Go na content

Go na table of contents

KAPITEL 17

’O, fa a koni fu Gado dipi pasa marki!’

’O, fa a koni fu Gado dipi pasa marki!’

1, 2. San Yehovah ben abi na prakseri nanga a di fu seibi dei? Fa a ben kon na krin na a bigin fu a dei dati o bigi a koni fu Gado de trutru?

ALA sani ben pori now! Libisma, a lasti èn moro prenspari libisani di Gado ben meki na a di fu siksi dei, ben kon tron wan fu den moro lagi sani. Yehovah ben taki dati „ala san a ben meki”, dati wani taki den libisma sosrefi, „ben de heri bun” (Genesis 1:31). Ma na a bigin fu a di fu seibi dei, dan Adam nanga Eva ben opo densrefi teige Gado, neleki Satan, so taki den fadon na ini sondu, nanga dede.

2 Kande a ben gersi leki den sani di Yehovah ben abi na prakseri nanga a di fu seibi dei, no ben o man go doro. Neleki den fosi siksi dei, na so a di fu seibi dei ben o langa dusundusun yari. Yehovah ben taki dati a di fu seibi dei ben de santa èn taki tapu a dei dati heri grontapu ben o tron wan paradijs nanga volmaakti libisma na ini (Genesis 1:28; 2:3). Ma fa dati ben o man pasa baka di sma opo densrefi teige Gado? San Gado ben o du? Now a ben o kon na krin trutru o bigi a koni fu Yehovah de; kande disi ben de a moro prenspari momenti gi en fu sori a koni fu en.

3, 4. (a) Fu san ede wi kan taki dati a fasi fa Yehovah handri nanga na opruru na ini Eden, na wan tumusi moi eksempre fu a koni fu en? (b) Sortu tumusi prenspari sani wi sa kon frustan efu wi sori sakafasi te wi e ondrosuku a koni fu Yehovah?

3 Yehovah ben handri wantewante. A ben leisi strafu gi den sma disi di ben opo densrefi teige En na ini Eden, èn na a srefi momenti a sori sma taki wan tumusi aparti sani ben o pasa: a ben abi na prakseri fu lusu ala den problema di Adam nanga Eva tyari kon (Genesis 3:15). A tumusi moi sani di Yehovah ben abi na prakseri fu du, bigin na ini Eden èn a go doro ala den dusundusun yari fu a historia fu libisma, te kon miti a ten fu wi; a sa go doro na ini a tamara fu wi sosrefi. A fasi fa Yehovah o lusu a problema no dangra fu frustan. Ma toku a de so wan kefalek koni sani taki wan sma di e leisi Bijbel sa kisi furu prisiri te a e gebroiki en heri libi fu ondrosuku a tori disi èn fu denki dipi fu en. Boiti dati, Yehovah sabi taki san a abi na prakseri sa kon tru, awinsi san e pasa. A sa tyari wan kaba kon na ala ogridu, sondu, nanga dede. A sa yepi getrow libisma fu kon de volmaakti. Ala den sani disi o pasa bifo a di fu seibi dei kon na wan kaba. Na so fasi, Yehovah sa meki den prakseri fu en gi grontapu èn gi libisma, kon tru soifri na a ten di en abi na prakseri. Noti no sa man tapu en!

4 A sortu koni disi e furu wi ati nanga bigi lespeki, a no so? Fu dati ede na apostel Paulus ben skrifi: ’O, fa a koni fu Gado dipi pasa marki!’ (Romesma 11:33) Te wi e ondrosuku den difrenti sani di abi fu du nanga a koni fu Gado, dan sakafasi musu pusu wi fu memre wán tumusi prenspari sani: awinsi san wi du, wi no sa man frustan a bigi koni fu Yehovah trutru (Yob 26:14). Meki wi go luku fosi san a tumusi bigi koni fu Gado wani taki.

San na a koni fu Gado?

5, 6. San sabi abi fu du nanga koni? O furu sabi Yehovah abi?

5 Koni a no a srefi leki sabi. Wan computer kan hori bun furu sabi, ma wi no e fruwakti taki wan sma o taki dati so wan masyin abi koni. Toku a de so taki sabi nanga koni abi fu du nanga makandra (Odo 10:14). Leki eksempre, efu yu ben wani sabi trutru fa fu dresi wan seryusu siki, dan suma yu ben o go aksi? Yu ben o aksi wan sma di sabi pikinso nomo fu dresi, noso wan sma di no sabi noti srefi? Kwetikweti! Sobun, soifri sabi de prenspari fu kisi trutru koni.

6 A sabi fu Yehovah furu so te, taki wi no man marki en. Fu di en de „Kownu fu têgo”, meki en na a wan-enkri sma di ben de ala ten kaba (Openbaring 15:3). A sabi ala den sani di pasa na ini ala den dusundusun yari di de na wi baka. Bijbel e taki: „Nowan sani de di a no man si, ma den ai fu a sma di wi musu gi frantwortu, e si ala sani krin èn nowan sani kibri gi en” (Hebrewsma 4:13; Odo 15:3). Fu di Yehovah na a Mekiman, meki a sabi heri bun fa a meki ala sani, èn sensi a bigin a e luku fa libisma e tyari densrefi. A e ondrosuku na ati fu ibriwan libisma, èn a e si ala sani (1 Kroniki 28:9). Fu di a meki wi nanga wan fri wani, meki a e breiti te a e si taki wi e teki koni bosroiti na ini wi libi. Leki a „Yereman fu begi”, a e arki ala den sma di e begi en na a srefi momenti! (Psalm 65:2) A no de fu taki dati Yehovah man memre sani na wan tumusi bun fasi.

7, 8. Fa Yehovah e sori taki a abi frustan, taki a man si krin fa sani de, èn taki a abi koni?

7 Yehovah no abi sabi nomo. Ma a man si tu san difrenti tori abi fu du nanga makandra, èn aladi den tori kan frekti srefisrefi, toku a man frustan ala sani heri bun. A e ondrosuku èn a e krutu difrenti afersi, èn te a e du dati, dan a man si a difrenti na mindri bun nanga ogri èn na mindri sani di prenspari nanga sani di no de so prenspari. Boiti dati, dan a no e si nomo san sma ai kan si, ma a e ondrosuku na ati (1 Samuel 16:7). Sobun, Yehovah abi frustan èn a man si krin fa wan sani de. Den tu fasi disi dipi moro leki sabi. Ma toku koni e go moro dipi srefi.

8 Wan sma di koni, abi sabi, a man si krin fa wan sani de, èn a abi frustan; a sabi fa fu gebroiki ala den fasi disi makandra fu kan du bun sani. Fu taki en leti, dan sonwan fu den wortu na ini Bijbel di vertaal nanga „koni” wani taki trutru „sabi fa fu du wan sani bun” noso „koni fu man du sani na wan soifri fasi”. Sobun, a koni fu Yehovah no wani taki nomo dati a sabi furu sani, ma A man gebroiki en ala ten nanga bun bakapisi. Yehovah sabi furu sani èn a e frustan sani na wan tumusi bun fasi. Dati meki a man teki den moro bun bosroiti, aladi a sabi san na a moro bun fasi fu du san a bosroiti. Dati na trutru koni! Yehovah e sori taki san Yesus ben taki, de so trutru: „Koni sa de fu si na den sani di wan sma e du” (Mateyus 11:19). Ala den sani di Yehovah meki na hemel èn na grontapu, e sori krin o furu koni a abi.

Buweisi fu a koni fu Gado

9, 10. (a) Sortu koni Yehovah e sori? Fa a sori a koni dati? (b) Fa wi kan si a koni fu Yehovah te wi luku a fasi fa wan cel meki?

9 Oiti yu si fa wan sma meki wan moi sani di e wroko na wan kefalek bun fasi? Yu no ben fruwondru fu a koni fu a sma dati? Dati na wan kefalek moi sortu koni (Exodus 31:1-3). Yehovah srefi e gi sma a koni disi èn ensrefi abi ala koni tu. Kownu David ben taki fu Yehovah: „Mi sa prèise yu fu di yu meki mi na wan tumusi fruwondru fasi di e gi mi frede. Den wroko fu yu na wondruwroko, dati mi sili sabi heri bun” (Psalm 139:14). Fu tru, o moro wi e leri fu wi libisma skin, o moro wi e fruwondru fu a koni fu Yehovah.

10 Luku wan eksempre: A libi fu yu bigin di wan pikin eksi na ini yu mama bere moksi kon na wan nanga wan siri fu yu papa. Heri esi a pikin libisani dati di sma e kari wan cel bigin prati ensrefi. Te fu kaba a gro kon so bigi taki a tron san yu de nownow. A skin fu yu meki nanga moro leki 100 bilyun fu den cel dati. Den cel disi pikin so te, taki yu ben sa kan teki 10.000 fu den poti na tapu na ede fu wan pina. Toku ibriwan fu den cel meki na so wan kefalek fasi taki a e dangra wi frustan. Den dangra moro iniwan masyin noso iniwan fabriki di libisma meki. Sabiman e taki dati wan cel de leki wan foto di lontu nanga wan skotu di abi portu pe waktiman e tanapu. A abi wan sistema fu tyari sani fu a wan sei go na a tra sei, èn a abi wan fasi fu seni èn fu kisi boskopu. A abi pikin fabriki di e gi en krakti, nanga fabriki di e meki sani di a cel abi fanowdu. A abi wan sistema fu puru doti tyari gowe èn fu kenki doti kon tron sani di a cel kan gebroiki baka. A abi pikin legre di e feti gi en, èn na mindrisei a abi wan sistema di e tiri a fasi fa sani e waka na ini a cel. Moro fara a de so taki na ini wan tu yuru nomo a cel kan prati ensrefi fu meki wan tra cel di de soifri leki fa en de!

11, 12. (a) San e meki taki den cel fu wan pikin di e gro na ini en mama bere, e kenki kon tron difrenti sani? Fa disi e kruderi nanga san skrifi na ini Psalm 139:16? (b) Fa na edetonton fu libisma e sori taki wi meki na wan „tumusi fruwondru fasi”?

11 A no de fu taki dati a no ala cel de a srefi. Te den cel fu wan pikin di de na ini en mama bere e prati densrefi, dan den e kenki fu kan du difrenti wroko. Sonwan fu den sa kon tron senwe titei; trawan o tron bonyo, meti, brudu, noso cel fu na ai. Na ini a skin yu abi wan sani di sma e kari DNA; yu kan agersi dati nanga „buku” pe skrifi san den difrenti cel musu tron. A moi fu si taki David ben skrifi: „Yu ai ben si mi srefi di mi ben de te na ini mi mama bere ete, èn na ini yu buku yu ben skrifi fu ala den pisi fu mi skin.”​—Psalm 139:16.

12 Son pisi fu wi skin meki na wan tumusi dangra fasi. Prakseri na edetonton fu libisma leki eksempre. Son sma taki dati te now ete, na edetonton na a moro dangra sani di libisma si oiti wan ten. A abi sowan 100 milyard senwe cel. Dati de pikinmoro a srefi nomru leki ala den stari na ini a stari sistema fu wi. Ibriwan fu den cel dati abi dusundusun finifini titei di e miti kon na wan nanga furu tra cel. Sabiman e taki dati na edetonton fu libisma kan hori ala den tori di skrifi na ini ala den buku fu grontapu. Den taki sosrefi dati na edetonton fu wi kan teki so furu sani, taki den no man marki en srefi. Someni tenti yari kaba sabiman e ondrosuku na edetonton di meki na wan „tumusi fruwondru fasi”. Toku den e agri taki den no sa man frustan noiti fa na edetonton e wroko trutru.

13, 14. (a) Fa mira nanga tra libisani e sori taki den „abi koni di poti na ini den”? San dati e leri wi fu a Mekiman fu den? (b) Fu san ede wi kan taki dati sani soleki anansi-titei meki „na wan koni fasi”?

13 Ma libisma na soso wán eksempre fu a koni di Yehovah abi fu meki sani. Psalm 104:24 e taki: „Den wroko fu yu furu srefisrefi, o Yehovah! Yu meki den alamala na wan koni fasi. Grontapu furu nanga den sani di yu meki.” A koni fu Yehovah de krin fu si na ini ala sani di a meki èn di wi e si na wi lontu. Mira, leki eksempre „abi koni di poti na ini den” (Odo 30:24). Iya, den mira orga kefalek bun. Son mira e kweki wan sortu loso neleki fa sma e kweki osometi. Den e sreka tanpresi gi den loso disi, aladi den e feni nyanyan na den loso tu. Tra sortu mira de tu di de neleki gronman fu di den e kweki wan sortu buku di e gro na den bon. Furu tra meti man du kefalek sani, fu di Gado poti a koni dati na ini den. Wan oso-freifrei man du ala sortu kefalek sani aladi a e frei; a man du sani di srefi a moro kefalek opolani di libisma meki no man du. Fowru di gwenti fu frei fu a wan kondre go na wan trawan, e feni den pasi nanga yepi fu den stari. Grontapu e hari ala libisani di de na en tapu so taki den no frei komoto na en tapu èn a krakti dati e yepi den fowru tu fu feni den pasi na ini a loktu. Sondro fu sma sori den, den sabi soifri pe den musu frei go. Sabiman teki someni yari fu ondrosuku a kefalek fasi fa den sortu meti disi e tyari densrefi. Prakseri dan o furu koni Gado musu abi fu meki den meti disi na so wan fasi!

14 Sabiman leri furu fu a koni di Yehovah abi fu meki sani. Now den e du wan sani di den e kari biomimetiek; dati wani taki dati den e ondrosuku finifini fa den sani di Gado meki poti na grontapu e wroko, èn den e pruberi fu meki sani di e wroko na wan srefi sortu fasi. Fu eksempre, kande yu e fruwondru fu a moi fasi fa wan anansi seti den titei fu en. Ma wan sabiman e luku den titei dati na wan tra fasi; a e si anansi-titei leki sani di meki na wan kefalek fasi. Wan tu fu den fini titei dati kan sori swaki srefisrefi, ma makandra den tranga moro leki isri; den tranga moro den titei na ini wan dyakti di sma e weri fu sorgu taki kugru no kisi den. Ma o tranga den de trutru? Kon meki wi taki dati anansi-titei ben sa bigi leki wan srepi di sma e gebroiki tapu fisiboto. Na anansi-titei disi ben o tranga so te, taki a ben o man hori wan bigi opolani di e sutu pasa na loktu! Iya, Yehovah meki ala den sani disi „na wan koni fasi”.

Suma ’poti koni na ini’ den libisani na grontapu?

Koni di no abi fu du nanga grontapu nomo

15, 16. (a) Fa den stari na hemel e sori a koni fu Yehovah? (b) Fa a posisi fu Yehovah leki a Gran Komandanti fu a bigi legre fu engel e sori a koni fu a Tiriman disi?

15 A koni fu Yehovah de fu si na ini den sani di a du na ala sei fu hemel. Na ini kapitel 5 wi ben taki pikinso fu den stari na hemel. We, den stari dati no panya bruyabruya na ini a loktu. Tangi fu den koni „wet fu hemel” di Yehovah seti, meki den stari orga na so wan moi fasi; yu abi stari sistema, bigi grupu fu stari sistema èn den bigi grupu disi de na ini moro bigi stari sistema srefi (Yob 38:33, The New Jerusalem Bible). A no e fruwondru wi taki Yehovah e kari den stari nanga ala tra sani na hemel wan „legre”! (Yesaya 40:26) Ma ete wan tra legre de di e sori moro krin taki Yehovah koni.

16 Soleki fa wi si na ini kapitel 4, dan Bijbel e kari Gado „Yehovah fu den legre”, fu di en na a Gran Komandanti fu wan bigi legre fu milyunmilyun yeye libisani. Disi e sori krin o furu makti Yehovah abi. Ma san a tori disi abi fu du nanga a koni fu en? Hori na prakseri taki Yehovah nanga Yesus no e tapu fu wroko noiti (Yohanes 5:17). We, dan a no de fu taki dati den engel di e dini a Moro Heiwan e tan wroko tu. Memre sosrefi taki den hei moro libisma, èn taki den koni èn tranga srefisrefi (Hebrewsma 1:7; 2:7). Toku Yehovah gi ala den engel disi furu wroko fu du, èn den e prisiri nanga a wroko disi di den e du someni milyard yari langa kaba; iya, den „e du san a e taki” èn den „e du a wani fu en” (Psalm 103:20, 21). A koni fu a Tiriman disi na wan kefalek sani trutru!

Yehovah „wawan koni”

17, 18. Fu sani ede Bijbel e taki dati Yehovah „wawan koni”? Fu san ede a koni fu en musu furu wi ati nanga lespeki?

17 Te wi hori den sortu buweisi disi na prakseri, dan wi e frustan fu san ede Bijbel e taki dati a koni fu Yehovah hei moro ala tra koni. Fu eksempre, a e taki dati Yehovah „wawan koni” (Romesma 16:27). Yehovah wawan koni dorodoro. En na a sma pe ala trutru koni e komoto (Odo 2:6). Dati meki Yesus no ben e frutrow tapu en eigi koni, ma a ben e taki soleki fa en Tata ben leri en, awinsi a ben de a moro koni libisani di Yehovah meki.​—Yohanes 12:48-50.

18 Luku san na apostel Paulus taki fu a tumusi aparti koni fu Yehovah: „O, fa a gudu nanga a koni nanga a sabi fu Gado dipi pasa marki! Wi no man frustan den krutubosroiti fu en èn wi no man kon sabi finifini fa a e du sani!” (Romesma 11:33) Te Paulus e bigin a vers nanga a wortu „O”, dan a e sori fa a e firi dipi na ini en ati. Dyaso a e sori taki a ben abi bigi lespeki gi Gado. A Griki wortu di a gebroiki gi „dipi”, abi fu du nanga wan tra wortu di wani taki „peti di no abi gron”. Sobun, den wortu fu en e yepi wi fu kon frustan moro bun san disi wani taki. Te wi prakseri fu a koni fu Yehovah, dan a de neleki wi e luku go na ini wan dipi peti di no abi gron, wan presi di dipi so kefalek èn di bigi so te, taki wi no sa man frustan noiti o bigi a de trutru (Psalm 92:5). A sani dati e furu wi ati nanga lespeki, a no so?

19, 20. (a) Fu san ede a fiti fu gebroiki na aka fu agersi a koni fu Gado? (b) Fa Yehovah sori taki a man si fa a tamara sa de?

19 Ete wan tra sani de di e sori wi taki Yehovah „wawan koni”: en na a wan-enkri sma di man si fa a tamara sa de. Memre taki Yehovah e gebroiki na aka, di man si bun fara, fu agersi a koni fu En. Wan sortu aka de di e wegi soso feifi kilo. Toku den ai fu en bigi moro di fu wan man-nengre. Fu di den ai fu en srapu srefisrefi, meki a man si pikinpikin sani awinsi den de furu kilometer moro fara! Wan leisi Yehovah srefi ben taki fu na aka, taki: „Den ai fu en e tan luku go farawe” (Yob 39:29). Na wan srefi sortu fasi Yehovah kan luku „go farawe” na ini a ten di de na wi fesi; a man si fa a tamara sa de!

20 Furu buweisi de na ini Bijbel di e sori taki disi de so tru. A abi hondrohondro profeititori, noso tori di skrifi na fesi, di e taki fu sani di musu pasa na ini a historia. Bijbel ben taki na fesi fu den bakapisi fu orloku, fu nyun tirimakti di ben o opo kon èn fadon gowe baka, èn srefi fu den sani di srudati komandanti ben o seti fu feti orloku. Son leisi den sani disi ben skrifi someni hondro yari bifo den pasa trutru.​—Yesaya 44:25–45:4; Danièl 8:2-8, 20-22.

21, 22. (a) Fu san ede wi no kan taki dati Yehovah sabi na fesi kaba sortu bosroiti yu o teki na ini yu libi? Gi wan eksempre. (b) Fa wi du sabi taki a koni fu Yehovah no e meki taki a no abi firi gi sma?

21 Ma dati wani taki dan, taki Gado sabi kaba sortu bosroiti yu sa teki na ini yu libi? Son sma di e leri trawan taki Gado taki na fesi kaba fa wi libi o waka, e taki iya. Ma a denki dati no e kruderi nanga a koni fu Yehovah, fu di dati ben o wani taki dati a no man hori ensrefi fu no luku go na ini a tamara fu si fa sani o waka. Fu gi yu wan eksempre: Kon meki wi taki dati yu ben abi wan kefalek moi sten èn taki nowan sma ben man singi leki yu. Yu denki taki yu ben o abi fu tan singi dei nanga neti efu dati ben de so? A sani dati ben o meki sma lafu yu, a no so? So a de tu taki Yehovah abi a koni fu kon sabi san o pasa na ini a tamara, ma a no e gebroiki a koni dati ala ten. Efu a ben sa du dati, dan a no ben o gi wi na okasi fu gebroiki wi eigi fri wani, èn dati na wan warti presenti di Yehovah no sa puru na wi anu noiti.​—Deuteronomium 30:19, 20.

22 Boiti dati, efu a ben sa de so tru taki Yehovah e gebroiki a koni fu en fu bosroiti na fesi fa a libi fu wi musu waka, dan dati ben o wani taki dati a no abi firi, lobi, nanga sari-ati gi wi. Ma disi no tru kwetikweti! Bijbel e leri wi taki Yehovah „ati furu nanga koni” (Yob 9:4). Dati no wani taki dati a abi wan trutru ati, ma furu tron Bijbel e gebroiki a wortu „ati” fu sori go na a fasi fa wan sma de na inisei. A sani dati abi fu du sosrefi nanga den prakseri fu en èn nanga den firi fu en, soleki lobi. Sobun, neleki fa lobi e tiri Yehovah na ini a fasi fa a e gebroiki a makti nanga a retidu fu en, na so lobi e tiri En na ini a fasi fa a e gebroiki a koni fu en.​—1 Yohanes 4:8.

23. San wi musu du now di wi sabi taki Yehovah koni omeni tron moro wi?

23 A no de fu taki dati wi kan frutrow dorodoro tapu a koni fu Yehovah. Gado koni moro wi. Dati meki a Wortu fu En e gi wi a moi deki-ati: „Frutrow tapu Yehovah nanga yu heri ati èn no frutrow tapu yu eigi frustan. Poti prakseri na en na ini ala san yu e du, èn ensrefi sa meki yu pasi kon reti” (Odo 3:5, 6). Meki wi go ondrosuku a koni fu Yehovah moro bun, so taki wi kan kon moro krosibei na a Gado fu wi di abi ala koni.