwanda alesha shi tamulombeene kobesha kusangula mushindo wakumiina kukunkusha myanda i kumpala. Twate kileshesho: Su we n’eyi dibuwa dya kuyimba, we nka na kya kwikala nsaa yooso oyimbi su? Nya! Bi mumune, Yehowa e na mushindo wa kuuka myanda i kumpala, kadi tatumika na ino ngobesha yaaye nsaa yooso nya. Su akita byabya ekala bu alwisha bulungantu bwetu bwa kwisangwila kya kukita, aku namu nyi nkya buntu kikata kitupe Yehowa na kyashi mulombeene dingi kwitunyenga.​—Miiya Ikituulwe 30:19, 20.

²² Mwanda ukile bubi, kupwandjikisha kwashi myanda yooso ayikitshika ngipwe kutshibibwa akulesha shi binangu bya Yehowa mbikutwe lusa, tabitalaa abipusha bantu ku mashimba sunga kwituula pa mbalo yaabo. Kadi bino ta mby’eyendo nya! Bible alongyesha shi Yehowa “nyi nkifulo.” (1 Yowano 4:8) Byabya binangu bya Yehowa, anka bu ingi ngikashi yaaye yooso, ikwete ayitumika na kifulo.

23. Kumona shi binangu bya Yehowa mbikile bukata akwitutumu mu kukita kinyi?

²³ Eyendo, binangu bya Yehowa mbya kutudila lukulupilo. Binangu byaaye mbikile byetu kula, nyi bwakinyi Eyi dy’Efile Mukulu aditulungula na kifulo kyooso shi: “Kulupila mwi Yehowa n’eshimba dyoobe dyooso, olekye kulonda binangu byoobe’be nabeene. Mu mwikeelo wobe ooso, omutentekyeshe, aye alumbuula mashinda oobe ooso.” (Myeele 3:5, 6) Binobino tubande kutala bi binangu bya Yehowa bwashi tupete mushindo wa kwifubwila pepi na Efile Mukulu sha binangu bikile.